same PP RC Lis : EEE —— = + HET OUDE NEDERLANDSCHE LIED HET OUDE NEDERLANDSCHE LIED Uk WERELDLIKE EN GEESTELIKRE LIEDEREN UIT VROEGEREN TIJD TEKSTEN EN MELODIEËEN VERZAMELD EN TOEGELICHT DOOR HR PIN D DAT SE TWEEDE DEEL ’S-GRAVENHAGE MARTINUS NIUHOFF ANTWERPEN DE NEDERLANDSCHE BOEKHANDEL 1905 INHOUD VAN HET TWEEDE DER I. Het wereldlijk lied (vevoly). LiEDEREN BETREFFENDE HET HUISELIK EN MAATSCHAPPELIJK LEVEN (vervolg) . . . Nr. : GHESELLINNEN EN GHESPEELKENS. GHILDEKENS EN DRINKERS . . . . . . . ns ScHERTS EN KLUCET. è. . . o . . … … , Fresr- EN DANSLIEDEREN . . . . . . … , KinperLIeDEREN (Kreine KEUZE) . . . … , NIERSCHEIDENHEDEN à. LIEDEREN VAN HISTORISCHEN AARD 3205324 9342—364 365—402 : il. Bladzïide : 897—1046 1050—1060 1064—1147 1307—1495 1500 — 1523 298. 395. 388. 469. 264. 430. 316. 409. 247. ALPHABETISCH REGISTER DER LIEDEREN. Nrs. 247-474 (Deel II). A. Bladz. Ach gheldeloos ghy doetmy pijn 1067 Agter de meïjers huyseken staet eenen boom (De boom) Al die daer zeïidt: ,de Reus die kom!” (Reuzelied) . . 1241 Alhier ne meiboomin mijn hand 1436 | Al is er ons Prinsje nog z00 klein, en hoezee! Als de boer een paer kloefkens COR NE CL a RE EM EAILT, Als de groote klokke luyd, de Reuze komt uyt (Reuzelied) 1242 | Als ik was in het huis van mijne moeder . . . . . . 950 Als men een duysent vif- hondert jaer ensessentsestich heeft gheschreven (Handel der Nederlanden, 1566— 1581) nn Len rl O0S Als men schreef duysent vijf- hondert in dat achtentses- tichste jaer (Dood van Eg- mont en Hoorn, 1568) . . 1615 Als we moeten gaan huishouden 1575 Als wy den handel wel doorzien 1514 Als wy soldaeten t’ saem te velde gaen . . . . . . . 897 . 1453 . 1800 | Nr. | 326. 389. 9 9 OL C9 © Re) ©) [Re] C9 400. Bladz. Altijd is Kortjakje ziek . . 1185 Al van den droogen haring willen wy zingen. . 1438 Anne-Marietje, mijn lief kind 927 A ri a ri a ruite, geeft den koeiewachter en stuite . . 1482 Avonds (s) in een klaer maene SCHL MR CE LIGS Avonds (s), in ‘t klaar mane- SChUn TE e LLO C0 Compt al ter kermis wie ghi Se CE NE Len Const gaet voor cracht (Krigs- lied tegen Frankrijk, 1522). 1560 Cruyceloos ghy doet my pijn. 1067 D: Daar ging een patertje langs de kant. . 1408 Daar komen al twee kanonne- kens aan. Savits savits sa- Tate en DORE Por En e AGG Daar komt al een kanoniken aan; van ielefie, van alefa, kanonike . . 1485 2 eu ©2 =] 400. 400. 286. 286. 284. 384. 267. 984. 366. 390. opT 90/4. 384. 284. BYNS 395. 371. 2 Bladz. Nr. Bladz. Daar komt de vurige Pink- 328. Dans, nonneke, dans !. 1195 sterbloem . . . . . . . .1335 | 328. Danst, danst, kweselken. . 1196 Daar komt een kanonneken 373. Dao kum’ wie met den pinkster- aan, hoge, joge, jis! . 1484 RONEUNRS 6 6 à à © © à LI Daar kwam eens een kanon- 472. Dat Melpomena deze droeve nikje aan, van eifrank, van dood beschreyt, dezer tijd oliefrank-kanonnikje . 1486 (Pieter Jan en Benjamin Daar was er eens een mannetje! Bart, 1759). . 1818 dat was niet wijs 1371 | 312. Datmen eens van drincken Daar was er laatst een mooi spraeck . : . 1104 maagdetje fijn . . 1021 | 285. Dat meysjen had een bootsman Daar was laatst een meisje loos 1022 lef Re Rr 1019 Daar zat nen uil en spon. . 1014 | 289, Dat meysken opter laden lach. 1034 Daer ghinc een paterken langs 250. Dats wildi vander waerheyt den kant . . 1415 hoeren singhen, God vanden Daer ginck een meyt om wa- hemel (Een liedeken van LOPAUY TOME ES 959 | Sint Jacob) . HP n0 00 Daer ging een pater langs | 250. Dats wildi vander waerheyt het land . 1409 horen singen? rije heere God Daer is ä kindje geboren op (Een liedeken van Sint Jacob) 906 t toppeltje van ’t huys . . 1313 | 272. De boerinnetjes van ‘’t Eiken- Daer is äà kindje in ’t water hout zij hebben ‘’t al te doene 980 gevallen - «+ + + . 1310 | 895. De boom, die stond in ‘t aerd- Daer is een ezelinne, haer ooren rijk, en hij groeide so skoan 1461 Zyn z00 lang . 1440 | 340. De brugge die is in ‘t water Daer is een kindeken geboren gevallen Een 229 op het tjoppelken van’thuis 1313 | 462. De (Geusen zijn in Bomler Daer wandeld’ ä patertje langst Weerdt ghevallen (1600) . 1773 de kant - 1411 | 272. De meysjes van het Eykenhout Daer was ä wuf die spon . . 1017 zy gaen al geern in ‘t groene 979 Daer was een boom, de schoon- | 395. Den boom, den boom, den god- ste boom . . 1456 | delijken boom . . 1456 Daer was eenen man, eenen 395. Den boom groeyt in den zavel, fraeyen man. . 1183 en bloeyt er mooy . . 1454 Daer was een kwezeltje, die 454. Den dertichsten Mey, op Pinx- t al wil verstaen 1198 terdach creghen die Vlis- Daer was laetstmael een jong- singhers wat te doene (1574) 1744 man, een edelman - 1371 | 399. Den hemel is den onzen! . . 1480 Daer was lestmael een kwesel- 394. Den krepelaer ging wandelen, ken — wilt my verstaen . 1199 en hy nam er Ballotje meë. 1451 Dag vrouw, dag man, dag al | 341. Den uil die op nen pereboom , te gaer. dec se ii) zat. . 1235 Nr. 341. 341. 348. 260. 316. 249. 2997 991. 366. N Où C2 391. Bladz. Den uil die wou uit jagen gaan 1254 Den uyl die op den pereboom Zas rie — 1239 Den walvisch Sprolt de mis. 1267 Den winter comt aen, den mey LAURE OA Pi Eu le . 938 Den Zundag, den Zundag, + 1s de dag van sHeere . . . . 1123 De Pinksterbruid, die gaat NOOTUIE . . . 1334 Des avonds in den reine, rein, des ochtends achter ’£ ho- VÉREM . Lo dus à dote Des hadde een Swave een dochterlijn (Schoon Elsselijn) 1029 De Vastenavont die komt an, wy singen ho man ho!. . 1327 De vogel wert gelockt, gefluyt, des vangers pyp geeft soet geluyt (De vergadering te Dordrecht, 1572) . . . .1697 Die bruyt en wou niet te bedde 1289 Die my dit bekerken schencken decte PE ET TI088 Die nachtegael die sanck een liedt, dat leerde ick . . . 983 Die wijn maect vrolijck ende DUC RES En 0 1002 Doe, doe kinneke, doe, doe, SAT et 0. 1809 Drink ik ä pintje . . . . . 1121 E. Edel artisten koen, ghy jonge doman sinnen . . . . . 903 Éen kalemanden rok. . . . 1222 Een kindje in ‘t water, ik heb het hooren plompen . . . 1310 Een oude man sprack een ionck meysken an. . . . . . . 948 Een oud mannekie wilde vryen. 1444 | | 1 OL 386. 364. C9 C0 Pi (he C2 C9 Qt 376. 284. 395. 300. SON 474. Bladz. Een schoone man, en een zoete NAN EE TS LT OA Een wijf had een La Jaas . . 1428 Ei, wie kan de zevensprong . 1504 Ei, wy zingen de moi, sasa . 1410 En als daer Sint’ Anna nuchten ÉCR 12 7S En als de boer een paar blokskens heeft . . . . . 1218 En als ik wil gaan huishoûn 1374 En daar zat eenen uil en spon 1015 En de boom, en de goddelike boom, die staat in d’ eerde 1455 Ende wil wi tavont ghenoechli SD ne Er cor 107 En e Maandag, en e Maandag, dan wouik een pintje drinken 1125 En (k) etwat in my koffertje, een nieuw ivooren klater- SDACD EN NE CR ET 1449 En ‘’s avonds, en ’s avonds, en ’s avonds is het goed. . . 1075 En wy gingen al naer de zee 1281 En Zondag, en Zondag, dan is t de dag des Heeren. . 1124 Er is een kindetje geboren Op * tippeltje van ‘thus. . . 1314 Er wandeld’ een patertje langs COURENT SUN ME . 1412 Et ging ’ne pater lan gs Le as 1416 Eylacen, ick mach wel claghen tot u, o mijn oude vaer (Klaaglied van Don Fre- denico lb) 2 070 -RLTLS Ey luytjes, wilt wat wijcken (De fiere Pincxster-blom) . 1830 Eyn nye ledt wy heven an (Landsknechten-lied, 1531). 1580 F. Fransche ratten, rold uw’ mat- se CO HOÉRL DÉS Le 167. 390. 909. 295 309, 268. Bladz. ten, wild naer huys nu keeren (LS) SN 520 Fred'rick Hendrik van Nassou, prince van Orangien (Ver- overing van Grol, 1627) . 1793 G. Geeft wat om den rommelpot 1323 Geween (’t), t gehuyl, &gekryt op dees tyt gaet nu, Heer, evenseer weder aen (Meche- len geplunderd, 1572) 141709 Gheldeloos ghi doet mi pijn . 1066 Gheldeloze volghet mi . . . 1064 Chi sotten ende sottinnekens (Van den boonkens) . . . 1076 Ghy hoenderen, eenden en duyven, wilt u verblijden al (Vos‘en gans, 1572)... 1700 H. Heb (k) eenen ezel aen myn hand. CCE MES A0 Heb (k) hier een blauwe bloem in mijn hand . . . . . . 1430 Heb (k) zoolang met den foekepot geloopen . . . . 1325 Heb (le) zoolang met den rommelpot geloopen . . . 1326 Hedde niet gehoord van den zeuven (De zevensprong) . 1304 Helpt nu u self, soo helpt Godt (De thiende penninck, L5 10) 0 ous. 21604 Hensken deur, once deur. 1404 Het ghinghen drie gespeelkens spaceeren in dat wout . , 1057 Het haentgen van den wijne. 1097 Het jaer doe ick een out wijf nan ME EEE OS Het voer een lantsknecht spa- ceren. . . . ES": 56 Het voer een diconter over Bladz. . 1040 RIDE NS Ho L502 Het was een Ro FL (Doe gers KID NET EE UE . 1046 Het was een hubs ann EL. Selyn . 1032 Het was een proper RC oien reyn . . 1042 Het was op eenen ol De 986 Het was op eenen maendag, eenen maendag al soo vroeg (Dood van Jacob van Arte- velde, 1345). 1525 Het was op eenen maendag, eenen maendag alzoo vroeg (idem) UE 1528 Het was op eenen maendag, op eenen maendag vroeg (idem) 1526 Het windetje die uyt den Oos- ten waeyt. 998 Het windje dat uyt den Oosten waayd 999 Hier beghinnen wi nu an een nyeuwe liet te singhen (Van- den regulier moninck) 916 Hier is die schoone vierpink- ste rbloe 1e. . 5 1331 Hier komt onze viere P des blom . FRA 1329 Hoe groot, à Heer, en hoe ver- vaerlic staet nu ons leven vol verdriet? (Alva’s komst, 1567) On AC, 23 1608 Hoe Jligh ick hier in dees ellende . À 1506 Hoe salich sin die le don A die wijsheytregeert(O.1573) 1715 Hollant, Zeelant weest nu ver- blijt(Vredehandel van Breda, 1575) Re 0, 1748 Reg Mt = D =] [Sa 248. 265. 403. 308. 278. 266. 427. 262. 256. Bladz. Hoogmoedig geest, wil op u doen eens letten (Philips ver- vallen verklaard, 1581). . 1759 Hoort alle gaer, int openbaer (Van den slach voor Berghen Op Z00mM, 1514) M" 1738 Hoort mannen ende vrouwen, jonck, oudt, arm ende rijck (Alkmaar belegerd en held- haftig verdedigd, 1573). . 1728 | Hop Mariannetje, drinkte’ kan- ist Hop Marjannetje, nog een kan- Het)O re M HULLO Hop, Marjannetje, koffiekan- ee AN D AU Ce LE | Hop, Marjannetje, stroop in ‘t kannetje . 1184 Hopsa, Jannetje! stroop in ‘t | kannetje . 1185 | Huiben komt uit, Huiben komt uit dat hoeken. . 1407 I. Ie rede eenmael in een bossche | CR Ce 088. Ic weet een reyn casteel . . 899 Je wil gaen om mijn ghewin. 952 Ich aen ghegheven hertze ende zin an eene vrouwe goet . 1500 Ick breng min naeste gebeur een dronc. . 1094 Ick ghinc noch ghister avont so heymelijck eenen ganck. 996 Ick hebbe ghedraghen wel seven jiaer (Roosen lesen) . 956 Ick hope, dat den tijt noch comen sal (1566) . 1592 Ick quam tot eenen dansse . 944 Ick vryden op een tijd een soet Menniste susje. 929 Nr. 452. 413. 405. Bladz. »Ick wil te lande wt rijden,? sprack daer den Ouden Grijs (Alva’s afscheidsgroet, 1573) 1735 Ieper, à [eper, hoe toont gy u verheugd (Liedeken van den Thuyndag, 1383). . 1538 Ik drink den nieuwen most . 1108 Ik heb den meiïboom in myn MEN à 4% 4 0 0 6 bo 0 1680 Ik heb een bloem al in min Hand MERE El AS Ik heb ‘nen meiboom in min RES 5 etat nn lt81 Ik heb op myn slaepkamerken nog een yvoore lierken . . 1450 Ik hoorde dees dagen een maa:- getje klagen. . . + . . . 925 Ik hoorde lest in deze dagen (Nonneklachten) . . . . . 922 Ik kwam Cecilia tegen al op nen waterkant. . 1315 Ik quamper lestmael op hooge bergen getreden . . 1006 Ik voer al over Rin. . 1009 Ik voer al over zee . 1010 Ik wil van dezen avond nog eens uit vrijen gaan . . 1007 Ik zoude nu zoo geiren naer . 1398 Engeland gaen varen . In de aerde bloeit er eenen Doom nee enr LE00 In mijnen hof, daar staat een boom, een schoone boom . 1457 5. In mijnen hof daar staat er een boom, zoo’n schoonen boom. 1458 Iper, Ô Iper, hoe toont gy u verheugt (Liedeken van den Thuyndag, 1383). . 1535 Isabelle, mijn dochterken, waer hebde gy leeren naeïjen. . 1504 Is (+) de bazinne van al de PAZ CE: TERRE TT ETES Bladz. Is dit niet wel een vreemde gril? 1101 Isser iemant uyt Oost-Indien secomen, die wat weet? . 1136 [s (°t) Sint’ Anna die komt aen. 1279 Is (’t) van dage Sint Annadag. 1275 d. Jan broeder vrijt een meisje ZOBL ES NC VENTRE ES OITS Jan de mulder, met zynen . 1174 Jan, mijne man, dat is ‘ne vent. 1188 leeren kulder Jan, mijne man, is altijd ziek. 1187 Jan mine man is een goet bloet. 1179 Jan, mynen man, zou’ ruiter ln worden . ME te Jan Plompaert en zy wuvetje ze stougen à keer vroeg op. 1203 Jofvrouw, bewaert uw purpe- Ten Lin MP er er Jonge dochter, en wilt niet TRAITER EN E JOS Jubilate gloria,vive lamemoria. 1284 K. Karel, Karel tsiep tsiep tsiep. 1214 Kareltje, Kareltje, tjip, tjip, tjip 1214 k En ebwat in my koffertje, een nieuw ivooren klaterspaen . 1449 F Heb eenen ezel aen myn . 1440 ’k Heb hier een blauwe bloem in min, hand 1430 hand . & Heb zoolang met den foeke- 5.0 SP ’k Heb zoolang met den rom- pot geloopen melpot geloopen . . . . . 1326 Kindertjes, steekt yulder keele- gatje op 1277 396. 396. 396. Bladz. & Kwam laatstmaal over ber- cenrensdalen te alUUE x Kwam laestmael in een hof BeSAen Ne CS INT k Kwam lestmaal over den Rijn es ARENA E ELU Klaes die sprak zyn moeder AR NE MEME 0) Klaes en trouwt uw leven niet. 1192 Kleen, kleen kleuter-gat, wat . 1471 Kleen, kleen kloterspaan, wat . 1468 Kleen, kleen kreukelzetje, wat . 1468 Klein, klein kleuterken, wat doet gy hier in huys? doet j'hier in min hof? doet gy in dat hof? doedegy in mynen hof?. . 1467 klein Kkleutertje, wat . 1469 Klinkaart en zijn wijveken Klein, doe jij in min hof? die waren vroeg opgestaan. 1205 Klompertjen en zijn wijfje, die . 1206 ’k Nemen uyt het glazeken : IHUIS) Komt al byeen, gy vrouwkens zouen vroeg opstaan . COURSE toire bly van geeste (De thee- vrouwkens) . . . : : . . 1133 Komt hier al by, aenhoort dees klucht (Pierlala). . . 1160 Komt hier, gy proper maeg- detje, komt, danst met my! 1396 Kort en lang en de snyders- Han EE PT SIN 45 ‘k Passeerde voor de vissche- EM LA UE Kriole, kriole! al in, kriole ! . 1481 Kyreleise, kyreleise ! os de boe- merkt Viva den akkerman . rinne wafels bakt . 1481 ’k Zoude zoo geeren naar Engeland varen m509 Nr. 399. 398. 316. 470. 269. L. Bladz. Laat ons te samen vroolijk zijn (De hemel is de onze) . 1479 Laet ons eeten en drinken, en vroelyk zyn (De hemel is de onze) . 1480 Laet ons met lofzangen pryzen onze moeder Anna zoet. . 1271 Laet sang en spel, tambour en fluyt nu klincken tot Gods eer (Den Briel, 1572). . 1686 Laetsmael een kwesele — wilt my verstaen. . 1201 Langs een groen heidetje kwam . 1447 Langst een groen meuletje kwam ik getreden . 1446 Lieve gebierman, goade-ge meé. 1239 ik getreden . Lieve gebierman,goy-e-gai mee. 1238 Lieve gebuereman komde gy RÉ à 5 6 0 os e «à + © LISE Lintje en Trientje, en Bellotje En MEUNIER MIPAr Loopt, loopt, gesellen (Van Sint Reyn-uyt). . . . . . 1082 Luchtige maeghden, dat men u vraeghden. . . . . . . 1300 M. Maar tusschen Thourout en PAT NN ER 1270 Maendags (s), en ’s maendags, dan ginc ik om een pintjen. 1122 Maestricht gy schoone stede, sy peirel van Braband (1673). 1805 Man, en gij moet (ere) naar huis toe gaan . . . . . . 967 Maraen, hoe moogt gy spies en lans verheffen tegen God? (Slag bij Nieuwpoort, 1600). 1776 ©) a CO 449. @) D I — H C2 Ot 466. 396. Ja 436. Bladz. Marquis Prié, wat heb ik u mis- daen? (Anneessens, 1719). 1809 Martijn! turref in de murref in de maneschijn. . . . . 1538 Ma seurtje, gae ye meë, als wy jagen rond de steé? . . . 1402 Maximilianus de Bossu ben ick geheeten (Een claegh-liedeken van den een Graef Grave van Bossu, 1573). . 172 Meideken jong, meideken fier. 994 Meisken jong, mijn maegdeken RÉ RENE RE SEE PE Men brand, men blaeckt, men schend, men moort (15691571). 1667 Merck toch hoe sterck nu int werck sich al steld (Berg D\ePerare Te7 op Zoom, 164 Met luste willen wi singhen ende loven dat roomsche rijck (Van Keyser Maximi- lHaen 1401) MMM SAN LS 40 Met luste willen wi singhen, schoon lief, al bider hant (Van de drie Lantsheren, 1450) CR NN ne L 1527 Mietje-Wantj is altid ziek . 1187 Mijn siel verblijdt haer inden Heer (Slag bij Heïligerlee, 170) be ee dore . 1671 Mijn vader gai my enen man. . POEÈNE. LD. 936 Moeder, ik wil hebben een MAT EN RE RICE 932 Moeder, is t nog niet gedaan? 954 Mol, mol, waar is de mol ? — Naar Amsterdam. . . . . 1474 Mol, mol, waar zit-je? — De Mol ziblin zijn ho NN 1474 Mol, mol, waar zit-Je? — De mol zit in zijn pitje . . . 1474 N. Nemen (k) uyt het glazeken een Pa de PRE E Is Noch weet ik eenen ouden un 922 Nu ick de werelt ken beclaegh ick my te recht "1509 Nu wil ick een liedeken singhen 1090 Nu wil ick eens omme gaen, - kouden man. roosen aen mijn hoedeken ! Nustkoek, nustkoek, zitst dou zoo diep in de vaerren . O. Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan . Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan . ù Och, vrouwken, ga naer huis . Och weerelt loos ghy doet my PHONE MERE EE ES Och, wie wilt hoeren zynghen een droeflic nuwe lied (Van den Coninck van Castilien, 1506) 2e O geurig dampje, dat vioolen en lekk’re roozen tartin geur O Heer, die daer des Hemels tente spreyt (1585). O Heer, wat hebben wy nu hier al ongevals? (Moord te Rotterdam, 1572) . . . . 1695 Onder de groene linde daer ley een krebbeling. . . . . . 1390 Onder de lindeboom groene, daer ryde ik naer mijn lief 1889 O Nederland, let op u saeck, de tyt en stont is daer (1576) 1751 Onlangs sijnde vol onrusten. door den seer benauden tit (1685) PER RU A7 Blaaz. Ontwaeckt, ghy Christen alle, recht wel in deser tit (Nieuwjaarslied, 1573). . . Op eenen pinksteren mariedag Op Nieuwejaarsavond, de bak- ker sloeg zijn wif. . . . O radt van avontueren, hoe wonderlick draeyt u spille (Van die coninghinne van Denemercken, 1526) . . . 1569 O roosken root, vol melodijen (Van Pieronelle) . . . . . 1037 Ouden, ouden ezele, uw ooren ZIJN ZOO Ang NN TATT 1 Päenkste broet, de wien is oet 1335 Passeerde (’k) voor de vissche- MerKt CN 250 Phebus is langh over de ZeC Te nl PRE 2 0; Pinksterbloed, Oranje-zoet. . 133: Plompaert en zy wuvetje ze zyn te merkt ägaen . . . 1204 Prijst God, ons aller Heer (Zeeland verlost, 1576). . 1753 R. Rijst wt den slape, die sit beswaert (Vrede van Cateau- Cambresis, 1559), . … 1590 Rood, rood rokje, Sinte-Maar- tens stokje . . . . . . . 1345 Roozebloemen op mijnen hoed! 1385 Rosa, willen wij kiezen, kiezen, Rosa EE EE T5 88 Rosa, willen wy dansen ? danst Rosa cie no oo sine 378. Rosa, willen wy kiezen? Kiest, Rosa 20e RSI 85 346. 546. 378. 385. 411. 384. ©Q2 [a] Co O2 [Le] C9 (eib} =] I 304. 461. Co C9 O2 Ros (t) Beyaerd doet zyn TOTAL nil Ros (t) Beyaert is verheven. 1 Rozen groeien op mijnen hoed. 1 S. Sa, boer, gaet naer den dans. 1426 Sa, laat ons vroolijk wezen op [Ne] O2 Sint Antonius feest . . .15 Sala moet er nu gezaeyen CNE TNA EEE" E1288 Sal ick [noch] langhe in heete NOR à 6 co oo à ot 1OiLZ Sa, pater kiest er een nonne- KONEULC MANN LAS Savonds in een klaer maene SCOUD NE ET ER LL 6S s Avonds, in ’#t klaar mane- SCHUITE TE 170 Schaepwachter, schaepwach- ter, waerom laet gy uw schaepkens niet uyt?. . . 1378 Schoenlappertje zou uit lappen Hs C2 ea RENE NE R CREESE| Schoon Vlaender-landt, edel Gravinne (Vrede van Ma- GbOL, TA) MON ON EN TT Seine her den win; gheselle il 310, © coca Le Lo to colig ROBE Seght, ghy Bergsche soldaten, hoe waert ghy so gesint HO) ER Ne 1766 Sente Niklaai die zal gaan komen, lekker en bon. 1359 Sin’ Martin, boule, boule, boule. 1346 Sint Anna-dag is deure. . . 1287 Sinte Maarten is zoo koud . 1339 Sinte Maartens-avond, en mijn torre gaat mee naar Gent. 1359 Sinte-Maertens vogeltje al met syn rood keuveltje . . . . 1338 Les) I x C2 ] Qt Blaaz. Sinte Maertens vogeltje is met . 1336 Sinte Merten vandere genuch- zyn rood kapeugeltje . ten, hij met zijnen grijzen barre NES TT Sinte Niclaai van Tolentijn, breng m'een schuitje met lekkeren ding . . . . . . 1353 Sinte Niclaes Bisschop, goet heylig man, wilje wat in mijn schoentje geeven . . 1353 Sinte Nicolaes, nobele baes, brengt watin myn schoentje. 1358 Sinte Niklaes kapoentjen, ryd wat in myn schoentjen . . 1357 Sinterklaas, goed heilig man, trek je beste tabbert aan . 1355 Sint Nicolas, eerweerdighe pre- laet, spieghel van deucht . 1565 Sint Niklaasje, bi-ba-bon, gooi wat in de regenton. 1360 Slaap, kindje, slaap ; daar bui- ten loopt een schaap . . . 1307 Slaept, kindeken, slaept; iu vader hed ä schaepje. . . 1307 Slaet op den trommele van dirredomdeine (0. 1566). . 1599 *%s Maendags, en ’s Maendags, dan ginc ik om een pintjen. 1122 Snyd den boer zyn hair af . 1216 Soet, soet Robbertjen, min hart lijdt felle pjn. . . . 1149 Spaensche (’t) gedrocht, met haer gespuys (Beleg voor Oostende, 1601—1604). . 1781 Springht alle zeer wijfs ende mans (Geboorte van Philips D. 11827) 346 0 © NME) Springt hoog en toont uw schoen . 1212 Springt op en toogt uw schoen. 1211 Sullen wy aldus stille staen . 1298 lei LA FE RANE À BÉHET M ad | | HU LEE LUE QU A LHR de l'andernaken al opden rün, daer sach ie twe meiskeyns. Tandernaken, al op den Riün, daer vant ic twee maech- dekens CCR RE Te Duynkerk’ gaet het al verkeerd A on Te Haerlem in den Houte — keert de molenaer om Te Kieldrecht, te Kieldrecht, daer zijn de meiskens koene. Te mey, als al de vogelen singen LT ’t Geween, ’t gehuyl, ’t gekryb op dees tyt gaet nu, Heer, evenseer weder aen (Meche- len geplunderd, 1572). ’tls de bazinne van al de bazinnen APTE TRES ‘ts Sint’ Anna die komt aen. INSERT an dage Sint Anna- dag Toontje, myn zoontje (t Kleyn peird) ‘5 Ros Beyaerd doet zyn ronde ‘5 Ros Beyaert is verheven Tsa laet ons koopen nieu logen- boeck (Nieuwjaarslied) ‘t Spaensche gedrocht, met haer gespuys (Beleg van Oost- ende, 1601 —1604) . Tsooren was een rijk man, een koopman SR Turref in de murref en de maan die schijnt. Tusschen Keulen en Paris, leit de weg naar Rome . ‘6 Was al in de feesteweke, dat wi mosten bovengaan. ‘5 Was op een nieuwjaar-avond, de bakker sloeg zijn wijf . 1252 1255 . 1511 ‘t Was op een nieuwjaer-aven ; Bladz. den bakker sloeg zyn wuf. 1318 ‘t Was op een Zondag na den noen (Dood van Kilips den Schoone, 1506) U. Uut vreughden werdt hier een liedt ghesonghen (Van den slag van Pavia, 1525) Ve Vandaag is ’t sinte Merte’ en morgen is ‘t de kruk. Van daeg is t sinte Merten, en morgen is ‘6 de kruk. Van Gent totin den ommegang, daar wandelt een reus Van waar komt gij gedreven, machichel, machochelke ? Van waar komt gij getreden, Brunelle gezelle, Brunel- leken ? TRE Van waar komt gij getreden, Massouffel ? . 8 Van waer compt ons den coelen wyn ? fr RER Vastenavond, goede gebuer, ik heb nog geenen man. Vastenoavend die komt aen, looit die meisjes vreug op- staen. Verblijdt u, schoon Vlaenderlant, blomme (Van den vrede van ,Aeyghersmoor- te”, 1538) RARE TE Vraegt, vraegt, vrienden (De knaptand) . cn Vrouw, je moet naar huis toe gaan . . Pr. S s Fe er Cor ren S ee AG" JS 428 346. 388. 2997 276. 410. 370. 370. 417. 331. 407. 473. 473. 321. 458. W. Bladz. Waar zullen wi dat hazetje gaan jagen ? . 1403 Waer datmen sich al keerd of wend (Vertrek der Engelsche garnizoenen, 1616). . . . 1783 . Waerom zit ghy soo langhen tijdt (De Beeldenstorm, 1566) 1596 Waerom zoud’ ik het dansen laten . -: . 1435 Waer sal ic mi henen keren, ic arrem broederliÿn? . . . 1070 Waer staet jou vaders huys CDS OR 0 00 Was (’t) al in de feesteweke, dat wi mosten bovengaan . 1521 Was (t) op een nieuwjaar- avond, de bakker sloeg zijn WIDE SES de n . Lo19 Was (t) op een nieuwjaer- aven ; den bakker sloeg zyn WU rc Lol Was ('t) op een Zondag na den noen (Dood van Filips den Schoone, 1506). . . . 1557 Wat doet gy al in + groene Veld MERE 1209 Wat is de werelt doch dan een Pandoras doos. . 1508 Wat sollen ons patriotjens êten, als sei in ‘t laeger sein? SD EN ON 1805 Wat voor vyand derft ons naeken, vier gebroeders op een peerd! . 1258 Wat zullen onze patriotjeseten, als zij in ’t leger zijn. . 1826 Weduw’ vrouwkens al te maele. 1155 Weest nu verblyt te deser tijt (Pacificatie van Gent, LEMD)EE EN 1755 Wel ’ekomen, kerremi svolk! . 1237 | 424. | 296. 440. 451. 444. 416. 451. 270. 402. 348. Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan . . . . 963 Wie dat sich selfs verheft te met (Alva’s standbeeld, A6) 1076 Wie was die ghene die die looverkens brac (Van den storm van Munster, 1534). 1583 Wie wil hooren een goet nieu liet (De twee gespeelkens). 1060 Wie wil hooren een nieu ge- sanck (Den Briel, 1572) . 1689 Wie wil hooren een nieu liet, en dat sal ick u singhen, van den ouden man, enz. (Alva’s Vertrek, 15713). ." 1751 Wie wil hooren een nieuw liedt (Amsterdam blift den Ko- ning getrouw, 1572) . . . 1704 Wie wil hooren singhen een druckelijce nieu liet (Van den Coninck van Castilien, 1506) 1559 Wie wil horen een goet nieu liet? (Van den cnape van- den huyse) . . 270,970 Wie wilt er hooren een nieu liedt? Hoort toe, ick sal’tu singhen, van d’ouden man, enz. (Alva’s vertrek, 1573). 1732 Wie wilt hooren een historie (Van den jongen smid) . . 971 Wie zit er in min torre? Rom, Tom, Alu 1195 Wij warenlaatst op eenen dries, op een begijntjes kerremis . 1419 Wij zijn al bij een, zotte ka- dullen (De kadulletjes) . . 1317 Wilhelmus van Nassouwe (0. het einde van 1568) . . . 1620 Wil my uw cransken leenen, so reene . . 1394 12 Bladz. Wilt gy weten een historie (Van den jongen smid) . . 972 Wt vreughden werdt hier een liedt ghesonghen (Van den lag van Pavia, 1525) . . 1563 Wy Geuskens willen nu singhen in dese Meyes tijt (Den Briel, 1572) CR I NIG TO AIRE Wy willen nog niet scheyden. 1001 Wy zyn al byeen, al goe kadulletjes (De kadulletjes). 1316 | 2. Bladz. Zeg, kwezelken, wilde gy danse UD LS Jiet de arme peerdebeesten, die daer langs de strate gaen 1520 Zoude (k) zoo geeren naar Engeland varen . . . . . 1399 Zou ik niet mogen ingaen? Rosabloemen op mynen hoed 1386 Zyn we niet al byeen, jong kadullekens (De kadulletjes) 1517 € rm rh En Te RER RTE DAC AT ESRe Eee ne er | RE 247. Als wy soldaeten t’saem te velde gaen. :——# ee — SE Le sol - dae - ten t’saem te vel - de gaen, trom - pet - ten, = +) trom-me-len seer lus-tigh slaen, den Does geeft ons ie wyn, al ist hem pyn re bly - der jocht: dat ‘tal- tydt due - ren mocht. 1. Als wy soldaeten t’saem te velde gaen, trompetten, trommelen seer lustigh slaen, den boer geeft ons den wijn, al ist hem pyn. Gheen blyder tocht; dat ‘taltydt dueren mocht. 2. Maer als wy liggen in ‘s yyandts gewest, om ons te moorden ieder doet syn best; windt, reghen, hitt’ en vorst, hongher en dorst. Zelden genucht, die niet en wordt besucht. Tekst en melodie. Giro. Gracomo Gasroznr, Ballelten met dry slemmen, ghestelt op ltaliaensche rijmen: nu tot vermaeck: van de Neder-landtsche jeugd, met Nederduytsche woorden verciert, enz. Antw., by de erfgenamen van Peeter Phalesius, 1641, Cuntus, bl. 13, met het opschrift: ,Soldaeten” en de wijsaanduiding : Fin ch’avro”. — Op de keerzijde van het titelblad, vindt men een ,5onnet”, ee S aan de ,Minnaers vande konst’”, geteekend: Vanden Bossche in ‘’t veldt”? 4 til | LHEN di { | 11) 898 Over de verschillende Italiaansche en Nederlandsche uitgaven van de werken van den contrapuntist Giovanni Giacomo (Gastoldi, geboren te Caravaggio, 0. 1556, gestorven in 1622, zie Ros. Errner, Quellen-Lexicon, IV (1901) bl. 168 vlg. De Cuntus (bovenstem) waaraan de melodie hier is ontleend, stemt, wat de muziek betreft, heel en al overeen met Gastoldis Balletti & bre voci, con suoi versi per cantare, sonare e ballare, bij de voornoemde erfgenamen verschenen in 1631. Beide uitgaven bevatten zestien liederen en hebben dezelfde pagineering. Ziehier de aanvangstrophe van het als wijs opgegeven Italiaansche lied, op zijne beurt tot titel dragend : ,In Costante” : Fin ch'avrd vita vd seguir Amor, Segua che vuol che sempr'il vù servir, Ch'o spem’ un giorno ancor per lui gioir. De Nederlandsche tekst is dus geene navolging van den Italiaanschen, en natuurlijk blijft zijn vervaardiger verantwoordelijk voor de manier waarop hi de Nederlandsche metriek. verstond. De melodie is oorspronkelijk genoteerd in de uitgave van 1631, met © à, im die van 1641, met ( $. 248. Ie weet een reyn casteel. Naar A! en A*°. F Ic weet eenreyncas-teel in een seer schoon lan-dou-we, noyt suy-ver-der ju-weel, de mue-ren zijn van gou-we, can-tee-len al-te- mael, sa-phiers Ic weet een reyn casteel in een seer schoon landouwe, noyt suyverder juweel, de mueren zijn van gouwe, canteelen altemael, saphiers orientael, ‘+ fondament is van cristael. Rontom dat schoon pallays daer stroomt een schoon riviere, het isser altijt pays, men hout daer goe maniere; mocht ick eens smaken de vloet van dat rivierken soet, s0o sou mijn jonck hart scheppen moet, Die brug is excellent, seer constich boven maten, ghewrocht opt water jent van gout en silveren platen: carbonckel steenen pleyn, ooc peerlen groot en cleyn, en saphieren gesteken reyn. o - ri- en-tael, tfon-da-ment is De poorten van dat slot zijn weerdich om lauderen, voor trouwelijcste lot mach ment extimeren, als fijn robijnen root end’ oock diamanten bloot en ammerauden zijn sy groot. Op der rivieren cant staen fiolierkens groene, goutbloemkens oock gheplant en olijftaxkens groene; wt jonsten versaemt snel, groeyt in deuchden wel, zijt gratieus deur s’ gheests bevel. Al roem ick int ghetal niet meer dan dees drie spruyten, men noemtse noch niet al seer groot van virtuyten, bloemkens noch cruyt men vint, het is daer wel bekint, t'is recht dat men dat slot bemint. Binnen ’t casteel playsant wou my dat edel graen staen lustige salen, voor haer dienaer ontfaen, blinckende triumphant, so waer mijn treuren heel gedaen. schoonder dan gulden schalen ; die vreed des Heeren net Vel do iiehelue, heeft Godt daer in gheset, i ee = dat sy my consent gave te spreken sonder druck, dees maecht, daer ick om slave; ic hope dat sy sal wijsheyt en is daer niet belet. Trou en beleeftheyt wordt oock aen t’ slot bevonden, Ê Je : blusschen myn groot misval, liefde daer niet en scheyt, Ets 2 in en my troosten in ‘t aerdsche dal. seer suyver ist van gronden, ; t’is weert lof, eere en pris, gratieus is zin advis, . Edel Princesse weert, het is een hemels paradis. moet ic u aenschijn derven, soo sal des droefheyts sweert Dit slot hooge vernaemt, mijn treurich hart deurkerven : dat is een maghet puere; dus geeft my, liefste, raet, sy en werdt noyt beschaemt, reyn bloemken delicaet, al sien haer nijders stuere; die u bemint in liefde staet. 1, 6. &.: saphins. — 5, 5. W4 jonsten versaemt, zinspreuk der Violieren van Antwerpen en ook van het Jenctte bloemken van Lier: doch het geldt hier de zinspreuk der Violieren, die met de Goudbloem en den Olyftak, insgelijks van Ant- werpen, genoemd worden in 5, 8—4. Tekst. Zen Aemstemedams amoreus Ib, 1589 (beschreven door J. BoLTe, Tijdschrift voor nederl. taal- en letterk., Leiden 1891, bl. 175 vlg.), bl. 88b, ,op de wijse: Cupido triumphant” ; Niew Amstelredams 1b., 1591, bI. 84, zelfde wijsaan- duiding, tekst hierboven weergegeven. Het lied is eene liefdesverklarmg aan de »Maghet Rhetorica”. Varianten van het eerste vers, ,Ic weet een reyn casteel”, zijn: a. ,Ic weet noch een casteel”, stemaanduiding opgegeven door Den niemwen verbeterden lust-hof, 1607, bI. 23, voor: ,Alleen mijn sinnen staen” : — b. .Ik wect een schoon casteel”, aangegeven door K. vax Maxper, De qulden harpe, Haerlem, 1627, bl. 381, voor: »Liefd” ïs de christen wet”; — c. ,Noch weet ic een casteel”, wijsaanduiding te vinden in et prieel der gheestelijcke melodie, Brugge, 1609, bl. 28, voor: -Grhegroet Soo moet ghy sijn”; zelfde wijsaanduiding in De schadt-kiste der philosophen, Mechelen 1621, bl. 16, voor: »Bachus der vrueghden Godt”; — ,Noch weet ic een casteel” of ,Gegroet so moet gby syn”, in Ævangelische leeurerck, Antw. 1692, II, 256, voor: ,Hoe schoon is dat geslacht?. De tekst: ,Cupido triumphant |! aenhoort mijn lamenteeren”, met wijsaanduiding ; NOR SR 5 o o . ° P salst begint”, komt voor in Æen Aemst. amor. lb. bl. 15b, en in Nieu Amst. 1b., bl. 51. 901 Het lied ,Ghegroet soo moet gby zijn”, waarvan wi onmiddellijk hierna de eerste strophe mededeelen, met de melodie, is ook te vinden bl. 100, in eene gedrukte lieder- verzameling, exemplaar zonder titelblad, waarvan de meeste liederen voorkomen in verschillende uitgaven van Æen nieu devoot geest. lb. door Nicorars IANSSEXS van RoosexDAEL, geest. goedk. 1594. Ma - ri - a hoogh' ge - pre -sen sn £ l | Van dat r-vou-dich we-sen/ ee = DEF EEE. [2 RER Re LES PRUE É— ————— — Le — Ï —=, = Ghy zijt vol gra - ey soet/ Moe - der en 0 Ma-ri - a weest dan ghe-groet. A2. Dr. Lan, Luitb. van Thysius, nr. 47, met opschrift: ,Noch weet ick een casteel” en deze aanteekening: ,de bewerking door Mr. Eman (Emanuel Adriaensen ?) uitgever van het luitb. Pratum musicum, Antw. 1584) heeft de melodie ietwat verduisterd”. — De melodie A! heeft door de bijvoeging van onhebbelijke accidentalen niet minder geleden: - sich - ten, nie - mant komt t’ont-stich-ten. Hoe schoon is dat ge-slacht Voor Godt en *s mensch ge Dat van on-kuis-heitwacht En ——— ñ = : = [7 ] ; EE or 2 > Ds) A} — In werck, ge - peys en praet, le - vens staet, Dat naer sijns Niet on - be-hoor-liks buy ten slaet. Vax Hagrrex, Den lust-hof der christelycke leeringhe, Antw. 1622, bl. 244, met wijsaanduiding: ,Bereydt u huys terstondt” (zie onder de geest. liederen onzer verzameling), veor het lied: ,Betert, o sondaer quaed’ /} u leven ende seden”, zelfde yarlanten : melodie als B met deze De volgende melodie met wijsaanduiding: ,Cupido triumphant”, enz., is te vinden in Den bliiden requiem, Antw. 1631, bl. 50: RS ee, (e———— ick hier soeck hoe hoogh’ dat ïick haer stell’/ die haers deughtsclaer fon - da- ment} D = ee haer te ver -hef-fen sijn ghe-went. 249, Edel artisten koen, Naar SrazpAzrt, 16381. E - del ar- tis -ten koen, ghy jon- ge dom van sin - nen, ue L tho-ri- ca han-tie-ren, ma-ken so-laes en vreugt met Ve-nus ka -me- nie - ren; want on - sen geest ver- heugt. 1. Edel artisten koen, 3, Dan sullen wy zijn vry en met rust mogen praten. Komt met u liefken by, neemtse tot uwer baten; schenekt uyt Mercurius schalen en drinckt vrouw Venus dranck, op dat op ons mach dalen ghy jonge dom van sinnen, komt met u lief int groen; wy sullen gaen beginnen Rethorica hantieren, maken solaes en vreugt met Venus kamenieren ; want onsen geest verheugt. d’eer vanden wijngaertrank. 2. Den tijt is komen hier, 4. Ik sag de nimphen reyn dat men sal vreugd beginnen ; den rosekrans bereyden ; ‘t was inde maneschijn, lustig, gy joncheyt fier, daer ik my ging vermeyden ; wilt met genuchten singen; heft op met soete talen Rethoricam delicaet, op dat wy pris behalen op eenen tack van dooren het nachtegaelken sanck ; het was my soet om hooren, van alle nijders quaet. derwaers nam ik de gank. À 5. Siende langs eenen kant mins herten melody, een maget komen treden mijn troost, mijn toeverlaet, \ met bloemen in haer hant, schout alle vileyney | spelend met lustigheden, en alle klappers quaet.? Li) ick docht in mijnen sin | wie dat sou mogen zijn? 9. Seer aerdig van fatsoen So ikse wel ging sien, en moedig van courage, was het de liefste min. was ick in al min doen als eenen kloecken page ; 6. Doen ik mijn lief aensag uyt enckel trouwigheyt onder haer eerbaer oogen, gaf ick dees maget, siet, | bood ick haer goeden dagh mijn trouw en eerbaerheyt ; om reyne min te toogen; z' en refuseerde’s niet. pi schaemroot wiert Sy S00 secre, br doen Syt 00g Op my sloeg, 10. Ick sagh Aurora klaer ende, uyt liefden teere, de duyster nacht verjagen, heuslijck sy op my loegh. en Phoebus koets daer naer met sijnen gulden wagen; |) i 7. Seer minnelije, voorwaer, ick sagh aen d'een contrey, ( gingen wy daer spanceren, door Ceres wijs verstant, fl wy hadden genen vaer over bergh en valey | voor klappers of komeren; veel vruchten schoon geplant. Î ‘© was uyt getrouwe minne en al met haren danck. 11. Paris seer excellent dat sy met hert en sinne deed my om scheyden dencken ; | haer trouwe aen my schank. voor een eerlijck present ging ick de liefste schencken S. ,Segt my, maegdelijk greyn, een laurier-tacxken schoon | ben ick niet uwen beminden ?” aen eenen rosen-hoet ; À Ja ghy,” sprack sy certeyn, dit was dees blom te loon. .geen liever kan ik vinden: Siet wat de liefde doet. LS 7, 7. al bigev. Tekst. {et Brabandts nachtegaelken met sijn dryerley gesangh, Brussel 1656, {! bl. 70, ,stem: Flora komt nu ten dans”. h Melodie. I. Srarpaerr, Extractum catholicum, Antw. 1631. bl. 48. en zelfde Êl melodie, bl. 641, telkens met stemaanduiding : ,Edel’ artisten koen”, voor de liede- ren: ,Onsalig creatuir”, en ,Rechtvaerdig zydy, Heer”. Gansch andere zangWijs, ,0p de wijse: Edel artisten koen”, in Den bliiden requiem, 1631, bl. 180. Aangehaald als stem in MNicwc Geusenliedboel van van Lumuez, bl. 431, voor: »Ghy _Steden stout en koen”, te plaatsen tusschen 1611 (benoeming van den Arminiaan Vorstius tot hoogleeraar te Leiden en begin der bemoeïngen van steden 905 en Staten Generaal en Prins Maurits Synode van Dordrecht en beslechting sophen, Mech. 1621, bl. , met zinspreuk : »Timmert met liefde”, en uitgaande van den ,Knaep van de jonge Vreuchden Blomme binnen Bergen op den Zoom”; Antw. 1635, bl. 378, en 562, »Cunera! hebt goe moed!” in de godsdiensttwisten) en 1619 (einde der dier twisten); — De Schadt-kiste der philo- 232, voor een lied: ,Edele gheesten vroet” — |. Srarpazrr, Gulde-iaers feest-dagen, voor de liederen: ,Ursmarus end’ Ermijn!? en — H. G. Boroënixo, Den gheestelycken leeuvcercker, Antw., 1645, bl. 479, voor: , Die ick heb langh ghesocht” ; — C. Maerrsz, Sfichtelyle gesangen, Hoorn, 1661, bl. 342, voor: ,Mijn pen wil het ghebruyck”, — ‘’# Groot achter-hof ken, Alckmaar 1664, bl. 96, ,stemme: Edel artisten koen ofte Ick heb gesien den tijdt”, voor: , Wat of het eelste zy”. wildi vander waerheyt horen singen? (Een liedeken van Sint Jacob) +: la - tet mi vol-brin-gen die waer-heyt, die ic sin - ghen sal va - der en- de van so - ne een won-der-lijck ghe A° Dats wildi vander waerheyt horen singen ? rijc heere God, so latet mi volbringen die waerheyt, die ic u singhen sal van vader ende van sone een wonderlijck gheval. Die vader sprack tot sinen sone met liste, een so goeden bevaert dat hi wiste al op den wech sint Jacobs waert; hi wilde wel versoecken den milden onghespaert. Mer doen si aenden wege quamen gaende, eens waertshuis dat si daer vonden staende. Die vader totten sone sprack: >Wi Wwillen ons ghelt verteeren ende houden ons ghemack.? Re — 907 Die weert sprack tot alle sine gasten: »ick hebbe ons bereyt al vanden besten; eet, drinct, ende weset vro, wi willen genoechte hantieren.” Dat sprack die weert also. Mer doen die goede broeders waren geseten, die dochter vanden huyse quam ghestreken costelijck in dier ghewact ; den alder ioncsten broeder thoonde si een fier ghelaet. Die dochter sprac tot haren vader bouden: ,den alder ioncsten broeder wil ic behouden : want hi is edel ende fijn; scheyt hi nu van henen, so swijcket dat herte mijn.” Die vader van sinen sone dat verhoorde ; hi antwoorde met so soeten woorde: ,-myn sone met mi, ende ick met hem; wi willen sint Jacob besoecken als warachtich pellegrem.? Tsavonts,- als die broeders slapen ginghen, die dochter peynsde om haer valsce dingen ende si nam eenen vergulden nap, met verradenissen stacken si in des vaders sack. Tsmorgens, als die broeders waenden gangen, so quam die valsche weert en dedese vangen. Die weert tot sinen rechter sprac: .dese heeft mi ghestolen mijnen vergulden nap.” Die sone van sinen vader dat verhoorde. Hi antwoorde met so soeten worden: ic wil voor mijnen vader staen; alle sine schulden wil ick op mi ontfaen.? Die heeren daer toe in rade ghinghen: den sone dat si voor den vader hinghen; den oudsten broeder lieten si gaen. Mer hoe dat spel ten eynde quam, dat sult ghi verstaen. 908 12. Mer doen die vader tot sint Jacob quam, hi sprac: ,heer sint Jacob, wat heb ic misdaen ? Ick hebbe verloren mijnen sone, buyten sinen schulden. Helpt heere God wten throone !? Die vader offerde ende quite sijn bevaert, ende ginck wederom tsinen lande waert, daer hi sinen sone quam bi: ,och sone,” sprack hi, ,sone, dese bevaert schencke ick dy.” Die sone tot sinen vader sprac wederomme : ,die bevaert is u gheworden suer om doene, verblijt u nu ende weset vro: sinte Jacob heeft mi geholpen, Maria wt alder noot.”? Die vader verhoorde dat so gheringhe, hi ghinck tot dier herberghe binnen, daer laghen drie hoenderen biden vier, doen sprack tot hem die valsche waert: -wat dinghe doet ghi hier ?” Î l F i |! ! Ice ben die selve broeder die sint Jacobs gine, doemen mijnen sone aender galgen hinck; mijn sone leeft noch, hi en is niet doot; sint Jacob heeft hem geholpen, Maria wt alder noot.” Die valsche waert begon te grimmen: swaerom liechdy met uwen schimmen ? Tis also waer, al overluyt, als den ghebraden hoenderen vlieghen ter doren wt.” Mer eer die waert dat woort wt sprack, deen hoen na den anderen vanden speet brac: si vloghen opter straten ; si vloghen op sinte Dominicus huys, daer alle die broeders saten. Mer doen die heeren dat verhoorden, si riepen alle met luyde woorden: »Wel op, pastoor ende cappellaen, wi willen met processie onder dat gherechte gaen.” y il Te A ve 909 Mer doen si onder dat gerechte quamen, den ontschuldighen man dat si af namen; den waert datmen voor hem hinck; die dochter wert ghedolven, si haddet wel verdient. Dit liedeken dat wi smghen is seker waer; sint Jacob dede groot miracel daer. Veel broederen tuyghent ooc met dien, die met hare ooghen dat wonder hebben ghesien. B. Dats wildi vander waerheyt hoeren singhen, God vanden hemel dye laetse my volbringhen, dye waerheyt dye ick u singhen sall: van vader ende van soene, een wonderlyc ghevall. Dye vader sprack tot zijne zoen mit listen, van eender gueder bedevaert dye hij wiste, all opden wech Sint Jacobs waert, hy wilde wael besuecken den milden onghespaert. Maer doen zy opten weghe quamen gheganghen, eens werders huys dat sij daer vonden standen ; dye vader al totten soene sprack: ,wye willen ons gelt verteren en houden ons gemac.? Dye wert dye sprack tot allen zynen ghesten: ,ick hebbe gecoeckt, bereyt all vanden besten; eet ende drinckt ende maeckt u vroo, wy willen vruecht hantieren,” sprac hij dy wert alzo. Maer doen dye broeders allen waere gheseten, dye dochter vanden huys dy quam voert gestreken custelijck in haer ghewaet; den alder ioncsten broeder toenden sy een fier gelaet. Dye vader vanden soene das verhoerden hy antwoerde met so soeten woerden : ,my soen by, end ic met hem; Sint Jacob willen wy besoecken als waerachtich pelgrem. M GS den alder ion[csten] . want hij is och scheyt hij nu van henen, so brict dat herte myn. Maer doen dye broeders allen slape gingen, dye dochter dacht op hare valsce dinghen, ind zij nam eenen vergulden napt: al met veraderyen stack syten in svaders sack. 9. Dye dochter sprack tot haren vader boude: den alderoutsten broeder den wil wyr houden, wy willen hem doen groet onghemack, want dees heeft gestolen das eynen vergulden napt.” 10. Des morgens, als dye broeders meynde ganghen, doen quam dye valsche wert en deetse vanghen. Dye wert all totten rechter sprack: .dees heevet my gestolen das eynen vergulden napt.” 11. Dye soen al vanden vader dat verhoerden ; hy antwoerden met so soeten woerden: -ick will vuer mynen vader staen, ind alle syne sculden wil ic op my ontfaen.” 12. Dye heeren inden raede daer toe ginghen: den soen alvoer den vader datsy hinghen; den alsten broeder lieten sy gaen; maer hoe dat spel voleynde, dat salstu wayl verstaen. 15. Maer doen dy vader in Sint Jacobs kerke quam : ,0 grote heere Sint Jacob, wat heb ic u mesdaen? ick heb verloren mynen soen albuyten syne sculden, helpt heergod uyten throen !? 14. daer hi »0ch sone, lieve sone, dees bevaert scenck ick dij.” 15. Dye sone sprack tot zynen vader wederomme : -dye bevaert is .u. gewoerden suer om doene, verblyt u nu ende weeset vroo: : Sint Jacob heeft my gheholpen, Maria uyt alder noet.” GALL 16. Dye vader keerden hem wederom geringhe, hy ghinck weder ter selver herberghen inne, 18. Dye valsche wert in hij bestont te grimmen: ,hoe staedy hier in liecht mit luyder stemmen ? Dat is soe waer all overluyt, als dees gebraden honder vliegt ter doren uyt.? | 19. Maer eer dye valsce weert dat woert ten halven sprack, | Hit 14 dat een hoen naden anderen al vanden speete brack; I sy vloghen daer ter dueren uyt, sy vloghen op Sinte Dominieus huys; sy maecten een soete geluyt. l 20. Dye heeren allen dat vernamen .welop, pastoer en cappellaen, wy willen met processien onder tgerichte gaen!” PATATE este 1, 3: 4, 33; 13, 2. t.: w = u; vel. 15, 8. — 4, 4. wy willen vruecht vruecht 9 ) L ) oO ? 1 Ul hantiren. — 6. Strophe met kleiner letter geschreven, doch vermoedelijk van dezelfde hand. — 7, 1—3. Wat hier ontbreekt is uit het Hs. verdwenen. — 8, 2. t.: valse. = 93 t.: onghemaeckt..— 9; 4%: vergulden apt. — 14, 1-3. Wat hier ontbreekt is uit het Hs. verdwenen. — 16, 2—4, enz. Wat ontbreekt is in het Hs. open gebleven. — 18, 2. t.: hoe staedy hier in licht, enz. Tekst. A. Ant. 1b., 1544, nr. 20, bl. 26, ,een liedeken van sint Jacob” ; overg. door Unrann, Volksldr., nr. 303: — aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 409. B. Hs. vroeger in het bezit van C. P. Serrure. thans ter Gentsche Bibliotheek berustend; door hem beschreven in Vaderlandseh Museum, Gent, IV (1861), bL. 181 vle., en aangeh. door Moxe, Ucbersicht, 1838, bl. 138, $ 135, die bl. 240, S 329, mit dem Beisatz anno 1518 dem 14 Apr.” en het een ,historisch ons lied vermeldt die haar volgens Lied” noemt. — Waarschijnlijk gaat deze lezing uit van iemand, niet al te wel door dit geheugen werd gediend. 1 van den apostel Jacobus gebracht in de hoofdstad zijn geheugen opschreef en hierin Volgens de legende werd in 829 het stoffelijk overblijfse (Santiago), den jongere, den beschermheilige van Spanje, in de provincie Coruña, ter plaatse die van daar Santiago van het Koningrijk (Gralicië, Tanouds werd deze stad eene beroemde bedevaart- de Compostéla werd genaamd. V 912 plaats, waar ieder pelgrim een getuigschrift (compostéla) van zijn bezoek ontving. Op hunne hoeden droegen de bedevaartgangers vroeger eene schelp, die den naam van St. Jacobsschelp verkreeg. Dr. Kalff, t. a. p., doet opmerken, dat, ofschoon bedevaarten in vroegeren tijd niet tot de zeldzaamheden behoorden, toch weinig pelgrimsverhalen onder onze liederen te vinden ziÿn. Andere St. Jacobsliederen hebben nochtans ten onzent bestaan, zooals blijkt uit de wijsaanduidingen : a. ,Wie Sint Jacobs broeder wilt zijn”, aangeh. in Ale de Psalmen des H. coninklyken Propheten Davidts, 2. n. n. pl 1567 (zie WackernaGer, Lieder der niederl. Reform., bl. 22—924), en in Schriftuerlicke liedekens, Leyden 1595, bl. 320 v° (vermeld door Dr. EF. C. Wiener, De Schriftuurlijke Liedekens, ’s-Grav., bl. 66 en Regist. nr. 881, ,Wie sint Jacobs broeder zijn wil”), voor: , Wie de ellendicheyt voldoen wil wel”, navolging van het Duitsche lied: , Welcher das ellend bawen wil”, te vinden bij Bônme, Ad. 1b., nr. 611b, bl. 722, op zijne hbeurt eene geestelijke navolging van het pelgrimslied: , Wer das elend bawen wil” (van e/ en land = ander, vreemde land; bawen, oorspronkelijk = wonen, dus = wie in den vreemde wonen wil); — b. ,Die na Sint Jacob wandelen wilt” (in Æen nieu liedenboeck, 1562, b1. 226 en in et tweede liedeboeck, Amst. 1583, bl. 271, zie WackernAGEL, bl. 14 en 80 en Dr. Wiener, bl. 66 en egist. nr. 159), voor: ,Die wil nae dat nieuwe Jerusalem” ; ce. , Wie Sint Jacob besoecken wil” (in Veelderhande Schriftuerlijcke nieuwe liedelkens, Utrecht 1593, bl. 313) voor: ,Laet ons in sheeren tempel gaen”, een lied dat ook tot stemaanduiding heeft: ,Te mey, als alle de vogelkens singhen”. Zie dit laatste hierna. Ongetwifeld hebben de wijsaanduidingen «a, b, c betrekking op. eenzelfde, de bovenstaande en hierna aangehaalde, melodie. Het reeds genoemde, ook het meest verspreide der Duitsche $t. Jacobsliederen, gaf aanleiding tot verschillende geestelijke omwerkingen in ,Jacobston”. Zie Büne, t. a. p., nrs. 610 en 611, bl. 718 en vleg., Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, LÉPÉnr 2091 MbN7S vie. Over de St. Jacobsliederen bij de Franschen, zie Arexrs Socarp, Noës et cantiques imprimés à Troyes, Paris, 1885, bl. 69 vle. Het, volgens E. u. B., reeds in de 14% eeuw gezongen Duitsche lied , Wer das Elend”, was en bleef zoo populair, dat Simrock bet nog in 1850 te , Burgen im Moselthal” in eene vernieuwde lezing uit den volksmond mocht opteekenen. Indien het Nederlandsche St. Jacobslied zulke diepe sporen niet heeft nagelaten, toch waren in de XVIIId eeuw ten onzent de bedevaarten naar Spanje nog nietin onbruik geraakt. In een Aluchtigh ende belachelyck verhael-dicht van allen het ghene men roept, singht ende schreeurt soo op de merckten, als shraten van de princelycke stadt Brussel, Brussel 1708, leest men: Men vinter oock die achter straet loopen En roepen sonder iet te verkoopen, Dat zyn bedelaers die de stadt passeren En daer in gasthuysen logeren, 913 AI oft sy uyt vremde landen quamen, Van $S. Jacob uyt Galicien, en seggen veel namen Van steden en plaetsen, en wat daer geschiet, En singhen aen ieder deur $S. Jacobs liet, Quand nous passions le pont qui tramble, helas! mon Dieu. Het roept en singter soo Mans als Vrouwen, Jae, selfs clyne kinders hoort men den thoon houwen; Sy draegen bordons van leir gegarniert, Met schelpkens en kruyskens verciert. Aen den riem draegen sy schoon callebassen, Die op de custen van Spagnien wassen, Om hunnen dranck daer in te bewaren. En sy vercoopen oock somtydts al waeren, 3eldekens en paternosters van houdt oft steen, Van amber oft eenigh fray been. Vanper SrRAETEN, La mus. aux Pays-Bas, NII (1888), 405 vle., die dezen tekst insgelijks aanhaalt, trachtte te vergeefs het aangeduide lied op te sporen. Ook de melodie bleef hem onbekend. Het bovenstaande Fransche vers is eene variante van het begin der veertiende strophe van ,lLa grande chanson des Pélerins Jacques”. Het lied vangt aan: Quand nous partimes de france en grand désir, Nous avons quitté Père et Mère, tristes eb marris, Au cœur avions si grand désir D’aller à saint Jacques, Avons quitté tous nos plaisirs, Pour faire ce saint voyage; Nous prions la Vierge Marie, son fils Jesus. De veertiende strophe luidt: Quand nous fûmes au pont qui tremble, Bien étonnés, À nous voir entre deux montagnes, Si oppressés, D'ouir les ondes de la mer En grande tourmente, Compagnons, nous faut cheminer Sans faire demeurance : Nous prions la Vierge Marie, son fils Jesus. de Saint Het lied werd herdrukt door Ar. SOCARD, &. a. p., bl. 75, naar: Les chansons des Pélerins de Saint Jacques, kerk. goedk. Troyes, 1718. Maar het stuk moet ouder 58 914 zijn. Volgens Vanper SrRAETEN dagteekent de eerste uitgave van het Kluchtigh en belachelyck verhael-dicht, van 1604. Het ,air des Pélerins” moest toen reeds zeer bekend zijn. Eene parodie daarvan wordt gevonden, met de melodie, in de door BarLArD uitgegeven verzameling La clef des chansonniers, ,ou Recueil des Vaudevilles depuis cent ans et plus”, Paris 1717, I, 268, voor het lied: , Nous sommes de l'amour tranquille /} les pelerins”. Aan het laatste vers der voorgaande strophen, hierboven diplomatisch teruggegeven, wordt echter door die zangwijs geene plaats verleend. Verder vindt men den aanvang der voorzeide veertiende strophe en dezelfde melodie in een tooneelstuk: Le temple de l'ennui, ,prologue représenté à la foire Saint-Germain en l'année 1716”, voorkomend in Œuvres de Le Sage, Paris, 1823, dl. XII, bI. 250, nr. 153 der muziekbijlagen. Melodie. Alhoewel Horrmanx v. EF, Gesch. des deutschen Kirchenliedes, 3de uitg. 1861, bl. 216, sprekende van het voormelde Duitsche en van het hier behandelde Nederlandsche St. Jacobslied, van meening is, dat beide liederen zÿn: ,im Ton des Jacobsliedes gedichtet”, bestaat er nochtans tusschen de twee teksten verschil in opzicht van het metrum. Het Duitsche lied heeft den vorm der oude Lindensmidstrophe: 4 — a, 4 — a, 8 —h, 4 — x, 83 — b: Wér das élend bäwen wil, der mäch sich auff und zieh dahin, wol äuff sant Jacobs strasse, zwéy par schuh die muüsz er han, ein schüssel und ein flaschen. Volgens den algemeenen strophengang zou de Nederlandsche tekst hebben tot schema: 4 — a, 4— a, 4 — D, 3— x, 3 — b. Dit verschil in metrum zal wel niet belet hebben, dat de hier besproken Neder- landsche tekst op de melodie van het Duitsche lied werd voorgedragen, die ten onzent wordt teruggevonden in de zangwijs: ,lc weet nog eenen acker breit (zie nr. 37, bl. 207 hiervoren, en vgl.: ,Bistu een crijgher”, nr. 221, bl. 808 insgelijks hiervoren). Overigens hebben de hierboven aangehaalde liederen: ,Die wil nae dat nieuwe Jerusalem”; — ,Wie de ellendicheyt voldoen wil wel”’; — ,Laet ons in sheeren tempel gaen”, het metrum van het Duitsche ,Wer das elend”, wat natuurlÿk ook, voor den aanvangsregel het geval is met de wijsaanduiding: ,Wie Sint Jacob besoecken wil”. De Duitsche melodie is te vinden bij Bôame, t. a. p.; — Erk u. BÜHME, t. a. p.; — Bävumrer, Das kath. deutsche Kirchent., I, nr. 88 en 184, bl. 144 en 203, en I, nr. 908, bl. 606; — Zann, Die Melodien der deutschen evangelischen Kirchenldr., T, os PRET es : ; nr. 1707, bl 456. Ziehier de melodie, hierboven weergegeven naar dezen laatste en volgens eene verzameling van 1552, waar zij voor eene vergeestelijking dient: will, der zieh da -hin und geh des Her -ren Stras-se; Glaub und Ge - duld beïd darf er wohl, soll er die Welt ver - las sen. Over den Sf. Jacob-Tanz, een dans naar aanleiding van onze melodie, zie -7 Bôame, Geschichte des Tanzes, 1, 59, 252, 257. 251, Hier beghinnen wi nu an, (Vanden regulier moninck) ht — —— A?) Hier be-ghin-nen wi nu an een nyeu-we liet te pe sin-ghen van ee-nen re-gu - lier Hier beghinnen wi nu an een nyeuwe liet te singhen, ende singhen van eenen regulier moninck ende van eender nayerinne. Die regulier in een waerts huys quam, hi vraechde: ,wat hebdy te eten? ick soude tot eender naeyerssen gaen, het was mi bi na vergheten”. Doen hi totter naeyerssen quam, hi wert seer wel ontfanghen ; si nam hem in haren witten arm ende si aten met malcander. Doent was aender middernacht, si hoorden dat clocxken clincken : staet op, staet op, goet regulier moninck, die metten moet ghi singhen. Doen dat clocxken gheluydet was, hi soude gaen inder metten: »0ch wiste dit mijn heere den abt, hi soude mi selver wecken”. sin-ghen, en - de 5, 1. &.: gheluyt was. — 7, Tekst. Ant. Overgenomen door Horrmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 47. bl. 1 door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 405. Duitsche aanverwante tekst, , Was woln wir aber heben al, =] ce 10. AE Doen die monine inden ommeganck quam, die abt die quam hem teghen: .bona dies, bona dies, ghi regulier moninc, waer hebdy te nacht gheleghen ?? ,Daer ick te nacht gheleghen heb, daer was ic seer wel ontfanghen; men schencte mi daer den coelen win, ie lach in mins liefs armen.” Die abt al tot den moninck sprack met also soeten worden: ,nu segt mi, goet regulier moninck, houden dat onse oorden ?? Doen die moninc inder kercken quam, die broederen liepen te samen, die een moninc al tot den anderen sprack: .desen moninck willen wi verbannen.? En dat verhoorde de regulier moninck, hi liet zijn capken vallen: .soude mi die naeyersse niet liever zijn, mer dan mijn broeders aller Die ons dit liedeken heeft ghemaect, hi hevet seer wel ghesonghen; dat heeft ghedaan een regulier moninck, wt der cappen is hi ontspronghen. 86, ,vanden regulier moninck”. — 23. — Aangeh. 9 strophen, van het jaar 1544, in Vadpius Curiosiütäten, NI, 475, herdrukt door Bünme, Altd. Lb., nr. 481, bl. 596, en door Erk u. Bôünue, Deutscher Liederhort, I, nr. 137a, bl. 461, die nog een anderen Duitschen 15d-eeuwschen tekst vermelden. uit Scumerrzer, 1544, Quodlibet 20; — Erk u. Melodie. Büame, t. a. p. Bônue, t. 252. Jan broeder vrijt een meisje zoet, PACE) : Sail ee + Ce À PÈ Ÿ i| Jan broe-der vrijt een meis - je zoet, een meiïs-je bo-ven ma-te, en == de haer va-der niet thuis en is, hy gaeter al wat by pra-ten. Hop-sa- b | L sa, ri -be-doe-be-da, hy gaeter al watby pra-ten. Fa, la, (1) Wrczems : = | = | 1 | = da! Hy gaet er al wat by pra-ten. Fa, la, la! \ 1. Jan broeder vrijt een meisje zoet, 1 een meisje boven mate, {l en als haer vader niet thuis en is, }) | hy gaet er al wat by praten. ‘ |? | Hopsasa, ribedoebeda, hy gaet er al wat by praten. Fa, la, la! b k - 2. Het werd nu twalef van den nacht, i de klokken luidegen alle: dat meiïsje tegen Jan broeder sprak : »Sa en lees nu uw getyen. Hopsasa, ribedoebeda, ga en lees nu uw getyen.” Fa, la, la! ©9 9119 — ,Mijn getyen en lees ik niet, de tijd is al lang vergane; ’k ben liever al by min zoete lief, als by die inwoners alle. Hopsasa, ribedoebeda, als by die inwoners alle.” Fa, la, la! 4, Jan broeder over het kerkhof kwam, de preekheer die kwam hem tegen; de preekheer die tegen Jan broeder sprak: _waer hebt gy van nacht gebleven? Hopsasa, ribedoebeda, waer hebt gy van nacht gebleven ?”? Fa, Ja, la! 5. — ,Waer ik van den nacht gebleven heb dat en zal my nooït berouwen, ze dronken daer bier en ze tapten daer wijn, en ze spraken daer al van trouwen. Hopsasa, ribedoebeda, en ze spraken daer al van trouwen.” Fa, la, la! G. Jan broeder in het klooster kwam, de inwoners badegen allen; den eenen die tegen den anderen sprak : Jan broeder zal worden gevangen. Hopsasa, ribedoebeda, Jan broeder zal worden gevangen.” Fa, la, la! 7. Als Jan broeder dat had verstaen, dat hy zou worden gevangen, met den eenen sprong hy de venster uit, en hy liet ziÿn kappe daer hangen. Hopsasa, ribedoebeda, en hy liet zijn kappe daer hangen. Fa, la, la! 8. Als hy een eind wegs geloopen had, toen keek hy nog eens omme; hy riep: ,0 kap, 8y duivels kap, ey en krijgt my niet weeromme. 920 Hopsasa, ribedoebeda, gy en krijgt my niet weeromme.”? Fa, la, la! Die dit liedeken heeft gedicht, en ja ook heeft gezongen, hy was eenen pater en hy heetege en hy heeft zijne kap ontsprongen. Hopsasa, ribedoebeda, en hy heeft zijne kap ontsprongen. Fa, la, la! badige n. Tekst. Wicreus, Oude VI. ldr., nr. 233, bl. 486, met deze aanteekening van Snellaert: ,In de omstreken van Gent leeft dat lied nog onder het volk. De toon- zetting der wijze (d. i. de notatie) ben ik verschuldigd aan de heuschheid yxan den heer Reylof” (dezelfde, die de in Willems’ verzameling uitgegeven ,nieuwe wyze” van het lied ,Des winters als het regent” noteerde (zie hiervoren nr. 229, bl. 842); tekst hierboven weergegeven ; Horrmann v. F., Niederl. Volksidr., nr. 50, bl. 12%. De lezing door H. v. F. als ,Vlimisch aus der Gegend von Antwerpen” mede- gedeeld, stemt, buiten zeer geringe afwijkingen in de spelling, heel en al overeen met den tekst van Willems. H. v. F. zelf bekent, dat /widegen, voor luidden, badegen, f ' L voor baden, heetege, voor hcctte, tot het (entsch dialect behooren. Overigens wordt het stuk in Snecrazrr's Oude en nieuxe liedjes, 24 uitg., 1864, nr. 89, bl. 97, aangeduid als herkomstig van Destelbergen, een dorp gelegen in de nabijheïd van (rent. In de voormelde verzamelingen wordt het lied voorafgegaan van deze stereotiepe strophe : Komt die wil hooren in een lied wat dat ik hier zal zingen: ‘tis waerlijk eene vieze klucht, die ik voor den dag zal brengen. Hopsasa, ribedoebeda, die ik voor den dag zal brengen. Fa, la, la. Melodie. Wirrems: — SNELLAERT, &. 4. P.; Het slot der melodie is bi Willems tegendraadsch genoteerd en daarenboven als eene drukfout aan te zien. Dit slot wordt door GEvVAERT, Lu mélopée antique, bI. 46, vergeleken met het slot van eene in Klein-Azië gevonden en van de eerste of tweede eeuw dagteekenende 1iastische melodie, waarvan de schrijver zegt: ,La chute de tierce, en portamento, à la fin de l'air, doit être comprise comme une sorte de pointe musicale, propre peut-être aux chansons d’un contenu humoristique.” 921 Voor een Duitsch meilied: ,Der Mai, der Mai, der lustige Mei” (zie nr. 85, bl. 375—8 hiervoren, ,Die mey die ons die groente geeft”), vindt men een met het bovenstaande overeenkomstig refrein: ,Faldera, vidubbe, dubbedub”?; terwijl men bij Srazpazrt, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 98, onder stemaanduiding _Dibe dibe dou”, voor het lied: ,Marius en Martha met// twee sonen zijn gekomen”, de volgende melodie aantreft, welke aan een danslied doet denken: Ook de fraaie in den ouden trant gecomponeerde ,couplets”, met aanvang : Bonjour Fanchon, Bonjour Suzon”, in Gevaerr's opera Le Capitaine Henriot, Paris, 1864, hebben een aan het bovenstaande lied ontleend, echter oorspronkelijk gecomponeerd refrein: , Houp! sa sa, ribedoubeda”?. 258. Ik hoorde lest in deze dagen. (Nonneklachten) —=— = & — ——————— + — : = e— 6 _—0 2 } == hoor - de lest in de - ze da - gen een non - ne -ken 1: ,moet ik het hier al be - zu - ren tus-schen vier la - ge £ zij - nen staet, maer ‘twaste laet. kla - gen van ziÿ - nen st ë É 86t Och neen, och mu - ren, of is er voor my gee-ne raed? daen, ’k en mag niet spe -len noch wan-de-len ge- daen, ach, ach, ach, wat heb ik ge - daen! Ik hoorde lest in deze dagen een nonneken klagen van zijnen staet, maer ’t was te laet. ’t Zei: ,moet ik het hier al bezuren tusschen vier muren, of is er voor my geene raed ? Och neen, och neen, ‘t is al gedaen, ‘ken mag niet spelen noch wandelen gaen. Ach, ach, ach, wat heb ik gedaen! »Zy wisten my zoo zeer te vleïjen. en te klappeïjen; ‘t was al: min kind, k raed u als vrind; 923 gy zit vast tot den doek geboren, van God verkoren, gy zit de bruid die hy bemint. Nog langer te wachten en is geen profijt, sa, laet u maer kleeden, het is meer dan ti, dat gy ook een nonneken zït.” 3. ,En toen ben ik door zoete reden daer in getreden, al met der daed: proficiat ! Zy waren my al zeer bevallig en liefgetallig, en toonden my een bly gelaet. Zy zeiden: ,maseurken al valt het nu zwaer, en weest niet bedroefd, het en duert maer een Jjaer, ‘tis vreugden en spelen daer naer.” 4. ,Ik dacht: die vreugden en dat spelen » zal mi vervelen, want ik wist wel een ander spel: achter de straten te gaen zwieren in de plaisieren, en nevens my een jong gezel; ’k zou lonken en pronken als een jonkvrouw, ’k zou nygen, dat ‘t hemdeken naslepen zou. Ach, ach, ach, ware ik eene vrouw! 5. Nu lig ik heele lange nachten diep in gedachten, ik lig en gaep, doch zonder slaep, want als my God den slaep zou jonnen dan kloppen de nonnen, zoo dat ik seffens weër ontwaek : _maseurken, de metten zijn al geluid !? Dan moet ik al spoedig te beddewaert uit. Ach, ach, ach, hoe ben ik verbruid ! 6. .Komt iemand om met my te spreken + wordt afgeweken : .z is in ‘t gebed, daer is belet; 924 zeg my het maer: of zijn ‘’t secreten die ik niet mag weten?? En koom ik voor, ik zit in ‘t net; zijn ‘t naesten, zijn ‘t vrienden, men staet achter my; ’k en spreek van min leven geen woordeken vry. Ach, ach, ware ik uit de ly! .Is er dan niemand meer te vinden om my t& ontbinden ? Och neen. och neen ! ik blyf alleen, en altijd in dit droevig klooster zonder vertrooster : och, kwam er toch eindeliÿk een! Wist ik hem te vinden in kerk of in kluis, of ware ik een vogel ik vloog er hem t’huis. Ach, ach, ach, wat bitter een kruis! »Oorlof, gy nonnen en beggijnen, die heilig schinen, ‘tis niet al goud wat gy beschouwt. Daer zijn zoo vele creaturen tusschen vier muren aen wie de nonnendoek berouwt. Daerom, wie ook lust heeft tot zulk eenen staet, ik bid u zoekt langer naer beteren raed. Ach, ach, ‘bis zoo dikwils te laet!” Tekst en melodie. Wirrems, Oude VI. Idr. nr. 122, bl 285, .Nonne- klachten” ; zonder bronaanduiding : SNELLAERT, Oude en nieuve liedjes, 1864, nr. 87, bl. 95, ,XVIId eeuw’. Em m6 294. moet ik ver - dra 1. Ik hoorde dees dagen een maagetje klagen : wat moet ik, wat moet ik verdragen ? Die mijn plagt te beminnen is veranderd van zinnen ; dat minnen, dat minnen van binnen. EO . Wat kander mijn baaten zijn vriendelijk praaten? Nu ben ik, nu ben ik verlaaten; door spreeken en smeeken, is de liefde ontsteeken, och ik ben schier, och ik ben schier bezweeken. 3. ,Hy was ‘er verheven, hy wou der my geven, zijn trouwtje, zijn trouwtje verheven ; door kweelen en speelen, en fluyten en veelen, hy mijn hertjen, hy mijn hertjen kwam steelen. Ik hoorde dees dagen. kla-gen: ,wat moet ik, wat ver- ,IKk plagter om te lachen, nu vind ik mijn nagten in traanen, in traanen en klagten; mijn vreugd en genugten gaat van mijn vlugten, veranderd, veranderd in zugten. Wat kander mijn baten honderd-duyzend ducaten, als ik der, als ik der moet laten? Alle min klugten zijn veranderd in zugten waar zal ik, waar zal ik nu vlugten? ,Gy was ’er bedrogen, hy kwam voor uw oogen, u traanen, u traanen af-droogen ; alle u klagen zijn droevige dagen ; laat staan, lief, laat staan, lief, u klagen. ,Houd op, dwaze zinnen, 9, ,Daar zijn der meer ander van u droevige minnen, verliefd op elkander, als gy niet, als gy niet kund winnen: maar Goden,maar Goden hoe schrander wild staaken u klagen, zou minnen en haaten, dat nagten en dagen dat hem schijnd te baaten, u zieltje, u zieltje kwam plagen.” wie kan dat, wie kan dat verlaaten ?” ,Ach hy doet min sterven, 10. — ,Neen, waarde Clarinde, wat wenst gy te erven die ik wel eerst diende, die u zal, die u zal bederven? en jonger en jonger beminde, Hy wenst naar u lijden, ’k en zal in mijn leven wild hem dan ook myden, u nimmer begeven.”? die gy eerst, die gy eerst zo vryden. — ,0 Herder, à herder verheven.” laghen. — 6, 6. t.: laat staan, laat staan, lief u klagen. Tekst. Thirsis minnewit, Amst. I (1726), 1752, bl. 141, zonder wijsaan- duiding; tekst hierboven weergegeven. Snellaert op Wrcrems, Oude VI. ldr., bl. 288, gecft den tekst in vijf twaalfregelige strophen. Volgens Snellaert duidt de aanhef aan: ,dat de schrijver het lied van het Nonneken (zie het onmiddellik voorgaande lied) voor oogen gehad heeft”. Melodie. H. Swgerrs, Innerlykke ziel-tochten, Amst. 24 druk, 1683, 4de druk 1702, bl. 287, ,Toon : Semi la tormenti, of Ik hoorde dees dagen // een maagdeken, . ete.” | voor: ,Minnaers der bloemen // diez al weet te noemen” ; hierboven weerge- geven. Dezelfde zangwiïjs ,Son mille tormenti, etc.” is tweemaal te vinden in een 174-eeuwsch liederboekje in Hs., in ons bezit, bl. 21 en 42: voor ,Gauw, herders, met vreden naer Bethleem” en ,Sult gij dan min clagten, heel daeghen en nachten”, ’ verder in ©. en n. Hollantse bocrenlieties, 24 druk, Amst. c. 1700, nr. 264, met opschrift: ,Se mille tormenti”. — De stemopgave ,Son mili tormenté” komt nog voor in Thirsis minnewit, IT, Amst. c. 1752, bl. 17, voor: .Mvn autaar. myn waarde”. Anne-Marietje, mijn lief kind, gÿj ge- An -ne-Ma - rie - tje, min lief kind, waar -toe zit Jaar, dan zult 81] we - zen klaar een non ne tje vVOOr - wWaar. gp 1. ,Anne-Marietje, min lief kind, waartoe zijt gij gezind? ’k Zal u in een klooster besteden voor den tijd al van twee Jjaar, dan zult gi wezen klaar een nonnetje voorwaar.” 2 _Ma mère, is dat uwen eesch? Ik en heb geen nonnevleesch, het hangt van achter aan min hiele; maar ’k wil een frisschen jongman, die mij gauw door de trouw wil maken zijne vrouw.” _— ,Dochter, wacht u daar wat van, C2 want u en dient geen man. Dat het uw papa moest weten, hij waar al zoo zeer gestoord als hij hoort dat zijn dochter kleen geen nonnetje wil zijn.” 928 Anne-Marietje met loosheïd heeft haar te bed geleïid. Z° heeft den doktor dan doen komen om te weten wat haar let. Lisebeth, hare moeder teer, die weende daar zoo zeer. De doktor gaf goeden raad en halam metter daad : , Haal daartoe wat maagdepalm en daarbij wat liefdekruid ; strooi dit al onder een, vergaan zal haar geween.”? Ma mère heeft dit dra verstaan, zi heeft den doktor laten gaan; zij heeft haar dochter gaan besteden in het order van Ariaan, daar voorwaar onbelaan vier schoen voor ‘+ bedde staan. 2, 4. ’k wvil bijgev. — 5, 4. halam — hallem, alem, alaam, VI., voor allerlei } | fl LE | gereedschap (ScHuErmaNs, {dioticon), hier — geneesmiddel. — 6, 1.t.: dit daar, enz. — 6, 4 Ariaan, zie de aanteekening, bl. 194 hiervoren. Tekst en melodie. Loorexs et Feys, Chants pop. flamands, 1879, nr. 76, bl. 146. Rem at mme Pom ag 256, Ick vryden op een tijd. EERSTE MELODIE. lijck quam groe - ten ——_—_—— pt SR = Sn —6 à = La = PESTE EE Le PC 2 EEE = een kKus-je; maer wat ick deed was wind; sy EE en neen: ,dit vry-en krencktmijn eer, ick bid - je gaet doch heen.? lijek quam groe-ten jae en neen: ,dit vry- en krenkt mijn eer, ick bid -je gaetdoch heen.? TWEEDE MELODIE. met een kus-je; maer wat ick deed was wind; sy Ick vryden op een tijd een soet Menniste susje, dien ick seer hoffelijck quam groeten met een kusje ; maer wat ick deed was wind; sy sey, by iae en neen: .dit vryen krenckt mijn eer, ick bidje gaet doch heen. Is onse susters niet geoorloft te verkeeren 930 als by het fijnste volck, by broeders inden Heere.” Ick klaeghde van mijn brand, ick karmde van mijn smart, ick swoer: haer liefde was gemetselt in min hart. maer wat ick deed of liet, ick kon haer niet bewegen; ick sprack nauw, of sy wist daer een Schriftuur-plaets tegen, en daer me dreef sy my gelijck de wind de pluym, want ick wist daer niet af; sy kond ‘’t al op haer duym; s'had Moses in haer hooft, s’had David opgegeten, s’had in haer breyn geboud een klooster voor Propheten, en al d’Apostelen die woonden in haer Iif. Ick docht: ,Sint Felten speelt met dit geleerde wif.” Sy sagh niet aen my, of het scheen haer te mishagen, dan was min hayr te lang, dan al te wild min kragen, pouvretten al te weyts, het stijfsel al te blaeuw, dan was min broeck te weyd, dan ‘’t wambas al te naeuw, elck kousse-band te lang, ’k had roosen op mijn schoenen : in ‘t kort, sy maeckten sond, so werltschen man te soenen. , Wel goeden avond dan, luffrou,” seyd ick; en sy: »gaet in des Heerennaem, sijn wijsheyd blyf u by!” ‘t En was niet lang daer na, ick quam weer by haer treden, verandert beyd in spraeck, in wesen en in kleden : mijn mantel was gantsch slecht en swart, mijn hayr gekort, mijn wit-gesteven kraegh so plat gelijck een bort, op al mijn kleeren sat niet een uytwendigh koordje, en daer quam uyt mijn mond niet een onheblijck woordje: » Vrede sy desen huyse”, seyd ick, en ick sagh gelijck Sint Steven deed, doen d'Hemel open lagh; *t wit van mijn oogh om hoogh, ick noemd’ haer niet als suster, doen stelden sy (s0o ‘t scheen) haer hartje wat geruster. Ick las haer altemets een schoon capittel voor, en lelden haer niet als van Gods-dienst aen het oor. Dus kroop ick in haer gonst:; sy toonden haer wat blyer, en ick wierd metter tijd wat stouter en wat vryer. Eens nam icks’ inden arm, en sey: ,ick wil het doen, by jae en neen!” en gaf haer op-sen Fries een soen. Doen bloosde sy quansuys, en sey : ,ey lacet dat wesen, men moet het klappen van lang-tongde menschen vresen !” Ick swoer haer, dat ick wel so heymlyck en secreet was als de nacht, en sey: ,voorseker, datje ‘& weet ; ick wil de kaers uyt doen!” ,0 sweert niet,” seyse, ,trouwen doet uyt de kaers, op dat ghy uwen eed mooght houwen.” Doen knoffeld’ ick rondom in ‘’t duyster, totter tijd dat ick een bedde vont; ick nam haer aen mijn Zijd, Re 931 13. en zey: ,voorwaer, min lief, hier willen wy met lusten en vrolycke geneught van avond t'samen rusten.” _Sweert ghy voorwaer,” zeyd sy, ,daer ick u soo vermaen ? o Broeder! had ghy niet dien swaren eed gedaen, 14. ick had om al de werld niet by u willen komen, maer uwe stoutheyd u ten quaetsten afgenomen.” _So komt ghy dan,” zeyd ick. — ,lae, seyse, al is ‘t my leedt, ick kom om dat ghy niet soud breken uwen eedt.” 4, 4. Sint Felten, zie bl. 660 hiervoren. — 5, 2. Kragen: rijmshalve voor kraag (v. Vloten). — 5, 3. Pouvretten, dat slechts eene drukfout schint, voor Ponjetten of puniëtten — ’t Fransche poignets, manchettes (v. VI). In zijn Æriescli Pastorel. het lied met aanvang: ,Hoe komt Jetske, sis (zeg) het my”, str. 5, gebruikt Starter zelf het woord ,ponjetjes”. — 12, Î.: trouwen — in waarheïd, overigens. Tekst. Srarrer, Friesche lusthof, uitg. Amst. 1627, Boertigheden, bl. 22, .Menniste vryagie”; zonder wijsaanduiding; hierboven weergegeven. — Uitg. van Dr. J. vax Vrorex, Utrecht, 1864, bl. 487. Melodie. I. Den singende zwaan, Leyden, 1728, bl. 259: .stem: Ik vryden op een tyd, cen soet Menniste susje”, voor het lied: ,Te Oorschot is geteelt”. — II. Jax van ELscann's Gezangen, Haarlem 1723, bl. 81, stem: ,1k vryde”, enz., — Starter’s gedicht, dat niet door hem in strophen voor: ,5chep moed, myn ziel”. heeft, was dus oorspronkelijk niet voor werd verdeeld en ook geene wijsaanduiding den zang bestemd. Moeder, ik wil hebben een man. Pere = = —— mp == 0 NÉE ER — -Moe - der, ik wil heb-ben my den kost wel win-nen kan; war-me gar-nars, gar-nars, gar-nars, 8 » © =#> = war - Mme Sar-nars, SmMmoO - Ty (le »Moeder, ik wil hebben een man, — Warme garnars, smory! — die my den kost wel winnen kan; warme garnars, smory !” » Wel myn dochter, gy zyt te jong, — Warme garnars, smory! — Sy moet nog wagten een jaer rond ; warme garnars, smory ! »Moeder, ik ben oud genoeg, — Warme garnars, smory! — myn Jan is knap en wel beproeft ; warme garnars, smory !” Tekst en melodie. De CoussemakeRr, Chants pop. des Flam. de France, 1856, nr. 73, pl. 270, ,Warme garnars”, opgeteekend te Duinkerke, hierboven Weergegeven; — SNELLAERT, Oude en nieuwe liedjes, Gent, 1864., nr. 80, bl. 89. — Een aanverwante tekst (van Zwolle) en een andere uit het Ambraser Lb. van 1582, worden vermeld door Dr. Karrr, Het lied in de M. E., bl. 430. — v. F, Niederl. Volksidr., nr. Vgl. HoFFMANN 134, bl. 245 (naar het Hs. van Weimar, 1537): — J. a ,Moeder, lieve moeder, nu gheeft mi enen man, die mi desen couden winter so waermkens decken can! Alle min leden beven, beven, alle mijn leden beven mi,” enz. Zie mede Frrmenion, Germaniens Vülkerstimmen, TE, bl. 659, het lied in Bra- bantsch dialect: »Moeder geef mä enen man, ik bin al achttien jore.” — ,lLieve dochter, swaig dervan.”? Ja, moeder, as ik kan.” onder nr. 330, met het opschrift: ,Moeder ick moet hebben een man”, de volgende zangWijs : De O. en n. Hollantsche boeren lieties, 24e druk, Amst. z. j., c. 1700, bevatten, 258. Moeder, is ’t nog niet ne — : = pe is a = CR Re E Moe-der, is ‘*tnog niet ge-daan, nog niet trou-wen met mijn ou-den vrij -er Jan, bach-ten, waar-om moet ik wach-ten? -le nach-ten pei -ze op een man. ‘tIs een en-gel ïin mijnzin, hi draagtschoo-ne F — 3 — 5 & Ë ns e 2 — = ne _— 5 : ; klee - ren; moe - der, b'lieft het trou-wen is mijn lot. » Moeder, is ’t nog niet gedaan, mag ik nog niet trouwen met mijn ouden vrijer Jan, die zoo vele kan ? Hij kan alle ambachten, waarom moet ik wachten ? want ik g’heele nachten peize op een man. ‘’t Is een engel in min zin, bij draagt schoone kleeren; moeder, b'lieft het u en God, trouwen is mijn lot.” 1, 5. t.: Hij kan al, enz. — ,4Ja, Colletje, trouw er mee, doe te gaar uw beste, doe gelijk uw vader dee, en leef in paais en vree.? Maar in d’eerst acht dagen, ’k kreeg wel viermaal slagen, ’k moest het al verdragen, ’k was er mee getrouwd. k Ging al om patientiekruid naar de Kapucienen. Daarmee is mijn liedjen uit, Collet; is de bruid! = Rd m4 mg” — à ESS 7 935 Tekst en melodie. Loorexs et Feys, Chants pop. flamands, nr. 77, bl. 147, .Patientiekruid”. Het hier aangeduide geneesmiddel 1s vanouds bekend. Het prieel der gheestl. melodiie, Brugghe 1609, bl. 205, bevat een liedje dat aanvangt : Patiency’ is soo goeden cruyt, het staet nu in saysoene, want hare cracht en haer virtuyt spoeyt u tot plucken coene dat edel cruyken soet. Sluytet in het herte din, denct het sal eens beter zÿn, sterct in Godt uwen moed. qe a RE Le me ee — | M, À | ( Î re == __ 259. Mijn vader gaf my enen man. ee ne DE LR — a EE _— = e E rs TE | Miÿn va - der gaf my e - - nen man, van ou-den was der myn-nen spel hy niet GUN, EHpR Ji EE . \ ? 7 | # Jen (e æ s € ? = ET hem sijn baert soe grijs; cou - der dan een lust te lig-chen al in den aer-men sijn; — mes - hou - wet, soe is den na -me min! | l 1. Min vader gaf my enen man, Au van ouden was hem sijn baert soe grijs: {| der mynnen spel hy niet en can, ) sin lif es couder dan een ijs. fl | Wanneer hy rust, soe crighic lust te ligghen al in den aermen sijn — meshouwet, soe is den name mijn ! 2. Maer als hy sclapen compt met my, | dan duuct hy onder, hy doet my seere, à ende hy crupt achter, dat dunct my vri, Fe | als ic vrintscap aen hem begere. . | Hy es se stedich, 1 altoes leyt hy ledich, | ende ic soude soe gerne vrolich sijn — | meshouwet, soe es den name mijn! Rem te 937 3. Dan leyt hy en ronct allen den nacht ende altoes sclaept hy, den ouden catijf, als die myns niet seere en acht; gheen tijt en compt hem vruecht int lif, ende maect hem siec, den ouden griec, hy ronct al waert een everswijn — meshouwet, soe es den name mijn! 4. Waer hy my syet, hy en betrut my niet, hy doet mich wachten nacht ende dach, dus lit min hertte groet verdriet; maer dat ic noch myn gheliden mach, en cannic niet verdraghen, dat sin grote sclaghe die hy mi gheeft, den ouden kaitijf — meshouwet, soe es den name min! 1, d t: wader. — 1, 4. t.: yes. — 1, 8. meshouwet = mishuwd. — 5, 4. t.: | ghen tijt en compt hem vrucht, enz. — 3, 5. t.: ende maet. — 4, 1. &.: waer hy my seyt. — 4, 2. wachten — bewaken, bespieden. 4, 2. &.: nach ende dach. | 4, 4. myn = min, minder. — 4, 8. t.: meshouvet. | Tekst. Dr. Kazrr, Tijdschr. voor Nederl. taal- en letterk., IX (1890) blz. 1119) naar een Hs. toebehoord hebbende aan J. H. Bormans, thans berustend in de Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek, en met weglating der platte slotstrophe. Melodie. Souterl., Antw. 1540, Ps. 58, ,nae die wise: Min moerken gai mi eenen man// van ouderdom was sijn baerken grijs”, met vereenvoudiging der driemaal herhaalde niet-meer tot den volkszang behoorende melismatische figuur, die ook verschilt volgens de uitgaven van de Souterl.. Wij geven hier de oorspronkelijke melodie naar de driestemmige uitgave van ÜLEMENS N. P.: 7 EN SET à LE DER E nr 1 (== = == = = Ps? EE —— 2 - 2 y > 2 6 € Re ane nr Dr ee Per a er, e Ie bid wiltmi be-vri- den Heer Vanhaerdie MN LEE a mn Ps? 0 —+ staen niet meer CIO REX E 260. Den winter comt aen, den mey is wt. Den win -ter comt aen, den mey is int groe-ne; die nach-ten zyn lanc door des win-ters ver- EE tuyt, nu lust mi wel wat nieuste doe-ne; mijnion-gheiuechtis nu in say- Ile a nes aert, al slieptghitot-ter noe-ne, ghi en hebt niet dat mi dient. man Is i wel min vrient: Den winter comt aen, den mey is wt, die bloemkens en staen niet meer int groene ; die nachten zyn lance door des winters vertuyt, nu Just mi wel wat nieus te doene ; mijn ionghe iuecht is nu in saysoene, mijn man en is niet wel mijn vrient : ey, out grisaert, al sliept ghi totter noene, ghi en hebt niet dat mi dient. ,Het was mi van te voren gheseyt, dat ghi waert van slutsaerts bende : u spel mi oock niet en ghereyt int beghinsel noch int eynde; 2 ee D mie 939 waer ick mi keere oft ick mi wende, mijn man en is niet wel min vrient: ey, out grijsaert, dat ic u oeyt kende, want ghi en hebt niet dat mi dient. 3. ,Vermaledijt so moeten si zijn die dat houwelije van hem voorthrochte, het schoon coluer, den reynen maechdom mijn dat die griecke aen mi verlochte; mi en roex hoe ick van hem gerochte, mijn man en is niet wel mijn vrient : ey, out grysaert, dat vlees ic te dier cochte, want ghi en hebt niet dat mi dient.? 4, ,En weent niet meer, mijn soete lief, ick hebbe genoech voor u behagen; silver ende gout, van als u gherief, daer toe bereyt u levensdaghen, van mi en hebdy dan niet te claghen; ghi segt, ic en ben niet wel u VEND. 0 ,Ey, out grisaert, dat beenken moetty knagen, want ghi en hebt niet dat mi dient. 5. Had ic pampier, schoon parkement, penne ende inct, ick schreve daer inne aen die liefste prince bekent, dat hi soude comen tot zijn vriendinne, dien ie met goeder herten beminne; want mijn man en is niet wel min vrient : ey, out grisaert, al soudi daer om ontsinnen, ic heb een ander liefken die mi dient.? 2. 5. t.: waer ick mi keere oft wende. — 3, 4. grieck = valschaard. — 5, 2. mi en rocx, of roecx — het kan mij niet raken, schelen hoe ik van hem geraak. 4, 4. w leve. Tekst. Ant. 1b., 1544, nr. 26, bl. 87, hierboven weergegeven; Een Aemst. amor. lb. 1589 (beschreven door J. Bozre, Tijdschr. voor Nederl. taal- en letterk., 1891, bl. 175 vlg.), bl. 264, ,0p de wijse: Ick heb de werelt zeer bemint®; — VI. Idr., nr. 237, bl. 493, slechts de tweede strophe naar het Aangeh. door Dr. KALrr, Het lied in de M. E., laagliederen van jonge vrou- WizLeus, Oude hiernagenoemde Hs. van Kameriÿk. — bl. 344, 415 en 420, onder de talrijke Nederlandsche k wen met oude mannen getrouwd. — De Franschen noemen zulke liederen ,chansons 940 de la maumariée”; zie o. a. G. Paris et F, A. Gevarrr, Chansons du XV* siècle, Paris, 1875, bl. 5, waar de aanvang luidt: Si Je suis trouvée Avecques mon amy, en doy je estre blasmée pour parler a luy ? Mon pere et ma mere sy m'ont mariée a un vieil bon homme 0 Maudit soit le jour qu'oncques je le vy ! Hellas! mes amours ne sont pas yey. Het slot van eene 164-eeuwsche samenspraak in het Nederduitsch, tusschen een »olden man” en eene ,ionge vrouwe”, wordt door J. Borre, Bilderbogen des 16. Jahrhunderts in Tijdschr. voor Nederl. taal- en letterk. XIV (1895), bl. 141, met ons lied in verband gebracht : Ach olde Grijsart, holdt op van claegen! an u en heb ick ghien behaeghen ; een ander ist, den ick beminne, daer ick na stae mit herte ende sinne. Want ick segt guedt ront, en dat ghijt weet: tgheen, dat mij dient en hebt ghij niet. Melodie. I. Fruvrrers, Ecclesiasticus, Antw. 1565, nr. 7, bl. 23, ,op de wyse : Een out grysaert of: Ick heb de weerelt seer bemint” (zie onder de geestelike lie- deren onzer verzameling: ,Ick heb de werelt”, enz.), hierboven weergegeven ; — De Coussemarxer, Notice sur les collections musicales de la bibl. de Cambrai, Paris 1843, aanhangeel, nr. 6, bl. 15, naar het Hs. in 1542 toebehoord hebbende aan Zeghere de Maele van Brugge, in partituur gebrachte vierstemmige bewerking van GHBEERKIN, 0p de tweede strophe van nr. 26 Anho. 1b. — Opnieuw in partituur uitgegeven door R. J. van MarneGnen, Trésor musical (musique profane) 1889, nr. 2. Dezelfde bewerking komt voor, ditmaal onder den naam van GHBERART, in Het ierste musyckboecxken, Tilman Susato, Antw. 1551. — J. C. VAN RIEMSDIJCK, Tijd- schrift voor N.-N. mzgsch. LI (1891), nr. 22, bl. 79, geeft den tekst van bedoelde tweede strophe naar Susato's uitgave. — Dit lied moet zeer populair zijn geweest. Im efereynen ende liedekens van diversche Lhetoricienen, enz. Bruessele, Mich. van Hamont, 1563, bl. 101v°, vindt men, voor het rederijkerslied: , Wonderlijck Godt l”, de wijsaanduiding: ,Ghy ouden grysaert al sliepty totten noene”; zie hierboven str. I, v. 7. — »EY out grysaert” wordt aangeh. als stem in Vee/derhande liedckens ghemaeckt avt den o. en n. Testamente. Amst. 1599, bl. 99, voor: ,Ghemerct dat diversch vole versaemt” ; bl. 214, voor: » Min ziele looft den Heere goet” en »De mey is nu in zijnen tit (zie bl. 356 hiervoren, ,De lustelicke mey”, enz.), oft: Van den ouden grysaert” voor: ,Stact van Îsrae bL. 303, wijs: op die daer leyt versmacht”. 941 Over deze liederen zie Dr. F. C. Wrener, De Schriftuurlijke Liedekens, ’s-Grav. 1900, Regist. nr. 213, 563, 133, 781. ,Ey out grysaert, al sliept ghy totter noenen” wordt ook als wijs aangeh. in Æen nieu liedenboeck, 1562 beschreven door WAck£eRNAGEL, Lieder der niederl. Reform., bl. 16, 24 kol. O. Douex, Clément Marot et le psautier Huguenot, Paris, 1878, I, bl. 720, ziet in Ps. 25: ,A toy, mon Dieu, mon cœur monte” eene navolging van de hier be- sproken melodie: ,Notre psaume XXV n’est qu'une imitation d’un air flamand, dont 3ourgeois (de componist van een deel der psalmen) a émondé avec un goût parfait la végétation luxuriante et désordonnée. — Douen spreekt van de meerstemmige bewerking, doch men kan in de melodie van ,De winter comt aen” ook verwant- schap zien met den reeds voor het lied ,Het was een kindt”, bl. 102 hiervoren, aangehaalden Kkerkzang, van den zesden modus : À - - :- ve, te - gi - na cœ - lo - - rum, enz. De melodie van Ps. 25 doet ook dienst in de Duitsche kerk, o.a. voor de lie- deren: ,Zu dir ich mein Herz erhebe” en ,Ich will ganz und gar nicht zweifeln” ; zie J. ZaAuN, Die Melodien der deutschen evangelischen Kirchentieder, XV, bI. 144, nr. 6678; zie mede aldaar III, bl. 391, nr. 5371: ,Wer Gott recht wil vertrauen” en bl. 499, nr. 5690, het eerste deel der zangwijs: ,0 Herre Gott, dein güttlichs Wort?. De eerste maten van de volgende zangwijzen: a) Den boeck der gheesteliicke sanghen (Blüden requiem), Antw. 1631, bl. 213, ,op de wijse : Cupido wilt u spoeyen”, en b) Den gheestelijcken nachtegael, Antw. 1634, I, 114, ,op de voys: Voorsichtigh en fortunieux”, geven mede den aanvang der besproken melodie terug. NE Noch weet ik eenen ouden kouden man, 261, .Noch weet ik cenen ouden kouden man daer ick soo geern by waer, hy heeft al op sin soldertjen, goet koorn van seven Jaer. 9. _o Koorentjen van seven jaer, hoe geern was ick by dy; als ick den ouden kouden man aensie, hoe seer bedroef ick my. .Als ick den ouden kouden man aensie, À | met synen grijsen baert :| Eè ST: Ce) qu soo beven al mijn ledekens, so seer ick ben vervaert. Als ick om hem gae peynsen, en om hem peynsen moet, | so vallen my mijn tranen, | van mijn hooft al tot mijn voet.” 5. De tranen die dat meysje weende, die deden den ruyter wee ; sy vielen hem op sin hertje veel kouder dan de sneec. il | 6. Sy vielen hem op sijn hertje | i ji veel kouder dan het ys: | {: fl -mijn liefken is ter schoolen geleyt, | (24 | ter schoole van Parijs. | Î »Schoole,” seyde sy, ,schoole van Paris, ick wou dat ghy stont in brant, en dat ik met mijn oversoete lief sou varen na Engelant. 943 8. ,Schoon lief, als gy na Engeland vaert, so seb op uwen mast maer een so bloeyend ryseken, dat ik u kennen mach.” — ,Met een so bloeyend’ rijseken, wat soud ick daer mee doen? pluck ik van u een bladeken, van dit jaer wort gy groen. Pluck ik van u een bladeken, so kleynen bladekijn, dan most ick dat lieve lange jaer u eygen byslaep zijn.” 1, 4. goet, bijgev. — 2, 1. t.: jaren. — 7, 4. Na Engelant varen = vergenoeg(l zijn. Zie Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 492—4983. Tekst. Haerl. oudt (b., Amst. 1716 (275 druk), bl. 60, ,van den ouden kouden man”, zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven. In de uitgave verschenen te Haarlem, bij Vincent Casteleyn, z. j, bl. 53, voert het lied tot stem- aanduiding: ,Het meysje op den oever”; — Wicrews, Oude VI. ldr., nr. bye bl. 278. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bI. 415. Horrmann v. F. Holländische Volksldr., 1833, bl. 146, noemt dit lied: ,hüchst unverständiich”. Wellicht zijn hier fragmenten van verschillende liederen samengeloopen. In str. 5 en in de eerste twee regelen van str. 6 vindt men str. 10 en de eerste twee regelen van str. 11 terug van het lied: ,Och Elsje, seide hi, Elsje” : zie nr. 30, bl. 175 hiervoren. Beide liederen werden dus waarschijnlijk voorgedragen op dezelfde melodie, misschien de nieuwere wijs van Het daghet in den Oosten”. .O Korentje van seven jaer” (str. 2, v. 1) wordt aangeh. door STALPAERT, Gulde- iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 1142, als stem, voor het lied met zelfden strophen- bouw: ,Nataelja draeghd nen rosen-hoed”. Zie mede nr. 25, str. 14, bl. 146 hiervoren, en de aant. bl. 148. re Li. _ = , PE ER D > À | || 262. Ick quam tot eenen dansse, =D + |» ] Ick quam tot ee - nen dans en-de daer vant icse ee 5; | 2 e — 90 was. Ick boot haer vrien-de - lic mijn groet, waer - om - me si mi pe ‘hi + loon - - - de. Haer soe - te woor-den be - vie-len mi. 1. Ick quam tot eenen dansse 3. ,S0 coemt hi voor min bedde, LL daer menich ioncfrouken was, al voor mijn beddeken staen, AA ende daer vant icse alleyne sijn coussen ende ooc zyn schoen | 11 die seer bedroevet was. heeft hi al wt ghedaen ; 4 Ï Ick boot haer vriendelic min groet, hi heeft so veel masselen aen zijn beyn, À waeromme si mi loonde. ende dan moet ic hem gaen verwermen, il | Haer soete woorden bevielen mi. och, den leelicken ouden man. Li d f 2. ,Mijn moerken is ghestorven 4. ,Dan sidt hi aen den dissche, pl | die mi ten besten riet:; hi heeft van als genoech, d een ander hebbe ie verworven, van wiltbraet ende ooc van vissche, des lijdt min herteken verdriet. veel meer dan hijs behoeft. :| Si gaven mi eenen ouden man: Hi sidt en babbelt al waert een gans, al om dat goeykens wille, hi en heeft in alle sinen mont ginc ic, eylaes, dat houwelic an. och, niet meer dan eenen tant. 7 ee a a one sm , Dit claghe ic u, lieve ghespele, 6. ,Die oude man is ghestorven, och, lieve ghespeelken goet, den ouden en die is doot; dat ic myn ionge leven eenen ionghen heb ic verworven, aldus verslieten moet hi geeft mi slaghen so groot; ende al met eenen ouden man; dan dencke ic op den ouden man: dan moet icker bi te bedde gaen, och, vonde ick weder ziÿjns ghelijcke, die genuechte noch vruecht en can. nemmermeer en scheyde icker van.” 1, 5—6. t.: ick boot haer vriendelike |] mijn groete, si loondes mi. 2, 7. eylaes, bijgev. — 3, 3. schoen, meervoud, ten onrechte door H. v. F. veranderd in schoenen. — 3, 5. masselen, mazelen, vlekken, puisten. — 3, 7. Och, bijgev. Zie 4, 7. Tekst. Antw. 1b., 1544, nr. 85, bl. 128, ,een oudt liedeken” ; HorFMANN v. PF, Miederl. Volksidr., nr. 135, bl. 246. Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. Æ., bl. 415, 420, die verzendt naar het 154-eeuwsche lied aangehaald door H. v. F., t a. p., bl. XXIX: ,le reet aen enen danse |) daer ic veel vroukijns vant”. — Volgens eene welwillende mededeeling van Dr. J. Bolte, komt deze wijs- aanduiding voor in het vroeger aan H. v. F. behoord hebbend, thans te Berlin berustend 15de-eeuwsch Hs., Man. germ. 8° 198, bl. 119b, voor het lied waarvan de eerste strophe luidt: Wt hartelike gheren, mit rechter vrolicheit, so wil ic iubileren mit alre soeticheit. A] wort min leyt al hier verbreyt, in sorghen ende in seren, this dicke gheseit, een cort verbeyt dat staet te prisen mere dan grote haesticheit. Dit lied bestaat uit 10 strophen, met de aanvangletters WWILHELMUS; daarbij de aanteekening: ,Dit liedekyn heeft ghemaect broeder Willem van Amersfoort, die vicarius der minre broederen, op sijn naem Wilhelmus”. — De strophenvorm verschilt dus heel en al met den vorm van nr. 85 Anéw. 1b. De bovenstaande tekst integendeel heeft verwantschap met een in 1536 gedrukten Duitschen tekst te vinden onder nr. 51 van de door J. Meier in 1892 herdrukte Bergreihen (zie J. Boure, Büderbogen des 16. Jahrh., Tijdschr. voor Ndl. taal- en letterk., XIV, 1895, bl. 143): ,Ein hübscher Bergkreye von eynem alten man” : 1. Ich kam mir zu einem tantze, da ich das frewleyn fand. Ich sahe sie mir traurig sitzen auss neid und auss hass. er — TT TT A RICE RIT ES oo 946 Ich bot ir freuntlich meynen sie dancket mir mit sitten. wie wol gefiel mir das! 2. Ich thet sie weyter fragen dasselbig Frewleyn feyn, Das sie mir das wolt sagen, was gebrechen an ir mücht seyn: ,Güter gesell: wilt wissen das, tritt mir wenig neher bass, so wil ich dir sagen das.” Mein muüter ist mir gestorben, die mir das beste riet. Mein vater had ein andere erworben, die mir nit zu hertzen gehet. Mein freund haben mir durch gelts willen geben ein alten man zu dieser Zeit, der mir weder lust noch freud geyt. 4. Hôr, was ich dir sagen wil, das weiss ich und meyn gespil. Seyn messer wil nymmer schneyden, : | er hat der scharten vil. | Wenn er ist in dem hefft entzwey, den wandel, den es an im tregt, der-ist gar mancherley. xt Seyn rück ist im gepogen recht wie ein sichel krumb, Hat runtzel an der stirnen, am leyb ist er ungesund. Wenn er ist rauch wol umb sein maul, des nachts in meinem bette schnarcht er wie ein ackergaul. 6. Wenn er zù morgens fru auf steet | und er zù seynem tische gehet, Hat wildtpret und auch vische, er mag gepraten keins. Er murfelt recht wie ein alte geyss, die in irem halse keyn güten zan nicht weiss. Tr = 947 | Stund kaum an ein halb viertel jar, [Il ich wider zu dem Frewlein kam; | Ir trauren war vergangen gar, | das sag ich offenbar. Der alt man was gestorben todt, | die fraw het ein jungen erworben. li | dem alten genad Got. | Al 1h h | 8. Also geschicht dem alten man, ul al wenn sie ein jungen erwirbt. f Mein hertz hegert ein jungen knaben, | Jette der ein schneltes pferdte reyt. l De | 111 Lust und freud gibt er mir genug, QE RENE er schwingt mir meyn gefider, HAE | wo ich es haben wil. 9. Der uns dises Liedlein sang und newes gemachet hat, Das hat gethan ein hawer zû sant Annaberg in der Stat: Der singt uns das und noch vil mer. Got behüt allen junckfrawen ir zucht und auch ir ehr! In het Hs. nr. 1042 van Meerman, na 1525, thans nr. 2631, 2de serie, der K. Brusselsche Biblioth., komt onder nr. 26 een lied voor: ,Daer isser mer dan ic ghevinden can // des en geloeve ic wijf of man” (8 str.), met stemopgave (vel. str. se: Mijn moederkijn is ghestorven die 2 hierboven): ,Dit lyedekijn gaet op die wi my ten besten riet Si gaven my den ouden man Maer om sijns goets wille ghinc etc.” Melodie. Souterl., Antw. 1540, Ps. 39, ,Ick heb verwacht den Heere” — nae die wise: ,Ick quam aen eenen dansse, // daer menich schoon vrouken was”. rt TES RS com a] 1 IT En ne nus | te e e e e L Een ou - de man sprack een ionck meys - - - - - ken — DE = anse SR — == = ù x CA DE RER de ne 0 Sr = CC RER 2 : : 49% NU an : ,schoonlief, wil - di be - - teen myn ver - driet?” — ,Neen ie, A La 3 3 a CO = —— | LS E ÿ 3 É CR = pme ga) eo CE e En Lt = | sey - de- se, lie - - - - - ve Jan, van u-wen bie --reen | —K Cl > nt = Ait = t f N = __ FÉES | ZE EE e—8 | Es —, — e SPRL UTC TEE ET UT PTE ce dorst mi niet; tis be-ter dat ghi van mi vliet, ghi doetdochal ver-lo - ren | |! À E — : ; nan a ——— CG ee e|7— = CEE EE eo * #0 89 =—] SE 3 PS ———— = CI a PE æ PRE pin : mijn boelken moet een ionck man z1]n. Een oude man sprack een ionck meysken an. 1. Een oude man sprack een ionck meysken an: »Schoon lief, wildi beteren myn verdriet?” »Neen ic”, seydese, ,lieve Jan, van uwen biere en dorst mi niet ; tis beter dat ghi van mi vliet, ghi doet doch al verloren pijn: mijn boelken moet een ionck man zijn.” Rem 949 2, —— ,Schoon lief, ick soude mi geerne paren, waert u beliefte nu ter tit.” — ,Spreect een oude quene van tseventich iaren, oudt ende verrompelt also ghi zit; aen u en is doch gheen profijt, ghi en tapt niet dan verschaelden wijn; mijn boelken moet een ionck man zijn.” 3. — ,0 mijne waerde suver iuecht, herte ende sin hanget al aen dy!” — Stelt u te vreden oft ghi moecht, wi en dienen niet te samen ick ende ghy; oudt ende versleten dunct ghy my, wat soudt ghi schrijven in mijn francijn ? Mijn boelken moet een ionck man zijn.” 4. .Schoon lief, wilt doch doen mijn avis, so sal ic u maken van goede rijc.” Een ionc man staet badt in mijnen pris, ghelijc soect altijt zijn ghelïÿck; wat soudt ghi doeghen op eenen tit, dan droncken drincken als een swijn ? Mijn boelken moet een ionck man zijn.” 5. — Ie mach wel claghen min verdriet, ic minne ende en worde niet ghemint.” Nu swijghet,” seyt si, ,luerefaes ! vrijdt elders daer ghi troost ghewint; ic hebbe bemint een ionghelinck, mijn herte verblijt in zijn aenschin; mijn boelken moet een 1onck man zijn.” 1, 1. ionck, bijgev. naar aanleïding van de stemopgave in de Souterl. — 5, 1. mijne, bijgev. — 3, 6. franciÿn, Mnl. fransijn, van Mlat. francenum, zelfst. gebr. bijv. nw. van Ærancia = Frankrijk; van hier kwam den Vlamingen het perkament (Prof. J. Vercoucrre, Ætymologisch Wdb.). Tekst. Anh. Ib, 1544, nr. 37, bl. 52, ,een nyeu liedeken”, hierboven weer- gegeven: — Horrmaxn v. F.,, Niederl. Volksldr.. nr. 121, bl. 229. — Aangehaald door Dr. Kazrrr, Het lied in de M. E., bl. 447. — Coornnerr, Lb. Amst. (1575), nr. 7, aangeh. als wijs voor: ,Neemt mensch u zelf zorghvuldelyken acht?. Melodie. Souterl., 1540, op het slot der verzameling, , Den lofsanck Zacharie : Ons Heere God van Israel” —— ,nae die wise: Een oudt man sprack een ionck mevsken aen”: hierboven weergegeven; — STALPAERT, G'ulde-iaers feest-dagen, 1635, bl. 1004, ,stem als ‘t begint”, voor: ,Gegroet zijt Simon en Taddee”?. 2 | ë ( - - . PR PUS 2e = : | : ® # ® - ®——2—- s— — = 4S t et _» 2— 3 e_ TE ÿ : à fi LA 9 J—_— — ? LE? RE — 9 — S —"- D — 7 — - —} = = l gen, waar wij klon - gen on-der het ge-luid van een zeer blij ge- nel j =, -# 7 - - Ë \) LÉ? ET Ps orne RS nn De EE — > / DE ll schal, on-der het ge-luid van een zeer blij ge-schal. 4 > L bh || _< | (OT NANTES AN CALE: (D) TNT ANCRC: 64, Als ik was in het huis van mijne moeder. = \ | = - a = = = —= = e__—P D een 5 CE” sr: — ÿ pa té E LEREET pan nn D) SE DEEE Ÿ- noce — | As ik was in hethuis van mij -ne moe-der, ik was daar ; wa-ren er plei-zie-ren,ik ging er met mijn broe-der, of de jone- (1) LS pere unie" Es + En en er n Et y (aa! Vommimsners ne ere Di = NT STI ne al - tÿd li -ber en-de vrij; à : a Se RE de en zi leid - den mi, en zij leid - den ) mans die kwa-men al om mi, ‘ * * | à io — ee = —_— | | | >? a — ] DE = — PR 9 0 | 2 | | L S as PEN PE nn PE Li mij, Zi leid-den mij naar een zoo blij - den bal, waar Wij Zon- fl L | L L L k (2) 1. Als ik was in het huis van mijne moeder, ik was daar altijd liber ende vrij; | waren er pleizieren, ik ging er met min broeder, of de jongmans die kwamen al om mi, | en zij leidden mi), Zi] leidden mij naar een z00 blijden bal, Waar Wij zongen, waar wij klongen onder het geluid van een zeer blij geschal. AIT 5, 4. t.: Bellotje. ; 951 Philidan wilde met mij paren, en ik zei altijd dat ik niet en wou; mijn moeder zei: ,dochter, gij krijgt uw jaren, trouw, en gij zult wezen een vrouw; want ik vreeze, dochter, houd het maar wel in uw gedacht, want ik vreeze, want ik vreeze, trouwt gij niet, dat gij nog lange wacht.” En ik, uit vrees hem te verliezen, gaf den jonker al gauw het woord van ja. Hij kwam mij voor zijne bruid te kiezen en hij noemde mijn moeder zijn mama. En ik paarde, en ik paarde met dien Philidan, met den jonker, met den pronker, al met den jonker, maar ik weet waarvoor. Hij noemde mij: ,Bellootje, min lief, min engel, is voor u alleen dat ik wierook brand.” Maar de liefde is veranderd in een bengel, zoohaast als ik trok aan een wiegeband, want het verveelde ‘+ kindetje te hooren en ‘t mamaatje te zien ; het is grollen, het is prollen van ’s morgens vroeg tot ’s avonds als het is tien. Jonker die slaapt en ik moet het kindje paaien, Jonker die gaat met andre op zijn rond, ‘k moet zijn kousen stoppen, ’k moet zijn kleeren naaiïen, en ik, Bellootje, blijf t'huis als eenen hond. Ach, dat paren, ach, dat paren brengt mij in ‘t verdriet! Ach, waar ik niet, ach, waar ik niet ach, waar ik niet getrouwd, en ik en trouwde niet! Bellotje. — 5, 2. t.: met ander. — 5, 3. ontbreekt in den tekst. Tekst en melodie. Loorexs et Fevs, Chants pop. flamands, nr. De aanvang: — Vierstemmige bewerking in onze 4 _Als ik was in het”, in nadere overeenstemming 4 Oude Nederl. ldr., Gent, 1899, nm 83, bl. 157. gebracht met de melodie. . 4, bl. 20. | | 265. lc wil gaen om mijn PER + = men | 6 Œ = | RS PIE Fo — je | 2) sé es EO Eee cr”, et 3 — + —} D —ÿ 11 1 = à Bi - Le om mijn ghe-win en soec-ken Hans-ken en-de Gil VE = \ fr | DE us RE — | — {ES == : Tiafss [es mn 7 | SR ER + | Su De RE CU pe RER pamospe le; ick heb ee-nen man naer mij-nen sin, hi laet ghewin. mi doen al datick wil- { 2 … = a = => \ \ ShEIE 4 = —__s 9—9- e ur, pe n . 5 | = RE A € _æ: = vrou van ee -ren sul - di zijn. 1. ,lc wil gaen om mijn ghewin en soecken Hansken ende Gille : ick heb eenen man naer mijnen sin, hi laet mi doen al dat ick wille. Als ict al besorghe op dit termin, dan segt hi: ,een vrou van eeren suldi zijn.” [Ra] »[C loope rincketten aen elcken cant en ic doe mijn keelken clincken:; ic gheve mijnen man eenen pennine in de hant, daer me so gaet hi sitten drincken. Als ic ghelt thuys brenge, cust hi min, dan segt hi: ,een vrou van eeren suldi zijn.” 2 —e o le. Als ïict al be-sorghe op dit ter- min, dan segt hi: ,een des nos hété Pen L T mice) RS 1 A mn 2e mm à 953 3. ,lck sitte heel nachten op die banck, niet achtic op der lieder snater ; ick hebbe eenen man naer mijnen danck, hi draecht mi gans duer vier en water. Als ic hem hou gaende te bier, te win, dan segt hi: ,een vrou van eeren suldi zijn.” 4. ,Al werdick beclapt, men vinter meer, daer af en maect mijn man gheen voere; hi kÿft so ruyterlic voor mijn eer en segt: ,mijn wijf en is geen hocre.? Ick belove hem een paer cousen fijn, dan segt hi: ,een vrou van eeren suldi zijn.” 5. ,Hi laet mi nu mijn willeken doen so langhe als icket al betale; coop ic nyeu cousen of trijpen scoen, hi en vraghet mi niet waer dat ict hale ; al doe ick al dit, ten is hem gheen pin, dan segt hi: ,een vrou van eeren suldi zijn.” 2, 1. rincketten — raketten; zie Sonuermans, VW. Idioticon, bijvoegsel. — 3, 2. t.: op der lieder snaer; cf. op ulieder gezondheid. — 4, 2. voere — voer, wagenvracht. Tekst. Antw. lb, 1544, nr. 198, bl. 305 ,een nyeu liedeken”, met weglating der laatste twee strophen. Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E,, D. 415 en 428. Melodie. I. Fruvriers, Æeclesiasticus, 1565, nr. 68, bl. 132, ,op de wijse: Dan seyt sy man van eeren weest ghegroet”, stemaanduiding ontleend aan het refrein van str. 2—4 van nr. 208, bl. 322, Anh. 1b.: ,Wy moghen wel loven en dancken den tit”, — ,een nyeu liedeken”, tegenhanger van nr. 198, aangeh. door Dr. Kazrer, t. a. p., bl. 415, 423, 539 en 661. Ziehier deze overigens onvolledige strophe : Het snuchtens als die clocke achste slaet, dan gae ick maken den pottagie, ick leyde mijn wif ter kercken waert spreect si mi toe, ic weer mijnen hoet; dan segt si: ,man van eeren, weest ghegroet.? Thans volgt de melodie : ee RUE Het voe - der hoort den - zel toe // ghees- Den knecht dat hy hem - beyt moe} die D rues] e £ 2 = en last daer be - ne hem broot oock ghe - ghe - ven} r E 7 PE # Z | re 2 = = E ÿE P on heb - ben rust/} gheeft u want = 1 © lee - cheyt baert boos lust. Het slot der melodie geven wij hierboven weer naar haren algemeenen gang en het metrum van den laatsten versregel. De ? bij den sleutel, op den tweeden notenbalk, heeft geen zin, zooals overigens blijkt uit de variante voorkomende bij Srazpagrr, ÆExtract. cath, 1631, I. 202, »Stem: ,Ïk weetter een vroutjen” : _— = res pp — | e Ca TT) 1e Waer toe ghy Zwin-gli-aen- se schaer In Go -des huys ru-moer te Waer toe weer-om met Be -ren - gaer Het lic-haemChris-ti te ver- { S7 ma - ken ? ‘ - ment} za - ken? = 3 ' | A | = = nn e- e 2: &— ? C2 > Het dier -ste pand der Kker-ken schend. Dezelfde wijsaanduiding en melodie zijn ook te vinden in Srazpaerrs Gulde- iaers feest-dagen, 1635, bl. 112, voor: ,0 vromen verwinner van daed en van naem”. -Ic weet een vrouken wel bereyt” en ,Ick weet een vrouken amoreus”, nrs. 116, 150, bl. 459, 566 hiervoren, hebben anderen strophenbouw. 955 De wijsaanduiding: ,Man van eeren, weest ghegroet”, insgelijks aan het voor- noemde refrein ontleend, wordt aangegeven voor het Schriftuurlijk lied: ,Hoort toe ghy menschen wie dat ghy zijt” (zie Dr. F. C. Wiener. De Schriftuurlijle liedeliens, ’s-Grav. 1900, Regist., nr. 384), nog te vinden in Di is een suyverlick boeckixlen, Amst., Cornelis Dirckz. Cool, 1648, bl. 51 en een ander lied van denzelfden aard: , Wat isser nu beroerte groot” (zie Dr. Wiener, t. a. p., nr. 870) o. a. te vinden in Het tweede 1b. van vele diversche liedekens, Amst. 1583, bl. 248. Het lied: ,Eylaes, ie arm allendich wijf”, nr. 185, bl. 285, Antv. 1b., aangeh. door Dr. Kalff, t. a. p., bl. 415, staat in onmiddellik verband met de liederen: ,Ic wil gaen om mijn ghewin” en ,Wy moghen wel loven en dancken den tijt”, en S S » y 5 ] werd zonder twijfel op dezelfde melodie voorgedragen. me, - ll 4] É | 4 266. Iok hebbe ghedraghen wel seven iaer. (Roosen lesen) i ; 6 - 7 \ - + —- = TRE Œ } MES ] Enr |=s ESS We RENE P] = = : 2e | - z REZ EEE LA | PÉ e— Ê © ® € à ï I LL ( _Ick heb-be ghe-draghen wel se - ven iaer een pacx-ken van minnen, tvalt mi te pi £ s yen) = — === = ne 1 | CC D Es D me me Nm a | e æ: e e + —+ e À | ) | swaer, ick ben be -dro-ghen: ic waen-de den wil - den vale heb - ben ge- : b; | | “ Ê 4 \ A4 = - = DE a Îl van-gen, hi ïis mi ont-vlo-ghen.” ; 1 l 1. ,lck hebbe ghedraghen wel seven iaer fi th een pacxken van minnen, tvalt mi te swaer, ick ben bedroghen: F ick waende den wilden vale hebben gevangen, Î hi is mi ontvloghen.” 2. — ,Joncheer, wildi daer loon af hebben, so coemt noch tavent tot mijnen bedde: i sit seker dies, i| | mijn man die is van huys ghereden, l fl tis zijn verlies.” | | di 3. — ,Joncfrouwe, ghi hebt so fellen honden, Ï oft si mi beten diepe wonden, | waer u dat lief? | if Op u mans bedde en come ic niet, wat mijns geschiet.” 957 4. — ,Joncheere, min honden sal ic doen binden; aen gheen groen heyde daer staet een linde | in eenen boomgaert ; daer sullen wi twee genoechlijck wesen | stout onvervaert.”? 5. In gheenen boomgaert dat hi quam, in sinen armen dat hijse nam; si riep: ,aymi! dat ic u oeyt so lief gecrege, seer rouwet dat mi.” 6. — _Joncfrouken, en roepet niet so seere! (li Ghi sult een goede vrouwe wederom keeren AE tot uwen man, ende segt dat ghi waert roosen lesen int soete dal.” — ,Rooskens te lesen is bi manieren in ghenen velden so menighertieren, des seker zit! Al soude mijn man zijn ooghen wt cerijten, hi is mijns quijt.” 1, 4. Stereotiepe middeleeuwsche beeldspraak, waarbij de minnaar wordt voor- sesteld onder de gedaante van een valk (Dr. Kavrr, Het lied in de M. E., bl. 193—4, 382). — 6, 1. t.: en roept. — 6, 4. Over de dubbele beteekenis van 00sen lesen, zie Dr. Kazrr, t. a. p., bl. 346, aant. Tekst. Antwo. lb, 1544, nr. 90, bl. 135, ,een oudt liedeken”, hierboven weergegeven; — Horraann v. F, Niederl.s Volksidr., nr. 82, bl. 182. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 194 en 415. Melodie. I. Fruvriers, Æeclesiasticus, Antw. 1565, nr. 115, bl. 913..— De cerste maten geven de melodie weer van het lied: ,Een boerman hadde eenen dommen sin” (zie nr. 39, bl. 212 hiervoren). Beide zangwijzen staan Im verband met GEVAERTS 3de thema (zie onze verhandeling: De melodie van het Nederl. lied, 1902, bl. 95). Eer dat ick wert ver-leyt in min iuecht /} Soo Dijs Godts Wet}! my het hert ver -huecht. Aang. als wijs: Veelderhande liedekens, 1569 (zie WaokernaGez, Lieder der niederl. Ref., bl. 125, en Dr. F. C. Wrengr, De Schriftuurlie liedekens, ‘s-Grav. 1900, Regist. nr. 96), voor het lied: ,Broeders en susters, en vreest doch niet”. Zie mede het lied: ,Ick hope, dat den tit noch comen sal”. 267. Daer ginck een meyt om water uyt. ” En Re LS MCE —» Je = 85 —0 | 2 | ART TT ATEN Qi TE ds = Daer ginck een meyt om wa-ter uyt, om wa-ter wel al-soo laet, en ———— =-X +—_— — A À 6 nn — = = = nt ee | 2 =? ———— 7 — al - se thal-ver we-ghe quam, brackseha - ren wa-ter stoop: > 1 Ca Le .ey. daer sijn-der nogh meer te coop, ey, daer sijn-der nogh meer te coop.” 1. Daer ginck een meyt om water uyt, om water wel alsoo laet, en alse t’halver weghe quam, brack se haren water stoop: ,ey, daer sijnder nogh meer te coop.? 9. En als de meyt aen thuys quam dé basinne die sagh soo suer: .ist om dat ick gebroken heb, gebroken uw water stoop? ey, daer sijnder nogh meer te Coop.” 3. De meyt die sey: ,basinne, basinne, gheeft my mijn huer, die ick den gantschen winter lanck gewonnen heb alsoo suer; ey, basinne, gheeft my min huer.” 4, — ,Wat huer moet ick u gheven? wat huer moet ghy hebben dan? ghy die den gansche winter lanck geslapen hebt by mynen man; ey, wat huer moet ghy hebben dan?” 960 De meyt, die sey: ,basinne, basinne, wat dat ghy seght: als uwe man niet thuys en is, slaept ghy by den mulder sijn knecht; ey, basinne, wat dat ghy seght!” De basinne die sey: ,klappeye, klappeye, en klapt niet meer, want door het klappeyen van onse twee, verliesen wy beyden ons eer; ey, klappeye, en klapt niet meer.” Tekst. Onder de liederen in Hs. aangeteekend door mijn vader. Van denzelfden inhoud, echter met anderen strophenbouw, en zonder wijsaanduiding, is een ,liedeken van Matteken”, met aanvang : , Wie wil hooren een nieuw liedt // van een soo sotten sanghe”, te vinden in Æaerlems oudt lb., Haerlem, Vincent Casteleyn, Ze 101200: Melodie. Mondelinge overlevering, Gent, 1887. mm 268. Het jaer doe ick een out wijf nam. 1. Het jaer doe ic een out wijf nam, si was berompen; ic conde haer niet ghehelpen, der ouder trompen. 2. Ie ghinc wel hen ter kerken, ic claechde God mijn noot: help, rike God van den hemel, och waer dat out wijf doot ! 3. Ende doe ic weder van kerken quam dat oude wijf was doot ; help, rike God van hemel! verwonnen is al mijn noot. 4. Te spande aen minen waghen wel vijf en twintich ros, daer met so ghinc ic jaghen al naer den kerkhof. 5. Ende doe ie op den kerkhof quam, dat graf was haer bereït. Ende soudic daer om truren? het was mi jo niet leit. 1, 2. berompen, voor berimpeld. — 1, 4. oude trompe = oud vel, is nog im W.-VI. bekend. === conde haer niet ghe - hel-pen der ou-der trom-pen, der ou - der trom-pen. = = | | jm gs si was be-rom-pen; ic _—.| 61 L î | 962 Tekst. Horrmanx v. FE, Niederl. Volksidr., nr. 122, bl. 230, Weimarsch Hs., 1537. — Aangeh. door Dr. Karrr, Het lied in de M. E., bl. 422. — Duitsche aanverwante tekst, H. v. F. u. Erxsr Ricurer, Schlesische Volksldr., 1842, bl. 231, Da ich mein altes Weïb nahm”, naar een vliegend blad uit het begin der XVIe eeuw. — Een andere Duitsche tekst: ,Da ich mein erstes Weïb nam”, naar een 164e-eeuwsch Hs. en een los blad, werd herdrukt door Unzax», Vo/ksldr., nr. 292; _ ie mede: Bôame, A/td. Lb. nr. 247, bl. 324; - Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, IL, nr. 913, bl. 700. Melodie. Bünme, t. a. p., nr. 4 nr. 6: {re u. PBüHME, ta. p, Il,-nr..901, ble 690: " { 3, bl. 589, getrokken uit Forster, IT, 1540, Re Er." ziek, uw vrou-we die ïs zik, wel man!” — ziek, en daar-mee ben ik je [ne] 269. Wel, man, gi) huis, en ïik en ga niet meer naar huis. Ex naar uw huis toe 3 -—e moet er naar uw huis toe gaan. gaan, uw vrou-Wwe ziek, ,Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan, uw vrouwe die is ziek, wel man!” en en uw ,Is ze ziek, laat ze ziek, daarmee ben ik uit het verdriet ; ik en ga niet meer naar huis.” ,Wel, man, gij moet er naar uw huis toe vrouwe die is berecht, wel man !” — ,Ïls ze berecht, laat ze berecht, en daarmee heeft zy haar recht; en ik en ga niet meer naar huis.” gaan, DESERT TE TE TETE et 964 C9 uw vrouwe die is dood, wel, man !? — ,Is ze dood, laat ze dood, en daarmee ben ik uit den nood; en ik en ga niet meer naar huis.” 4 — ,Wel, man, gij moet er naar uw huis toe uw vrouwe is in de kist, wel, man !” — ,ls z'in de kist, laat z’in de kist, als ze maar wel gespikerd is; en ik en ga niet meer naar huis.” 5. — ,Wel, man, gij moet er naar uw huis toe uw vrouwe die is in 6 graf, wel, man!” - ,ls z° in ‘6 graf, laat z°in ‘# graf, en daarmee ben ik er van af; ik en ga niet meer naar huis.” 6. — ,Wel, man, gij moet er naar uw huis toe uw huis die is alleen, wel, man !? — ,Ïs ‘t alleen, ‘’k en laat het niet alleen, en nu is ‘t tijd al van te scheen; en nu gaan ik naar mijn buis.” ,Wel, man, gij moet er naar uw huis toe gaan, gaan, gaan, gaan, , man, ge moeter gij naarhuis toe gaan, u- wevrouw, die is 200 = = Æ = eZ . .. . . ziek Zi] Zoo ziek, laat Ze dan maar ziek, D a mal daar-om en sterft ze zij nogniet…en naar huis en RE Term gaan ik niet.” ni »Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan, uwe vrouw, die is zoo ziek.” — ,Ïs ze zij zoo ziek, laat ze dan maar ziek, daarom en sterft ze zij nog niet... en naar huis en gaan ik niet.” ,Och, man, uwe vrouw, die is berecht.” moet er gij naar huis toe gaan, Is ze zij berecht, laat ze dan berecht, dan heeft ze den pastoor voor haren knecht... en paar huis en gaan ik niet s — ,0ch, man, ge moet er gij naar huis toe gaan, uwe vrouw, die is al dood.”, Is ze zij al dood, laat ze dan maar dood, dan is zij bevrijd van den hongersnood ... en naar huis en gaan ik niet.” — ,Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan, 7 NX > DO O uwe vrouw ligt in de kist.” — ,lLigt zi in de kist, laat ze dan in de kist, als ze dan maar wel genageld is... en naar huis en gaan ik niet. » ,Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan, uwe vrouw is in de kerk.” — ,Ïs zi in de kerk, laat ze dan in de kerk, dan heeft de pastoor weeral zijn werk ... en naar huis en gaan ik niet.” — ,0ch, man, ge moet er gij naar huis toe gaan, uwe vrouw, die ligt in ‘t graf.” — ,ligt ze zij in ’t graf, laat ze maar in ‘+ graf, »” dan ben ik voor altijd van haar af... en naar huis en gaan ik niet.” — ,Och, man, ge moet er gij naar huis toe gaan, = want uw huis, dat wordt verkocht.” — ,Wordt mijn huis verkocht, zoo laat het dan wordt het geld op mijnen schoot gebrocht . .. en naar huis en gaan ik niet!” maar verkocht, Lo is voor Jan-tje geen ver-driet! En naar huis niet, en naarhuis en ,Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken dat is ziek!” — ,ls ziÿ ziek, dan blift zij ziek, dat is voor Jantje geen verdriet! En naar huis en ga ik niet.” Wij spelen hier op den boemlala, boemlala, boemlala, wij spelen hier op den boemlala, boemlala sasa ! ,Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken dat is berecht!”? — ,Ïs zi berecht, dan blift zij berecht, dan heeft zij den pastor voor heuren knecht! En naar huis en ga ik niet.” Wij spelen, enz. — ,Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken dat is dood !” — ,ls zij dood, dan blift zij dood, daarmee is Jantjen uit den nood! en naar huis en ga ik niet.” Wij spelen, enz. 4”, 0. 6. fa 2 He — .Man, uit het 967 »Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken dat leet in de kist!” — ,Leet zij in de kist, dan bliüft zij in de kist, als zÿj maar wel genageld en is. En naar huis en ga ik niet.” Wij spelen, enz. — ,Och, Jantje, gÿj moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken dat is in de kerk!? — ,Is zij in de kerk, dan blift zij in de kerk, dan heeft de pastoor weer zijn volle werk. En naar huis en ga ik niet.” Wij spelen, enz. — ,Och, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw vrouwken die leet in ’t graf !? ,Leet zij in ‘t graf, dan blijft zij in ‘t graf, dan is zij voor altijd de wereld af. En naar huis en ga ik niet.” Wi spelen, enz. — ,0ch, Jantje, gij moet er gij naar huis toe gaan, uw huis dat wordt verkocht!? —_ ,Wordt het verkocht, dan blijft het verkocht, dan wordt het geld op mijnen schoot gebrocht. En naar huis en ga ik niet.” Wij spelen, enz. = NN =] St AN | À = RE NT : ù << al à —0 € en gij moet-(e-re) naar huis toe gaan: uw vrouw die — - = = x __—_——— ee mn ASS si 7 =ù D = S EE = 5 CE Ce 0 = Is zij ziek, dan is zij ziek! ŒEn daar-mee ben = Ne = Sn dede units ver-driet! Naarhuis en ga Sr is 1I ik = 968 Man, en gij moet(ere) naar huis toe gaan: uw vrouw die is ziek !? — ,Ïls zÿ ziek, dan is zij ziek! En daarmee ben ik uit het verdriet! Naar huis en ga ik niet!” Man, en gij moet(ere) naar huis toe gaan: uw vrouw die is berecht.” — ,ls zi berecht, dan is zij berecht! Als zij haar biecht maar wel en sprekt! Naar huis en ga ik niet!” »Man, en gij moet(ere) naar huis toe gaan: uw vrouw die is dood!” — ,Ïs zi dood, dan is zi dood! Zïj heeft mij lang(ere) genoeg gestoord! Naar huis en ga ik niet!” — ,Man, en gij moet(ere) naar huis toe gaan: uw vrouw leit in de kist!” — ,Leiït zij in de kist, dan leit zÿ in de kist! Als ze er maar vast in genageld en is! Naar huis en ga ik niet.” »Man, en gij moet(ere) naar huis toe gaan: uw vrouw die leit in ‘t graf!” »Leit ze in ’t graf, dan leit ze in ’# graf! dan hebben de pieten er deugd maar af! Naar huis en ga ik niet.” 5, 4. pieten — pieren, wormen. Tekst en melodie. A. Loorexs et Fevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. bl. 179, hierboven weergegeven. — Horrmanx v. E, Miederl. Volksidr., 1856, 147, bl. 260, uit de omstreken van Dendermonde, medegedeeld door J. de Genois in Mone's Aneeiger, 1835, Sp. 337. Buiten enkele varianten geeft deze lezing de eerste vif strophen van den tekst A terug; — B. Volkskunde, Gent, I (1888), bl. 155, te Denderleeuw en te Wambeke opgeteekend door A. pe Cock en Por De Mowr; — GC. Ons volksleven, Brecht. IX (1897), bl. 73, opgeteekend te St. Antonius door J. Cornerissex. Het refrein — een later bijvoegsel -- wordt door de melodie niet weergegeven. De aanvang van de melodie is hier metrisch hersteld : — D. J. Bors, Honderd oude Vlaamsche ldr., 1897. nr. Map nlsAre 969 Het volgende lied te vinden in Met taelverbond, Antw. IX (1853), eerste deel, bl. 149, uit de omstreken van Gent, medegedeeld door J. HEremaxs, met eene Westfaalsche en eene Paltzsche lezing, naar Mone, strekt tot tegenhanger aan de voorgaande teksten : 1. ,Och, vrouwken, ga naer huis, Jan uwe man is krank.” — ,ls hy krank, God zy dank! Hopsasa! hopsasa ! Danser, dansen, ja!” 2, — ,Och, vrouwken, ga naer huis, Jan uwe man gaet sterven.” ,Laet hem sterven, ’k kan dan erven! Hopsas:!” enz. 3. — ,Och, vrouwken, ga naer huis, Jan uwe man is dood!? — ,Ïs hy dood, hy ‘’s uit den nood. Hopsasa!” enz. 4, — ,Och, vrouwken ga naer huis, thuis wacht er u ‘ne vryer.” — ,Wacht me ‘ne vryer? dat maekt me blyer. » Hopsasa !? enz. Nog heden zingen de kinderen, bij het touwtjespringen (zie C. J. BoBkBNOOGEN, Onze rijmen, bl. 72): 1. ,Vrouw, je moet naar huis toe gaan, want je man die is ziek.” — ,1s hÿ ziek, laat hem ziek, | nog een dansje, dan ga ik heen.” 9, — ,Vrouw, je moet naar huis toe gaan, want je man die is dood.? — ,Ïs hi dood, laat hem dood, nog een dansje, dan ga ik heen.” 970 — ,Vrouw, je moet naar huis toe gaan, want je man gaat naar ‘t graf.” — ,ls het waar, laat hem daar, nu geen dansje, maar ik ga heen.” Over de aanverwante Duitsche teksten : ,Frau, du sollst nach Hause komm'n”, — .Ach Mann, du sollst”, enz., zie Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, IP nr. 9107 bl. 696 vlg. en Jon. Lewarrer, Deutsche Volksldr. ,in Niederhessen aus dem Munde 7, Hamburg, 1890—94, dl IV, nr. 56, bl. 53, het lied: des Volkes gesammelt en de aldaar voorkomende aanteekeningen. .Madam! Was dann?”, 270, (Van den jongen A. | D re =) I SE = | res à ë Wie wilt hoo-ren een his - to-rie die ver-brandheeft zijn me - mo-rie, | Eee ms = : LA = >= PRE À P DR RTE e Dev ee ro CEE 0 rl Ca CNE" | ee bats NE AT CRE ie Le ne weld op zijn aem - beld, Wie wilt hooren een smid) al avan TK EX Re je 6 1. Wie wilt hooren een historie al van eenen jongen smid, die verbrand had zijn memorie, daeglijks by het vuer verhit, kloppende, kloppende met zijnen hamer, kloppende, kloppende met geweld op zÿn aembeld. ik ga naer den franschen zwier, ‘k wil my tot de trouw begeven. historie. NV -— € sg NE & + e . ee-nen jon-gen smid, daeg-lijks by het vuer ver-hit, N e k Geef den bras van alle het smeden, g’ hebt nooït schooner vrouw gezien, nimmer meer, nimmer meer met mijnen hamer, nimmer meer, nimmer meer met geweld op mijn aembeld. © op zijn aem-beld. klop-pen-de, klop-pen-de met zij-nen ha-mer, klop-pen-de,klop-pen-de met —— era 24 . rs Al il Hi} |! 1 | LE (ll je: MIA ME | } |A RU | ;| (l | | Ï | { : 1 | | }l ] 1 fl : | (ht î ] [ [E: 4 { re à 972 , t Is de schoonste van de vrouwen, maer nooït was er Zoo ‘n serpent; nooït kan zy heur bakkes houen, nooït is zy eens wel content. Was ik nog, was ik nog met mijnen hamer, was ik nog, was ik nog met geweld op mijn aembeld. »Nooït mag ik een pintje drinken, nooït mag ik eens vroliÿk zijn, nooït mag ik iemand beschinken met een glaesje bier of wijn. Was ik nog, enz. - Wordt er somtijds eens gewasschen, dan moet ik het kind gaë slaen, dan moet ik op ’t eten passen, zeep en styfsel halen aen. Was ik nog, enz. »Aen de wieg moet zijn gezongen, alles dient tot mijn verdriet, anders greist de kleine jongen, of ik moet zingen een lied. Was ik nog, enz. » k Geef den bras van al het trouwen: wierd ik maer eens weeuwenaer, ’k zou my in een hoeksken houen, en my stellen uit gevaer. Was ik nog, enz. B. Wilt gy weten een historie al van eenen jonge smit, ik heb verbrant gants mijn memorie, ik ben dagelijks verhit : kloppende, kloppende met een hamer, kloppende, kloppende met geweld, op den ambeld. TL 1 ’t Is nu vijftien jaer geleden, dat ik ’t smeeden heb geleert, ik heb verbrand schier al mijn leden, dagelyks bij het vuur verkeert : kloppende, kloppende met een hamer, kloppende, kloppende met geweld, op den ambeld. Nooït mag ik een pintje drinken, nooït mag ik rijs vrolijk zijn, nooït mag ik min lief beschenken, met een glaasie roode wijn : kloppende, kloppende met een hamer, kloppende, kloppende met geweld, op den ambeld. Op het frist al van mijn dagen, ik heb den bras van ‘’t smeeden in ‘#t vuur, ik wil doen na myn behaage, en gaan na de france zwier: nimmermeer, nimmermeer met een hamer, nimmermeer, nimmermeer met geweld, op den ambeld. Ik ben op ‘tleste daar gekomen, naar het geen ik heb getragt, ik heb een schoon jong wijf genomen: maar ik beklaag min dag en nagt: waar ik nog, waar ik nog met mijn hamer, waar ik nog, waar ik nog met geweld, op den ambeld. 1k heb de booste van de wyven, daar is nooït zulk een serpent, ‘tis altoos knorren en kyven, nooït is zy in & minst kontent; waar ik nog, waar ik nog met een hamer, waar ik nog, waar ik nog met geweld, op mijn ambeld. Dagelijks met haar gezelle, drinken bier, wijn, koffi, thee, beste pons met volle snelle, y \ TT brandewijntje de brulle, siesertier, siesertier met Cornelle, siesertier, siesertier met geweld, mijn zoon zijn geld. Aan de wieg moet ook gezongen : al is het tot mijn verdriet, zoo dra huilt de kleine jonge, of ik moet zingen het lied: die du dou, die du dou, min lieve kind, die du dou, die du dou, mijn kindje teer, mijn keel doet zeer. Het kind zijn g.. moet ik ook vegen, pappie voeren pertinent, luijers waszen wel ter degen, of zy schopt mijn voor mijn krent; was ik nog kloppende met een hamer, was ik nog kloppende met geweld, op mijn ambeld. Nu is gansch mijn schat vervlogen, geld en goed is alles op, wie heeft met mijn mededogen ? want ik geef mijn wif de schop; wederom, wederom met mijn hamer, wederom, wederom met geweld, op mijn ambeld. LC) 6, 4. &.: in minsl. — 7, 3. — beste punch met volle kannen. — 7, 4. brulle, voor brulé, gebrand (met suiker). — 10, 1. gansch, bijgev. Tekst en melodie. A. Wicrems, Oude VI. ldr., nr. 121, bl. 283, met de volgende aanteekening van Snellaert: , Dit te Antwerpen nog algemeen bekend lied, bezorgde my myn vriend J. F. Heremans. De wyze noteerde de dichter J. van Beers.? Wij herstellen deze notatie, die in Willems’ verzameling op den slag aanvangt. Tekst. B. J. H. Scnercrrma, Nederl. 1885, nr. liederen uit vroegeren tijd, Leïden 109, bl. 244, naar De Amsterdamsche kermis-vreugd, Amst., z. ]. bl. 37, 9 J Scheltema brengt dezen tekst op de melodie hierboven. VS 9 0 — (1) CLEMENS N. P.: LL wil horen een goet nieu liet® (Van den enape vanden huyse.) mn CA —— Ex | e # eZ | Wie wil ho-reneengoetnieuliet van dat Thant-wer-pen nu is ge- nn lee = _N ee are t 9 é = OR Re CE DEP D= : al van drij vrou-kens ree - - ne? Si had - den den g c bes a q f. Wie wil horen een goet nieu liet van dat Thantwerpen nu is gesciet, al van drij vroukens reene ? Si hadden den cnape vanden huyse so lief, si en lieten hem niet slapen alleene. Deen dat was die dochter fier, de tweetste was de camenier, die derde machmen ooc wel noemen: het was dat schoonste onder ionckwïf, een schoone roose bloeme. Die maechden alle waren beducht, want si waren alle dry bevrucht, en al met cleynen kinde ; deen al totter ander sprack: den vader sullen wi wel vinden”. 976 Als vader en moeder dat vernam, si waren alle bey seer gram al om des dochters wille; al sonder die cleyne kinderkens sy hadden wel gesweghen stille. Maer smorgens vroech als twas scoon dach, den vader totten enape spreken men sach, en al met grammen sinne: ,hout daer, mijn cnape, daer is u ghelt, ende en comt hier niet meer inne.? Als die dochter dit heeft aenhoort, haer herte beswaerde rechtevoort, si en cost een woort niet spreken; si sach de liefste ten huyse wt gaen, haer herteken docht haer te breken. Die dochter en vergat haer selven niet, si dede dat haer die cnape riet, si streeck hem na met lusten; si nam hem in haren witsen arm: ,by u, lief, wil ie noch eens rusten.? Maer alst den landeken heeft verhoort, van herten was hi zeer verstoort, en al om des meesters wille; hy heeft den enape by hem onthoden: oft hy de wewe trouwen wille? -Heer landeken, hoor na min bediet: die wewe die en beghere ick niet, ken ben daer niet in gehouwen; maer tis die dochter vanden huyse, ick soude haer gherne trouwen.” Die landeken aen hoorde dwoort, hy was opten cnape so seer gestoort om dat hyse niet en wil trouwen, ende hem leyden op den steen, daer wil hi hem eewelijck houwen. 977 11, Wacht u, ghi meiskens groot en cleyn, bewaert altoos u eerken reyn, wacht u van groote buicken; wanneer dat willeken is gedaen, dan is die vrienschap wte. 1, 4 cnape van den huyse = huisknecht. — 53, 2. want si alle dry waren. 5, 1. als, bijgev. 5, 2. t.: cnaep. — 6, 5. te bijgev. — 8, 1, enz. landeken — landdeken, hier de rechter. 10, 4. t.: ende; en de = en deed. Tekst. Antw. lb, nr. 218, bl. 338, ,een nyeu liedeken”. —— Aangeh. door Dr. Karrr, Het led in de M. E,, bl. 414, waar de schrijver zegt: ,De gang van het verhaal is mij niet geheel duidelijk. Misschien moet men echte nemen, dat dergelijke liederen gedicht werden voor een publiek, r in aanmerking dat dikwijls aan een half woord genoeg had, omdat het op de hoogte was van de feiten.? Melodie. Souterl. 1540, Ps. 149: , Wilé singhen den Heer ec n nmieuwe liet” .na die wise van Potteren: Wie wilt hooren een nieuwe liet /| wat Thantwerpen is geschiet”. — Twee 164°-eeuwsche componisten, wier wellicht verfre inschte naam met dien van ,Potteren” overeenstemt, zijn ons bekend; namelijk Marmrnras Porrrer, die, volgens Fris, zangmeester was in de O.-L.-V.-Kerk te Antwerpen, en CHRISTOPHE Porier. Van beiden werden compositiën te Antwerpen gedrukt. [x aldaar de eerste uitgave eener mis van Matthias Pottier, en in 15 Chr. Potier (zie A. Goovaerrs, Hist. et bibliogr. de la typogr. mus echter, dat de naam ,van Potteren” een componist zou aanduiden. 1 1599 verscheen 58, een werk van ic). Niets bewist F4 ji DEA 1 | Er RE 272, Te Kieldrecht, te Kieldrecht. Te Kiel-drecht, te K vrij-en tot den mid-der-nacht en sla-pen tot den PE S = = mael, 1S dat niet fraei? en sla - pen tot den noe - ne; — —— LEO — + s— —< Se mael, Is dat niet fraei? en sla - pen tot den (1) Wrrems: —f = . E RON EP ere en = Ps ?- ERP ES er LE F7 ee TEE | = = TEEN LR —p. N LR Em ES a To niet OI Cu A De) |) | noe - ne. Ik maeiï, is dat nietfraei! en sla-pen tot den noe-ne. 1. Te Kieldrecht, te Kieldrecht, daer zijn de meiskens koene; zy vrijen tot den middernacht, en slapen tot den noene. Ik maei, is dat niet fraei? en slapen tot den noene. dm TR 979 2. Al ze opstaen, al ze opstaen, dan kiken ze in de wolken; zy zeggen: ,wel hoe laat is ’t al? mijn koe staet ongemolken. Ik maei, is dat niet fraei? mijn koe staet ongemolken.” 3. Als ze uitgaen, als ze uitgaen, komt haer de koster tegen: ,wel koster, zeg hoe laet is ’t al? wat uer is ’t daer geslegen ? Ik maei, is dat niet fraei ? wat uer is ’t daer geslegen ?” 4, —- ,Het uer dat daer geslegen is, | dat kunt gy wel bemerken; de hoogmis is al lang gedaen en ‘+ volk komt van der kerken. Ik maei, | is dat niet fraei? | en ’t volk komt van der kerken.” | | | 5. En als zy komen in de wei, zy zeggen: ,koeïiken blare! ik ben hier met min lieveken, en zal u dat niet varen? Ik maei, is dat niet fraei? en zal u dat niet varen?” De meysjes van het Eykenhout. vry-en tot den mid-der-nacht; zy sla-pen tot den noe - ne. js —#- = En UT IE ER MP NAME Rene RE EEE a ne runEs Es = ET ‘ I ee e e Yoep, zey Zy, Se : nt s _ EN |? ® = =N Ce ne a rer CAE e TA Ven nog àä Kkeer, zey zy, Zy sla-pen tot den noe-ne. De meysjes van het Eykenhout zy gaen al geern in ’#t groene; zy vryen tot den middernacht; zy slapen tot den noene. En yoep, zey zy, nog ä keer, zey Zy, zy slapen tot den noene. Als ze opstaen, als ze opstaen, zy kyken naer de sterren: | ,wel heere! zey ze, God den heer, myn koetjes zyn z00 verre. En yoep,” enz. Als zy een weinig voorder kwam, kwam zy een meulnaer tegen: ,wel meulnaer, zegt, hoe laet is ‘t al; wat uer is ‘+ daer geslegen? En yoep,” enz. De uer, die daer geslegen 15, gy kunt het wel bemerken: de hoogmis is al lang gedaen; het volk komt van der kerken. E ? Un yoep, enz. De boerinnetjes van ’t Eikenhout, De hboe - vrij-en tot den mid-der-nacht, zij sla-pen tot den noe - ne. Hoep-sei- / rin- ne - tjes van ’t Ei-ken-hout zij heb-ben tal te doe-ne, zi e ® [2 9° à EN qe e e x —— | La Ad PT —— DS me Z Te ce 2 De _ . sus | ne) - sei, hoep-sei - sa, nog een keer,sei -sa, zij sla-pen tot den noe - ne. (2) = 2 = ee * _ nn ee D 5 E—0— À = D PE De boer-in-ne-tjes zij vrij-en tot den noe- ne. Hoep-sei-sa, enz. 1. De boerinnetjes van ‘t Eikenhout z1 hebben ’t al te doene, zij vrijen tot den middernacht zi slapen tot den noene. Hoepseisei, hoepseisa, nog een keer, seisa, zi slapen tot den noene. 2. °’k Kwam over de eekhoutbrugge gegaan, en ‘k kwam een molenaar tegen: .wel molenaar hoe laat is ’t al, | hoe laat is ’t al geslegen? Hoepseisei, hoepseisa, nog een keer, seisa, hoe laet is ’t al geslegen ?”? 3. — ,Hoe laat het al geslegen is, dat kunt gi wel bemerken; de klok is bi den elf en half, het volk komt van de kerke. Hoépseisei, hoepseisa, nog een keer, seisa, het volk komt van de kerke.? Tekst. A. Wiczews, Oude VI. ldr., nr. 124, bl. 291, hierboven weergegeven ; — Horemanx v. EF, Niederl. Volksldr., nr. 136, bl. 248; — SxeLLagrr, Oude en nieuwe liedjes, 1852, nr. 64, bl. 37, en 1864, nr. 85, bl. 93; — B. De CoussemaKer, Chants pop. des Elamands de France, nr. 133, bl. 380, wijs van Belle (Bailleul); — C. Loorexs et Feys, Chants pop. flam., nr. 112, bl. 206. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 431. Melodie. A. Wairzews, t. a. p., en mondelinge overlevering, immers zooals ik de melodie van mijn vader leerde; — B. Dr CoussEMAKER, t. a. p., het slot in verband gebracht met de metriek; met dit slot ontstaat eene natuurlijke 982 vertraging, die door geene notatie aan te duiden is. — C. Loorens et Feys, t. a, p. — Volgens eene aant. van Willems, medegedeeld door Snellaert, werd dit lied vroeger gezongen op de wijs: ,Tsavents sprack hy tot der maecht”, te vinden in Fruvriers” Æeclesiasticus, Antw. 1565, nr. 63, bl. 124, voor het lied: ,Alsoo ghy best muecht telcker tit.” Waarop Willems’ bewering steunt, is ons niet bekend. Ziehier deze melodie : Al-soo ghy best muecht telc-ker tijt // wilt het wijn-suy -pen vlie-den } zijt J/! Deze zangwijs heeft de meeste overeenkomst met de melodie door Casteleyn gebruikt voor het lied: ,Springht alle zeer wijfs ende mans” (1527); zie onder de historische liederen onzer verzameline. De in À en B hierboven voorkomende melodische vorm c f e d c doet zich reeds voor in Duitschland in de XVde eeuw (zie Bônme, A/éd. Lb., nr. 298, bl. 382, en Erk u. Büxme, Deutscher Liederhort, IL, nr. 933, bl. 714): En Der schef-fer von der nu - wen stat, der het myn doch-ter gar ge - TT 2073, Die nachtegael die sanck een liedt, | je Los no Role NE De RE ES Qu en | | 2 PU SL Ë DE EEE a— P + LES pe _— ———< -Q° CEE EE - Die nach-te - gael die sanck een liedt, dat leer - de ick, ick heb - ber = = : = = SE su = d D CR er El Eee SET = —_. =| ! D een ver-ho-len lief, die vrij-deick; en die wil ic niet lae-ten, iae la -ten ; te sla - pen.” | 1. ,Die nachtegael die sanck een liedt, dat leerde ick, ick hebber een verholen lief, die vrijde ick; en die wil ick niet laeten, iae laten; ick hope noch een cort half nacht in myns liefs arm te slapen.? 2. Die moeder van den bedde sprane, ontstac haer licht ; sy vant haer jongste dochter op haer bedde nicht: .waer is sy nu ghegangen, ia gangen? Nu is myn jongste dochter weech met een s0o vreemde manne.” 3. ,Hy en was my alsoo vreemde niet, hy had my lief; hy voerde my al over die hey, hy misdede my niet. Hy voerde my over die heyden, iae heyden; daer twee schoon liefkens t’samen gaen, hoe noode ist dat sy scheyden. 4. Daer twee goe liefkens t’samen aen den danse gaen, hoe vriendelic dat sy haer oochskens op malcander slaen, ghelyck die morghen sterre, iae sterre ; myn herteken is van sulcker aert: bruyn oochskens sie ick gaeren. 934 ,Myn harteken is veel wilder dan een wilt conyn; dat en mach niemant temmen dan die liefste mijn; dat en mach niemant temmen, jae temmen, en waer die alderliefste myn; dat is so fraeyen gheselle. Och waren alle duyvels 50, en ick voer in der helle!? 9 1, 2. t.: ich heb een. — 3, 2. t.: my over die heyden. — 3, 3. t.: die heyden, ; Uso heyden, — 4, 8. t.: ghelycken. — 5, 4. t.: dan den alderliefsten. Tekst. Nieu Amst. lb, 1591, bL 63, ,op de wiÿze: alst begint”; — F. A. SnecraErT, Oude en nieuwe liedjes, 1852, nr. 82, bl. 51, en 1864, nr. 62, bl. 67, gemoderniseerd. — Op het eind der laatste strophe moet ook in de muziek eene herhaling hebben plaats gehad. Melodie. Soutert. 1540, Ps. 127, , Welsalich zinse hier op aerden levende” — »na die wise van een dansliedeken: Die nachtegael die sanck een liedt // dat leerde ick”? ; I. Fruvriers, Æcclesiasticus, nr. 88, bl. 167, minder goede lezing; — Taxoporus, Het paradijs der geest. en kerck. lof-zangen, 24 druk, 1627, bl. 686, de zangwijs aanvangend met c helt van den modernen durtoonaard naar den dorischen modus over : r— - RCE a nn) Godt mint en eert/ Niet y - del sweert/ Den Sab-both houdt: Uw’ ou - ders hoort/Nie-mant ver-moordt/Noch yet ont-houdt. Mijdt o - ver-spel/ be - lie - - gen / oock lie - - ghen/Gheen Vrouw begeert// e/ Z = À 75 - Ë =: 2 G 2 7 Uw’s naes-ten weert/Noch yet van zyn ghe - rie ven. à Fde s Be - 4AQ 7 1 1 In de 5de uitgave, Antw. 1648, bl. 709, vindt men eene minder goede lezing, doch insgelÿks met 5 (— $)-maat genoteerd : { L ADS = 5 De et 6 a 7 = æ 7 Godt mint en eert// Niet y - del zweert [| Den Sab-both houdt, enz. LT 985 Deze twee lezingen leveren het beste bewijs, dat de notatie der Souterl.: hier wel tot de ñe of G-maat, de populaire dansmaat, terug te brengen is. ,Die nachtegael” enz., wordt 0. a. aangehaald: Nieu Amst. 1b. voormeld, bl. 8, 22, 25 en 118, voor: ,Dat oude jaer // is ons ontrolt”; — ,Ghy dochters fray /} comt maeckt een ray” ; — ,Dit hef ick an // en drincket man”: — ,Verblit den gheest }} in desen feest.” — Het lied: ,Dat oude jaer”, enz., benevens een ander: ,Myn hert met lusten pryst dit nieuwe gulden jaer”, beide met wijsaanduiding : »De nachtegael”, enz. zijn te vinden bl. 160 en 246 van het 17%-eeuwsche Hs. van Wourer Vernez, beschreven door Dr. Kazrr, Tijdsch. voor Nederl. taal en letterkunde, V (1885), bl. 137 vlg. — Het eerste komt ook voor met dezelfde wijs- aanduiding in Æen Aemst. amoreus lb., 1589 (beschreven door J. Bozre in hetzelfde tijdschrift 1891, bl. 175 vlg.), bl. 52b; — Veederhande Schriftuerlijcke nieuve liedekens, Utrecht, 1593, bl. 479, voor een lied met aanvang: Trinken / Stijnken / Zaerken / Jacobs dochters vroedt Wilt neerstich doch aenhooren | vast in u ghemoedt Wat ick u sal voort bringen /} int singen Ick wensch u Gods ghenade goedt lieflick voor alle dinghen. Den nieuven verbeterden lusthof, Amst. 1607, bl. 74, voor: ,Dees soete tijdt, elck een verblijdt”. — In de verzameling getiteld Seeckere nieuvwe liedekens, enz., Antw., Heyndrick Wouterszoon, 1623, Bijvoegsel, sign. A, vindt men ,een gheestelijc liedeken | op de wijse: Een nachtegael die sanck een liedt”, met aanvang: O Jesus schoon / der maechden kroon | ghebenedijdt : ghy zijt dat loon / in ’shemels throon / die ’# al verblijdt: u maechden wilt toch gheven, te leven in haren staet / na uwen raet in suyverheyt verheven. Volgen 14 strophen, waaronder men leest: ,Approbavit S. S. 0.7 Bünme, Altd. Lb., nr. 308, bl. 390, geeft de zangwijs van Ps. 127 Souterl., zonder tekst en voegt er bij: ,sehr hübsche, klargeformte Melodie?. EE 274, Het was op eenen avond laet. was op ee-nen a- vondlaet, dat ik gong wan-de-len langs destraet;het was op ee-nen a - vondlaet, dat Te gong wan-de - ie langs de straet:en de maen diescheen er zoo duis-ter, Jae, duis- ter, dat ik ee seen ster - re - ken en Zzag, jae, schier geen ster - re - ken en 1. Het was op eenen avond laet, dat ik gong wandelen al langs de straet: en de maen die scheen er zoo duister, jae, jae, jae duister, dat ik schier geen sterreken en zag. »-Och doeget open, myn engelin, och doeget op, laet uwen minnaer in! Ik heb hier zoo lang staen wachten, jae, jae, jae wachten, dat ik schier vervroren ben.” D jae 987 3. ,1k doen er voorwaer niet op, ik en laet er geenen minnaer in; gy moest er my dan ook zeggen, jae, jae, jae zeggen, of gy my bemint alleen.” 4, — ,Ik bemin u maer alleen, zoete lieveken, ook anders geen. Ik heb hier zoo lang staen wachten, jae, jae, jae wachten, dat ik schier vervroren ben.” 5. Maer ’s nachts, te midden van de nacht, op haer slaepvensterken quam haer een slag, en de moejer die dat hoorde, jae, jae, jae hoorde: ,lieve dochter, wat is dat?? 6. ,Moejer, tis dat katjen klein, dat daer speelt met het muiselyn, en de muis die is er gevangen, jae, jae, jae gevangen, en zy heeft er recht moeite gekost.? | 2, 1 en 2. t.: or doeget. — 5, 1. Maer ’s nachts, maer ’s nachts, maer ° middel, enz. Tekst en melodie. Volkslieder, 1807, Anhang, nr. 1, bl. 309, Brusselsche tongval met Duitsch doorspekt ; — Horrmanx v. F., Niederl. Volksidr., nr. 125, bl. 234, herstelde lezing, hierboven weergegeven. ÜSCHING U. VON DER HAGEN, Samimlung deutscher : = RE Eee 275. le rede eenmael in een bossche dal. een bos-sche dal; ïic vant ge - scre-ven o - ver- NU RP CE SE —_—— = al, hoe dat eenschoonmaech - de-ken wa - re. Te Bruyns-wick SE ET | : er — — E 2 | staet een hoo - ghe huys, daer ïc SO - ne Wa - re. LA 1. Î[c rede eenmael in een bossche dal; 4. Joncfrouken laet mi onbeghect, | jl IC vant gescreven overal, ic ben mijns goets een arm knecht, fi : k É _. hoe dat een schoon maechdeken ware. ic waer wel ws gelijcke: ' _ : : Éd l fs] le Bruynswijck staat een hooghe huys, een rijcke coopman wort wel arm, RE DEL) daer ic so gaerne ware. een arme lantsknecht rijcke. Î Î F | h, Te Bruvrewick £ RE | e Bruynswick staet een hooge huys, 5. Adieu ioncfrouwe, ic vaer daer heer, | daer siet een fijn maecht ter veynster wt ic sette u al in mijn deer, À L ll met haer bruyn oogen clare. door eenen roosen gaerde; | à celfde aec 1 \ ‘olz 7 rl \L | | De selfde maecht ic hebben moet. daer sal ick u wachten een cleyne wil, al L tcost mi wat het wille. daer sal ick u verwachten. k i 3. Si sach mi over de oxel an, 6. Die dit liedeken eerstwerf sanck, k si seyt: ic waer geen edel man, een vroom lantsknecht is hi ghenaemt ; 1 il ic en waer niet haer gelike: hi hevet wel ghesonghen ; jl JE RS si wil hebben een edel man, hi drinct veel liever den coelen win | | een schoon ende ooc een rijcke. dan twater wter bronnen. | fi fl MES ren ILE ee Ge — 29, t.: “claer. "9, At. “yilichebben-. co) F : SN .. ( ie . . | 2, 9, bi wi. — 4, 4. b: rije. — 4, 5. &.: wort wel rijcke. Duitsche tekst: ,Ein armer Reuter reiche”. 5 5, 2 — met deernis neerzien op, medelijden hebben, prendre en pitié. — 6, 5. t.: wter donnen. 989 Tekst. Antw. lb, 1544, nr. 84, bl. 127, ,een nyeu liedeken”, hierboven weergegeven; — Wiczems, Oude VI. ldr., nr. 102, bl. 241. — Dr. Karcrr, Het lied in de M. E., bl. 448, komt tot de slotsom, dat het lied naar Duitsche voorbeelden is bewerkt, alhoewel het geen van deze op den voet volgt. Voor de Duitsche bronnen, zie Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, III, nrs. 1307—8, bl. 193: ,Ich reit einmal zu Braunschweig aus” en ,lch reit einmal zu Buschwert an”. Te Brunswick staet een hooghe huys”, aanvang van de tweede strophe hierboven, wordt aangehaald als stem: Paradis der gheest. vreuchden, Antw. 1617, bl. 198, voor: ,Hoort nu al ’t samen } bidt en waeckt”, en voor een der vier liederen beschreven door WackerNAGer, Ldr. der niederl. Ref., bl. 13, 24 kol., namelik het lied: ,Adam was een verloeren man”, ook vermeld door Dr. F. C. Wrener, De Schriftuurlijke liedekens, ’s-Grav. 1900, Regist., nr. 34, en insgelijks te vinden in het voornoemde Paradis, bl. 77, ditmaal: ,op de wijse van ‘t liedeken van Munster”. Zie voor dit laatste lied: , Wie was die ghene die die looverkens brac”. Melodie. Souterl., Antw., 1540, Ps. 83, ,Hoe schoon, hoe goet, hoe wel ghedaen”, ,na die wise: Te Munster staet een steynen huys”, nagenoeg de aanvang van de tweede strophe hierboven. In de wijsaanduiding der Souterl. ïs »Munster” in de plaats getreden van ,Brunswick”, welliché uit onvrijwillige herinnering aan het lied van den Storm van Munster, waarvoor de melodie oorspronkelijk zal gediend hebben; — I. Fruvriers, Æcclesiasticus, Antw. 1565, nr. 19, bl. 46, variante ,op de wijse: Hoort toe ghy menschen, Te Munster staet, etc.”, voor: ,Wie hier God vreest die sal bestaen”. De d, in plaats van c, op de syllabe staen, is eene drukfout. — Een lied: ,Hoort toe ghy menschen een nieu liet” — ,na de wijse: Hoort al te samen bidt ende waeckt”, te vinden o. a. in Æet hveede liedeboeck . . . Amst. 1583, bl. 346 (zie ook Dr. F. C. Wrener, De Schriftuurlijlce liedekens, ’s-Grav. 1900, Regist., nrs. 373 en 539), heeft denzelfden strophenbouw als het voormelde historisch lied. Te Munster”, enz., wordt aangehaald als wis door Coornnert Zb. (1575), nr. 15, voor: ,[n elck mensch is by een verghaert”. 076. Waer staet jou vaders huys en hof®? -,Aen .Waer staet jou va-ders huys en hof, À - de-lijn bruyn ma - de -lijn, | ù . d 9% moy meys-je fyn? EN et NN re SE Se——- —6—- = € | F RTE geen groen heyden, aen geen groen stof, daer staet mijn vaders huys en hof. Swight al PSN EE —À| LÉ PE 0 swijght al stil-le, , Waer staet jou vaders huys en hof, Adeliÿn bruyn madelin, moy meysje fijn ?” »Aen geen groen heyden, aen geen groen stof, daer staet mijn vaders huys en hof. Swight al stille, mijn lief, en laet jou vragen zijn.” — ,Hoe kom ik op jou kamertjen, Adelijn bruyn madelin, moy meysje fijn?? »Neemt jou toffeltjes in jou hant, kous-voetelingh maeckt soo soeten gangh. Swijght al stille, mijn lief, en laet jou vragen zijn.” — ,En of dat deurtje kraeckte, Adelijn bruyn madelijn, moy meysje fijn ?” — ,Wy sellender een pont seep aen slaen, het deurtje sel sonder kraecken op-gaen. Swijght al stille, min lief, en laet jou vragen zijn.” 991 4. — ,Hoe kom ick op jou beddetje, Adelijn bruyn madelin, moy meysje fin ?” »Neemt jy het deecken en ick het laken, wy sellen wel op het beddetje raken. Swijght al stille, min lief, en laet jou vragen zijn.” D. .Hoe kom ick by jou onder, Adeliÿn bruyn madelijn, moy meysje fijn ?” — ,Leght jou narmpjens over de min, het sal Sint Ian wel somer sin. Swijght al stille, min lief, en laet jou vragen zijn.” 1, 1 en volg. str. t.: bruyn Smadelijn; Haerl. 1b.: bruyn maeghdelijn. — 1, 5. Haerl. lb.: aen geen groen lof. — 3, 1. En bijgev. naer Haerl. lb. — 5, 4. Haerl. 1b.: dan sal ‘t Sint Jan in de somer zijn. — Ngl. nr. 277 À, 4, 4 en B, 5, 4. De beste lezing ware: ,'6 zal St. Jansdag somer sijn”, in de algemeene beteekenis van: dan zal plaats hebben wat op dien dag, in die omstandigheden moet geschieden. Tekst. W. D. Hoorr, lan Saly (klucht), 34 druk, Amst. 1644, sign. A*, waar het lied, dat geen wijsaanduiding heeft, wordt voorgedragen door Martijntje, ,een swanger vryster, singende aen de was-tobbe”, hierboven weergegeven ; Huerlems oudt lb. 275t druk, 1716, bl. 75, zonder wijsaanduiding; — Wirceus, Oude V1. ldr., nr. 118, bl. 279; — Horrmann v. F., Nüederl. Volkslidr., nr. 153, bl. 271. Beide laatsten naar Haerlemsch oudt 1b., met weglating eener zesde niet mede te deelen strophe, die bij W. D. Hooft echter niet te vinden is. — Aangeh. door Dr. KALFF, Het lied in de M. E., bl. 432, met de woorden: ,Onder vele vermeld ik slechts als een staaltje het dartele liedje van den minnaar, die zich onwetend houdt”?. De Klucht van Willem Dirkz. Hooft — die aanleiding gaf tot het woord Jansalie, d. i. een droomerige, onnoozele jongen — dagteekent van 1622; zie bl. 307. Dit tooneelstuk bevat nog Warsen Gevssgex, Biogr. Wbd., III, 182 drie andere liederen; het eerste, dat het ontsluit: ,Jan saly, Jan saly, hoe dus verby”:; een ander: ,Mïjn vriest hier, mijn vriest daer, mijn vriest alsoo seere” ; nog een ander: ,Ick weet een aerdigh vroutje // die garen de bruyt waer”. Van het lied ,Mijn vriest hier”, komt de melodie voor in Srazpaerr's Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 268, waar zij dienst doet voor ,Jesu kroont Felicitas”, en ook wordt aangehaald, bl. 1057, voor ,Singht den Heer, inde eer”. Duitsche bronnen: Bünmre, A/td. Lb., nr. 483, bl. 598, en Erk u. Bôumr, Deutscher Liederhort, II, nr. 4604, bl. 281, naar Mezcnror FRANCK, Convivium, 1621, en naar een vliegend blad van 1602. De Duitsche tekst die aanvangt: , Wo find ich dann dein Vaters Haus? // säuberliches Mägdlein!”, die ook voorkomt op een vliegend blad van het einde der XVId eeuw en in H. Sreucorus lb. van 1602, was reeds in de eerste helft der XVI eeuw bekend; immers in een guodlibel van Schmeltzel (1544) vindt men een fragment van de tweede strophe: , Wie komb ich vor dem Hund hinein? Du auserwältes frewelein.”? 992 De Duitsche tekst gaf aanleïding tot eene vergeestelijking: , Wo find ich deines Vaters Haus // allerliebstes Jesulein?”, die zich reeds in 1646 voordoet en tot op het einde der XVIII eeuw in geestelijke liederboeken stand hield. Melodie. Bürwe en Erk u. Bünme, 6. a. p., samengesteld, naar M. Franc, uit superius en bas. (Gaarne zal men instemmen met B. die het door Fr. in de tweede maat aangebrachte verhoogingsteeken vwillekeurig acht. Het refrein ,mO0y meysje fijn”, bestaat niet in den Duitschen tekst, zoodat de noten « g g a in de Duitsche zangwijs niet worden herhaald. Dit lied, zoowel als het Nederlandsch onmiddellijk volgende, wordt door B. en door E. u. B. met den naam van Alter Johannistanz” bestempeld. — Bünme, Geschichte des Tanzes, T, bl. 164, brengt den ,Johannistanz” in overeenstemming met de vroeger ten onzent onder de kroon sedanste liederen. Dit was werkelijk het geval te Dendermonde met het lied: .Meisken jong, mijn maegdeken teêr” (zie hierna). RE "ane CEE SSI er 277, Meisken jong, mijn maegdeken teêr, RUE a ent Nam her RC ne NE .Meis-ken jong, mijn maeg-de - ken teêr, hoekomtmen in dit hui-ze-ken neër ?”— Trek aen het koor - de -ken van de Kklink, dat het sprakdat lod - - rig meis - je. springt!” sprak dat lod - de - rig meiïs- je. 1. ,Meisken jong, min maegdeken teëér, hoe komt men in dit huizeken neër?? , Trek aen het koordeken van de Kklink, dat het deurken openspringt,? sprak dat lodderig meiïsje. [Ne] Meisken jong, min maegdeken teër, » d D = ) waer leg ik mijne kleederen neër?? __ ,Achter mijn beddeken is een hoek, : ÿj | werp daer in uw kleed en broek,”? sprak dat lodderig meisje. 994 l - ,Meisken jong, mijn maegdeken teëér, ll hoe kom ik in dit beddeken neér?? ï — ,Daer voor mijn beddeken staet een bank, | il spring er op en wacht niet lang,” 1 | sprak dat lodderig meiïsje. 4, — ,Meisken jong, mijn maegdeken teér, waer leg ik mijn voetekens neër ?” | — ,Leg uwe voetekens by de min! ‘+ Zal Sint-Jans-Dag kermis zijn,” pi sprak dat lodderig meisje. | d B. ,Meisken jong, mijn maegdeken teér, waer leg ik mijn handekens neëér ?? ju EN — ,Leg uw handekens op min hert! ’t Zal verdrijven pijn en smert,” sprak dat lodderig meisje. Meideken jong, meideken fier, B. 1. ,Meideken jong, meideken fier, waer staet uw vaders huiseken hier ?? »Ginders aen de groene wei, | voor de deure staet een mei,” sprak dit loddelyk meisje. - | f Hi 2. — ,Meideken jong, meideken fier, hoe geraken wy in dit huiseken hier?” — ,Trekt by het koordeken van de klink, dat het deurken open springt,? RL AT ju | sprak dit loddelyk meisje. ie 3. »Meideken jong, meideken fier, WE hoe geraken wy in dit beddeken hier ?” L — ,Voor het beddeken staet een plank, springt daerop en wacht niet lang,” sprak dit loddelyk meisje. | 4. — ,Meïideken jong, meideken fier, 1 wat doen wy in dit beddeken hier ?” Hh »Legt uw hoofdeken op myn kussen, dat zal uw jong harteken lusten,” | sprak dit loddelyk meisje. = ——- 995 5. — ,Meideken jong, meideken fier, waer steek ik nu myn voetjens hier?” — ,Steekt uw voetjens by de myn, het zal & sint Jansmis zomer zyn,” sprak dit loddelyk meisje. 6. — ,Meideken jong, meideken fier, waer leg ik nu myn handjes hier?” »Legt uw handekens op myn hart, het zal verdragen met u pyn en smart,” sprak dit loddelyk meisje. Tekst en melodie. A. Wicrems, Oude VI. ldr., nr. 234, bl. 489, ,mede- gedeeld door den heer Lemaire, lid der Gentsche Fonteinisten”. Tekst. B. J. W. Wozr, Wodana, Gent 1843, bl. 186, medegedeeld door Jaak van de Velde, met deze aanteekening: ,Het lied wordt te Dendermonde onder de kroon gezongen. De knechtjes en de meiïsjes houden zich alsdan hand aen hand vast en dansen in eene ronde”: — Horrmann v. F.. Niederl. Volksidr., nr. 154, bl. 272, naar Wozr. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bI. 432. Een aanverwante Duitsche tekst: , Wie kumm ich denn die Poorts herin!”, een alter Johannistanz” (vel. nr. 276 hiervoren), is te vinden bij Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, I, nr. 460b, bl. 282. RTE NE VE PTE ED 278. Ick ghinc noch ghister avont. his - ter a-vont so hey-me-lijck ee-nen ganck, ief-kens do-re, die ic che-slo-ten vant: EE EP = den rinck: ,staet op en laet Ick ghinck noch ghister avont so heymelijck eenen ganck, al voor mins liefkens dore, die ic ghesloten vant: ic clopte so lijselije aenden rinck: »Staet op, mijn alderliefste, staet op en latet mi in.” — ,lck en sal u niet in laten, ick en laet u, ia, niet in: gaet thuyswaert en gaet slapen, daer is een ander in.” Si lieten mi daer alleyne staen. [ck salt haer noch wel loonen, mach ick noch leven een cort half iaer. O Venus, thoont u cueren, want ick u dienaer si. Mach si mi nyet ghebueren den doot ben ick seer by. 997 Ick en hadt betrout in gheender stont; al moet ick van haer scheyden, si hout mijn herteken doorwont. 4. Men hoort ghemeynlick segghen, — dies ben ic bedruct tot inden gront — die zijn sinnen aen vrouwen wilt legghen, hi vint hem selven ter dood ghewont; want si hebben eenen loosen gront. [c vinde mi nu bedroghen, si costen mi so menich pont. 5. Na dat bi nijders tonghen mijn lief is mi ontvreemt, so wort van mi ghesonghen dit liedeken, in dancke neemt, van die alder liefste min. God wil haer wel bewaren, ick en mach bi haer niet zijn. 1, 2. t.: so heymelijcken eenen ganck. — 1, 6. alderliefste lief. 41. t: This wwaer dat men ghemeynlick seyt. — 4, 3. t.: die sulcke zijn sinnen aen vrouwen leyt. Tekst. Ant. 1b., 1544, nr. 94, bl 141, ,een nyeu liedeken”, str. 1—5; str. 6—8 behooren tot een tweede lied (zie nr. 122, bl. 477 hiervoren); — Het hweeste musyck boexken, Antw., Tielman Susato, 1551, tekst herdrukt doof J. C. M. vax Riemsprx, T'ijdschr. der Vereeniging voor N.-N. mzgsch., UT (1891), nr. 53, bl. 95, eerste strophe. — Aangeh. door Dr. Kavrr, Het lied in de M. E., bl. 432, onder de liederen waarin nachtelijke bezoeken worden bezongen. Vel. str. 2 van: ,Die vogelkens in der muten” (achtregelige strophe), nr. 98, bl. 412 hiervoren, en str. 3 en 4 van: ,Wy willen nog niet scheyden” (zevenregelige strophe), nr. 280, bl. 1001, hierna. — ,Ick ghinck noch ghister avont // soo luste- lijck eenen ganck etc.”, wordt aangehaald in Refereynen en liedekens, Bruessele 1565, bl. 151 v°, voor: , Waer af is strijt en.kijven”. Melodie. Naar de verschillende lezingen voorkomende Souterl. 1540, 1564 en uitg. CLemexs nn. P., 1556-—7, Ps. 11; ,0 Heer, wilt my behouwen” — ,na de wise: Ick ghinc noch gister avont, soe heymelijck enen ganck? ; — I. Fruyrrers, 1565, nr. 69, bl. 134, voor: ,Tvolck die hun hier verlaten” ; — Het tiweesle musyele boexken voornoemd, vierstemmige bewerking van Carozus Sourrarrt. Ook in de tafel van het meerstemmig Kamperlb. (zie Dr. Kazrr, t. a. p. bl. 644) wordt een lied: ,Ick ghenc noch ghister navent”, van een onbekend componist, vermeld. 279. Het windetje die uyt den Oosten waeyt. pl A. | en RTS Net CAC - | PE l | dot win-de-tje die ne den Oos ne waeyt, lief, en waeytniet ten al-len | GS f Ne N- —— ù | gr Te | \ pp n Di pi ee 1 rare en | If (RC ty - de. Als ïk im myn zoe -te liefs ar - men lag, het Î EE EN 2 | | mr Rs RE em | RUES og a —— DEN Riel Née ar —— dre. : — ess = | was-ser zoo be-droeft om te schey-den; lief - ste won-der, een-ling zoet, het ”: Bt ED) Ne D En | ? ? D Rp —) ESP EiErel EH | ; Le ‘E ; PE à Il was - ser Zoo be - droeft, zoo be - - droeft om te schey - den. | Ee | RAUL fs —2 È È F [EAN PA ( j À 1. Het windetje die uyt den Oosten waeyt, | | l jh. | lief, en waeyt niet ten allen tyde. | d À Als ik in myn zoete liefs armen lag, | Er ! : | pre het wasser zoo bedroeft om te scheyden; liefste wonder, eenling zoet, het wasser zoo bedroeft om te scheyden. [ne] ’s Nachts, het was omtrent de middernacht, ik ging kloppen aen myn zoete liefs deure: »Slaept gy of waekt gy, myn overzoete lief, staet op, en later my toch binnen. Liefste wonder, eenling zoet, (4 my denkt dat ik hoore uw stemme.” O9 6. [Ne] 999 — ,’k En slape, noch k en wake niet vast, noch ’k en lig in geen zware droomen; gy zoude veel beter naer huys toe gaen, naer huys al om te gaen slapen, liefste wonder, eenling zoet, want ik en zal u niet binnen laten.” — ,Staet er een ander lief in ‘thert van u, en wordt ik dan door u versteken ? Dat gy maer wiste wat ween het my doet, ik zoude het zoo dikwyls verweten. Liefste wonder, eenling zoet, ik heb menig tyd voor u versleten.? ,Jongman, schepter moed ende bloed, ‘tis een matroos zeer jong van jaren; hy ligter te Rotterdam op de ree, naer staet moet hy gaen varen, liefste wonder, eenling zoet, en zyn jong hertje die leeft im bezwaren.? Die dit liedeken heeft gedicht, ’tis een Zeeman, jong van jaren; en als de liefde van een komen moet, het is zoo zwaer om te dragen, liefste wonder, eenling zoet, ja, het is zoo zwaer om te dragen. B. Het windje dat uyt den Oosten waayd, dat waayd tot allen tyen, al die daar in zijn liefs armen leyd, die mag hem wel verblyen, lief mondelijgn-rood, die hoeft ‘er niet meer te vryen. Hy ging ‘er voor zijn liefs venstertje staan, met een zo droeve zinne: ,slaapt gy der of waakt gy, mijn zoete lief ; staat op en laat mijn inne, lief mondelijn-rood, en my dunkt ik hoor jou stemme.? 1000 ’t Meysjen uyt haar slaap ontsprong: »wie klopt hier alzo laate ? gy meugt wel weder na huys toe gaan, gaat t’huys wat legge slape, lief mondelijn-rood, ik zal der u niet in laate.” — ,Staat daar een ander in u hert geprent, van de min word ik gesmeeten; mogt ik weeten wie dat ‘’t my doet, Î ’t word mijn dikmaals verweeten, Hf lief mondelijn-rood, wat hebben wy een tijd versleeten.? l | l: 5. Zy zey: ,jonkman houd goede moed, | kiest een ander jonk van jaaren, als de liefde van een kant komen moet, zo vald het zwaar te dragen, \ lief mondelijn-rood, ON mogt ik vangen dat ik jagen.” | fil 6. — ,Dat gy jaagt en dat vangt gy wel, | lief, en wild daarom niet treuren, al waaren wy duyzend milen van een, dat Godt voegt zal gebeuren, lief mondelijn-rood, ” laaten wy daarom niet treuren.”? Tekst en melodie. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 66, bl. 253: ,Het afscheid”, uit den mond van het visschersvolk te Duinkerke; de melodie door ons in nader verband met de taalmetriek gebracht. — SxeLLAERT, Dietsche Warande, 1859, bl. 69, in eene recensie van De Coussemaker’s werk, is van meening, dat men in de vijfde strophe moet lezen: ,Naer straet”, in plaats van ,naer staet”, daar ,de walvischvangers werden straetvaerders geheeten, naar de straat van Davis tusschen Groenland en de Oost-kust van Noord-Amerika”?. De zin schijnt eenvoudig te zijn, ,naer zijnen staet”, d. i.: ,volgens zijn staat, zijn stand, zijn stiel, moet by gaan varen”. il Tekst. B. Thirsis minnewit, Amst. 1752, I, bl. 24, zonder wijsaanduiding, le i hierboven weergegeven; — Wiczens, Oude VI. ldr., nr. 75, bl. 191 ; — Horrmanx v. F. fl Niederl. Volksidr., nr. 126, bl. 235. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 432. RP RE in ee : 280. Wy willen nog niet scheyden. 1. ,Wy willen nog niet scheyden, | het is nog een paar uurtjes te vroeg; | den teyd willen wy verbeyden van nu tot morgen vroeg: waar heeft ‘er min liefje zo lange geweest ? ik heb om haarent wille zo zeer verslagen geweest.”? 2. — ,Hebt gy om haarent wille zo zeer verslagen geweest, ! gaat maar na huys toe stille en toond u onbevreest ; want het rouwt mijn en #tis mijn leed, dat u dat moye meysje zo zeer bedrogen heeft.” 8. — ,Ik ging nog gister avond zo heymelik aan den dans, al voor mijn zoete-liefs deurtje, die ik ‘er gesloten vand; ik roerde en klopte aan de ring: staat op, mijn alderliefste, staat op en laat my in!”? 4, -- ,Ik doe voor u niet open, en ik laat u ook niet in ; (A mijn deurtje is gesloten, ji en daar mag niemand in; daar leyd ‘er een ander veel liever als gy, gaat t’huys wat leggen slapen, en peynst er niet meer om mijn.” EE 1002 — ,Ïs daar een ander lief inne, die ik niet spreeken mag, blijft by malkander in minne, en slaapt te zaam tot den dag! ik zal ras weder na huys toe gaan, mijn koeyen zijn ongemolken, en mijn werk leyd ongedaan.”? Tekst. Thirsis minnewit, Amst. 17 [, bl. 56, ,Amoreus lied. Op een aan- gename vois” ; hierboven weergegeven ; — Wizcems, Oude VI. ldr., nr. 76, bl. 195, »De afzegging” ; Horrmanx v. F., Miederl. Volksidr., nr. 128, bl. 238. De eerste vier regelen van ons lied worden door H. v. F. teruggevonden in de laatste vier van str. 5 van: ,Hoe wonder zijn de werken” (Thürsis minnewit, &. a. p., bl. 27). Doch dit lied, dat werd voorgedragen op de wijs: ,Ik zag Cecilia komen” (zie nr. 172, bl. 636 hiervoren), heeft gansch anderen strophenbouw. Str. 3 van den hier besproken tekst is bijna letterlijk terug te vinden in str. 1 van ,Ïck ghinck nog ghister avont // so heymelijck eenen gang; (zie nr. 278, bl. 996, hiervoren, en vel. nog str. 2 van dit laatste lied met str. 4 hierboven). Het is echter zeer wel mogelijk, dat de jongere tekst: ,Wy willen nog niet scheyden”, uit Thirsis minnewit, eene eigen, ook jongere melodie dan de twee laatstgenoemde liederen had. Te Haerlem in den Houte. Te Haer-lem in den Hou-te — keert de mo - le - naer om —daer KT © x woont een meys-ken stou-te. (Om en om en we -der-om, en mm —+ ——— = = — — == | n | = D —————# 8 — y — 7 = EE keert de mo - le - naer om. schen-cken win, — te vre-den zijn.” — 1. Te Haerlem in den Houte keert de molenaer om — daer woont een meysken stoute. Om en om en wederom, en keert de molenaer om; poffa ! [el Dat hoorden een der knapen — keert de molenaer om — die woud by ‘t meysken slapen. Om en om en wederom, en keert de molenaer om; poffa! 3. — ,Dat mijn moeder dat wiste keert de molenaer om — sy sloot my in een kiste”. Om en om en wederom, . en keert de molenaer om; poffa! jl 1004 4, — ,Men sal uw moeder schencken wijn — keert de molenaer om — sy sal soo wel te vrede sijn.” — Om en om en wederom, en keert de molenaer om ; poffa ! Tekst. Amst. vreughde-stroom, Amst. 1655, I, 24 druk, bl. 181. — WicLens, Oude VI. Idr., nr. 235, bl. 490, naar dezelfde verzameling, uitg. 1654, zonder het refrein : ,poffa”. Wellicht is dit refrein of liever deze uitroep af te leiden van: poffen, met een doffen slag op den grond neerkomen of doen neerkomen, zooals nog gebeurt aan het einde van een kinderdans-couplet of ook telrijm, waarbij de kinderen gezamenliÿk neervallen of gaan neerhurken. Melodie. Naar de zangwijzen voorkomende bij Dr. Lann, Luitboek van Thysius, nr. 30, waar gewezen wordt op de melodieën te vinden bij Loorexs et Feys, Chants pop. flam., nrs. 108, 182 en 139, met aanverwanten aanvang. 282, ’k Kwam laatstmaal over bergen en dalen, ber-gen en da-len, en ik zag er van 00g-jes, en ik vraag-de aan #tmeisj of Zi A. 1. ’k Kwam laatstmaal over bergen en dalen, en ik zag er van verre min zoetelief staan, en ik wenkte haar met mijn snelle bruin oogjes, en ik vraagde aan ‘+ meisj’ of zij wilde meegaan. 2. ,Voor nu en wil ik niet wandelen,” zei zï, ,Yoor nu en wil ik niet wandelen gaan, maar kom t avond, schoon lief, als het maantje schijnt klare, en dan zullen wij samen uit wandelen gaan.” 3. ‘+ Wierd noen, ‘+ wierd avond en het maantje schong klare, en ik nam min schoon zoetelief bij der hand, en ik leidde haar onder een lindeboom groene, alwaar het nachtegaaltje z00 liefelijk zong. 4. Nachtegaaltje, zoete kleen vogeltje kleene, gij zingt er en klingt er zoo menig half jaar en gij verliest er uw stem ... A ons de Saéaqnmpéanr serie 1006 De vuile commeeren zij klappen zoo vele, zij klappen en snappen van iedereen kwaad; ‘t ware beter dat elk in zijn hof ging wieden, om te weten wat voor onkruid er staat. et + klaar. — 5, 8. t.: ging maaien. B. Ik quamper lestmael op hooge bergen getreden, van verre sag ik er myn soete lief staen, en ik vroeg oft dat sy met my wou reysen of spelen, en of dat sy met my uyt wandelen wou gaen. 2. »Met u en wil ik niet reysen of spelen, met u en wil ik niet uyt wandelen gaen, maer komt t avond, schoon lief, en als het maentge schynt klare, dan zulde gy van my, schoon lief, antwoord ontfaen.” | | 3. Ik quamer savons, het maentje scheen klare, | ik namper myn soet lief by haer hand, ik leyde haer onder een linde boom groene, waer het achtergaelje soo moey sat en sang. | 4. O achtergaeljen, kleyn vogelken diere, à gy singter gy klinkter soo menig half jaer; maer ik hope gy sulter in ‘t korte nog wel treuren als deez fiere maghet van liefde gaet swaer. 5. Dees fiere moey maghet ging sware van kinde, haer vader en moeder en wisten dat niet. sy hield het, ja, maer een half jaer gedoken; langer verborgen en konde sy miet. 6. Wat grooter droefheyd kan er op d’ aerd niet wesen als liefde te dragen en geenen troost? maer als ik was met myn soete lief onder de aerde, dan sou ik van alle tongen haest syn verlost. 1, 8. t.: rysen. — 2, 3. schynt Klaer. — 3, 1. &.: scheynt klaer. — 38, 8. t.: | ik lag. — 3, 4. moey = mooi. — 5, 1. t.: van cen kind. — 5, 2. haer bijgev. — | t.: wist. — 5, 8, &.: sy die houd het, ja. Tekst en melodie. A. Loorsxs et Keys, Chants pop. flamands, nr. 75, bl. 145, ,Avondwandeling” ; — B. Tekst naar een XVIIIde-eeuwsch Hs. in ons bezit, zonder wijsaanduiding. 283, Ik wil van dezen avond, ee _— ee EEE En spre-ken ; of mijn jon-ger hert zal bre-ken, moet ik voor haar ven-ster staan. 1. Ik wil van dezen avond nog eens uit vrijen gaan, \ om mijn zoete lief te spreken; of mijn jonger hert zal breken, moet ik voor haar venster Staan. 2. ,Slaapt gi ofte waakt g1, mijn lief, mijn toeverlaat? of legt gij in een droome, zoo peist dog aan een perzoone, die hier voor uw venster staat!? 3. — ,Ik slaaper en ik waaker maar alzo vaste niet; ik hoor wel aan uw treuren; gij en meugt mij niet gebeuren, ik en ben de liefste niet.” 4, — ,Klappers en klappeyen die zaaien haren zaad; ik zal u wel verwinnen, zoete lief, verkeert uw zinnen, want ik zoek eenigen raad.? EE GE EEE) 1008 — ,Klappers en klappeyen en hebben ‘tu niet gedaan; gaat bij u lief verheven en die zal u wel troost geven, blijft dog hier niet langer staan.”? .Lief, doet uw deurtjen open al zonder quaad vermoen! ‘tis alzoo kleine zaake, ei, schoon lief, staat mij te spraake, want gij zult mijn vriendschap doen.” .Ik en wil min deurtjen voor u niet open doen, nog min venster niet ontsluiten; stouten ruiter, staat er buiten, kiest een ander die ‘t gaaren doen.” ,/00 mag ik dan wel wandelen, zoo mag ik dan wel gaan en dolen op der straaten? lief, geiy woudt mi niet inlaten en wat heb ik u misdaan ?? , Wilt gij dan zoo gaan wandelen en wilt gij dan z00 gaan, keert nog eens herwarts omme, lief, ik zal u wel bij komen, blifter nog een weinig staan.”? Pal eÙ je 3, 1. IX bigev. door H. v. F. — 3, 4 en bijgev. — 6, 4. schoon bijgev. 7, 5. &.: gaarn. — 8, 5. u bijgev. — 9, 5. t.: blift nog, enz. Tekst. Thirsis minneavit, Amst. 1752, I, bl. 139; — Horrmaxn v. FE, Niederl. Volksliedr., nr. 123, bl. 231, onder den titel: ,Es is nicht so büse gemeint”, hierboven weergegeven. Melodie. Sracpagrr, Æxbractum cath. 1631, bl. 522, ,stem: ’k Wil van dezen avond”, voor: ,Zullen niet verrijzen |} de dooden?”. Aangeh. door denzelfde, Gulde- jaers feest-dagen, 1635, bl. 903, voor: ,Linus Paus van Romen”. 284, Ik voer al LAS 1. Ik voer al over Rin, — was ik ’er alleyn — al met een saly-bladertje ; — swarts-bruyns maagdelijÿn — 5. dat was mijn schepekin. Wat groets u, mijn heer van Switsen- burg, wat geef ’k u goeden swiere, liere, lier, wat geef ’k u goeden dag, ach, ach, ach, Switsenburg, swiere, liere, lier, wat geef ’k u goeden dag. 2. En doen ik over kwam, — was ik ’er alleyn — doen krayden al de haanetjes, — swarts-bruyns maagdelijÿn — en den ligten dag kwam aan. Wat groets u, mijn heer van, enz. 7 3. Ik kwam voor mijn liefs deur, | — was ik ’er alleyn — het deurtje was gesloten, swarts-bruyns maagdelijn — en de grendel was ’er veur. Wat groets u, mijn heer van, enz. 8. 4. Ik seyde: ,lief, laat in,” — was ik ‘er alleyn — ,en laat ‘er u erbermen — swarts-bruyns maagdeliÿjn — over Rijn, en dat ik hier buyten ben.” Wat groets u, min heer, enz. De meyd die veegden ‘t huys, —- was ik ‘er alleyn — raad wat sy in haar besem vand, — swarts-bruyns maagdelijn een penning met een kruys. Wat groets u, min heer, enz. De vrouw die nam een brand, — was ik ‘er alleyn — en sy smeet de arme diensi-maagd, — swarts-bruyns maagdelijn de penning uyt haar hand. Wat groets u, mijn heer, enz. ,Vrouw, dat mag so niet sijn,” — was ik ‘er alleyn — al wat ik in mijn besem vand, — swarts-bruyns maagdelin — dat, dogt ik, was het mijn.” Wat groets u, mijn heer, enz. Daar sat een hoer en span, — was ik ‘er alleyn — al met een silv'ren spilletje, —_ swarts-bruyns maagdeliÿn — ik kan ’er niet meer van. Wat groets u, mijn heer, enz. | 64 Do er dt ét "1 É Le l | 1010 Tekst A. Groot Hoorns 1b., Amst. (waarschinlijk uit het eerste kwart der XVII eeuw), I, bl 214, met opschrift Switsenburgs-groet, stem: ,Oristijntje benje krank”, hierboven weergegeven (de wijsaanduiding vindt men terug in Apollos nieve-jaers gift, *s-Grav. 1742, bl. 71: ,Christienke bist toe krank”?, voor het lied : Al over langen tijd”); — Ænchuyser lied-boecxken (c. 1650), bL. 106, lied herdrukt door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 433, onder de liederen waarin van een nachtelijk bezoek verhaald wordt. Aangehaald als stem door D. P. Pers, Bellerophon, 1657, bl. 86: ,[ck voer al over Rhijn of Snel Rebel” (deze laatste wijs ontleend aan het lied dat volgt) voor: .Als Juno met haer kroon”; — J. ©. May-vocez, Vermakelycke bruylofis-kroon, Amst., c. 1699, bl. 121, voor: ,Nu laet ons dese feest”. Het refrein daargelaten, vindt men denzelfden strophenbouw in een in de XVId eeuw thuis behoorend Nachtfahrtlied: ,Es sasz ein Eul und spann” en zine latere varianten: ,Ich schitft wol übern Rhein”; — ,Ich ging bei eitler Nacht”; — Ich ging wohl bei der Nacht”; — ,lch ging mal bei der Nacht” (Erk u. Bôaue, Deutscher Liederhort, 1, nr. 157, bl. 501 vlg.) en in een bij het pandspel gebrukt kinderliedje van lateren tijd: ,Ich fuhr einmal auf Sitt” (E. u. B. III, nr. 136, bl. 525). De Nederlandsche teksten geven het een of ander gedeelte van de aangewezen Duitsche liederen, soms een deel van beide terug. De tekst: ,Ik voer al over zee”, die volgt, en welks vijfde strophe melding maakt van de ,drie zusters”, stemt het best met het 16de-eeuwsch Duitsche lied overeen. ,De meiïd die veegden ’t huis”, str. 12 van tekst B, wordt teruggevonden in str. 4 van het liedje: ,[ch fuhr einmal auf Sitt”. In de Duitsche lezingen gebeurt de vaart over den Rijn niet op een ,saly”- (salie), maar op een leliebladertje (,Gilgen”- of ,lilgenblättelein”). Over dat lelieblaadje zegt Uhland, aangeh. door Dr. Kalff, t. a. p.: , Auch ein Blumenschiffchen ist Verliebten bereit; das lange, hohle Blatt der Lilie gibt einen hübschen Kahn”, enz. — Het varen op een lelieblad, zeggen daarentegen E. en B., &. a. p. 501, is eene formule die zich dikwijls voordoet, waardoor ,das Nichtige und Vereitelte” der vaart wordt beteekend. Het lelieblad is een symbool van recht. Hoe werd dit lelieblad in den Nederlandschen tekst tot salieblad? De vroegere naam van sale, was selfe of selve, een woord dat voorkomt in den aanvangsregel, die ook tot spreuk diende: ,Noch is selfe dat allerbeste cruut”, en die als wijs wordt aangeduid voor het geestelijk lied: ,Help rike here God, mi is so wee” (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling). Ik voer al over zee, mee, ik voer al o-ver zee, al hou - ten met een le - pel - tje, steel -tje brak aan Ik voer al over zee, wilje mee, ik voer al over zee, al met een houten lepeltje, lepeltje, lepeltje, lepeltje, al met een houten lepeltje, het steeltje brak aan twee. Doen ik daar over quam, ja quam, doe kraaiden al de hanen, van snel, rebel, en rompompom, den dageraat ik vernam. [k klopte voor myn liefjens deur, ja het deurtje was gesloten, deur, van snel, rebel, en rompompom, de wervel was ’er veur. Ik zei: schoon lief laat in, ja in, en laat het u erbarmen, van snel, rebel, en rompompom, dat ik hier buiten bin. Daar waaren zusters drie, ja drie, en ’t alderjongste zusterken, van snel, rebel, en rompompom, ontfing den landsknecht vry. Sy nam hem in haar arm, ja arm, het scheen zyn hert ten hemel voer, van snel, rebel, en rompompom, wy maakten geen alarm. = le - pel-tje, le - pel-tje, le-pel-tje, het het steel -tje brak aan twee. 10. — Sy dekten hem met stroo, ja stroo, en hy zwoer daar een eed, van snel, rebel, en rompompom, ï noit sliep hy meer alzo. ’k Vond my by haar alleen, ja leen, h ' de snoode hoeren alle drie, | van snel, rebel, en rompompom, van de drie en deugt ’er geen. Men leide my op een bank, ja bank, i en ik kon niet gerusten, . van snel, rebel, en rompompom, den tyd viel my te lank. i Daar zat een hoer en span, ja span, | met eenen zilvere spelletjen, qi LEA || 4 van snel, rebel, en rompompom. JE daar was geen wervel an. Hoe ziet de hoer op my, ja my, sy meend dat ik geen geld en heb, van snel, rebel, en rompompom, ik heb ‘+ zo wel als zy. De meid die veegden ’t huis, ja huis, | | 4 raad wat zy in haar beessem vond, | van snel, rebel, en rompompom, een penning met een kruis. Doen ik myn geld was quyt, ja quyt, maakten zy den verloren soon, i van snel, rebel, en rompompom, i tot schimp en groote spyt. | 1012 Zy smeten my ’t venster uit, ja uit, 15. Prins, of gij mee zo voer, ja voer, had ik ’er doe niet wel geweest; en datje ook zo raakten pal, van snel, rebel, en rompompom, van snel, rebel, en rompompom, om drie groot en een duit. klaget dan niet jou moer. Tekst B. Thirsis minnewit (Amst. c. 1572), II bl. 76: ,Amoureus gezang, stem: ,als ’t begint”. Het refrein ,van snel, rebel en rompompom?, dat wij hierboven door Pers gedeeltelijk zagen aangehaald, ,werd zeer dikwiïls gebruikt om de wijs van een lied aan te duiden, vooral in de 174 eeuw” (Dr. G. Kazre, &. a. p., bl. 484). Melodie. D. pe Lawez, J. OC. M. van Rrewsorux, Dr. Kazrr, Nederl. volkslb., uite. door de Maatsch. tot nut van ‘t algemeen, Amst. 1896, nr. 127, bl. 168, drie strophen; str. 1, 2 en variante van str. 12 hierboven: De meid die veegde ‘# huis, lariduis ! en de meid die veegde ’t huis; wat vond zij in haar bezempje, bezempje, bezempje, bezempje, een penning met een kruis. Alhoewel zich een sprookje herinnerende, waarin wordt verhaald van een oud vrouwtje dat op dezelfde wijze een geldstuk vindt, kan Dr. Kazrr niet zeggen vanwaar in den Nederlandschen tekst de meid komt, die onder het aanveegsel een penning met een kruis vindt. Uit eene aanteekening in het Nederl. volkslb. blijkt, dat het aldaar opgenomen lied (vgl. het hierboven genoemde aanverwante: ,Ich fuhr einmal auf Sitt”) gezongen wordt bij het pandspel. Het komt ook voor onder de Nederlundsche baker- en kinder- rijnen van Dr. J. van Vioren en M. A. Branprs Buys, vierde uitg., Leiden, 1894, bl. 144, waar men benevens den voorgaanden driestrophigen tekst nog twee varianten vindt. De eerste strophe van een dezer luidt: LÉ voer laatst o- ver de Maas, la -ri- daas, 1k DE ; met mijn oom Jan Klon-te-re al om een scha- pe - kaas. 1013 Zoowel als de onmiddellijk voorgaande is deze melodie op hare beurt eene variante van het oude studentenliedje: ,lo vivat” (zie het lied: ,A, a, a, valete studia”, nr. 246, bl. 894). G. J. BoekENooGEN, Onze rijmen, Leiden, 1893, bl. 9, deelt insgelijks de eerste strophe van ,Ik voer al over de zee” mede, onder de ,liederen der 174 eeuw, die tot kinderrijmen zijn vervormd”. ’k Kwam lestmaal over den Rijn. C. Fe RUN SURBUEN USERS RE 2 DU UNE np a DEA Ca RL ’k Kwam lest-maal o-ver den Rin, —ti-ri-lijn, (gefloten) vlie-gen-den duim —’kkwam lest - maal o - ver den Rijn, al met een hou -ten le- pel-tje, dit zijn, —(gefloten) vlie - gen - den duim —dit zal min schip -je zin! 1. ’k Kwam lestmaal over den Rin, — tirilin, vliegenden duim — ’k kwam lestmaal over den Rin, al met een houten lepeltje, dit zal mijn schipje zijn, (gefloten) vliegenden duim — } , - D 2 maal. dit zal mijn schipje zijn! | 2. De vrouw had ’nen pik op mi, — tirili, vliegenden duim — de vrouw had ’nen pik op mi: 1014 zij meende da’ ’k geen geld en had, en ‘k had nog meer als zï, — (gefloten) vliegenden duim — : =. 2 maal. en k had nog meer als zi. 3. De vrouw had een schapraai, — tirilaai, vliegenden duim — de vrouw had een schapraai : van onder zet z’haar eten, van boven haar salaai, — (gefloten) vliegenden duim — | , ’ an boven haar salaaï. Were De vrouw had eenen zin, — tirilin, vliegenden duim — de vrouw had eenen zin: daar dat zij s morgens uitkwam, daar kroop zij ’s avonds in, — (gefloten) vliegenden duim — daar kroop zij ‘s avonds in. 2 maal. Tekst en melodie C. J. Bors, Honderd oude Vlaamsche liedr., nr. ®5, bl. 182, ,van eene slordige vrouw”; gezongen te Kapelle-ten-Bosch. De uitgever vermeldt, naar Volk en taal, Tâen j. 1895, bl. 112, een lied zonder zangwijs: ,Daar was een vrouwke dat spon”. In dit lied wordt insgelijks gefloten. Daar zat nen uil en spon, zat nen uil en spon,spon,spon,daer zat nen uil en.... Daar — zat nen uil en spon,spon, spon, daar zat nen uil en spon, al wä-gel-tje, — fa-de-ri-de rä-gel-tje—al op e zil-vren wä-gel-tje, waar | a — z | CR es I hij zijn kost op... waar hij zijn kost op won. el | | 4 ï LEE aa! 1. Daar zat nen uil en spon, spon, spon, ! Al | ù | 12 daar zat nen uil en spon, Î QUE DRE LUE al op e zilvren wägeltje, | | Ji p . . . il | î {LL — faderide rägeltje — 14 : FA : | { pi LE al op .e zilvren wüägeltje, ne | Al waar hi zijn kost op... won. DURE | | 2. En de meid die keerde das haus wieder aus, en de meid die keerde das haus, en wat vond zij onder dat bessemke — faladiridam bessemke — en wat vond zij onder dat bessemke ? een penning met een... kruis. 5. En de vrouw die pakte het brand in de hand, en de vrouw die pakte het brand, en ze sloeg die arme dienstmeid, — faladiridam dienstmeid — en ze sloeg die arme dienstmeid den penning uit haar... hand. Tekst en melodie D. * Daghet in den Oosten, Hasselt, IV (1891), ee jaarg., bl 53, met de voorafgaande aanmerking: ,t Volgende lieken wordt gezongen om te zien, wie het gelag zal betalen. Die de eerste maal het laatste woord uitspreekt, of het den tweeden keer niet uitspreekt, is verloren”?. 2 En daar zat eenen uil en spon. op een zil-ve-ren wie-le-ke, wie-le wie-le wie-le wie -le terughoudend. tijdmaut. DT EE TN op een zil-ve-ren - ke, daar zij - nen kost mee won, wie -le hi teruahoudend. wie -le-ke, wie-le wie-le wie- L wie-le wie- le é daar hij zij -nen kost mee. |: k Ï pu | 1. En daar zat eenen uil en spon, AL willewon, en daar zat eenen uil en spon; en al op een zilveren wieleke, wiele wiele wiele wiele wieleke, | daar hij zijnen kost mee won, Ê il en al op een zilveren wieleke, su il wiele wiele wiele wiele wieleke, Ù daar hij zijnen kost mee won. 2. En de meid die keer’ ‘et huis, wellewuis, en de meid die keer’ ‘et huis; en wat vond zij onder haren bessem, bessem bessem bessem bessem bessem? eenen penning met een kruis! en wat vond zij onder haren bessem, bessem bessem bessem bessem bessem ? een penning met een kruis! 3. ,5a, pachterken, hoe is het met uw vlas, willewas, hoe is het met uw vlas?” » Wel het is nu toch wat weer beter, beter beter beter beter beter, als het: gepasseerd jaar was, | wel het is nu toch weer wat beter, | beter beter beter beter beter, als het gepasseerd jaar was.” 1017 Tekst E. Ons volksleven, Brecht, III (1891), bl. 109, variante uit St. Antonius Brecht (Antwerpsche Kempen), medegedeeld door J. Corxezissen, die in den volgenden Jjaargang, bl. 129, de melodie doet kennen. Een fragment uit Antwerpen, door den Heer Vervliet medegedeeld, luidt aldus : Daar was een vrouw die spon, girregirregon ; al op een houten sponnenwiel, waer Zz haren kost op won, girregirregon. In hetzelfde tijdschrift, IV (1892), bl. 131, vindt men eene variante uit Lange- mark (West-VL.), die den zanger insgelijks verplicht ,pand in te leggen”, indien hi sommige woorden uitspreekt. Daer was à wuf die spon,. F. Daer was ä wuf die spon, daer was àä wuf die spon al op een hou-ten J spa, tra la la Ja, gy-ze, ga-ze, gou-ze, ron flon flou-ze, tra-de-ra-de-ra. 1. Daer was ä wuf die spon die met alle windeke draeyt. al op een houten spinnewiel ; Vive, enz. daer was geen toorteltjen aen. Vive la peperbusse, 3. Dat wuf had eenen zin; Vive la spa, als zy ’s nugtens buyten kroop, tra la la la, ’s avonds kroop zy in. gyze, gaze, gouze, Vive, enz. ron flon flouze, traderadera 4. Dat wuf had eenen man; ‘t zondags heet hy Pieter, Ro} Haer mutze stoeg verdraeyd, en ’s maendags heet hy Jan. gelyk een hollandsch moleken Vive, enz. Fr D Sr mere EE EEE 10138 Tekst en melodie Æ. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 91, bl. 297, ,Het wyf die spon”. De C. brengt tekst en melodie in verband met een lied: ,aus Norddeutschland” te vinden bij A. W. von ZuCCALMAGLIO, Deutsche volksidr. Berlin, Il, 1840 (vervolg op KreïZSCHMER), nr. 321, bI. 582 Doch er bestaat geen verwantschap tusschen den Nederlandschen en den Duitschen tekst, maar wel tusschen de beide melodieën : . in Po-len steht ein Haus, in Po-len steht ein 285, Dat meysjen had een bootsman lief. =} Dat meys-jen had eenboots-man lief en sy wou van hem niet a PE ess TEE EN 3 = Ps no ee Le a — =, den, al had-de datnachtjeeen jaer-tje ge-duert, en sy S : ! soud wel o -ver - bey-den, o - ver-bey - den. ile ) a 9. 4. Dat meysjen had een bootsman lief en sy wou van hem niet scheyden, al hadde dat nachtje een jaertje geduert, en sy soud wel overbeyden, overbeyden. De moeder tegen de dochter sprack : »en gy sult bedrogen wesen, ick siender aen u bruyn oogjes 500 wel en gy draegt een kint met vresen, kint met vresen” — ,Dat kint dat ick met vresen draegh, dat is soo hupsen boots-geselle : ick hoop onsen rijcken Heere God en hy sal ’t noch wel vergelden, wel vergelden.” Dat meysken deur de bogaert ging al met haer goud gekruysde hayre; een vingerling root die hy haer boot en by een fonteyn was klaere, ja, was klaere. 1020 De vingerling was root, ‘t fonteyntje was klaer, dat heeft dat meysken wel bevonden, met een sprack daer de vrome lantsknegt: en mijn ros die staet ongebonden, ongebonden.” ,Mijn ros die ongebonden staet daer sal ick selver noch op rijden ;” hy seyde, ,vrouw maegt bind op uw hayr al met een streng van zijde, streng van zijde.” — ,En is het al van zijde niet, soo is het van rooder goude ; eens ?s jaers als ick goe maget was en doe deed’ ick dat my roude, dat my roude.” .Eens jaers als ick goe maget was, doen was ick alsoo hoog van moede ; nu ben ick met een kleyn kinde bezwaert, en nu ben ick laeg van moede, laeg van moede.”? Hy setten de ladder aen het huys om dat moy meysken te beklimmen ; doen weende al dat ‘er inne was, en sy hoorden den nachtegael singen, ja, singen. Den nachtegael songh, den hoorn die blies, van den avond tot den morgen ; ja wie ‘er in zijn liefs armen leyt waerom s00 wil hy sorgen, wil hy sorgen. Ja, wie ‘er in zijn liefs armen leyt, waerom s0o0o wil hy dan noch treuren ? daer gaet ‘er soo meenigen vromen lantsknegt, het mach hem niet gebeuren, niet gebeuren. om ‘S jaers. Tekst. De oprechle Sundt-voorder speel-wagen, Amst. 1730, bl. 73, ,stemme: alst beghint” en, met zelfde wijsaanduiding en eenigszins jongere spelling, in De(n) vermalkelijke buysman ofte koddige boots-geselletje, Amst. 1724, bl. 21. Melodie. Sracraerr, Æxhractum cath., 1631, bl. 284, ,Een meisjen hadd”’ een bootsman lief”, voor: ,De reden eyscht /} En God verzocht”. — Aangehaald als stem door denzelfde: Gulde-iners feest-dagen, 1635, bl. 1181, voor: , Tzijn sterke beenen, sprak Nicaers”. Tekst en melodie zijn oud en behooren ten minste in de XVIe eeuw thuis. Dat de tekst veel te lijden had, bewijst str., 5 waar de ,bootsman” in ,lantsknegt” is herschapen. 286, Daar was er laatst een mooi maagdetje fin. | ! A | | . | ail __p_# HAE NET ee Le eue HI A fl | E a — Mn) © pe ; : me [FL INT | | Daar was er laatst een mooi maag-de-tje fijn, Zzij zou zoo 1] { EE re | ! | | (LE | | ETUDE | \— — | NN. ji | | a ———— P - (| | l'# gaar-ne, Zij Zu Z00 gaar-ne, daar was er laatsteen mooï maag-de - tje juil 1 L 4 Lmnpe ee fin, zij zou zoo gaar-ne ma -troos - Je 1. Daar was er laatst een mooi maagdetje fin, zij zou Z00 gaarne matroosje zijn. 2. Zi nam er dienst aan al voor zeven jaar, om te gaan varen met haren minnaar. 3. 7Zàj moest er klimmen al op den mast, UN zij bond de zeilen en touwen vast. 4. Maar eer het schipje was aan het strand was er een kleine matroosje bij d’ hand. 5. Ach, lieve moeder, en straft mij toch niet, ik ben weest varen gelijk of ge ziet. | 6. Hoort, lieve meisjes, hoort vrij en loos (sic), wilt er nooït varen als lichte matroos. cè PRG CRE NP ETS EEE 102 2 Daar was laatst een meisje loos. & daar was laatsteen meis-je loos, die wou gaan va - ren voor ma - troos. 1. Daar was laatst een meisje loos, die wou gaan varen voor matroos. | 2, Zi] nam dienst voor zeven jaar, omdat zij vreesde geen gevaar. 3. Toen bragt zij haar goed aan boord, gelijk er een brave matroos behoort. 4. Zi moest klimmen in de mast, maken de zeilen met touwtjes vast. 5. Doch door het stormen van het weer sloegen de zeilen van boven neer. 6. Nu werd zij gebonden voor de mast F met haar handen en voeten vast. =] Zi riep: kapteintje, sla mij niet, ik ben uw liefje, gelijk gi ziet. 8. Maar eer het scheepje was aan wal, was er het jonge matroosje al. Toen zij nu weer kwam in de stad, waar Zij nog eene moeder had, Riep zij: moeder, wordt niet boos, ik heb gevaren voor jong matroos. 11. Bïj een, die mij opregt bemind, heb ik dit klein onnoozel kind. Maar eer het weder Pinkster is, word ik zijn vrouwtje, dat is gewis. 1023 Tekst en melodie A. Mondelinge overlevering uit Gent, met de herhalin- gen door de zangwijs aangeduid: — Tekst B. Zet orolijke bleekersmeisje, Amst. C. van der Linden, z. j., bl. 22, ,Het matrozen meisje, op een vrolijke wijs”. Zelfde herhalingen als in A. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 744, onder de liedjes, die honderd of bijna tweehonderd jaar oud zijn en nog altijd in den smaak vallen. Eerste strophe aangeh. door G. J. Bogxenoo@ex, Onze rijmen, Leiden 1893, bl. 4, als ,vervormd uit het nog niet geheel vergeten lied: ,Daar was ereis een meisje loos”, enz. Melodie. D. DE Laxcr, J. C. M. van Riemspux en Dr. G. Kazrr, Neder- landsch volkslb. uitg. door de Maatsch. tot nut van ‘t algemeen, 21% druk, 1897, nr 112, pl 151: 287, Te mey, als al de vogelen singen, EERSTE MELODIE. mey, als en sal ick nu den = - ren doodt al-leen be - sue - ren moe - ten?” TWEEDE MELODIE. 3 sin - gen, de bloe - men uyt der aer - de sprin-gen, s0o orne MC de 97 nu den bit -te- ren doodt al -leen be sue-ren moe-ten? .Te mey, als al de vogelen singen, de bloemen uyt der aerde springen, soo denke ick om de soete : en sal ick nu den bitteren doodt alleen besueren moeten ?? 1025 — ,Den bitteren dood suldy niet besueren ; ik souder veel liever gaen op avontueren en al op Godts genaden, en komt noch t’ avont daer ick ben: ick ben tot u geraden.” — ,En of ick t’ avont tot u quam, u lieve moeder dat vernam, die ick met hert beminne ; zo moest ick uyt den lande gaen, en komer daer niet weer inne.” Het gincker al op een veynster sluyten, hy was daer in, hy was ’er niet buyten, hy was daer waerlik inne ; À al in een duyster kamerken daer speelde sy ‘t spel van minne. Mer ‘’s nachts omtrent den middernacht, als sy op haer eere dacht, nil hoe wee was haer te moede : ,sal ick nu min geel gekruyst haeyr alleen op binden moeten ?? — ,Bindt op, bindt op u geel gekruyst haeyr, ghy ziÿjt van my met kinde zwaer, wat batet langh gezwegen ; daer ick gister avont om bad, dat heb ick nu verkregen.” — ,Al ben ick van een hondt gebeten, ick en ben noch niet opgegeten, hy heeft my laten leven, en als dat kint gebooren is, f ick sal ’t den vader geven.” — ,Geeft my dat kint, ick sal ’t doen houden ji met silver en met rooden gouden, recht of het waer een heere : adieu mijn oversoete lief, strijd altijdt voor u eere.” 1026 Wat gaf hy dat meysjen voor haer cer, twee hondert gulden, min noch meer, en al van rooder goude : en als dat kint gebooren is, sal ick dat selfs doen houden.” Die dit liedeken heeft gedicht, dat was een geselleken van herten licht, hy heeftet wel gesongen; hy heeft het van sijn schoon lief gedicht tot spijt der nijders tongen. Hy heeftet gesongen, hy singet wel meer, ten geeft den lansknecht prijs noch eer, Godt laet hem verwinnen de schande ; als hy dat meysken bedrogen heeft, soo wijkt hy uyt den lande. 1, 4. t: nu bijgev. — 3, 1. En bijgev. — 3, 5. ick bijgev. — 5, 1. Mer bijgev. — 5, 4. gel bijgev., vel. 6, 1. — 6, 1. Bindt op, enz, vel. hiervoren I, nr. 31, bl. 177, str. 9. — 9, 1. t.: Wat gaf gy, enz. Tekst. Jluerlems oudt lb, 27e druk, 1716, bl. 47, stem: ,van de vroukens van Haerlem”. — De wijs: ,Te mey”, ook ,Te meyen”, enz. wordt 0.2. aangehaald : Een nieu liedenboeck, 1562, en in Alle de Psalmen des H. Conineklycken Propheten Davidts, enz. (Frankf. 1567), zie WaokernaGer, Ldr. der niederl. Reform., bl. 17 en 24: — Veedderhande liedekens uit den O. en N. Testamente, Amst. 1599, bI. 7v0, 57 en 240%, voor: ,Aenhoort een liedt ghy Adams zaet”, — Een nieu liedt wy heffen aen /} o menschen”, — ,Ontwaeckt ghy menschen overal”? (zie Dr. EF. C. Wrener, De Schriftuurlijke liedekens, ‘s-Grav. 1900, Regist. nrs. 6, 185 en 734); — voor de liederen: ,Nu heffen wy een nieu liet aen” (zie onder de Schriftuurlijke Idr. hierna) ; -_ Hoort toe nu menschen in desen tijdt” (Beleg van Alckmaer, 1573); — » Mauritz ons Prins, den vromen heldt”, 1619; — ,Looft Godt den Heer die ’t alle geeft” (zie Van Lumuer, Mieuw Geuzen-lb., bl. 140, 453 en 512); — ,Wie wil hooren een nieu liedt” (Amsterdams trouw, 1572); zie onder de historische ldr. hierna ; — CooRNHERT, Lb., Amst. 1575, nr. 22, voor: ,Door wissel van liefde myn leven verhueght?, 00k te vinden in Nieu Amst. 1b., bl. 59, met wijsaanduiding: ,Te MeV eNZ Veelderhande Schriftuerlijcke nieuwe liedekens, Utrecht 1593, bl. 313, voor: ,Laet ons in sheeren tempel gaen”, zie bl. 912 hiervoren; — Brenero, Boertigh lb., 1622, uitg. Amst. 1890, bl. 294, voor: ,Lichtvaerdige minne neemt u afscheyt”; — De gheeste- lycke vryagie, Brussel 1624, I, bl. 243, voor: ,Myn lieff 1s soet en suyverlijek (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling); bl. 324, voor: ,Myn herteken gheeft soo menighen sucht”; bl. 832, voor: , Al ben ick in druck en groot ghequel” ; 1027 ] — Tilburgsch Hs., beschreven door H. Ross, Dietsche Warande, 1 (1897), N. R., bI. 267, voor: ,Ter eere van Godt wil ick gaen strijden”; — Groot Hoorns lb., c. 1625, bl. 119, voor: , Wenscht nu geen meer geluk aan bruyd”, en bl. 138, waar het lied ,Myn wit op deze bruyloft doeld” tot stemaanduiding heeft: ,Het hemd was lager als de rok”, of: Te mey, als al”, enz.; — SrarrAerr, Gulde-iaers feest-dagen, là Antw. 1635, bl. 310, voor: ,Dat Sergy Pauli goede faem” ; — Tuarsoporus, Het Paradys der geestl. en kerck. lof-sanghen (15 uitg. 1621), Antw. 1648, bl. 597, voor het voornoemde lied: ,Mijn herte geeft soo men’gen sugt”, dat op zijne beurt tot wijsaanduiding kan gediend hebben voor : ,Daer was een edel Paltzgravin” (Genoveva RU van Brabant); zie bl. 259 hiervoren. Melodie I. Tusoporus, t. a. p., bl. 698, wijsaanduiding ,Te mey”, enz. reeds voorkomt in Paradis der gheest. vreuchden, Antw. 1617, bl. 174: voor een lied dat insgelijks met ick niet we - sen; IS 20 À } sin oor - deel moet al - tijdt wor-den ghe-pre - sen. l (4 Evangelische leeuverck, Antw. 1682, I, bl. 81, zelfde lezing, buiten de tweede 1H dial | phrase, die daar klinkt: daaac dc abes, voor: ,’t Is hier dat maer voor een RER korten tijdt”; — Dr. Lann, Luitboek: van Thysius, nr. 55, zelfde melodie voluit in }| driedeelige maat, doch eenigszins door de luitbewerking bedorven (vgl. Erk u. Bünme, | ill Deutscher Liederhort, IL, nr. 961, bl. 730); -— Corx. pe Læeeuw, Chrislelycke plicht- | rymen, Amst. 1649, bL 199, ,zangh: Te Mey als alle, etc.” geeft de volgende ZangWijs : _ | 4 = Ds e Een y - der/die sijn God wil vree-sen Diens wan- del moet on- | son-digh we-sen; Wat quaet is | em | TE LOPDA N 1028 Eu Bt. pe nr SD TEE 193, naar luroporus, voor: ,Ïch reiït einmal zu Braunschweig aus” (zie nr. 275, bl. 988 hiervoren: ,Ick rede eenmael in een bossche dal”). II. Den boeck der gheest. sanghen (Den bliden requiem), Antw. 1631, bl. op de wijse: ,Den Mey als al de voghels singhen” : F est’ dan die stor-ven we-sen wie sal haer deught 288, Des hadde een Swave een dochterlin. (Schoon Elsselijn) mue) = ; Je -nen: rock en- de man-tel wou-de si haen,twee schoe -nen met 7 : h G- = = | LÉ op] _ —— € Ts} a - men. Ja, schoonis - ser min Els - - se-lin. 1. Des hadde een Swave een dochterlijn, si en woude niet langher dienen; rock ende mantel woude si haen, twee schoenen met smale riemen. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. 2, Des wildy rock ende mantel haen, twee schoenen met smale riemen ? so gaet Tausborch in die stadt ende groote heeren dienen. Ja, schoon isser min Elsselijn. 3. Doen si Tausborch binnen quam al op die enghe straten, si vraechde na den besten wijn daer ruyters ende lantsknechten saten. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. 1030 Doen si inder stoven quam, men brochte haer eens te drincken ; si liet haer ooghen omme gaen, den beker liet si sincken. Ja, schoon isser mijn Elsselin. Si namen die terlinghen inde hant, si begonnen daer te spelen; die daer die meeste ooghen worp, die sliep bider schoonder vrouwen. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. Hi nam schoon Elsselijn bider hant, bi haer snee witte handen ; hi leyse daer hi een beddeken vant, dat groene wout ten eynde. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. Hi sette haer neder op die banc, si en dede niet dan weenen : ,noch hebbe ic stoute broeders drie, eenen rijcken vader tsoheyme.” Ja, schoon isser mijn Elsselin. — ,Dats hebdy stoute broeders drie, eenen rijcken vader tsoheyme, so moechdy dit iaer een huerlinc zin, ghi en slaept niet gheren alleine.” Ja, schoon isser mijn Elsselijn. Mer doen si opter gassen tradt, haer bekende hare broeder; die eerste vrouw die hi aensach, dat was sine liefste suster. Ja, schoon isser mijn Elsselijn. »Och suster,” sprac hi, ,suster min, hoe is die reyse verganghen, dat den roc van vore corter is, ende achter veel te langhe ?° Ja, schoon isser mijn Elsselin. 1031 11. — ,Och broeder,” sprac si, ,broeder min, du riedeste mi aen min eere ; hadde mi dat een ander ghedaen, hi soudes mi wederomme keeren.” Ja, schoon isser mijn Elsselijn 12. Die dit liedeken eerstwerf sane, hi hevet geerne ghesonghen, een vroom lantsknecht is hi genaemt Tausborch binnen der stede. Ja, schoon isser mijn Elsselin. 2, 3. Augsburg, hoofdstad van het Beiïersche district Swaben en Neuburg. — 8, 3. t.: vraechden. — 4, 1. stove, zie de aant. hiervoren I, bl. 835. — 5, 5. meeste ooghen — het hoogste getal, met de teerlingen. — 8, 4. t.: enen riken vader tsoheime. — 8. Duitsche tekst : Und hast du stolzer brüder drei, ein reichen vater daheimen, so magst du wol ein meïdlin sein, du schläfst nit gern alleine. 9, 8 en 4 bijgev. naar het Duitsch. — 12, 4. t.: Tausboorch. Tekst. Antw. lb, 1544, nr. 29, bL 42, ,cen nyeu liedeken”; hierboven Weergegeven : Een Aemst. amoreus 1b., 1589 (beschreven door J. Borre, T'ijdschr. ». Ndl. taal- en letterk., 1891, bl. 175 vlg.), bl. 246, ,een schoon overlants lied van schoon Elselyn, op de wijse : alst beghint”, 12 strophen. — Dit _overlants” lied is aan het Duitsch ontleend ; zie Dr. KaLrr, Het lied in de M. E., bl. 436, die ons den inhoud aldus doet kennen: ,Het lied bevat het verhaal van een meisje, dat onder de ruiters te Augsburg geraakt ; deze dobbelen om haar en hij die de meeste oogen werpt, voert haar met zich. De noodlottige gevolgen blijven voor haar niet lang uit”. — Voor de Duitsche lezingen, zie Bone, A/td. Lb., bl. 133 vlg., en Er u. Büne, Deutscher Liederhort, X, bl. 425 vlg. — Str. 6 van den Nederl. tekst behoort eigenlik niet bij het verhaal. Eene dergelijke str. vindt men elders in onze liederen terug, en 0. à. in het lied: ,Het worp een knaep” enz., nr. 63, bl. 319, hiervoren, str. 4, waar dat groene wout ten eynde” insgelijks wordt vermeld. Men vergelijke nog ,In Oostlant wil ie varen”, str. 2, en ,lc heb om vrouwen wille”, str. 4, nr. 53 en 71, blad. 290 en 337 hiervoren. Verder deelt Dr. Kazre, bl. 437, naar het Huerlems oudt 1b., Haerlem, Vincent Casteleyn, z. j., bl. 76, de eerste strophe van eene tweede lezing mede, die met den tekst van het Anfw. lb. nogal verschilt, maar zeer zeker ook naar Duitsche bronnen 1032 bewerkt is. Zichier den volledigen tekst, de herhalingen duiden wi alleen voor eerste strophe aan: Het was een hubs bruyn Elselyn, zy wou so garen dienen, dienen, dienen, zy wouder draghen mantel en rock, schoenen met smalle riemen, riemen, riemen, van slensterdomdent, schoenen met smalle riemen. Wilt ghy draghen mantel en rock, schoenen met smalle riemen ? soo moetje te Straesburg binnen gaen, heeren en ruyters dienen. Als zy te Straesburgh binnen quam, al op des heeren straten, zy vraeghden al nae een herbergh, vat, daer drie lantsheeren saten. En als zy inde stove quam, men boot haer eens te drincken al uyt een silver beeckerkïn ; bruyn oogjens liet zy blincken. »Nou, haelt eens hier een ticktackbert, al met twee dobbelstienen, wie datte hooghste oogjes werpt, die sal moy Elsje dienen.” Doen wierp die eerste van de drie, en hy wierp die oogjes vive: »och Elsje,” seyd’ hyer, ,mijn soete lief, gy moet hier noch wat blive.” Doen wierp de tweede van de drie, en hy wierp die oogjes achte: »0ch Elsje,” seyd’ hyer, ,wel soete lief, ghy moet hier noch wat wachte.” Doen wierp de jongste van de drie, en hy wierp de oogjes alle: »0ch Elsje,” seyd’ hyer, ,wel soete lief, ghy bent mijn ten deel gevallen.” 1083 — ,Dat ick u toeghevallen ben en dat is immer ware, ick hebber noch wel een sustertje jonck, die gerieft de lantsknechts gare.” 5. 1. ticktackbert = trictrac, het nog heden zeer bekende spel, volgens Voltaire (z. Livré), van Indischen oorsprong. Melodie. Bôuwe, 4/4. Lb., en Erk u. Büame, Deutscher Liederhort, t. a. P., naar Reutterliedlin, 1535, nr. 2. — E. en B., wien de navolging nr. 29 Ant. lb. naar het schint, onbekend bleef, zien een aanverwant lied in: ,Een goet man had een dochterkijn”, te vinden onder de geestelijke liederen onzer verzameling. Dit laatste zonder refrein, en op eigen melodie berustend, zal zeker wel in de XVde eeuw thuis behooren en heeft geene overeenkomst met het lied van ,Elsselijn”. 289, Dat meysken opter laden lach. ' 7 { | mane pas : a | Î 6 4 = Een ee ER Dat meys-ken op -ter la - den lJach, si ween -de al-s0 \PATEREST RIRE see -re: ,had-deic nu ee-nen kna-pe Î mi dat Jluyt-ken sloech, ende ic een kin - - - de-ken vanhem droech.? 1. Dat meysken opter laden lach, HA si weende also seere: } LA hadde ie nu enen knape dl die mi dat luytken sloech, f | MPntNE ende ic een kindeken van hem droech.” Dat verhoorde een ionghe knaep; een knaep ende die was stout, 1b hi dede een veelken maken L van silver ende van roode gout: ay mi, lieve meysken, ghi valt mi seer bout.” Doen dat veelken ghemaket was, | hi ghinck voor zijns liefs dore: 10 ,Schoon lief, zijt ghi daer binnen, daer binnen, so comt hier vore: ai mi, lieve meysken, hoe beval ic dy?”? 1055 4, — ,Ghi bevalt mi wter maten wel, met dy vaer ic van hen, al over die groen heyde, mijn vader ende moeder te leyde, ai mi, lieve lantsknecht, ic ben bereit 5. Als si op der heyden quam, die heyde was lanck ende groot: -had ic nu ros ende waghen die mi een weynich droech; ay mi, lieve lantsknecht, ic ben so moe.” 6. — ,Ros ende waghen en heb ic niet, maer eenen bedelaers sack: mach ic u daer mede helpen, ic hanghen u aen den hack; ay my, lieve meysken, hoe bevalt u dat?? - ,Ïck en ben gheen bedelersse, noch oock gheen bedelaers kint; ick ben eens coopmans dochter te Covelens al op den Rin; ay mi, lieve lantsknecht, ic vaer van dy.” 8. — ,5idy eens borghers dochter te Covelens al op den Rin, so ben ick een visschers sone te Valckenborch al op die merct: y mi, lieve meysken, hoe beval ic di?” © Die ons dit goede liedeken sanc ende wel ghesonghen had, hi hevet wel ghesonghen, God gheve hem een goet iaer, een schoon vrou had hi met hem gaen. 1, 1. Duitsche uitdrukking, am laden stehen, voor: aan het venster staan; Dr. Kalff, Het lied in de M. E., bl. 438 — 1, 3. t.: knaep. — 1, 5. t.: Duitsche tekst: und ein kleins geiglin mit im trüg” — ,ende die een veelken met hem droech.? — 2, 2. ende bijgev. — 4, 2. van hen = henen. — 4, 3. al bijgev. — 4, 4. min bijgev. — 5, 4. een bijgev. — 5, 5. t.: moede. — 6, 4. t.: hack — hiel. De Duitsche tekst heeft Aals. 7, 4. al bijgev. z. str. 8, 2; Covelens — Coblenz. — 7, 5. mi bijgev. — 8, 4. t: Walckenborch, door H. v. F. veranderd. — SZ 1036 Tekst. Ant. 1b. 1544, nr. 31, bl. 45, ,een nyeu liedeken”; — Unraxn, Volksidr., nr. 254 B: — Wrccems, Oude VI. ldr., nr. 81, bl. 208; — HorrmanN v. EF. Niederl. Volksldr., nr. 74, bl. 168. Over deze navolging van een Duitschen texst, te vinden bij Uncann, t. a. p., nr. 254 À, bij Bünme, Aléd. Lb., 584, bl. 143, en bi Er u. Bônme, Deutscher Liederhort, I, nr. 116a, bl. 416, zie Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 437—8. Melodie. Büame, en Erk u. Bônue, t. a. p., uit Reutterliedlin, 1585, nr. 12. 290. O© roosken root, vol melodijen, (Van Pieronelle) UE = = = — > = _ 2 Es Shoes ARTE at CE H | T Î ï E = = ae it nie ee 0 rooskën root, volme-lo-dij-en, mijnjonk-herthebdy in u bedwanck; o my eens gaen ver-mey-en, al - daer de lief-ste te woo - nen plag.? 1. ,0 roosken root, vol melodijen, mijn jonk-hert hebdy in u bedwanck ; o mocht ick my eens gaen vermeyen, aldaer de liefste te woonen plag.” 2. Pieronelle liet een keursken maken, daer toe een lifje met fijn fluweel; haer koussen waren root scharlaken, haer schoenen na de nieuwe snee. Als doe is sy haer gaen vermeyen, aldaer die schoone bloemen staen; met datse quam aen de groen heyen, C2 quamen daer drie Francoysen aen. 4. Sy seyden: ,suyver schoon jonkvrouwen, ghy zit gekleet op ’t nieu fatsoen, soudy de lantsknegt niet willen trouwen, met hem spanceeren gaen in # groen?? Maer Pieronel docht te selve uere: het dunckt my fraye gasten te zijn; ick wil met haer gaen avontueren, sy drincken garen de koele wijn. Qt = ee) 10. 12. 1038 Pieronel had drie broeders kloecke, die waren alsoo fier van moet, dees gingen Pieronelle soecken, al soudet kosten haer herten bloedt. Sy sochten daer van stede tot stede, ja, over der heyde wijt ende breet: >hebdy niet gehoort van de schone Pieronelle, die van de drie Francoysen is weg geleyt?? Sy sochten daer door bos en heye:; op ‘tlaetste quam sy voor den dagh, en sy reedt op een hackenye, die sy daer na te drincken gaf. Doe hoorde sy de akers klincken, daer sy dat paerdeken mee schanck ; sy liet haer hackeneye drincken al uyt een klare fonteyne blanck. Sy gingen aen met schoone woorden, schoone woorden vielen daer confuys, en seyden: ,suster Pieronelle, wildy met ons niet weer na huys?” .0 broeder,”? na Duytslant daer en kom ick niet; seyde sy, ,broeder bouwe, hadt mijn vader my laten trouwen, so waer ick in de schande niet. ,Ick wil niet t’ huys al om de werelt, veel minder om de schande breyt ; het volk sou seggen: daer komt Pieronelle, die van de Francoysen was weg geleyt. ,Dan groet my mijne moeder seere, min lieve suster Magrita mee; dat sy haer eerken bet bestelle, als Pieronelle, haer suster, dee. Dan groet my mijne moeder verkooren, mijn vader die en acht ick saen; of ick mijn eer schoon had verlooren, sou ick dan moeten barvoets gaen ? 1039 15. ,Ïlck bid u, broeders in ‘t gemeene, en segt dit mijnen vader niet; maer raet mijn jongste suster kleene, dat sy wat beter voor haer siet. 16. ,Gy zyt mijne gebroeders stoute, die also geerne by nachte gaen; by daegh kont ghy met u lief niet kouten, dat hebben klappers tongen gedaen.” 17. Sy stack haer peerdeken met spooren, reed over bergen ende dal; sy reedt so menigen stouten mijle, tot datse by de Francoysen quam. 18. Wie Pieronelle wil aenschouwen, komt tot Antwerpen in den Kroon, daer staetse gemaelt van fijnen goude, aen beyde zijden even schoon. 1, 5. o bigev. 2, 1. t.: kewrken = keurs. — 6, 1. t.: kloeck. — 7, 8. t.: Pieronel. — 8, 1. daer bigev. zie 7, 1. — 9, 2. t.: daer sy ‘t paerdeken schanck. — 11, 4. t.: ich avaer in, enz. — 14, 1. t.: dun groet mijn moeder verkooren. — 14, 2. die bijgev. — 15, 2. t.: mün. Tekst. Hacrlems oudt lb., 1716, bl. 50: ,van Pieronelle”, stem: Wilder dan wilt, wie salder, etc.”, tekst hierboven; — Wrzrems, Oude VI. ldr. no. 106, bl. 249, naar dezelfde bron. — De wijs ,van Pieronelle, oft: Cornelis neve”, wordt aangeh. in Jet tweede liedeboeck van diversche liedekens ghemaeckt wt den 0. ende n. Testa- mente, Amst. 1583, bl. 286, voor een lied: ,Ick hebbe, eylaes, als een schaep dat dwaelde”, met zelfden strophenbouw als het hier besproken, en reeds voorkomt in 1562; zie Dr. F. C. Wreper, De Schriftuurlijke liedekens, ’s-Grav. 1900, Regist., nr. 412. Melodie. Zie hiervoren, I, nr. 146, bl. 550, het lied: ,Ey, wilder dan wilt”. — Eene andere melodie, te vinden in Sowterl. 1540, Ps. 2 ,na de wijse: Roosken root, seer wijdt ontloken” (variante in Fruvriers’ Zcclesiasticus, 1565, no. 53, bl. 110, »0p de wise: ,Och roosken root”), berust op denzelfden strophenbouw als het bovenstaande lied. E— Ce e Het voer een lantsknecht spaceren. Het voer een lants-knecht spa - ce- ren so verre aen ghe - nen =? ? a en) AS Z = = ? = —; > 5 = (PS 72 ré EE È RE = Rijn ; wat vant hi aen gheen-der hey-den? een DÉS nN en je Het voer een lantsknecht spaceren 4. so verre aen ghenen Rin; wat vant hi aen gheender heyden ? een maechdeken met witte cleyden, hi groetese seer vriendelijck. Hi badt haer also seere BR al om een slapen bi; si sprac: ,van herten geerne, du bist mijn morghen sterre, och, lief, slaept desen nacht bi mi.” Den dach die quam ten eynde; 6. ontrent der vespertijt die lantsknecht quam daer ghegangen met sinen rooden wanghen, si hiet hem Gods willecom zijn. De = PE cley- den, hi groe-te - se seer vrien- de - lijck. 7) Hi spreyde sinen mantel al in dat groene gras, si speelden een spel van goeden; die dochter die weckte haer moeder: .och, lieve dochter, hoe wect ghi mi”? — ,Ende soude ic u niet wecken, ghi en slaept noch niet so vast, mijn decksels zijn mi ontvallen, ick moetse wederom langhen, och lieve moeder, nu slaept bi mi.” — ,Die decksels die u zijn ontvallen, dat is den goet wille din: ghi hebt hem in ghelaten den lantsknecht al vander straten, och den alder liefste din.” 7. — ,Dat ic hem heb in ghelaten 8. Die ons dit nyeuwe liedeken den alder liefste min, so wel ghesonghen heeft, dat moet ie nu misghelden hi is van dier natueren, met vloecken ende met schelden, hi slaept so gaerne bi vrouwen luyden ; ick arm bruyn maechdelijn.” och,men vint der lantsknechten so veel. 3, 1. die bijgev. — 4, 1. Stereotiepe uitdrukking, zegt Dr. Kalff, bl. 439: de verteller is vergeten, dat het minnende paar zich in huis bevindt. — 6, 1. t.: dieu ontvallen zijn. — 6, 3—6. Vel. nr. 74, bl. 344 hiervoren, het lied: ,Het vlooch een clein wilt voghelken”, str. 8, v. 5—7. — 7, 1. t.: hem in ghelaten heb. — 8, 1—2. t.: Die ons dit nyeuwe liedeken sanck || hevet so wel ghesonghen. Tekst. Anho. 1b., 1544, nr. 68, bl. 102, ,een nyeu liedeken”. — Dr. Kacrr, Het lied in de M. E., bl. 438—9, acht dit stuk eene zorgelooze vertaling van ,Es wollt gut jäger jagen // wolt jagen die wilden schwein”. De Duitsche tekst komt voor in Ambraser Lb. (1582). Vgl. Bônme, A/td. Lb. nr. 438, bl. 544. Melodie. Naar de mel. van: ,Es wollt ein Jäger jagen /| jagen vor einem holz”, door Bôxme, Ad. Lb., t. a. p., aan Forsrer (1556) ontleend, met weglating der in het Al{d. Lb. aangeduide reprise. Zie mede hiervoren I, nr. 31, bl. 177. | ps D RE ÈS pr or ni is ms = 099, Het was een proper knechtken reyn. Het was een pro-perknecht-kenreyn en die sou gaen ten bos-sche, Lijs-ken en heeft niet langh ghe -let, maer U e CL ter -stont: ,comt,gaen wy met, dat ons God bey be - Het was een proper knechtken reyn en die sou gaen ten bossche, daer vant hy een meysken cleyn en die sach wat na tlossche ; een meysken waert, soo ick u sey, sy wort ghevrijt, om een crauwey daer sy ghinck op de laye. Lijsken en heeft niet langh ghelet, maer sey terstont: ,comt, gaen wy met, dat ons God bey beraeye”. 1043 2. Als Lijsken had gheraept haer hout, | 1 | naer huys stack zij haer deure, | (l | | maer trouwen desen vrijer stout fl | die volchde op Lijskens speure, || UE | ant cort aen haer hielen, al scheent abuys, tot recht voor haerder vrouwen huys; a twas Lijsken een goet behaghen. | | Haer vrouwe die heeftse van verre begreyst; Ï DE nochtans heeft Lijsken om thaer ghepeyst | en den vryer int huys ghedraghen. 3. Lijsken, die leyen, om haer gerieff | wat rouwelijck, in een cave; | dit wiff die riep quansuijs: ,een dieff!” FN | en quam de trappen ave; 1114 | sy hadde ghemerckt Lijskens bedrijff, want twas een out doortrocken wijff; sy sprack tot Lijsken met liste: »haest u doch rasch, oft ickt vergaet, ghy moet my helpen draghen opt straet, ick wil vercoopen dees kiste.” 4. Dit vryerken was seer qualijck te vreen, dat hy soo quam ten brande ; de kiste brack hem by na de leen, noch vreesde hy voort voor schande; al was hy noch soo elen greyn, hy was der kisten casteleyn, hy en dorst een woordt niet kicken; hy hadt seer quaet, den aermen cornuyt, want wat hy de, hy en cost niet uyt, van vreesen moest hy ontsticken. ex De caeffkiste es op strate ghebrocht; een vrouken met lichten sinne, die heeft die oude cave ghecocht al met den vryer daer inne. | Dees vrou die haeste haer metter spoet {| H om thuis te voeren, dat docht haer goet, maer sy Was s00 seer verlaeyen. | Haer vrou die sprack: ,ick wil nu dat ghy haer sult helpen trecken wat;” en Lijsken die deet met staeyen. 1044 Die vrou die cruyde, Lijsken die track, al hevet haer wat verdroten; den vryer door trammelen by na brack sijn beenen, sijn knuysen, sin coten, tot dat hy quam, met herten coen, daarmen de kiste open sou doen. Hy practiseerde te deghe; het was wat doncker inder nacht, hy spranck daer uyt met grooter cracht en liep soo voort eweghe. 3 Die vrou, dit siende, die wert bevreest: _och Lijsken, waer selen wy blijven ?? —_ ,Och, och,” sey Lijsken, het is eenen gheest, wat sal ick toch nu bedrijven ?? Den vrijer vervloogh door zijn opset, en dit behaechde Lijsken seer net; sy liep, met corten verhale, naer huys, daer sy haer vrouwe vant, en wou haer thoonen groot samblant, maer Lijsken die creech haer male. 8. Neemt danckelijck, Prince, dit slecht bediet, dat begheirt Faes op elcken. Al is trefereyn gheworden een liet, hy en wilt gheen duyven meer melcken. Al is hy slecht in zijn opstel, Rhetorica behaecht hem wel, hy wilt haer noch vercieren, hy wilt noch wesen met haer verheucht door Teorenbloemken, Jeucht sticht vreucht, ghy edel Violieren. 1, 4. en bijgev. — 1, 6. crauwey — Fr. corvée. — 1, 7. op de laye = hout laden. — 2, 4. die bijgev. — 2, 8. begreyst — grijnzend aangezien. — 3, 2. cave — kist. — 3, 8. rergaet — vergat. — 4, 6. casteleyn — inwoner. — 4, 8. cornuyt = Sell — 4, 9. de — dede. — 4, 10. t.: ontstricken; ontsticken — verstikken. — 5, 7. verlayen — geladen. — 5, 10. met stayen — langzaam aan. — 7, 10. creech haer male = kreeg haren zak, haar congé. -- 8, 3—4. De inhoud der Factie (klucht) die het lied voorafgaat, komt hierop uit: Faes heeft een referein gedicht; maar twee Retorisijnen” verzekeren hem, dat hij er beter een lied zou van maken. Faes noodigt een hunner uit om dit zelf te doen en het lied te zingen; hij zal dansen. 1045 Intusschen treedt ,dwijf” van Faes op en roept haren echtgenoot toe: ,waer blijfdy met de duiven?” Doch Faes wil nu den stiel van duivenmelker laten varen om voortaan Rhetorica te hanteeren. Tekst. Spelen van sinne, ,gespeelt... den vierentwintichsten dach Augusti int Jaer ons Heeren 1561”, Antw., M. Willem Silvius, 1562, Sign. O IT, liedeken, uit de Factie gespeeld door Tcorenbloemken van Brussel, ,leucht sticht vreucht”, en Waar Fues de Cuypere de voornaamste rol in vervult, ,op den voys: Tis heden den dach van vrolijckheyt”, hierboven weergegeven; — Le Jeune, Volkseangen, ‘s-Grav. 1828, nr. 8, bl. 106, in moderne spelling gebracht. Melodie. Zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling: , Tis heden”, enz. 293, Het was een fraey rijck borgers kint, Het was een fraey rijk een vlaemsche meyt had hy socht moest zijn D hy be-sint, jo e— srl _— ns Sn bor - gers kint woon-ag -tig bin-nen Ley - den, al-soo hy sel-ver sey - de; | on-knocht; dees maegt wel an- ders docht. Het was een fraey riÿk borgers kint woonagtig binnen Leyden, een vlaemsche meyt had hy besint, alsoo hy selver seyde ; hy vryde haer uytwendigh, maer sy was seer behendigh, al wat hy socht moest zijn onknocht ; dees maegt wel anders docht. Eerst sprak hy van sïjn groote goet waarop hy gingh braveeren: ,schoon kint, als ick u hebben moet, so wilt toch consenteeren ; ik ga u seer beminnen; tot u strecken mijn sinnen; o maget reyn, in ’s werelts pleyn gy zyt min lief alleyn.” 1047 Hi bood haer daer sijn trouw seer ras op sin ouders behagen: »jongman ’t en geeft alsoo geen pas, wilt het haer eerst gaen vragen; ghy zijt my veel te rijcke, wilt na een ander kijcke, ghy komt slechts hier om u pleysier,” sprak daer het vlaemsche dier. Den jongman sprak met woorden saen: , k sal u evenwel trouwen, al zoud ick uyt den lande gaen, al zoud ’t my eeuwig rouwen; ick leev’ op u genaden, wilt doch my niet versmaden ;? sijn suf hy boodt van goude rood: »helpt my uyt desen nood.? ,Min suf, min trou, hier wel op acht, sal aen mijn lief beklijven; ey, laet my nu nog desen nacht by u min liefjen blijven; ick zoud’ wel durven wedden, mijn ouders zijn te bedden, dat ic nu magh, voor het is dagh, meer slapen als ick plagh.” De dochter sprak met woorden wijs: hier en mach niemant blijven, gaet vry naer eygen logis, mijn ouders zouden kijven; ick wilje niet verstooren, want ick zoud’ moeten hooren, dat ick en ghy, verstaet wel my, hadden geslapen by. »Jonkvrouw, ’t sal blyven in ’t secreet, laet ons te samen slapen.” — ,Jonghman, ’t waer mijn van herten leet, wat soud ic by u rapen? Een kintje also kleine, en gy liet my alleyne; myn eer subijt, die ik waer quijt ; haes op, jongman, ‘t is tijdt”. 1048 8. Princesse, dochter, voor u siet, wacht u tot allen stonden; al schijnense schoon, men kentse niet, Zy zijn zoo valsch van gronden: vertelt dit voor geen kluchten, wilt sulcke vryers vluchten; | ’t zy jonck of out, dit wel onthout, | | slaept by als ’t is getrout. l || 1, 3. t.: een vlams meysken. — 2, 4. toch, big. — 8, 2. t.: ouder. — T7, 8: A AE haes op. Uitdrukking aan de jacht ontleend, zooveel als weg, voort (Wdb. der Nederl. taal). Ai Tekst. Haerlems oudt lb, 27° druk, 1716, bl. 46: ,Toon: O schalckwiÿk FE machtig, ete.” ; — Hs. nr. 986, der Gentsche Biblioth., met wijsaanduiding ,Courante vin et eau”. Melodie. Het geestelijk lied: ,Het was een maghet suyver en net” werd \ | voorgedragen ,op de wijse: Het wasser een rijck”. Deze zangwijs (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling) is in den grond dezelfde als degene die men aantreft bij Vazerrus, Neder-landtsche gedenck-clanck, 1626, bl. 154, voor het lied ji ,Begeertens lust baert altyt quaet” — stem: ,Het was een ryck mans burgers zoon, etc.” die hierboven is weergegeven. Het lied van Valerius en het hier besproken uit het Haerlems oudt lb., hebben denzelfden achtregeligen strophenbouw met binnenrijm in het zevende vers. je 14 Eene andere melodie, ,op de wijze: Het was een fraey rijcks borghers kindt”, ile wordt gevonden in den Bliden requiem, Antw. 1631, bl. 87: | Sie ES) Ï jbl Ver-vremt was TP EE == mn = T'en was daer sy haer her - te hiel/gheenplaet-se op - der aer - de: Te D be-vin-den dan in bha-ren be - min-den; S'en hadd’ ner - gens Het troos-te haer/wat dat sy vont/alst 1049 Dr. A. D. Lomax op Valerius, bl. 36, vermeldt een ,Nieuw kluchtlied op de voys: Het was een fray ryck borghers kindt (te vinden in nr. 168 der straetliedboekjes in de curieuse verzameling op de bibliotheek van Ned. Lett. te Leiden, onder nr. 2610 aanwezig), dat geheel dezelfde versmaat heeft als het lied bij Valerius”. Dezelfde versmaat hebben een lied van Brenero, De groote bron der minnen (Amst. 1622), uitg. Amst. 1890, bl. 453, ,Ach strenghe liefd ghy schint seer soet”, met wijsaanduiding: ,Het was een rijck burgers kint”, en een lied van Srarpagrr, Gulde-jaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 334, ,Die met goe kennis weten wil,” met stemaanduiding: ,Het was een fraey rijck borgers kind”. Het lied van Tuaroporus, Het Paradys der geest. en kerck. lofsangen, uitg. ‘s-Hertogenb. 1627, bl. 457, met aanvang: ,Dominice// Gods trouwen knecht”, en stemopgave: ,Het was een rijcke koopmans soon”, zoowel als het lied: ,Het Was een rijck boermans sone” uit het Ant. 1b., nr. 63, bl. 94, hebben anderen Strophenbouw. fl il AT | AC Ê A AMESAE à VE) \ | je RE } } L | RU ML | gts Rent 294. Tandernaken, al op den Rijn. Tan - der - na-ken, al op den Rin, daer vant ic twee gaen ; die ee - ne doch-te mi, aen haer aen- = Ée É fn lie -ve ghe-spe - le goet, hoesweert u her -te, hoe truert u - wen LP — moet, waer - om ist, dat wou- dys mi vroet?”— ,Ïe en cans u niet ge - sa-gen; tis die moe - der diet mi doet, si wil mijnboel ver - ia-gen, ver - ia - - - gen.” NV 1051 Tandernaken, al op den Rin, daer vant ic twee maechdekens spelen gaen; die eene dochte mi, aen haer aenschyn, haer ooghen waren met tranen ombevaen: »nu segt mi, lieve ghespele goet, hoe sweert u herte, hoe truert uwen moet, waer om ist, dat woudys mi maken vroet ?” — ,lc en cans u niet gesagen; tis die moeder diet mi doet, si wil min boel veriagen, veriagen.” — ,0ch lieve ghespele, daer en leyt niet an, den mey die sal noch bloeyen ; so wie zijn liefken niet spreken en can, die minne mach hem niet vermoeyen.” — ,Och, lieve ghespeelken, dats quaet sanck, den mey te verbeyden valt mi te lanc; het soude mi maken van sinnen also crane, ic soude van rouwe sterven. Ic en weets mijnder moeder geenen danc, si wil min boel verderven, verderven.? — ,0ch, lieve ghespele, daer en leyt niet an, nu schict u herteken al in vreden.”? — ,Mijn moeder plach te spinnen, des en doet si niet, den tijt en is niet lange gheleden; nu schelt si mi hier, nu vloect si mi daer, mijn boelken en dorf niet comen naer, daer om is mijn herteken dus swaer; ist wonder dat ic truere ? ende ic en mach niet gaen van haer, ter veynster, noch ter duere, noch ter duere.”? — ,Och, lieve ghespele, dat waer wel quaet, wilt sulker tale begheven, hadde ic ghedaen mijns moeders raet, ic waer wel maecht ghebleven. Nu hebbe ic sinen wille ghedaen, mijn buycxken is mi opghegaen, ende nu so is hi mi ontgaen ende gaet elwaerts spelen. Des moet ic laten so menighen traen, ic en cans u niet gehelen, gehelen.” 1, 1. al bijgev. naar de door tekst B en door Zen dev. en prof. boecxken aan- gegeven wijsaanduiding. — 1, 8. &.: die een. — 1, 7. t.: is. — 3, 2. t.: nu sedi, nu schict, enz. — 4, 6. t.: opgheresen. — 5, 5. t.: Mer dat mer wint so veel god danck, enz. — 6, 1. t.: Ghespele, ghespele, hi. 6, 5. t.: sinen, in één woord. — 6, 8. t.: hoochlike. 1052 — ,Ghespele, wel lieve ghespele goet, en sidy dan gheen maeëcht?”? — ,Och neen ic, lieve ghespele goet, ende dat si ons heer God gheclaecht.” — ,God danck, dat ic noch maghet si; spiegelt u, lieve gespeelken, aen mi ende wacht u, oft ghi en zit niet vri, ten sal u niet berouwen; coemt hem nemmermeer niet na bi oft ghi wort gheloont met trouwen, met trouwen.” — ,Ghespele, hi seyt dat hi mi mint.? — ,Die minne plach mi te lieghen; en ghelooft die clappaerts niet en bwint, | si staen al na bedrieghen.” | Doen loech si nen groten schach; | dat was die maghet die op mi sach. Ic boot haer minnelic goeden dach, ic groetese hoghelike. God gheve dat icse vinden mach bi mi, in hemelrijcke, in hemelrijcke! B. T{ander]naken al opden rün, daer s[alch ic twe meiskeyns spelen gaen; die een docht my, aen haer aenschijn, [haer oojchkens die waren met tranen bevaen: [calnstu, liever ghespelen goet, [my swaer]t myn hertte, my swaert myn moet, | . [comJpt dat, gespele goet, des vroet ? niet ghesaghen; [mloeder diet my doet, boel verjaghen. 1053 2. . . . . . . . . . . [ghJespele, dats groot verdriet [her]tte te vreden mynnen en dede sij niet eest wonder dat ic truere ? noch ic en wet hem spreken tuwer ter veinsteren oft ter doeren.” 3. »Och, liever ghespele, daer en leet niet aen, die meye die sal noch groe[nen]; die dan sin liefken spreken mac[h]; sin hertte mach hem vermoejen.” — ;Och, liever ghespele, dats quaet sanc, ï tot mey te beyden es my te lance; É het soude mijnder hertten maken kranc, ic soude van rouwe sterven; | al en wets myn moeder ghenen dance, | myns boel wille salic verwerven.” 4 — ,Och, liever ghespele, dat's al quaet, wilt sulker talen begheven, hadde ick gedaen myns moeders raet, ic waer och maghet bleven. Nu hebbe ic myns boels wille ghedaan, en hy wilt aller weghen gaan, noch hy en wilt my gheen gaer mer slaen, want hy gaet elders spelen; ach lasen, dat cost my soo meneghen traen, ic en cans niet langher gehelen.” (OA — ,Ghespele, so en sijdi dan gheen maecht?” | — ,Och nenich, liever ghespele, dat moet dan God sin gheclaecht — ,God danc, dat ich noch maghet ben; castyt u, liever ghespele, by my, en tert den ruiter niet te by.” »Dat cost my alsoe menegen traen.” — ,Het en sal u niet beruwen, en laet u niet sijns te vri, ghy en syt gheloent met trouwen.” IE PP TE EE IE 1054 __ ,Ghespele, hy seet dat hiÿj my mint; die minne plecht sij te lieghen ?? _ ,En ghelovet dese klappaerts niet en twint, Sij staen al na hen bedrieghen.” Hij was versien al daer hy lach. Doen loech hij lude enen sterken schach Ten was ghen maghet gebleven; Hij groetser seer huyslike. God geves dat icse spreken mach ende vinden in hemelricke. 1, 2. t.: sple qaen. — 1, 11. Volgens het Hs. was deze strophe van 11 verzen. Wat ontbreekt is of afgescheurd of afgesneden. — 5, 5. t.: maght. 5, 7. t.: een tert. — 5, 9. t.: beruden. — 5, 11. trowuen. — 6, 6. t.: en st schach. Tekst. A. Antw. Ib, 1544, nr. 149, bl. 222, ,een oudt liedeken”; — B. Hs. der Universiteitsbibliotheek te Amsterdam, beschreven door Dr. Kazrr, Tijdschr. poor Ndl. taal- en letterk. Leiden, IX (1890) bl. 161 vlg.; zie bl. 164 en LR — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E, bl. 332, 441 en 540 onder de 154°-eeuwsche liederen waarin een paar vriendinnen zich vertrouwelijke mededeelingen doen. Met Bômme, Altd. Lo. nr. 311, bl. 392, noemt Dr. Kalff, bl. 540, het stuk een liefde- en danslied. Dat wij hier met een danslied te doen hebben, blikt door de driedeelige maat, best in moderne notatie weer te geven door de ÿe of de S-maat. In dit lied is hoegenaamd geen spraak, zooals door Erk u. BüHmE, Deutscher Liederhort, IX, nr. 484, bl. 304, wordt beweerd, van een zwervenden speelman aan wien een gevallen meisje (,Gespräch zwischen einem Wanderer, fahrenden Spielmann”, enz.) haar ongeluk vertelt. — Het tweede en het vierde vers in de eerste strophe hebben vier, in al de andere strophen slechts drie accenten; wat echter niet belet de verschillende strophen op dezelfde melodie voor te dragen, door te zingen in str. 2 b.v.: den mey die sal noch bloey Melodie. A. Van deze zangwijze zijn verschillende bewerkingen bekend: a, voor stemmen; b, voor speeltuigen. a. Het Odhecaton van Petrucci, Venetië, 1501—1503, bevat drie bewerkingen van Obrecht, Agricola en Lacipidu. Zie over deze meerstemmige liederen onze verhandeling Het eenstemmig . .. lied, bl. 146 vlg. Hierboven geven wi) de melodie naar den tenor van Orrecurs bewerking. De tenorstem van een te Maestricht berustend Hs. van c. 1476, naar dewelke J. C. M. van Rremspux, Vier en twintig liederen, enz. 1890, 1055 nr. 11, bl. 18, de melodie in {weedeelige maat uitgaf, verschilt met de bewerking van Obrecht, doch berust mede op driedeelige maat. Echter geven wi, zoowel als v. R., onze lezing voor eene betere. Eene driestemmige bewerking van AcGrrcora, met opschrift: ,To andernaken up dem Ryn” door Errner, Bibliogr. der Musik- Sammelwerke, bl. 367, genoemd, ïis misschien dezelfde als degene, welke men aantreft in het Odhecaton. Errver, Monatshefte, VI (1874), bl. 133, vermeldt, naar een Hs. aangelegd door Egidius Tschudi (1505—1572), en ter bibl. van St. Gallen, Zwitserland, berustend, eene meerstemmige bewerking ,Andernacken ligt an dem Rhin”, van OBrecur. Zoomin als van de andere Duitsche bewerkingen mag men van de door Eitner genoemde afleiden, dat het hier een oorspronkelijk Duitsch lied geldt. Een Duitsche volledige tekst is overigens niet bekend. De aanhef ,Tandernaken op den Rin // daer vant ic”, doet Dr. Kalff, bl. 442, denken, dat ook een Duitsche tekst van dat 15de-eeuwsche lied zal bestaan hebben ; doch de schrijver voegt er bij, dat niets in den Nederlandschen tekst daaraan her- innert. Aan hunnen kant noemen Erx u. Bôüxme, t. a. p., het hier besproken stuk ein im 15. und 16. Jahrhundert sehr beliebtes Lied der Niederländer und auch in Deutschland gekannt”. b. Ernsr RaADecke, Das deutsche weltliche Lied in der Lautenmusik des 16. Jahrh., Leipzig, 1890, vermeldt zes luitbewerkingen: ,Tandernaken”, ,Tannernack” en ,To Andernaken up den Ryn”; naar Francesco SpinaciNo, in 1507 te Venetië gedrukt ; eene naar P. Horrnxeymer (1457—1537), twee naar onbekende luitenisten; eene naar OBrECHT en eene andere naar À. AGricozA, de laatste vif in 1536 te Neurenberg verschenen. Agricola’s luitbewerking, aangehaald door Bühme t. a. p., doet ons het lied in tweedeelige maat hooren. Lusonius, Musurgia sive praxis musica, Strasburg, 1536, bl. 6, drukt er op, dat eene der voormelde bewerkingen in driedeelige maat klinkt. ,Et quidem tem- poribus quoddam est Perfectum quale videlicet ternario numero conficitur: eujus generis temporum exstat insigne carmen Pauli Hofhaymer, quod Tandernacken inseribitur.” Nog worden van Paul Hofheimer — wiens naam men op verschillende wijzen schrijft — in den Catalogus der Bibliotheek te Basel, Zwitserland (Monatshefte, bilagen 1892, bl. 33, 42), twee orgelbewerkingen genoemd: ,Andernack vf dem rin lag” en ,Tandernack”. Een dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 112, bl. 140, bevat ,die wise van Tandernaken al opten rijn. Daer sach ick twee maechden spelen gaen”, voor het lied waarvan de eerste strophe met de melodie volgt. De cursief gedrukte herhalingen tellen niet voor het metrum, dat, na weglating van diezelfde herhalingen, gelijk staat met het metrum van nr. 149, Antw. Ib. : RE l= Och voorde doot en istroost, en is #roost, noch boet, M D PRENONS SR PP « _—— _ EL | | wel ker-men, Mer wantick ym-mer, - 2 o moet; Rije God, wilt mijn-re, wilt mijn-re ont-fer - men! Al toeft die doet een niet; Ick moet daer toe alst God, alst God | | Riu biet, Al mach in mi wey-nich bor - - = = - = = | |: | noi) OS ghen. Daer om so lijdt mijn her- te, min her-te ver -driet AT- tijt le -ve ïc, Le - ve Volgens Een dev, en pr. boecxken en naar luid der stemaanduiding van nr. 50, uitg. D. J. Soneurceer, bl. 69: ,Dits die wise van Tandernaeken al opten rijn”, werd Brugman’s lied: ,Ick heb gheïaecht al mijn leven lanc” (zie onder de geeste- lijke liederen onzer verzameling), alhoewel verschillend in vers- en strophenbouw, insgelijks voorgedragen op de melodie: ,Tandernaken”. Se een 1° co | gegeven ; | Volksidr., nr. b]. TRE TN 295. Het ghinghen drie gespeelkens. ei __— coma |=es les -s ee] — F— — EL si wa-ren al-le drie ber-voet, Het ghinghen drie gespeelkens spaceeren in dat wout; si waren alle drie bervoet, den haghel ende snee was cout. Die een die weende seere, die ander hadde huebschen moet, die derde begonste te vraghen wat heymelijck boelschap doet. » Wat hebt ghi mi te vraghen wat heymelijck boelschap doet? het hebben drie ruytersche knechten gheslaghen mijn lief ter doot.” »Hebben drie ruytersche knechten gheslaghen u lief ter doot? 1, 1. t.: gespeelkens goet. Tekst. Ant. 1b., 1544, nr. 80, bl. 119, ,een nyeuliedeken” — Wrccems, Oude VI. ldr., nr. — Aangeh. 118, bl. 225. Qt 69, bl. 176; — Horrmanx v. F, door Dr. KALrFr, Het Eales drie ge - speel-kens spa -cee-ren in dat wout; | = a — den ha-ghel en - de snee was cout. een ander boel sult ghi kiesen, ende draghen huebschen moet.” — ,Soude ick een ander boel kiesen, dat doet mijnder herten so wee: adieu, mijn vader ende moeder, ghi en siet mi nemmermeer ! »Adieu, mijn vader ende moeder ende mijn ioncste susterkijn, ick wil gaen ter linden groene, daer leyt die alder liefste mijn.” Die dit liedeken dichte dat was een ruyter fijn, sinen buydel was seer lichte, daer om drinct hi selden win. , hierboven weer- Niedert. Het lied in de M. E, 442 en 163, waar de schrijver wijst op de woorden van Barrscn, Alle 67 1058 franzüsische Volkslieder, 1882, bl. XXVII: ,Das Motiv der Drei ist ein alt volks- tümliches.” Over ditzelfde punt leest men bij GürzinGer, Reallexicon, 1885, bl. 1096 : Drei bezeichnet das abgeschlossene, vollendete, vollständige. In Volksliedern finden sich drei Rosen, drei Reiter zu Pferd, drei Häslein, drei Wolken am Himmel, drei Gäns im Haberstroh, drei Bursche, die über den Rheïin ziehen, und vieles andre.” Melodie. Souterl. 1540, Ps. 109: ,Die Heer tot minen Heere // die sprac — na de wise: ,Het waren drie ghespelen // si waren vroech op ghestaen”. Bij een van de laatste stukken der Souterl.: ,Pater noster”, vindt men de meilding: ,na de wise: Het ginghen drie ghespeelkens goet // spaceren in. Soectse (nl. de wijs) vore (d. i. hiervoren) opten 109 Ps.” ; zoodat de melodie van dezen Ps. wel degelijk diende voor nr. 80, Antw. lb. Misschien is de bij Ps. 109 aangeduide wis de aanvang van het ,out” liedeken, dat tot het ,nyeu” aanleiding gaf. Wij laten de melodie volgen naar de Souterl. 1540, met aanduiding der variante voorkomende bij CLemexs \. P., volgens Commer's uitgave : Die Heertot mi-nen Hee-re Die spracmet claer ver-stant () Rs T nn : 27} E ER PP à = PE = ja 7 == ——) SG — — a £ a Coemt sit- ten met groo-ter ee - re Tot min - der rech - ter - hant. (1) Czemens \. P. (naar Comme): lat RE R T Î RE ] In | | ne) Onder nr. 156 van Een dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, uitg. D. F. SOHEURLEER, bl. 188, treft men, met het opschrift: , Het souden drie ghespeelkens goet / spaceren gaen in dat wout”, eene melodie aan door Erx u. Bünme, Deutscher Liederhort, I, nr. 477a, bl. 296, weergegeven in aeolischen modus: d d d f g a a, enz. Daar m de uitgave van 1539 de sleutel en ook de aanvangsnoten te hoog op den notenbalk zijn geplaatst, moet men naar onze meening lezen: ç c c e f g g, enz. Aldus bekomt men, door transpositie van c in f, eene melodie niet zonder overeenstemming met de voorgaande: } \ —— ni { IN y J \ a : DÉS ii nb : =) L = bb ==) N H ai = ==, —N + # Le TT PE HS D ee D er : Î IE ee : PE) 20 L 72 L gg — IDE re + Wi wil-len ons gaen ver-hef-fen Bo-ven al - le aert-sche dinghen En - de £—- TR . A — BEN ES TL ES EE N = pen} É GE ee Pt 7 ee 2e = ER Fe | © jp. J ET ñ = Il CD CE == E = — clim-men met on-se ghe - dach -ten Al on-der die se-ra-phi-nen. 1059 STALPAERT, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 1199, »Stem: als’t begint”, heeft de volgende zangwijs : am”: 5 ÿ | Ë j fe —— Péri Sn 7 l ! —2-9-ÿ 5 Komt Tho-ma ! laet de son -de / Uws moedwils / ensteeckt Vry | lat 4 ni J j = eV; n =| | | ñ ñ LÉ —— EE —— EE —=| ES l ==} Î DS nn En Uw’ ving'renin mijn' won-den/ Uw’ han-den in mijn’zy, Uw’ handenin mijn’zy. Het woord ,goet”, na het woord ,ghespeelkens”, in de wijsaanduidingen van de Souterl. en van Een dev. en pr. boecxken, misschien bijgevoesgd onder den invloed van v. 1, str. 2 van het volgende lied, is over tollig voor het metrum. — In deze laatste verzameling vindt men nog, op bl. 62, voor het lied: minder natueren,” de wijsaanduiding: ,Sij ghingen alle drie bervoets” het derde vers van de eerste strophe van het hier besproken lied. »Och sterven , ontleend aan DE PL SEE 296. Wie wil hooren een goet nieu liet pi à (De twee gespeelkens) [ie Il l | # pi | = = D ES RE l “1 LE La D ee — SE © Wie wil hoo-ren een goetnieuliet en dat sal ic ons sin - ghen, mer dat te À HUE 1. Wie wil hooren een goet nieu liet | en dat sal ic ons singhen, mer dat te Wittenberch is geschiet van also vreemde dinghen. | Î i 1! Eh à \ 2. Daer ghingen twee gespeelkens goet (É 4 jh | so verre aen gheen groen heyde, PEL fi die een voerde eenen huebscen moet, ll u die ander weende seere. 1 3. ,Ghespele, wel lieve ghespeelken goet, waer om weende ghi so seere? mer weent ghi om ws vaders goeb oft weent ghi om u eere?” 4, — Ice en ween niet om mijns vaders goet, ick en ween niet om mijn eere; wi twee wi hebben eenen lantsknecht lief, rijck God, wie sal hem werden ?? 1061 ox — ,Grhespele, wel lieve ghespele goet, laet mi den lantsknecht alleene ; | ick sal u mijnen broeder gheven, bi DANS NT Ah mijns vaders goet een deele.” | UE LR L 6. — ,Och dijnen broeder en wil i& niet, Il noch dijns vaders goet een deele, h il ic hebbe veel liever min soete lief dan silver oft root gulden.” _ = “I Die lantscnecht al onder der linden stont, | Hi hi hoorde der reden een ende: | | |l ,och rike God van shemels troon, | 5 : É |A 111 tot wie sal ic mi wenden? il k [ip 1 1 1! ! | 8. ,En neme ick dan die ricke, so treurt die suyverlijcke ; die rijcke wil ic laten varen, ende nemen die suyverlijcke. 9. ,Een luttel goets is haest verteert, dan heeft die liefde een eynde, dan zijn wi twee noch ionc ende sterck, meer goets mach ons ghewerden.” 10. Hi nam dat maechdeken bider hant, bi haer snee witte handen: hi voerdese voor dat groene wout, dat groene wout ten eynde. 11. Daer vonden si twee een beddeken van peerlen ende van siden: »adieu, adieu mijn soete lief, het gaet sich aen een scheyden.” 12. Maer die dit liedeken eerstwerf sanck, hi hevet wel ghesonghen; hi hevet alle vroukens lief. God scheynde die verraders tonghen. {1 2, 1. &.: fwee gespeelken. — 11, 1. t.: bedde. Tekst. Antw. Ib, 1544, nr. 162, bl. 242, ,een nyeu liedeken”, hierboven weergegeven, buiten de zeyende door Horrmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 66, Ph...) de 1062 bl. 155, aangevulde strophe naar den Duitschen tekst, waarvan de Nederlandsche eene navolging is. H. v. F. liet de bovenstaande laatste drie strophen weg. Str. 11 en 12 stemmen vooral weinig overeen mêt de oorspronkelijke lezing. Dezelfde schrijver doet opmerken, dat Wiccems die, Oude VI. ldr., nr. 57, bl. 149, eene lezing geeft naar ongenoemde afschriften der XVI eeuw en naar Jan Roulans 1b.7 (Antwo. 1b.), en die den Duitschen tekst voor eene .hoogduitsche vertaling” houdt, zelf naar dien laatsten vertaalt;: verder de eerste strophe weglaat en er eene zevende bijvoegt, die met de Duitsche lezing heel en al verschilt. Over dit lied, zie mede Dr. G. Kazrr, Het lied in de M. E, bl. 448, die den Duitschen en den Nederlandschen tekst naast elkander ter vergelijking brengt. Duitsche tekst: Unzanp, Volkslidr., nr. 115; — Bôame, Altd. Lb., nr. 41, bl. 119; — Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, I, nr. 70, bl. 247 vlg. Dat de Duitsche tekst zich eerst later voordoet (1582), is geen bewijs dat hij niet ouder is dan de Nederlandsche. Na vier eeuwen, zeggen E. u. B., bl. 249, leeft het lied nog in den volksmond voort ,in Schlesien, Uckermark und der Schweiz”. An. Haurrex te Praag, die aan het Votkslied von den zwei Gespielen (in Eupho- rion, Bamberg, II (1895), bl. 29—39), eene uitvoerige studie wijdt en de verschil- lende Duitsche oudere en jongere lezingen aanhaalt en bespreekt, is ook van meening, dat de Duitsche tekst de oorspronkelijke is en dat de aanvangsstrophe van den Nederlandschen als een later bijvoegsel moet aangezien worden. In dit lied worden, voor zooveel den schrijver bekend is, de twee gespeelkens voor het eerst als arme en rijke bruid elkander tegenovergesteld. Ad. Hauffen merkt ook op: ,in alten Fassungen unseres Liedes und ausserdem in mehreren Gruppen verwandter deut- scher Volkslieder, wird (wat dan ook door meer andere aanhalingen wordt bewezen) mit derselben democratischen Tendenz gegen das reiche Mädchen Stellung genommen.” Melodie. Souterl. 1540, Ps. 8: ,0 Heer, ons alder liefste Heer” — nae die wise: Het waren twee gespeelkens goet”. — ,Het waren twee”, enz. wordt aan- gehaald door Coornmerr, Lb., 1575, nr. 6, voor: ,Als ick zinck in myn eyghen grond”, en Byvoeghsed, nr. 36, voor: ,De konst die tvolck wel leven doet”. — In Het tweede liedeboeck van diversche liedekens, Amst. 1583, bl. 9*0, vindt men de wijsaanduiding (vgl. str. 6, v. 3 hierboven): ,De rijcke wil ic varen laten”, voor het lied waarvan de aanvangsstrophe luidt: Wilt aenhooren een nieuwe liet, dat sal ice u gaen singhen, hoe datmen nu voor ooghen siet datmen Gods volck wil dwinghen. Indien men, met het oog op de wijsaanduiding van Ps. 8 Souterl., geneïgd zou zijn om bovenstaande aanvangsstrophe ,Wie wil hooren”, enz., als overtollig aan te zien, dan levert de aanvang: ,Wilt aanhooren”, enz. van het Ib. van 1583 het bewijs, dat het hier besproken lied, zoo niet van het begin af dan toch werkelÿk op een gegeven oogenblik, stellig tijdens de verschijning van het Antw. [b., met deze stercotypische aanvangsstrophe werd voorgedragen. 1063 Eene gansch andere melodie (zie hiervoren I, bl. 23—24), met opschrift: ,Het waren twee ghespeelkens”, komt voor in Fruvyriers’ Æéclesiasticus, 1565, bl. 16. Horrmann v. F., Niederl. Volksldr., bl. XXVI, naar een der destijds hem toe- behoorende 15de-eeuwsche Hss., — thans nr. 8, 190 van de Man. Germ. der K. Berlijnsche Biblioth., — geeft deze strophe: Het reden twee ghespelen goet ter heiden plucken bloemen, die een die reet al lachende uit, die ander die was droevich. De eerste twee regelen vindt men dan ook als wijsaanduiding in Horrmanx's Niederl. geisil. Ldr., nr. 74, bl. 155, voor het lied: »O goede Jesus, wees ons bi”. Dit laatste werd met dezelfde wijsaanduiding uitgegeven door Bäumker, Niederl. geistl. Ldr., nr. 4a, Vierteljahrsschrift 1888, bl. 174, naar het voornoemde Hs. : + ne a = 8 -— £ — en > 0] RE EE Het re - den twee ghe -spe- len goet ter hei-den pluc-ken bloe - men, ŸE= —— —— —- RE ŒE nt ba ù RE E Er CA LE PRET Ste ie nee de LG Sr | D nn SE die een die reet al la - chende uit, die an-derdie was droe - vich. E. u. B., I, bl. 247, die deze strophe insgelijks geven, noteeren de melodie met C-maat. Van deze zangwijs vindt men nog bÿ Bäumker, nr. 4, bl. 172, naar het 15%-eeuwsche Hs., nr. 7970 van Weenen, eene variante, zonder wijsaanduiding, voor: , Verblit u, lieve susterkyn”. »Het . ghinghen twee ghespelen goet // aan gheenre wilder heiden”, dient tot Wis aan het 154e-eeuwsche lied: , Adieu mijn vroede, adieu solaes”, te vinden bij Horrmans v. F, NMiederl. geistl. Ldr., nr. 82, bl. 167. Deze laatste aanvangsregel Yerstrekt op zijne beurt tot wijs aan een ander lied van denzelfden tid: ,Des werrelts myn is al verloren” (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling). »Het waren twee ghespelen stout” wordt aangegeven als stem in Nieu Amst. lb., 1591, voor: ,Die mi dat bekerken schencken doet” (zie hierna). 297. Gheldeloze volghet mi. nes nb CCE SL Ghel-de -lo-ze vol - ghetmi, wi wil-len zin - gheneen vroy - - hic l = de _ _ EL prslus,, Et Eu ESS ar ares he P——# ag _e | liet; so wie dat ri-ker es dan wi die nes van on-sen lie-den \ | RARE +——— = nn F | | pui Éd = e- ! 2e RE PL ; = | Hi | niet. Maer wie al - toos na vruech-den spiet, die es van on-ser com-paen- | = gie; wan-neer hi drou-ve-like up mi ziet, so wet-ie wel hoe hem ghe-scie. 1. Gheldeloze volghet mi, ‘wi willen zinghen een vroylic liet; so wie dat riker es dan wi | die nes van onsen lieden nieb. Maer wie altoos na vruechden spiet, die es van onser compaengie; wanneer hi drouvelike up mi ziet, so wetic wel hoe hem ghescie. 2. Ghebrec van gelde ende scamelheit dat doet ons toghen drouve gelaet; want als een wellecome seit, der -Il- der -III- die segghen: ,gaet!”? So wie gelt heift, elc na hem staet; al cant ons lieden niet gheburen, ; | dus dinct mi sijn de beste raet, vroilie leven sonder truren. 106 3. Sorgheloos ende zonder nït, dats tbeste dat men zinghen mach; cuenwi duerbringhen dus den tit, beter dinc ic nie ne zach. Laetse trueren nacht ende dach, die tgelt besluten in haer scrine; noch eïist beter ghelts verdrach dan altoos zonder vruecht te zine. 4. Heer God, al sin wi aveloos, verleent ons vruecht in onsen zin, ende hoet ons vor de vrec altoos, die niet ne geert dan ghelt ghewin; ende hoet mi dat ic niet ne bin in thuus ghelet van enigher boete, daer men roupt ter buerch waert in: soet, soete Gheraerts! Soet, soete, soete ! 2, 8. t.: leit; verbetering voorgesteld door J. Verdam, in Tüijdschr. voor Ndl. taal- en letterk. IX (1890), bl. 273 vlg. — 2, 4. t.: de -IL- de -IIL-; verbetering voorgesteld door denzelfde; kan echter ook volgens den tekst gelezen worden als: de twveede, de derde — een tweede, een derde. — 4, 4—8. Blijkbaar doelen deze reselen op eene of andere plaatselijke omstandigheid of op plaatselijke feiten of toestanden, die nu niet meer te begrijpen zin. Tekst en melodie. Oudvlaemsche liederen der XIV4% en XV eeuwen, uitg. door C. Carron (Maetsch. der Vlaemsche bibliophilen), Gent, z. j. (1849), nr. 49, bl. 108. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 456—7, onder de liederen der ,Gildekens”, met deze aanteekening: ,Kiliaan vertaalt het woord zeer juist met: #epos, decoctor. Het Nederlandsche woord vereenigt ongeveer deze begrippen in zich: verkwister, doorbrenger, slemper, pretmaker.” 298. Gheldeloos ghi doet mi pijn. Ghel - de-loosghi doet mi pijn, al min vruecht doet ghi ver - droo - gen; ick PR nr PS Ge ——— ae = #2 2 2 —__—#— y mm mm a ! h ee AR UE sou-de so gaer-ne vro-lije zijn, woudt mij-nen buy - del ghe- | PES L N— re D EE à —— — & Des fE CAR me To nl EE Rs = En A RO C7 TE doo -ghen, ghe-doo - - - - - ghen. A pi 1. Gheldeloos ghi doet mi pin, il. al min vruecht doet ghi verdroogen ; [AL ick soude so gaerne vrolijc zin, l Î woudt mijnen buydel ghedooghen. } | ; 2. Het was mi van te voren gheseyt, | Î ick en wouder niet na hooren; | hadde ick een penninexken wech gheleyt, ju dat mochte ick nu oorboren. Ick plach te sitten op die bierbanck, waer is den tijt ghevaren ? al buytens weechs leyt mijnen ganc; | niet hebben doet veel sparen. 4. Doen ic goet geldeken had in min tas, doen ghinc ie metten goey ghesellen; mer nu mijn ghelt is al verteert, nu moet ik boomkens tellen. 1067 ot Wanneer ic in die taverne com, ter tafelen ben ic haest geseten; dan make ic mi van achter wt, dat die goey ghesellekens niet en weten. 6. Pot ende kanne het is al verteert, waer sal icx meer gaen halen? Die vrouwe die mi te borghen plach, die moet ic nu wel betalen. ] Eten ende drincken is min motijf, te sitten metten vollen balghe; als ict ghebrenghen can int lif, voor die dore en staet gheen galghe. 8. Het was mi van te voren gheseyt, ic salder noch langhe op dincken: als ic mijn buycxken hebbe ghevult so gae ic te Walem drincken. 4, 4. boomkens tellen — neerslachtig zijn; denkelijk mag men er mede verge- lijken het hedendaagsche de straatsteenen (gaan) tellen, t. w. uit verveling (Wdb. der Ndl. taal, op Boom 1, col. 408). — 5, 1. t.: come. — 8, 4, sic H. v. F.; t.: Walem duncken. Waelhem, bi Mechelen (Brabant). B. Cruyceloos ghy doet my pin, mijn vruecht doet ghy verdrooghen; ick zou soo geerne vroliÿck zijn, wout min buydel ghedoogen. 1, 1. Cruyceloos, van kruys = geld. C. Ach gheldeloos ghy doet my pin, ghy die doet mijn vruecht verdrogen; | ic zou zo gherne vroylic ziÿn, myn buerse wild niet ghedoghen. ie ho Lane qe = 2eme 1068 Ic plach te zitten by den banc; waer es den tijd bevaren? daer buten maec ic mijnen ganc; niet hebben doet wel sparen. Tekst A. Ant. lb, nr. 51, bl. 74, ,een oudt liedeken”, tekst hierboven ; — Horrmann v. F., Niederl. Volksidr., 169, bl. 304. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E, bl. 456. ,Kenschetsend”, zegt Dr. K., ,voor het land waar veel gegeten en gedronken wordt, zijn de luchtkasteelen die de arme drinkebroer zich bouwt”. — Het 164-eeuwsche door Rabelais (Pantagruel, IT, 16) aangehaalde lied vangt aan in denzelfden trant als het hier besproken: Faulte d'argent, c’est douleur non pareille, Si je le dis, las, je scay bien pour quoi. Sans de quibus il s’en faut tenir coi, Femme qui dort pour argent se réveille. B. Superius der vierstemmige bewerking van een onbekend componist, te vinden in Livre septième des chansons vulgaires de divers autheurs, Anvers, Phalèse, 1613. Errwer, Bibliogr. der Musik-Sammelwerke, bl. 305, vermeldt eene vierstemmige bewerking: ,Oruyceloos” enz., waarschinlijk dezelfde, te vinden in Septième livre, Phalèse, 1636; — OC. Van Mazpecnem, Trésor musical, X (1874), nr. 28, bl. 4, vierstemmige bewerking onder den naam van ANT. BRUMEL, zonder verdere aanduïding ; tekst hierboven; — Hs. te Doornik, vermeld door Moxe, Anzeiger, V (1836), bl. 31, met eene melodie ontleend aan eene andere meerstemmige bewerking dan die van rumel; — Wrrcems, Oude VI. Idr., nr. 288, bl. 494, geeft denzelfden, echter achtregeligen tekst naar Livre septième, Anvers, Phalèse, zonder het jaartal der uitgave te doen kennen; doch in Bibliotheca Willemsiana IX, onder nr. 4813, bl. 165, vermeld met het jaartal 1542; — Horrmanx v. F., &. a. p., nr. 170, bl. 305, naar Wiczems; — Dit lied gaf aanleiding tot eene vergeestelijking te vinden in het Hs. gevoegd bij een exemplaar der Souterl., 1540, berustend in de Bibl. der Leïdsche Hoogeschool, beschreven door P. A. Treze, Dietsche Warande, 1869, bl. 583: Och weerelt loos ghy doet my pin, ghy doet min ziele dooghen; natuerken sou gherne vrolick sin, wout mijnen gheest ghedooghen. Natuerken ghy hebt gerne der vruechden ganck, tsy stil oft openbare; den gheest dy wilt ter kercken waert die sermoonen hooren verclaren. 9,190: Melodie. De zangwijze hierboven op den tekst van nr. 51, Antw. lb., gebracht, naar den superius van Livre septième, 1613. — De door Brumel gebruikte melodie is uit de verschillende stemmen niet op te maken. — Voor de melodie ,Faulte Qu “I int 1069 Die gheest hoort gherne vermaenen en de scriftuere vertellen, naetuerken es gheerne int solaes van alle goeden ghesellen. Dat mi natuerken leeren wilt daer en mach ic niet op dencken; soude ic al haeren raet volbrenghen, myn ziele mocht versincken. In sonden heb ic myn juecht verteert, den tijt en can ick niet verhaelen; ic bidde God, doer sijn bitter leet, dat hijt voer my wil betaelen. Die preeckers segghent my alle den dach, ic en wilder niet nae hooren; maer dedick duecht in deser tit, die sou my naemaels wel vromen. Die dit liecken heeft ghemaeckt, och God die wil haer gheeven sin heylighe gratie in deser tit, en hier nae sijn eewich leven! solaers. d'argent”, zie J. Trersor, Hist. de la chanson pop. en France, bl. 233 en 469. 2099. Waer sal ie mi henen keren. ee n + 3 L TE À —— ] n ] ? ?- DE — r ss [om | = ES © . . Ex CA . .. Waer sal ic mi he-nen ke -ren, ic ar-rem broe-der -liÿn? Wes E # ( = NL = © ic een we- sen haen, so i bal-de van daen; dat nu sou -de ver - tee ren, dat heb ie te vo- ren ver-daen. Waer sal ic mi henen keren, daer toe den tol vanden Rin, ic arm broederlijn ? ende waer Venegien mijn, Wes sal ic mi gheneren? het waer doch al verloren, mijn goet is veel te cleyn; het moeste versluymet zijn. als ic een wesen haen, so moet ic balde van daen; 3. So en wil ick dan niet sparen, dat ic nu soude verteeren, ende of ict al verteer, dat heb ic te voren verdaen. ic en wil daerom niet sorghen, God besorghes mi morgen meer; Ic ben te vroech gheboren; wat helpt my dat ic spaer? al keer ie mi om ende om al licht verloor ict te gaer; mijn geluc coemt mi eerst morgen; tsou mi een dief ontdragen, al had ick een keyserdom, het roude mi wel een iaer. Ic wil hem laten sorghen die dat ter herten gaet, mijn gelt wil ic verbrassen, versluymen vroech ende spae; ic neme tot een voorbeelt so menich dierken wilt, het springhet opter heiden, God hoedet in den noot. Ic sie op gheender heyden menichte van bloemen staen, si zijn so wel ghecleydet, wat sorghen soude ic haen, als mijn goet over quam? ic ben so frisch ende ionck ; sou mi die doot bedwingen, ic en truerde daer niet om. Geen beter dinc op aerden dan een goet leven haen, geen beter dinc en weet ic dan sluymen vroech ende spae; daer toe eenen vrijen moet; ic en stae niet seer na tgoet, als menich rijcke borghere na grooten woecker doet. Hi wint zijn goet met slaven daer toe met sorghen groot, wanneer hi rust sal haven, so leyt hi al waer hi doot; so ben ick frisch ende ionck, God geve mi veel terstont! God hoede mi, ionge knape, dat mi gheen homoet en coemt, , Die voghelen laet ic sorgen al teghen desen winter calt; wil mi de weert niet borgen, mijn rock gheve ic hem balt, 1, 1. Men schreef arm; men zong arrem met svarabhakti (d. i. ontwikkeling van een (doffen) klinker tusschen twee medeklinkers, waarvan een liquida of nasaal 10. Hl myn huyckelijn ooc daer toe; ic en heb noch rast noch rou des avonts ende des morgens tot dat ict al verdoe. Heer weert, steect aen het ghebraden, daer toe die hoenderen ionck ; daer toe mach ons beraden eenen frisschen coelen dronck; brengt hier den coelen win, ende schenct ons dapper in: mi is een buyt beraden, die moet versluymet zijn. Drie worpen ende een caerte dat is die wapen min; ses huebsce vroulijns hertzen, op elcke side drie; coemt hier du schoonste wif, ghi verblijt dat herte min; lief, mocht ic bi u slapen, so waer mijn herte bly. Dat swaert aen mijnder siden, ick make mi haest van daen; en heb ick niet te rijden, te voet so moet ick gaen; het en wil niet zijn ghelijck, ic en ben ooc niet so rijck, ic moet den tit verbeyden ende verwachten dat goet arffelic. Die dit liedeken schoone ghesonghen heeft, voorwaer, dat heeft gedaen een sluymer, God geve hem een goet iaer; al inden coelen wijn hi wilde altijt vroliÿjc zin, sijn gelt heeft hi verbrasset met schoone vrouwen fijn. 1072 is (cf. Fr. canif uit knÿjf). — 2, 3. mi bijgev. — 2, 8. versluymet = verdronken, verbrast. — 3, 2. t.: ende wil dat ooc verleeren. — 3, 6. t.: billicx ict verloort te gaer. — 4, 5—8. t.: ende ic ben even bly /[ bi die menighe waer dat si || het springet opter heyden || God behoede zijn geschil. — 6, 2. t.: wanneer ic goel leven hace. — 6, 3. t.: en weet ic meer. — 6, T. &.: rijck. — 8, 5. t. hueyckelijn. — 8, 8. beyde. — 10, 1. t.: ander caerten. — 11, 1. t.: op minder siden. — 11, 2. t.: haest daer van. — 11, 3. te bijgev. Tekst. Antwo. 1b., nr. 166, bl. 249, ,een oudt liedeken” ; enkele veranderingen aan den Nederl. tekst toegebracht door middel van den Duitschen, voorkomende bij Unran», Volksidr., nr. 213. — Vermeld door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 458—9, als vrij gebrekkig vertaald uit het Duitsch. Voor de Duitsche bronnen zie verder: Bone, 4/44. Lb., nr. 358, bl. 430; — Erx u. Bônme, Deutscher Liederh., IIL, nr. 1170, bl. 91. — In het Antw. lb. ïs de volgorde van de bovenstaande strophen : LS MIO NS MG MO APP ER RAT ON LrrrenoroN, Deutsches Leben im Volkslied um 1530, nr. 69, bl. 217, geeft den Duitschen tekst: ,Wo sol ich mich hin Kkeren”, met de vierstemmige bewerking van Forsrer (1540) in partituur gebracht. Melodie. Souterl. Ps. 107, ,0 God, mijn hert, mijn sinnen” — ,na die wise: Wes sal ick mi gheneeren // ick arme broeder mijn” ; vgl. den derden versregel van de eerste strophe hierboven. Voor de Duitsche varianten zie B., en E. u. B,, t. a. p, wien Nederlandsche tekst en melodie onbekend bleven. GOO. Ende wil wi tavont ghenoechlic sijn. En -de wil wi ta - vont ghe - noech - 1e sin en-de drin - ken den rijn-schen cou - den wijn ! HE dat wint-jen wait, als dat wint - jen wait — wi wil - len niet re. den, wi wil-lens ver -bei- ds als dat haen-tjen at 1. Ende wil wi tavont ghenoechlic sijn ende drinken den rijnschen couden win ; als dat wintjen wait — wi willen niet scheiden, wi willens verbeiden, als dat haentjen crait. 2. Nu wil wi hebben een vrischen moet, verteren een weinich van onsen goet; als dat wintjen wait — wi willen, enz. 3. Och haddic vifentwintich bedden, te meie woud icker niet een pluimken van hebben; als dat wintjen wait — wi willen, enz. 4. Haddic min vrientjen in minen arm ; ware si cout, ic maecte si warm! als dat wintjen wait — wi willen, enz. ES ee RE 1074 Tekst. Horrmans v. F., Niederl. Volkslidr., nr. 171, bl. 306, ,Immer lustig”, zonder wijsaanduiding, naar het Weimar-Hs. van 1537. — In Coornaerr's Lied- boeck, Amst. 1575, vindt men, nr. 32, de wijsaanduiding (vgl. str. 3 hierboven): Al hadden wy XXV bedden, | wy zouden daar te Mey niet een pluym af hebben, omdat het dus waayt, | voor ,Wy dancken den waard // omdat hy ons voet”, een drinklied dat ook voorkomt 1 op bl. 36 van Nieu Amst. Ib, 1591. | Melodie. Een Duytsch musyck boeck, Loven-Antw., 1572, nr. 23, , Al hadden wij vijv-en-veertich bedden”, enz., variante van str. 3 hierboven, vierstemmige bewer- king van Joan De LATTRE, gest. na 1576, ook bekend als Decarre (Craune Permr Jean), Perir JEAN zonder meer, P. Jexaw, of De Larre, De Larrre, De LATERE {à (zie Ros. Errner, Bibliogr. der Musik-sammelwerke, 1877. bl. 513). De melodie in superius; zie onze partituur-uitgave in Tijdschrift der Vereeniging voor N.-N. megsch. Amst., [IL (1890), bl. 173. — Eene bewerking van hetzelfde lied, door denzelfden componist, te vinden in Livre septième, Anvers 1636, en 1641, wordt door Errxer, t. a. p., vermeld. geld by hoo-pen, En ’s avonds. ‘sa- vonds, en ’sa-vonds is het sd en ’smor-gens geen om brood te koo-pen. En sa - vonds, en En ’s avonds, en ?s avonds, en ’s avonds is het goed. En ‘s avonds hebben wy geld by hoopen, en ’s morgens geen om brood te koopen. En ’s avonds, en ’s avonds, en ’s avonds is het goed. En ’s avonds, enz. en ’s avonds zouden wy geernen trouwen, en ’s morgens nugtens vroeg berouwen. En ’s avonds, enz. , En ‘s avonds, enz. en ’savonds zullen wy koeken bakken, en ‘s morgens tegen uw ooren plakken. En ‘s avonds, enz. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 79, bl. 277. O2, Ghi sotten ende sottinnekens. (Van den boonkens) Le Ghi sot-ten en - — —— - Lo EE EE din-ghe dat u let? ghi clap-paerts en - de en die den sot-ten man ley - en, in weel - den met ons rey-en; ghe - sel - le -kens, wachtu ghy; als- CE ee yen, ghi coemt hem veel te by. 1. Ghi sotten ende sottinnekens, die haren clepel breyen ghi meyskens also net, en die den sotten man leyen, al sidy sot van sinnekens, in weelden met ons reyen; ghi hoort doch altemet; ghesellekens, wacht u ghy; en wat dinghe dat u let? alser die boonen bloeyen, ghi clappaerts ende clappeyen, ghi coemt hem veel te by. Ou Ghi iongers van quaden lucke, u selven qualiÿje besteet, ghi hebt al vanden rucke veel meer wel dan ghi weet, in u is een deel ghespeet ; al sidy van poveren dijcke, ghi maect u selven rijcke ; al en hebdy bed noch tijcke, ghi en kent nau ws gelike; nu hoort alte samen vri: alser die boonen bloeyen, enz. Aechtken ende Nelleken, die, met den koers beroct, besoecken aent cappelleken al daermen kermesse hot, ende so paeyen si den sot; Hanneken ende Lijsken si singhen gelijck een cijsken si volghen met een rijsken, dan gaen si met een wijsken, en spelen ghinghen si; alser die boonen bloeyen, enz. , Dan zijnder dese schoonen ioncfroukens so magher als een vloo, si terden met haren voetkens ten tween wel over een stroo, ende si scheren den sot also; siedy op haer stipkens, si douwen toe haer lipkens, men sietse maeyen vitsekens, oft si vercopen haer trouwekens : och, kinders, hoe flau sidi; alser die boonen bloeyen, enz. Dan isser menich polleken So aerdich op den tre, si draghen een silver dolleken, een mesken fraey van sne, ende een bonten calierken me: dan trouwen si een motteken oft een ghebroken potteken, si torten so lief int rotteken, men vint so menich sotteken, al segghen die lieden: tfy! alser die boonen bloeyen, enz. Ghi sotten stijf inde kaken, die roeren haren duym, men sal haer twee oren maken, haer kaken zijnder ruym, en ghi zijt so vrijen sluym; ghi trect te stijf die schuyte, die blaser dye is seer lanck, u keel is wit, u voet is manc; wanneer dye clepel hevet sinen swanck hoe ruyterlije fluyten si by; alser die boonen bloeien, enz. , Mans met witte cransen, si trouwen een ionck wif, die op twee crucken dansen, is dat niet een sot bedrijf? ende haer leden zijn also stif; si hebben haer cans verkeken, tfledercijn dat zyn de treken, haer nose, haer ooghen leken, si en connen die vrouwen gebreken niet meer gepaien vri; alser die boonen bloeyen, enz. Een lamme dove poppe, een out verrompelt vel, ende die haer speten oppe om eenen ionghen ghesel, en ghi ketelt u dat ghi lacht, u lippen ende u toten syn u te seer ontschoten, u rompen ende u toten, u fronsen zijn gestoten; och, pittekens, hoort na mi: alser die boonen bloeyen, enz. er 0 SET Re ar 9. Ghi moniken met grote hopen, 10. Ghi weeuwen die altijt moeten hebben eenen man, si seyt dat si haer voeten ooc niet verwarmen en can. die sot van weelden wert, baghinnen wt gheloopen, bogaerden wit ende swaert, en al om een commeermert, er eee A CONE Merle si doen int coren hinder, hout al aen dat selfs krakeel, coemt met die sotten int prieel, wacht u van de boefkens heel; ghi hebt al wat die meesten deel, het si ooc wie dat si, so dat die bastaert kinder loopen hier ende ghinder ; ghi broeder [an de minder, bagutte, wie dat si, alser die boonen bloeyen, ghi coemt hem veel te by. alser die boonen bloeyen, enz. 1, 5. t.: en waddinghe. — 1, 7. clepel = tong; breyen = breyden, bekend maken, verspreiden. Cf. Mnl. ,die mare breiden” (Verpam). — 1, 9. reyen — dansen, rond- loopen. — 1, 11. t.: als die boonen bloeyen, de muziek eischt voorslag. — ,De sterke geur van de in het voorjaar bloeiende bloemen der groote of Roomsche boonen heeft volgens het getuigenis van oudere en jongere schrijvers eene bedwelmende, ja ver- dwazende uitwerking: wie op of nabij een bloeiend boonenveld zich te slapen legt of te lang vertoeft, wordt daardoor bevangen en duizelig en verward in het hoofd, of raakt, naar het oude volksgeloof, geheel aan ’t malen.... Vandaar verschillende oude spreekwoorden, b.v.: ,4ls de boonen bloeien, de zotten groeien” ; , Wacht uw van de boonen ...” Verg. inzonderheïd het lied Vanden boonkens (Antw. Liedb. bl. 78), waarin menschen van allen stand, leeftijd enz. gewaarschuwd worden niet te dicht by de boonen te komen (W4b. der Nederl. taal, op Boon, kol. 444). — 2, 1 iongers van quaden lucke. In het gedicht ,van der Blauwe Seute” (zie hierna aant. op 6, 6) noemt de heer van de schuyt zijne kinderen: ,van den Quaden Belede” (beleid, beheer, bestuur), dus van het slechte bestuur, ook ,van het quade regiment”. Reeds in den aanvang van het gedicht worden zij ,verloren kinderen” geheeten, d.i. die hun leven wijden aan den dienst van Venus en Bacchus, ,singhen, springhen ende clincken ... ende die ghaerne belleren (een wisselvorm van baleeren — dansen, ten ware men moest lezen: boeleeren) mit sconen vrouwen”. — 2, 2. w selven qualijc besteet, zich besteden — zich eene betrekking verschaffen. — 2, 3. vanden rucke, cf. Hgd. verrückt — verbijsterd, zinneloos (?). — 2, 5. gespeet, bijvorm van spatten, spetten? Dus: in u is een deel losgespat, bij u is iets los (?). — 2, 6. van poveren dijcke; dÿk = land, kant, dus van een armen kant; cf. Westyl.: ,aan een dijk of een Kant”, en het lied hierna: ,Daer ging een patertje langs de kant”. Q h p 7 MYT IQ nn" A n € 3, 2. met den koers beroct, met vellen mantel of kleed voorzien. — 3, 4. hot — 2; houdt. — 3, 9 +: wÿfren. — 45, t:“ende fischeren. — 4, 8. men sietse maeyen vilsekens moet hetzelfde beteekenen als inde boonen loopen; cf. hij is in de boonen en plukt erwten, en zie Wdb. der Nederl. taal, &. a. p. — 5, 1. pollcken, bijvorm van boel, boelken = vrijer. — 5, 5. bonten calierken = pelskraag (kolierken), zie SrALLAERT, Glossarium. — 5, 6. motleken. Bij KiraAN en andere schrijvers: 1079 20, 2eug; overdr. hoer (Suauermaxs, Idioticon). — 5, 7. ghebroken potteken, eene NA vrouw waarop iets te zeggen valt. — 5, 8: int rotteken, in de rei der gehuwden. — | 6, 1. sotten stijf in de kaken; nu: met stijve kaken — onbeschaamd. — 6, 2. die Il AE que roeren haren duym; in sommige gevallen van krankzinnigheïid, zooals gebeurt bij qlill à LA AR IRIN melancholie of waanzin, doen de zieken systematisch den eenen duim om den anderen (fl draaien. Sommigen brengen den ganschen dag door met het plooïien van een neus- qu | doek, wat ook eene onophoudelijke beweging van den duim veroorzaakt (?). — 6, 3. men sal haer twee oren maken — de zotskap opzetten. — 6, 4. haer kaken zijÿn{der] il ill ruym = hun hoofd is groot, er is dus plaats voor die ooren. — 6, 5. suym, van 1) l : 1 het woord sluymer — slampamper, brasser ; zie hiervoren, nr. 299, bl. 1070, het lied : il (114 | »Waer sal ic mi henen keren, 2, 8; 4, 4, enz. — 6, 6. ghi trect te stijf die schuyte, nil nil | gÿ trekt te zeer de blauwe schuit, het narrenschip, carrus navalis (carnaval). »Waren de ambachtslieden, de neringdoenden en zoovele anderen in gilden ver- eenigd, ook de ,ghildekens”, zegt Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 464, wilden EAN het hunne hebben. Dat dergelijke vereenigingen hier te lande werkelijk bestonden, is aangeduid door VEerwIuS in zijne wetenswaardige verhandeling over het gilde »der Blauwer Sceuten” (Van vrouwen ende van minne, Biblioth. van Mnl. letterk., 4 en 5€ aflev. Gron. 1871). ,Het gedicht van Jacob van Oostvoorne, in den vorm eener oorkonde geschreven, door Dr. Verwus uitgegeven, leert hoe het gilde ,vande Blauwe Scute” in het jaar 1413 op Vastenavond in Brabant ingevoerd, met hand- vesten en keuren begiftigd werd. Die oprichting was niet anders dan een Vasten- avondgrap, en geschiedde bij gelegenheid dat er een steekspel werd gehouden tusschen die van Brabant en die var Hoedekenskerk, eene heerlijkheid op Zuid- Beveland, met een vroeger vrij groot en aanzienlijk dorp van dien naam. Wordt de eerste melding van de ,Blauwe Scute” eerst in 1413 gevonden, het gedicht zelf van Jacob van Oostvoorne leert ons, dat zulk gilde reeds veel vroeger bestond: Mer dit ghilt was langhe te voren tAntwerpe verheven ende vercoren, eert die van Brabant ophieven. Alhoewel Sepasriax Branr’s Narrenschif eerst in 1495 verscheen, is de verwant- schap met de ,Blauwe Scute” hier niet te ontkennen, te meer daar Heinrich der Teichner, een Oostenrijksch dichter, omstreeks 1465 insgelijks een allegorisch gedicht schreef, das schiff der flust, d. i. ,das schiff der verlust”, het schip des verderfs, welke uitdrukking aan de ,verloren kinderen” van het Nederlandsche gedicht her- innert. Nog haalt Friepr. ZarNokE, in de Inleiding tot zijne uitgave van het Narrenschif van Branr, eene Oratio quodlibetica, eene academische klucht aan, die tusschen de jaren 1480 en 1489 door Jod. Gallus te Heidelberg werd vertoond onder den titel van ,Monopolium (d. i. gilde) et societas des Liechtschiffs”. De bemanning van het lichtschip bestaat uit ,levificati” (de door hunne brasserijen van hunne goederen verlichte, ontslagen) ,unde non incongrue ab inhabitoribus illud navi nostrae nomen impositum est, ut lichtschiff (sic) vulgariter dicitur.” Volgens Dr. Verwus zal men den eersten oorsprong van het denkbeeld der Schuit misschien 1080 in de Zuidnederlandsche gewesten moeten zoeken, waar bij de ommegangen behalve reuzen en draken ook schepen eene groote rol spelen. — Nog heden komen in de Vlaamsche ommegangen wel geen Blauwe Schuiten, maar dan toch nog schepen voor; te Mechelen heeft men nog: ,het Schip Lands welvaren, met zijn manschap”, te Dendermonde: het ,Schip, bemand met matroosjes”. Aan zijnen kant is Dr. Kazrr, t. a. p. bl. 467, van meening, dat het denkbeeld van al die ,verloren kinderen” als de bemanning eener schuit, voor te stellen in een schip, waarschinlijk eene herinnering aan de Germaansche mythologie voor zich heeft en dat het schip van den zonnegod Fro, of misschien het schip van Nehalennia prototype van het Narrenschip was. Zie mede J. rer Gouw, ,De volksvermalken”, bl. 192—194. — 6, 7. blaser — trompet(?) — 6, 10. hoe ruyterlijc fluyten si by = hoe krachtig begeleiden zij met de fluit (den blaser), of misschien wel te lezen in plaats van {luyten, sluyten, en te verstaan als: hoe dapper komen zij bigeloopen. — 7, 1. cransen — haar, coma, cæsaries (Kiz. op krants). — 7, 8. twee cruycken. — 8, 1. Een lammen, enz. — 8, 8. haer speten oppe = zich opsmukken. — 8, 6 en 8. foten — monden of borsten, misschien wel den eersten keer mond. — 8, 7. ontschoten = hebben geen kleur meer. — 8, 8. w rompen ende uw toten = uw lijf en uwe borsten. — 8, 9. x fronsen zijn gestoten = uw rimpels zijn ingevallen. — 8, 10. pittekens — lichtekooïen. — 9, 3. baghin — begijn. — 9, 4. bogaerd = beggqaert, bogguert, mannel. vorm van ’t woord begijn; oorsprong onbekend (J. Vercouzzxe, Eltymol. wdb.). — 9, 5. commeermert, hier het werkwoord commeermerten, afgeleid van het subst. commeermert — commeerderij, bijeenkomst van commeeren en compeeren; Zie KILrAAN, op #arckt en pe Bo, op markt, waar over samenstellingen met dit woord wordt gehandeld. — 9, 9. ghi broeder lan de minder = gïij min- derbroeder Jan. — 9, 10. bagutte — begutta, beghina, Lat. vorm van begijn. — 10, 1. t.: Ghi veeuwen. — 10, 5. ontbreekt. — 10, 6. krakeel — geschreeuw, rumoer. — 10, 7. coemt... int prieel = komt u verlustigen. — 10, 8. swacht u, enz. — wees niet bang voor de zotten, maar hoed u voor de echte boeven. Vgl. het gedicht ,vande Blauwe Seute”, v. 195 vlg. en inzonderheid 214 vle. : Dat onse ghilde en sal niement ghenaken, noch in onse ghilde wesen, die een punt heeft van desen: als moerdbranders, dief of moerdenaer, enz. — 10, 9 en 10. ghi hebt al, enz. — wie gi ook zijt, gij hebt allen min of meer een slag van den molen. Tekst. Antw. 1b., 1544, nr. 54, bl. 78, ,vanden boonkens”. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 353 en 470. Zooals deze schrijver leert, moeten wij nog andere dergelijke boonenliederen gehad hebben. In Xen dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 167, uitg. D. F. Someurzeer, bl. 200, wordt als wijs aangegeven: »Meysken gaet wten boonen, ia boonen, // u eerken hangt daer an”, voor het lied: » Int soetste vanden iare”, wijsaanduiding waarvan men den aanvang terugvindt in Een 1081 nieu liedenboeck, 1562 (zie WAoKkERNAGEL, Lieder der niederl. Reformierten, nr. 50, bl. 123, en Dr. EF. C. Wreper, De Schriftuurlijke liedekens, *s-Grav. 1900, Regist. nr. 444), voor: ,Îck wil een lied gaen singhen // en dat met goeden moet”. Ook bij Sraz- PABRT, Ætract. cath., Lioven, 1631, bl. 378, vindt men, met de melodie, de stem- opgave: , Wat zou’k met all’ de boonen doen?” voor het lied: » tls zeker wel een wonderwerk”. De stemaanduiding: ,Bonen plucken”, die men aantreft in J. van Lonexsrevn's Uyl-spanningen, Amst. 1695, vifde druk, bl. 378, voor het lied op Alva: ,Doe ’tland in dertelheden”, moet insgelijks van een boonenlied voortkomen. — De wijsaanduiding van Æen dev., enz., is nog geen bewijs, dat, zooals Erk u. BüHME, Deutscher Liederh., II, bl. 99, meenen, ,im niederländischen Volksglauben die Bohne auch Beziehung auf jungfräuliche Ehre* gehad heeft. Het gevaar, dat de boonen in dit opzicht konden opleveren, vloeit voort uit het algemeen gevaar, dat volgens het vroegere volksgeloof voor alle standen uit de nabijheid der in bloei staande boonen ontsproot. — Over de 16%e-eeuwsche Duitsche Bohnenlieder, die allen met min of meer verschil tot refrein hebben: ,Nun gang mir aus den bohnen”, zie Bônme, Altd. Lb., nr. 361, 362a, 362b, bl. 435—7, en Erk tv. BOHME, É.a.-p., nrs. 1174— 76, bl. 97—99. — Volgens B., en E. u. B., die hier Mirrer aanhalen, zou het refrein ,Nun gang”, enz. beteekenen: ,laat mi) in mijne dwaasheid met vrede, ik wil een zot blijven”. Melodie. I. Fruvriers, Etcclesiasticus, Antw. 1565, nr. 52, bl. 108, »0p de wise: ,Ghy sotten ende sottinnen”, voor : , Verdrietich boven maten”, lied met acht- regelige strophe, wat ons hierboven verplicht het tweede deel der melodie te her- halen. — Volgens de uitgave van D. F. SCHEURLEER, Amst. 1898, bl. LI, is de wiÿs ,Ghy sotten”, enz. voorgeschreven in Nieu groot Amstelredums 1b., 1605. — Zi wordt ook aangehaald door D. V. Coornxerr, Lb., 1575, nr. 28, als ,Danslied”, 0p de wijs ,Ghy zotten”, enz. voor: » Nu hoort na my, van liefde wil ick zingen”. LT Re RER EE 2 7 ET CR TS … - 308. Loopt, loopt, gesellen. (Van Sint Reyn-uyt) Top, Top, ge- mi len, die ‘soo aen-stel-len, dat ghy, oock by vrien-den, geen cre e- diet kondt vin - - - den, loopt, loopt, ge - sel - len, die tsoo aen- À mme ne — Fe? 2 A a D D : = D e/ stel-len, dat ghy, oock by vrien-den, geen cre - diet kondt vin - - - den, | és ? e—* nes Î ni (l e en EL< = _ > Pa _ en die noch munt, noch cruys ver- -bor - gen hebt in buys, naeckt en- de bloot, { PR a 6 a ——. EE — EE “à son der broodt, comt al in’t schuyt van Sint Reyn-uyt. Den cael-sten VE; van u al'’tschip al - der-minst doen sin -cken sal. 1. Loopt, loopt, gesellen, die ’tsoo aenstellen, dat ghy, oock by vrienden, geen crediet kondt vinden, en die noch munt, noch cruys verborgen hebt in huys, | naeckt ende bloot, | sonder broodt, comt al int schuyt van Sint Reyn-uyt. Den caelsten van u al ’tschip alderminst doen sincken sal. 1083 n° Wilt u bereyden om stracx te scheyden, ick moet sonder faelen noch veel ander haelen; die heden syn in pracht, syn morgen van myn vracht, want geldt en goed smilten moet, daer ieder gaet hooch boven staet. Ick cryg’ aen elcken kant de meeste neering van het landt. Tekst en melodie. Gro. Gracomo Gasrozpr, Baletten met dry stemmen, Antw. 1641 (zie bl. 897—8 hiervoren), Cantus, bl. 15, met het opschrift: ,'tSchuyt van S. Reyn-uyt”, en de wijsaanduiding: ,O che diletto”. Volgens de hiervoren t. a. p. vermelde uitgave van 1631, met Italiaanschen tekst, vangt deze aan: O che diletto M'ingombr'il petto, Mentr’ io ti vagheggio ; Vorrei cent’ occh’ haver, Quand’ io ti sto a veder, enz. Zoomin als voor het lied: ,Als wij soldaten” (nr. 247) is de Nederlandsche tekst eene navolging van den Italiaanschen. Wij geven de melodie, waarop de ver- vaardiger van het Nederlandsch lied zijne verzen schoeide volgens zijne begrippen van de metriek, onveranderd terug. Het schip van Sinte Reynuyt is eene herinnering aan de hiervoren, onder nr. 302 bl. 1079 besproken ,Blauwe Scute”. De bemanning van beide vaartuigen is ongeveer dezelfde. Dr. Kazrr, Het lied in de M. ÆE., bl. 461 en 467—8, vermeldt verschillende andere liederen van zelfden aard, en wel namelijk: &) Een lied uit het Kamper-lb. (vô6r 1542, zie Tijdschr. voor N.-N. megsch. TIT (1891) bl. 125 vlg.), waarvan ons slechts de eerste strophe van den tekst is overgebleven: Nae Sinte Reynwt soe moeten wij varen, dat hebben ons meest die vroukens ghedaen, diet ons soe ruyte[r]lick hebben helpen sparen, dat men met stucken ter merct moet gaen. So helpen sijt ons duer de billen slaen. Noch moeten si ghecleet gaen als een bruyt, soe is ons vermaen, wij moeten varen nae sinte Reynwt. b) ,Een nyeu liedeken”, nr. 174, bl. 263, Anthe. 1b. 1544: , Al ben ic van den {} | | | LIU BE À 13 LUN EE ET EN (14) | LAURE UE ll L J LE 1% ii 1 {l 1084 scamel ghesellen”. In str. 4 en 5 worden nog ,Sinte Noywerc” en ,Sinte Luyaert” aangehaald, heiligen die mede door de bemanning van ,Sinte Reynuyt” worden aanbeden. Str. 6 luidt: Dus ben ic vast te schepe gheseten int luysich schip van sinte reynuyts, | en metter ghilde min daghen versleten, dus geeft mi elcken toch wat cruyts; hi laet ons scincken en clincken, en laet ons maken den dobbelen haen; mijn keelken moet wijncken drincken, al sou mijn voetken barvoets gaen. 2. luysich = lui. — 6. maken den dobbelen haen = zeer bijzonder goede sier maken Wdb. der Nederl. taal, V, 1384). c) ,Een nyeu liedeken” uit laatstgemeld liederboek, nr. 50, bl. 73, met aanvang : Ghesellekens van herte coene, weest vrolijck nu ter tit, die somer coemt in saysoene wi moghen wel zijn verblijt. Die boomen (boonen?) beginnen te bloeyen, die sonne climt so hooge, die sotten beghinnen te groeyen, die weghen worden drooghe. In str. 4 van dit zeer vrije liedeken, treedt ,Sinte Reynuyt” te voorschijn : Trompers; pijpers ende tamboeren, die metten meelbuydel bestoven zijn, die gaerne den elleboghe roeren, si drincken so geerne den wijn; wilt sinte reynwts vaert varen, tschip leyt buyten der stadt, al soudt wijf en kinderen ontsparen, jaghet vry door u gadt. d\) Een ,liedeken voor ‘tschip St. Reynuyt”, te vinden in De Mey-blom, een volksliederboekje van 1672, bl. 8, ,stem: Den boer betaeld het al”, eene wijsaan- duiding niet te verwarren met degene van ,Den boer zal ’t al betaelen”, die men eerst aantreft in de XVIII eeuw (zie onze verhandeling: Het eenstemmig lied, 1896, bl. 338). De aanvang luidt: 1085 Za, komt hier nu altemael, die door ’t zuipen zyn zeer kael, weest nu vry vrolyck en verheugt, schoon u Neering niet en deugt, want een schoon schip nooyt gehoord, te Texel leyd aen boord. In de Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 50, komt een schriftuurlijk lied voor: ,Die vreucht in Gods woort rapen / vant slapen”, dat gezongen werd na de wise: Wy varen na sinte Reynuyt”, en dat reeds in eene vorige uitgave van 1595 werd gedrukt (zie Dr. F. C. Wrener, De Schriftuurlijle liedekens, *s-Grav. 1900, Regist., nr. 158) Dr. Lanp, Het luitboek van Thysius, deelt onder nr. 8 eene melodie mede, die tot opschrift voert: ,Compt ghy ghesellekens coene”, en vermeldt dezelfde wijs, als : »Brande Lommermeer”, terwijl door hem onder nr. 106 nogmaals dezelfde melodie wordt gegeven met het opschrift: ,L’homme armé (Brande)”. — Ook in Fruvriers’ Ecclesiasticus, 1565, nr. 35, bl. 95, vindt men deze melodie met het opschrift: liedeken op de wijse van l’homme armé, een dans, oft Tot my s00 wilt u keeren”. De zangwijs door Fruytiers medegedeeld is geheel anders dan de beruchte oude Fransche zangwijs. — Mronez Brexer, Monatshefte für Musik-Geschichte, XXX (1898), bl. 124 vlg., leert, dat deze laatste uit fragmenten bestaat van drie verschillende oude populaire liederen. He 304. Scinc her den wijn. ghe-sel -le min, wi wil-len vroi - lic —9— 0-3 5 pan ES En qe : le - - ven; het mach sule zÿn noch up den Rin, die ons ghe-luc mach ge - ven, al moe-ten wi nu sne - ven. fl 1. Scinc her den win; gheselle mijn, wi willen vroilic leven; het mach sulc zijn noch up den Rin, die ons ghelue mach geven, al moeten wi nu sneven. D Wat saelt ghetruert ? de sule bezuert, een ander moet bezoeten; wat mi ghebuert a] fe ic willecuert. 4 God saelt noch tjaren boeten, il he 1 ri r te Filb Ft dat wi nu trueren moeten. In vruechden vro O9 sine wi also, wi willens ons verbliden. Wine achtens jo een averstroo ; die ons daer om beniden God geve hem al ons liden. OX 1087 Gode geve hem heil met vruechden geil, wie metten vrauwen hoven : al heïft een veil den wint in tzeil, hi mach hem wel beloven es hi des nits te boven. Wel op, wel aen, laet niden staen, ende leven wi metter eere: met niders gaen, onnere ontfaen ; van haren bozen kere elc man hem hoeden lere. 2, 4. t.: wat nu ghebuert; verbetering voorgesteld door J. Verdam. in Tijdscl.. voor Ndl. taal- en letlerk. IX (1890), bl. 273 vlg. Tekst en melodie. Oudolaemsche liederen der XIVe en XVe eeuwen, uitg. door C. Carton (Maetsch. der Vlaemsche bibliophilen), Gent, z. j. (1849), nr. 56, bl. 122. Aangeh. door Dr. KaLrr, Het lied in de M. E., bl. 473, als ,een echt drinklied uit de XIV eeuw”. Tr ere Y me ST PL peigne nana 305. Die my dit bekerken schencken deet. — D Die my dit b en = leet; dat sy er my boot, dat sy er my boot — dat had ïick veel 2 arr ee = lie - ver— haer mon - - - - - - de-lyn root. 1. Die my dit bekerken schencken deet, die sal ie beminnen, al wasset haer leet; dat syer my boot, dat syer my boot — dat had ick veel liever — haer mondelyn root. 2, Al heb ick het meysken niet goets genoech, het isser voor jonghe luy ymmer te vroech om t goetgen te raen, om t’ goetgen te raen; daer laet ick de oude luy mede begaen. | 8. De rijckdommen steken veel sorghen in, hoe weyniger goets, hoe vrolijcker sin; sy binnen al vroo, sy binnen al vroo diet bedde verteeren en slapen int stroo. 4. Die myner dit croesgen sal doen bescheyt, die sal ick beminnen, al wasset haer leyt, en dencken daer an, en dencken daer an, als icker vro morgens niet slapen en can. 0] + . 3. binnen —= bennen, 2zun. 1089 Tekst. Nieu Amst. 1b. 1591, bl. 26, »0p de wijse: Het waren twee ghespelen stout”. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. ÆE., bl. 477, en In., Gesch. der Nederl. letterk. in de 16% eeuw, DE 17e Melodie. Naar Ps. 8, Soutert., Antw. 1340. » O Heer, ons alderliefste Heer” — »na die wise: Het waren twee gespeelkens goet” ; zie nr. 296, bl. 1060 hiervoren. Aanverwante wijsaanduiding en gelijke strophenbouw noopten ons om den tekst op deze melodie te brengen. er ETC 306. Nu wil ick een liedeken singhen. brin - ghen een kroes-gen fijn, met win. HART | subi h + 1 : : A DRM 1. Nu wil ick een liedeken singhen, À | . EU ol daer mede de liefste toebringhen RE |!) | een kroesgen fijn, met wijn. 2. Dat kroesgen is ledigh gedroncken, het salder weer worden gheschonken voor u, lief reyn, serteyn. Hout daer, schoon liefken, in deuchden, O9 ontfanckter dat kroesgen met vreuchden, van uwen knecht, oprecht. 4. Princesse, laet liefde my blijcken, soo en sal ick u niet beswijcken, schoon edel vrou, op trou. Tekst. Nieu Amst. 1b., 1591, bl. 28, ,op de wijse: Dat reeder een ridder wt jaghen, // drie uurtjens voor den daghen”. Aangeh. door Dr. Kazrr, Gesch. der | Nederl. letterk. in de 16% eeuw, X, bl. 147. — Bôame, Altd. Lb., nr. 487, bl. 545, en Erk u. Büame, Deutscher Liederhort, II, nr. 1438, hl. 299, 174e-eeuwsche Neder- duitsche lezing: ,It wold ein gut Jeger jagen // dre Uren vor dem Dage”. Van eene Hoogduitsche lezing is alleen de eerste strophe bekend. — ,Het voer een ridder uyt jaghen”, wordt aangehaald door K. van Manwper, De gulden harpe, 1627, bl. 389, voor: ,Myn ziele zucht in ellende”, een lied met zelfden strophenbouw. 1091 Het reedt een ruyter wt jaeghen”, wordt als wijs vermeld in Veelderhande Schriftuerlijcke nieuwe liedekens, Utrecht, 1593, bl. 419, voor het lied: ,Nu laet ons int vergaren”, insgelijks met zelfden drieregeligen strophenbouw. In laatstgenoemde verzameling, bl. 482, in plaats van 782, zooals bl. 46 hiervoren, bij misslag, is gezeid, vindt men nogmaals dezelfde stemopgave, ,ofte met ses reghelen te singhen” : »N'oseroyt on dire”, voor: ,Troost die moet u doch wesen”. Melodie. Bünwe, en Erk u. Bone, t. a. p., naar M. Franok, Fascic. quodlib., 1611, nr. 6. Die wijn maect vrolijok ende rijck! a Æ- D Ep — CC e = Die wijn maect vro-lijck en - de N a nl a = DE lijck, zoo suy - ver-lijck, zoo suy - ver -lijck van we - - - - - sen: my dunct, ick vint gheen haers ghe - lijck 1. Die wijn maect vrolijck ende rijck! Ick min een meysken suyverlijck, zoo suyverlijck, zoo suyverlyck van wesen; my dunct, ick vint gheen haers ghelick. Wel aen, laet maken ghoede cier! Min liefken is niet verre van hier, niet verre van hier, niet Veer van hier gheseten, ick ben in duysent vreuchden schier. a ) 3. O Venus, geeft my Paris macht, dat ick mach rusten eenen nacht, den eenen nacht, den eenen nacht aen dander in haren blancken armen sacht. 1093 4 Princes, als ghy wat ghoets verbreyt, bedryf ick niet dan vrolijckheyt, dan vrolijckheyt ; dan vrolijckheyt moet wijcken, als u ionck hertjen truerich schreyt. 3, 4. t.: die. — 4, 5. t.: hert. 1583, bl. 225, ,op de wijse: Het reghende . v. Nederl. taal- Nieu Amst. 1b., Tekst. Zen Aemst. amor. lb. seer en ick worde nat.” Tekst herdrukt door J. Borre, in Tijdschr 190, en hierboven weergegeven; — en lelterk., Leiden, 1891, bl. 1591, bl. 27, zelfde tekst en wijsaanduiding. Melodie. Zie het lied: , Het reghende seer”, I, nr. 215, bl. 787 hiervoren. 308. Ick breng mijn naeste gebeur een dronc. wvach-ten; ick gunt hem wt mijns hert-sen gront, met vro-lij-cke ghe-dach-ten. D Ick breng mijn naeste gebeur een dronc, ick hoop hy sal dat wachten; ick gunt hem wt mijns hertsen gront, met vrolijcke ghedachten. Win, wijn, fijn edele win, sober wilt ghy ghedroncken zïn, anders soo zijt ghy fenijn van wonderlijcke crachten. Als ick den edelen wijn aanschou, vergeet ick mijn labueren, en voeg het in de beste vou, en laet fiolen trueren. Win, win, fijn edelen win, sober wilt ghy ghedroncken zijn, anders soo zijt ghy fenin, men moet u dick besueren. 1095 C2 Den wijn die proefmen by den smaeck, als ons die oude leeren; hy verdrijft soo menich mensch den vaeck, die by nacht bancketeren. Win, win, fijn edelen win, sober wilt ghy ghedroncken zijn, anders soo ziÿt ghij fenin en wilt den mensch regeeren. | 4. De win is wt, den kroes is leech, een ander doe ick schencken, my dunckt ick creech so wel mijn deech ick can gheen droefheyt dencken. Win, wijn, fijn edelen win, , sober wilt ghy ghedroncken zijn, anders soo zijt ghy fenin, en doet de hont wel hincken. 5. Ontfangt van mijn den beker net, mijn vrienden wtvercoren, en drinckt het wt met eenen set, als ick u dede te voren. Win, win, fijn edelen wijn, sober wilt ghy ghedroncken zïn, anders so0 zijt ghy fenijn, ghy doet ons vreucht oorboren. 6. Noë die heeft den win gheplant al door t bevel des Heeren; God den Heer sy lof en danck, diet al hier doet vermeeren. Win, win, fijn edelen win, den menschen hart verheucht ghy fijn; ghy zijt een goede medecin, als ons die Schrift doet leeren. 1, 2 t.: sy. — 1, 7. dnders sdo zijt ghy fentin, ware te verbeteren door: dnders aijt ghy grôot ferntin, of iets dergelijks. — 2, 4. t.: treuren. Tekst. Een Aemst. amor. lb, 1583, bl. 100%, ,op de wijze: Jeught en deught”; — Nieu Amst. 1b., 1591, bl. 33, zelfde tekst en wijsaanduiding, tekst hierboven; — SNELLAERT, Oude en.nieuve liedjes, 1864, nr. 28, bl. 37, in moderne spelling. 1096 Melodie. Zie het lied ,Vruecht en duecht”, I, nr. 159, bl. 590 hiervoren, dat twee verschillende zangwijzen heeft. Wi] brengen de oudste, die van 1572, onder bovenstaanden tekst. Dr. Lanp, Luitb. van Thysius, nr. 32, geeft, met het opschrift ,Ick brengh mijn naeste ghebuer een dronck”, de volgende melodie, ,zeker een aloude formule, als bi de kinderspeelliederen” : 309. Het haentgen van den wijne, een : ’| Pa — = ® si -ne, daer aff werdtick ge-sont; al quam ïick sieck te sij-ne van LS ne D ce == ÿE ee - ni-ghen val-sce fe - nijn, de puer ge-neest die smer - te — o | P=0 EE a = JE CUIR je pr nn 5 = Wijn, weest wel - le - com win! _g 1. Haentgen van den wijne, dat isser van mijnen mont, al quam ick sieck te sijne, daer aff werdt ick gesont ; al quam ick sieck te sijne van eenighen falsce fenijn, de puer geneest die smerte — o wijn, weest wellecom win! 2. Men mach die win wel prijsen, sij isser wel prijsenswaert, schoone vrouckens eer bewijsen, sij sijnder wel eere waert: ick hebbe veel meer van doene dan dit cleijn croeselin, | hierom wil ickse proeven — o wiju, weest wellecom win! 3. Den wijn die comt s00 verre, so0o menighen mil gereen op wagens en op kerren tot Delft al binnen der stee, | si) comb al uyt den lande van Colen al over den Rijn, getont in volle vaten — o wijn, weest wellecom win! 4 Als die wijn sprinckt om hoghe, s00 isser van goeder aert; vreucht en smaeck brenckt sij in d’ooge, daer mede sijn wij bewaert, | als mense dan wert drincken met schoone vrouckens fijn, ut schalen, die daer blincken — o wijn, weest wellecom win ! — + —— 1098 Gesellen en wilt niet sorgen, al hebben wi nu geen gelt, de waert sal ons wel borgen, hout u clouck in het velt! Wij willen ons laten in schrijven en stellen in een fransijn, wij willen noch tavont hier blijven — 0 wijn, weest wellecom win! 1, 1. t.: thaentgen van den wijne isser, enz., Waar haentgen = haantje, beteekent de beste; vgl. Wdb. der Nederl. taul, V, 1380 : haantjes-muskaat = puik — beste muskaat. — 1, 4. t.: welcom; vgl. de volgende strophen. Tekst. BL 154 van het Hs. van Wourer Vernæe (1609), beschreven door Dr. Kazrr, Tüijdschr. voor Nederl. taal- en letterk., Leiden, 1885, bl. 137 vlg., ,0p de wijze: alsoot begint”. Melodie. Den singende swaan (Antw. 1655), Leyden, 1728, bl. 240, ,stem: Het aertje van de wijnen”. — Dezelfde wÿs .ofte: Komt laet ons ’t huwelijck prijsen”, wordt aangehaald bij J. C. May-Vocer, Vermakelijcke bruyloftskroon, Amst. z. j., ©& 1699, bl. 135, voor: ,Zalich is hy bevonden”. — Het lied ,Komt laat ons t huwlik prijsen”, enz., ,stemme: Het aardje van den wijn”, wordt gevonden in % Groot Hoorns lb., Amst., z. j., bl. 11. 310. Van waer compt ons den coelen wyn? waer dom daer, en van waer compt ons den coe Laatste strophe: man en die vrouw en die meyt en den wyn en den Ryn, en van enz. 1. Van waer compt ons den coelen wyn, en van waer compt ons dent coelen wyn, en van waer dom daer, en van waer compt ons den coelen wyn? 2. Hy compt van Ceulen over den Ryn. 3. Hoe compt die meyt al aen den wyn? 4. Die vrouw’ die gheeft de meyt dat ghelt. >. Hoe compt die vrouw’ al aen dat ghelt? 6. Den man die gheeft die vrouw’ dat ghelt. 7. Hoe compt den man al aen dat ghelt? er y conne 20 2 rm, RS 1100 8. Den boer die gheeft den man dat ghelt? 9. Hoe compt den boer al aen dat ghelt? 10. Den boer die saeyt en maeyt dat velt, en van daer soo cryght den boer dat ghelt, en den boer en den man en die vrouw’ en die meyt en den wyn en den Ryn, en van daer compt ons den coelen wyn. Tekst en melodie. Naar een Ib. in Hs. van het begin der 184 eeuw (Ms. Blankenb., twee bundels: 125—126, fol. bibl., te Wolfenbüttel met een- en tweestemmige melodieën, en Fransche, Italiaansche, Spaansche en Nederlandsche liefde-, dans- en drinkliederen, bundel 125, bl. 162). De oorspronkelijke eigenaar van het Hs., misschien ook de verzamelaar, wordt aangeduid door het opschrift: ,Je suis appartenant a Monsieur Charles Cousin”. Van hem ging het over aan den Hertog Lodewijk Rudolf von Braunschweig (1671—1750). Dr. J. Borre gaf het stuk uit in het Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung XVIII (1892), bI. 18, vanwaar het hier werd overgenomen. Liederen met dergelijke herhalingen bezitten wij meer. Zie o. a. in onze verzameling: ,Den boom groeit in den zavel”, en het nog heden gezongen: ,’s Avends al in den maneschïin”. 311. 1s dit niet wel een vreemde gril ? ) ———— — — — — —— — 4 — a — _ Le D — 9 — |; — = Le er PE en me) © e 1 & e - (2 Is dit niet wel een vreem-de gril? #Sou hier goed ha - ver de win die ye-ders hart ont-fonckt, en al--le swa - rig- ee me a es — + 7 le == = = — "+ — #—__9 Eo— ® a_— _ = —— — — - —l— 4 — —_— ——— sael - Jen Syn: ‘#?tge - sel-schap is dus won - der stil, in heyd ver - licht, daer by sit men nu noch en pronckt met PES rs D Ru - Re PONT. = — — = IDE == N—\ Fe | LE Mu INC: = CM LES ER MIE ) dE PE CE _& æ, Le a Te A eme _ ’tmid-den van - de win: - Ey waer-om doch dus stom en be-deckt? een be-veynsd ge - sicht. EN : 3 =) = sta - ken, — = = : — en u ver-ma-ken met al wat lust ver-weckt. ë S 1. Is dit niet wel een vreemde gril ? ‘t Sou hier goed haver saeïjen syn: ‘t geselschap is dus wonder stil in t midden vande win: de wijn die yeders hart ontfonckt, en alle swarigheyd verlicht, daer by sit men nu noch en pronckt met een heveynsd gesicht. Ey waerom doch dus stom en bedeckt ? Door goe vreughd wierd de deughd noyt bevleckt. Hey! wilt dat staken, en u vermaken met al wat lust verweckt. 3 LE, % Vandaar, wanneer er in een gezelschap eene stilte heerscht, de zegswijze: ‘t Is hier (Wdb. der Nederl. taal, N, 147). goed haver zaaien” N 1102 Wy zijn in ‘+ soetste van ons jeughd, in ‘t allerschoonste van ons tijd; ey, dat wy die niet sonder vreughd dus klack’loos worden quit! Wanneer den grysen ouderdom de groente van ons jeughd verdort, dan komen all’ onse lusten om, ons vreughd word opgeschort. Dus wel an, laet ons dan, wylmen mach, en de tijd sullix lijd, tot den dagh recht lustigh wesen, vreughd word ghepresen, en ‘t lachen in ‘’t ghelagh. Tsa jonghmans of jongh-vrouwen, seght aen wien ist dat de roemer staet? Men sal over dien houwen recht, die hem niet omgaen laet. Want ick weet een die dorstigh is en garen drincken sou zijn deel, vermits hy heel aem-borstigh is, en ‘t drooght seer in zijn keel. Drinckt het leegh, met een veegh, soo is ‘&t wel, d’elen baes, die word haes, daerom sel hy ’t u wel na doen, en sich wat dra spoen, hy eyscht gants gheen uytstel. Waerom begind ghy maeghden niet? My dunckt een yeder prijckt om ‘+ seerst. Ey, naeste buurtje, singht een lied, begindt ghy liever eerst: soo wordt u hoofd met vreughd bekranst, en soo ick yet van ‘t liedtjen weet ick sal u helpen als een lanst, en singhen dat ick sweet. Weest niet stil, ist u wil, toond u aerd, vanght eens aen, laet het gaen, geen vreughd spaerd; want wy om kluchten, vreughd en genuchten alleen hier zijn vergaerd. Windstil weder is voor het zaaien van de haver vereischt, gewenscht. zit men nu nog te 1103 pronken. — 2, 4, Ælack/loos — zonder klak of klap, zonder gerucht te maken, of opzien te baren. Vandaar verder onverwachts of onvoorziens, A. C. Ounemaxs, W'db. op Bredero. — 4, 7. lanst — lansknecht. Tekst en melodie. Srarrer, Friesche lust-hof, 1621, bl. 8, ,Inleydingh, tot vreughd en gesang, op de wyse: van d'Engelsche indrayende dans Londesteyn” ; — Wicrems, Oude VI. ldr., nr. 178, bl. 401. W. Carrez, The ballad literature and popular music of the olden time, VI, bl. 776, ziet de aangeduide wijs aan als zijnde: ,The turning dance of London” en noemt deze melodie ,another version” van de ,Pavane d'Espagne”. Wel is de aanvang (,the two first bars”), zooals Crappezz zegt, dezelfde, maar dat de ,Engelsche indrayende dans” eene andere lezing zou zijn van de ,Pavane Espagne”, is niet aan te nemen. Zie wat deze laatste betreft het lied: ,Al mijn begeerlijckheden”, I, nr. 164, bl. 610, hiervoren en bij de daar aangehaalde bronnen voeg: Bünme, Geschichte des Tanzes, IL, nr. 194, bl. 124, en L. Cerrer, Les origines de l'opéra, Paris, 1868, bl. 60 en 74. 312, Datmen eens van drincken spraeck. Naar SracpAERT, Extr. cathol. D | mess = L4 6 7 A - 1 —< a | F6 >} Ze — a Dat-men eens van drinc-ken spraeck,sou dat syn so vreem-den saeck? ick D { : = F6? © —# 7 - -e e/ denck wel neen, of ’tso ge-vil, want al de gla - sen staen hier stil. 1. Datmen eens van drincken spraeck, À sou dat syn so vreemden saeck ? ick denck wel neen, of t so gevil, want al de glasen staen hier stil. je ARE 2, Wel dit neem icker eerst by op. 4 Ha! dat edele klare sop, Apt + wist ick wie my bescheyd doen wou, Grau so wist ick wien ick het brengen sou. Dit syn de tranen die Bacchus schreyd, als hy (door het parssen) scheyd van de druyf syn bolle Moer, el die in vaten herwaerts voer. 4. Als dese traen leyd daer sy hoord, soo brengtse vreemde kluchten voort, den een die praet, den ander springht, de derde soete deuntjes singht. Men sal noch tavond een van drien, ox (acht ick) van myn sien geschie’n: dus wysheyd duyckt, ik ben u moe, | adieu tot morgen ochtend toe. 10. 8, 2. een Fransman — Fransche win, brandewijn. — 8, 4. Aock, het ledige glas bij het omkeeren; zie Dr. C. H. Pr. Mewer, Bloemlezing uit de liederen van J. Je. Starter, Zutphen, z. j., bl. 64 en 120. 1105 Wy willen doch t'avond by de wyn onbeveynsd en vrolick syn. Wie weet of wy weer in een jaer dus vergaren by melkaer. uurman, Weeb ghy wat dit beduyd ? maer, dat geld u schoontjes uyt, ey, setter u kleyne vinger aen, en siet eens wat ick heb gela’en. Ruymt wat op myn huysgesin, daer med’ komter een Fransman in. (drinckt) Ho, ho, hy leyd al in myn huyd, dies de klock van vreughde luyd. (keerd om) Datmen het nu soo vol weer schonck, als het was eer ick het dronck, waer nodigh: want myn med’gesel sou ‘t hem anders belgen wel. O het is geen nobele geest, die voor sulcken roemer vreest : ons ouders over honderd iaer maeckten sulcken geut wel klaer. Dus, buurman, tast het vrolyck aen, doet gelyck ick heb gedaen, hiet het glaesjen wellekom, drinckt het leegh en keerd het om. Tekst. Srarrer, Friesche lust-hof, 1621, bl. 99, »Drinck-liedeken”. Melodie. A. Srarter, t. a. p., zonder wijsaanduiding : Dat-men eens van drin-cken spraeck/ Sou dat syn so vreem-den saeck? Ick denck wel neen / of ‘’tso ge-vil, Want al de gla-sen staen hier ee + ofte: Datmen eens van drincken spraeck” ; — Dr. Loman, Oude Nederl. ldr. uit Valerius, bl. 58. Dr. L. vergist zich, wanneer hij meent, dat Srarter's liedje andere Î voetmaat heeft dan dat van Vazerrus; in beide liederen hebben al de verzen vier accenten : Fe B. Vazerius, Nederl. gedenck-clanck, 1626, DL. 198, ,stem : Engels Woddecot, SIREX Jo C. Srazeasrr, Extractum cath., 1631, bl. 224, ,stem: Amarilletje mijn vriendin” : | 1106 TE See PAR . 0 0 — À ——*; Em PO Ba-ta-vi-a ghysyt de Bruyd, : 2 » ; A € °° De pronck van ‘thee-le Chri-sten-rick, Daer al de We-relt is om uyt, | Veel lan- den ee - nen dam en dyck. Ghy nacht-mael-broc-kers hoord en ziet // Hier in een kort be-gre-pe lied // | D. Boroanxo, Den gheest. leeuvercker, Antw. 1645, DL. 66, ,0p de wijse: .Amarilleke mijn vrindin” (een bewijs hoe de populaire melodieën soms ontaarden) : SAP ER = = rés | BE PE E ÉD — SI me ET ed ps Re #9 — : LPXE 7 À - mt RER Soet kindt wat sal ick doen met u? Waer me sal ick u paey-en nu? Sus | = | + © — + Je - se - ke/sus/ en krijst soo niet meer/ He-laes u won-de-ken doet u soo seer. E. Corn. ne Leeuw, Christelycke plicht-rymen, Amst. 1649, bI. 160: , Zangh : ,Dat men eens van drincken sprack”, enz.: nn SES PER E EP ON Kan veel drin-cken sijn ghe-neucht? Kan het ghe-ven wa-re vreucht? O! neen: hoe kan het vreugh-de sin PESTE = em PLENPETE CP] Less ns Die me - de brenghten scha en pin? 1107 F, Cnarrerr, , The ballad literature and popular music of the olden time”, IL, bl. 793, aangeh. door Dr. Lann, Tijdschr. der Vereenig. voor N.-N. mzgsch., I (1885), 25. Het door Varerius gebruikte , Woddecot” is eene verbastering van Woody Cock (woodcock, houtsnip). CxapPeLL vond de melodie in het zoogenaamde Virginaalboek van Koningin Elisabeth, in het Fitzwilliam Museum te Cambridge. Zie The Fitewilliam virginalbook edited by J. A. Furzer MarrzanD and W. BarorAy Souire, London —Leipzig 1899 II, bl. 138, de variaties van G1LEs FARNABY, waaraan het volgende thema ontleend is (niet met bes, zooals Chappell schrijft) : »Dat men eens”, enz., aangeh. als stem, door Srarrer, t. a. p., bl. 121, voor een tweede ,drinck-liedeken” met aanvang: ,Nu jongelingen syt ghy cranck”; — Brenero, Boertigh 1b., Amst. 1622, uitg. 1890, bl. 279, stem: ,Dat men een reys van”, enz., voor: , Waer dat cleyne guytje blint”; — Corn. MAErrsz., Stichtelijle gezangen, Hoorn 1661, bl. 162, zelfde wijs, voor: ,Terwijl het Philistijnsche heyr” ; — Pers, Bellerophon, 1633, bl. 186, ,stemme: Datmen nu eens van”, enz. voor: »Floris al eer de sonne daelt”. »Amarilletje mijn vriendin”, wordt aangeh. als stem: Hoorr, Minne-plicht en kuysheyts-kamp, Amst. 1626, zonder pag., voor: ,Caartje, wat heeft’er uw hartjen verlept” ; herdrukt door J. H. Sonerrema, Nederl. liederen uit vroegeren tijd, nr. 35 bl. 82; ook bekend met den aanvang: ,Klaere, wat heeft”, enz.; zie de uitgave van ’ Dr. F. A. Srorr, I, bl. 179; — Srarpazrr, Gulde-iaers feest-dagen, 1635, blz. 422 en 582, voor: ,De tongh bedwingt, de ziel bewaerd” en ,Helena, maegd en mar- telars” ; — ?f Amst. minnebeeckie, 1645, I, bl. 99, aangeh. door Dr. Stoett, t. a. p., bl. 397; — Corn. Maertsz., t. a. p., bl. 138, voor: , Wanneer de kist van Gods verbond” ; — J. Luyken, Duitsche lier (1671), 2° druk, ’s-Grav. 1783, blz. 30 voor: »Nimphje als ik ‘er uw oogjes zo zoet”. Ve peer spin. 313, Ik drink den nieuwen most. RE — a —— RE —— Ik drink den nieu-wen most, ken vraeg niet wab hy Kkost; ’tis lag.’k En vraegniet wat zy doet, want haer lief we - zen valt my al ute zoet:; ‘tis my al eens, als ik aen - schou - we haer vrien - de- my Zoo wel aen- staet. (1) Tekst f. 1. Ik drink den nieuwen most, ’k en vraeg niet wat hy kost; is my al eens, als ik hem drinken mag als ik myn liefste heb op myn gelag. ’k En vraeg niet wat zy doet, want haer lief wezen valt my al te zoet; ’tis my al eens, als ik aenschouwe haer vriendelyk gelaet, dat my zoo wel aenstaet. D C9 ot 1109 Haer oogskens, als cristael, hebben my menigmael myn ziel gekwetst, myn jeugdig hert doorwond, en my gekost zoo menig honderd pond ; haer borstjes leliewit dede my dikwyls zeggen: ,liefste zit, doet my de eer, myn soeten engel: zit neder hier by my en laet ons wezen bly.” — ,Heer weerd, brengt ons zeer ras een versch gespoeld gelas en daer by eenen pot met rhynschen wyn, daer toe moet eenen schotel suyker zyn; brengd ons een kaerte-spel : want ik moet spelen met myn Isabel eerst een piquet ; eens fraey gedronken ! ende daer naer gespeeld, eer ons den tyd verveeld. »Maer vriend, ziet, deze fluyt moet gy eens drinken uyt, ter eere van myn zoete herderin, die ik meer als myn eygen ziel bemin. Avous! want ik begin: ziet, kameraed, daer en is niets meer in. Houdt vast de fluit, ik zal ze vollen, en zet die aen uw mond; doet toch bescheed terstond.”? Als ik het spel begin, zoo kwam de moeder in en zey: ,myn dochter”, met een grammen moet, ,gaet uit de kamer op den staenden voet!” — ,Och moeder, niet zoo wreed: want aen u dochter is geschied geen leed, laet my met haer een weynig spelen; maer stoort u niet z00 zeer, doet my nog deze eer.” — ,Neen, jongman, ‘tis genoeg, adieu tot morgen vroeg.” — ,Maer neen, vrouw moeder, drinkt een roomer wyn, zit wat by ons en laet ons vrolyk zyn.” 1110 — ,Neen, jongman, ik moet gaen.” — ,0Och neen, vrouw moeder, eerst bescheed gedaen, neemt dit gelas, wilt neder zitten ; sa, lustig eens geboeft, waerom Z00 lang getoeft ?? Den wyn klimt in den kop, men weet van geen staen Op; #tis: ,nog een pot, brengt ons eenen citroen, soucies en peirkens en nog een limoen, en nog wat suikerwerk ; want dezen wyn is voor Bello te sterk, dat zoete kindjen kan hem niet drinken, dezen zoo harden wyn, hy moest gesuykert zyn.” Dan heeft zy my geboôn als toekomenden zoon ; maer ziet, eylaes, ‘k en had het noyt gepeynst, dat zy zoo dobbel was ende geveynst : het was maer valschen schyn, de reden die zy sprak was vol fenyn. En is dat niet een valsche vrouwe, die my zoo zeer verdoofd en al myn goed beroofd ? »O valsch, venynig hert, oorzaeke van myn smert; wat hebt gy nu dat gy my hebt verraën, dat ik om u heb al myn geld verdaen ? Hadde gy my gezeyd, dat gy om trouwen niet en waert bereyd, ’k had weggegaen en u verlaeten, en elders wel gevreyd tot myn meerder profyt. ,Maer nu is ‘tal te laet te volgen uwen raed, en uwe moeder haer fenynig hert dat my hier brengt in deze groote smert. ’t Scheen ’k was van haer bemind, cezind, Le maer gy, gy waert tot myn verdriet en doch ten kond niet anders wezen, want zoo de oude zong Z00 pypen ook haer jong. 1111 11. ,Oorlof nu, Isabel, verstaet myn reden wel: in uwen mond en is niet eenen tand of hy heeft my gekost een diamant; denkt wat de liefde doet: om uwen ‘t wil heb ik verteerd myn goed, om uwen ’t wil zoo moet ik dolen; maer overdenckt den staet daer gy my nu in laet.” 1, 5. en bijgev. — 1, 6. t.: 20et wezen. — 3, 4. t.: een schotel. -— 3, 7. eerst bijgev. — 4, 5. avous = à vous! aan u, op uwe gezondheïd! Nu bestaat nog avoezen, op iemands gezondheid drinken. — 5, 3. myn bijgev. — 6, 3. wyn bijgev. — 6, 7. t.: glas. — 7, 8. t.: ‘lis nog eenen pot, brengt eenen citroen. — 7, 4. en bijgev. De Coussemaker schrijft: berdellen, perkels en nog een lamoen; terwil Willems stelt: sauciesen, peeren, en nog een lamoen. In een lied getiteld: ,Het vrolik geselschap vaarend met Schip Reyn Uyt, vois: De Mars van Marlbourg”, lied waarvan de aanvang luidt: ,Saa, laat ons nu eens vroolijk zyn // en vieren Bacchus feest”, en dat voorkomt in Âet vermaakelyke Haagsche Bosch, Amst. 1714, bl. 59, vindt men: Brengt worst, en sprot, en karbonaat, kappers, olyven meëé, souçys Boulonje maat, waar blyft de wrange sleê (pruim) ? Breng al wat dat dorst maaken kan, dat elk kan buyzen als een man, enz. Zie voor de ,Mars van Marlbourg” of ,Malborough”, J. W. Exscueps, Marschen en marsmuziek, enz., in Tijdschr. v. N.-N. mzgsch., NI (1900), bl. 106. — 7, 6. Bello = Isabel. — 8, 3. het bijgev. — 8, 6. 2y spraken vol. — 9, 8. V. P.: wat hebt gy nu dat gy hebt beraën; — De C.: wat helpt w dat gy my hebt 200 verraën. — 9, 5. sic De C.; ontbreekt bij Van P. — 9, 6. t. sic; De C.: dat gy trouwe. 9, 7. tekst: ’% had gegeven. — 9, 8. wel bijgev. — 10, 1. t.: is het # al. — 10, 8. t.: en uws moeders. — 10, 4. hier bijgev. — 10, 6. t.: maer gy waert. — 11, 4. &.: of hy kost my. Tekst. Van Paewer, los blad, nr. 37. ,Liedeken van den nieuwen most. Stemme: van Sylvia”, tekst hierboven ; — Waiccems, Oude VI. ldr., nr. 104, bl. 244, met weglating van str. 6, 8 en 11 en met talrijke veranderingen, daarbij deze aant. van Snellaert: ,dit lied, in de verzameling van Van Paemel voorkomende, wordt nog algemeen gezongen. Willems noteerde zelf de melodie”; — De CoussEMAKER, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 123, bl. 358, met deze aanmerkimg: »Peu de chansons ont été plus populaires que celle-ci dans notre Flandre. Elle est 1112 connue partout où l’on chante encore. L'air surtout, dont le caractère est franc et original, a eu une très grande vogue. On y a adapté une foule d’autres chansons. Nous avons pris un soin particulier à le recueillir très exactement, et nous croyons avoir réussi à le donner dans son intégrité primitive. Dans celui que rapporte Willems, il y a des inexactitudes et même des fautes typographiques évidentes”. Dat de melodie inderdaad voor veel andere liederen diende bewijst Van Paemel’s uitgave zelve, waar zij als stem wordt aangeduid voor de liederen: ,Christene zielen al”, bl. 9; — ,’k Moet naer myn kleyn verstand”, bl. 16; — ,Christene menschen al”, bl. 20; — ,Wat is de liefde blind”, bl. 86 en bl. 80 zelfde lied ; — , Aenmerckt hier een uytleg”, bl. 39; — ,De liefde triomfeert”, bl. 43; — ,Komt kinderen vat en leert”, bl. 54; — ,Gods kerke triumpheert”, bl. 55; — ,Hoord katolyken al” bl. 56; — ,Wat baert de liefde niet”, bl. 65. — De besproken wijs wordt nog 0.a. aangehaald in de volgende verzamelingen: Den eerelyken pluk-vogel, Antw., 8ste druk (kerkelijke goedkeuring 1669), bl. 98: ,La Silvie oft Ik drinck”, enz. voor: ,’k Zag lest met groot vermaek”; — D. Berremans, Het citherken van Jesus, Antw. 1698, bI. 80 en 88, ,Ick drinck” enz. (oft ,0 nacht, à blyden nacht off La Sylvie”) voor: »Ghelijck een hert of dyn” en ,Komt altemael tot my”; — ’* Groot Hoorns lb. Amst. Z. j., ©. 1700, bl. 148, voor: ,Speelnootjes die dit feest” ; bl. 262, voor: »Gebiedster van mijn hert” ; — ELrsaBerm van Wouwe, Gheestelyck maeghden-tuyltjen, appr. 1708, uitg. Antw. 1722, bl. 130, voor: ,Eylaes wat droef allarm”, bl. 152, voor: ,Wys die sijn ziele siet” ; — F. Marrmæus ne Bre, Rosa mystica oft verborghen rose Maria, Antw. z. j. (kerk. goedk. 1711), bl. 131, ,La Sylvie (oft) Ick drinck”, enz., voor: ,0! Arragons gebiet /} Wat is in u geschiet”? — Jac. ne Ruvrer, Niewv tb. genaemt den maegdekrans, Duynkercke (kerk. goedk. 1712), bl. 19, voor: , Wat voor een droeve maer”, en bl. 49, voor: ,Wat gaet gy grooten Godt”? — Het neuve vermakelyke Thirsis minnewit, II, Amst. 1731, bl. 52, voor: ,Myn soete DR raies ue ON : L 7 | ; : S Jacolyn”, bl. 54, voor: ,’k Veracht de min-godin”, bl. 96, voor: ,Ach! vals-gebrayde net”; — Den nieuven bergh Parnassus, Gent 1732, bl. 20, voor: ,0 Jesus maeckt T . À 1. Em mp S 7 "7 A) [L< my reyn”; — J: S[ricurer], Oude en nieuwe lofzangen, Amst. 1740, bl. 45, voor: » Verlaat nu Bethlehem”; — In, Oude en nieuwe geestelijke liedekens, Amst. 1740, bl. 12, voor: ,Agnes getrouwe maagt”; bl. 90, voor: ,o Prins van ?s hemels hof”. - Los blad nr. 36, gedr. bij Thys te Antwerpen, voor: ,Ach schrikkelyk gepys” (,Treur- liedeken van de trompetten der helle”). Nog in 1849 gebruikte PruDExS van Duyse deze wijs voor een liedje in populairen trant: ,Kom grootvaêr, goede man” (De prentverkooper), te vinden in De Eendragt, Gent, 1849, nr. 21, bl. 83. Melodie A. Wicceus, t. a. p.; — SneLLaerr, Oude en nieuve liedjes, Gent, 1852, nr. 24, bl. 14, en 1864, 2@e uitg., nr. 92, bl. 41, hierboven weergegeven; — B. De Coussemaker, t. a. D Ik drink den nieu -wen most : ‘ken vraegniet wat hy kost; ‘tis my ge- ( l Î |! l 1! drin-ken mag, en ik myn lief-ste heb Op myn ge- 1 À lag. ’k En vraegniet wat het doet: want haer ge -zich - te zoet; ik ben ver - rukt zoo haest ik | lyk ge - laet, dat my zeer wel aen-staet, | > )FQ 7 . Fe . | C. Hs. van c. 1621, nr. 4858 der K. Brusselsche Bibl., bl. 276 (vgl. de lezing J hierna): | sic 2 _ L— LA Jr nr : = = PE sn — = | eo - = Een Ps EN RE o —— lc de jeu | O dach! o blij-den dach, Soo lang, s0o lang ver-wacht, Als ick hier | 124 FE .. | den af - laet dees vlam niet meer te sijn ge- ‘ _— - ‘ = : ne SR quelt. Gy die mijn vrien-den sit, En my ge- kent hebt o-ver lan-gen = =X Po) ET Her Time yes L | Si D 1 le pr tit, Ick bid u nu door mi - ne uut het vier Int welck ick brand al- hier. x De alerte >hillis se | : D. Amsterdamsche Pegasus, 1627, bl. 153, ,Harders-liedt tusschen Phillis en Silvia, stemme: La Royale”. De naam van Silvia zal hier toevallig gebruikt zijn en niet in betrekking staan met de wijs ,la Sylvie”: res Phil - lis, wer-re-waertsdrijft ghy met u - we schaep-jes So Toeft | toeft/ ey Nim-phe - lin} want Maegh-den en Knaep-jes / Wy = — _— 7 Phillis. haest’-lijck heen/ eer zich den dagh toi ney - Sen port? TE . Ç 5: Ni = 1 ES wil - len oock meed/soo fluex’’tmaer e - ven duys - ter wort. C4 & ben van meeningh wat Bosch-waert aen Min Vee te doen in tklaver gaen Srarrer, riesche lusthof, Amst. 1627, bl. 193, ,stemme: La Royale”, voor: _Juffrou, als ick u deugt”, zelfde melodie, buiten het slot dat daar klinkt: F. Pers, Bellerophon, Amst. 1633, bl. 212, stem: ,Royale of Juffrou als ick u deughd” : Treet aen ghy groo- te hoop; al nae den Oe- ver / Daer leyd (°), Ghy moe-ter toch heen/ al saegh-dy schoon droe - ver / Al tert de Schuyt ghe - reet} be- taelt daer u-wen tol. Want Key-ser ghy seer be-deest/ghy staet doch op de rol. ; NE RS nn es ner L Qt — é. en Ko-ningh/en Prins of Heer/ Be- ta-len tol aan Cha-rons Veer G. G. F. Bussk, Het gheestelijck blom-hofken van Bethleem, Antw. 1663, bl. 32; ,stemme : als volght”, en volgens de tafel van het boek: ,stemme: o Nacht, d blyden nacht, etc.” (zie onder de geestelijke liederen onzer verzameling, en nr. 165, bl. 615 hiervoren) een lied, dat nochtans anderen strophenbouw heeft: a! \ 3) } ma} _ = GS D M CR PAPER tte = O Je - su weest ge - groet, Die ons hier vreugt aen - doet, | : | Re nee | | we En - gel-tiens. Wat lief - de dwinght u Heer ghy ghe- À \ fl & {| 4 —- h | LA : : Rey : ; ; | wor-den sit een Kin-tien teer? T'is on-ver-dint, wie kant ver- | me em (= | | —8—-— | et A 2: —, | Û nu | ry! \ x si . | ghel - den dat ghy wort een Kint, Om dat ghy on -se siel be - mint, Ook in D. Bezremans {let citherken van Jesus, hierboven, bl. 1112, aangehaald, vindt men voor liederen, die wèl denzelfden strophenbouw hebben als ,Ik drink den nieuwen most”, de wijsaanduidingen: ,La Sylvie (oft) Ick drinck, enz. (oft) O nacht, à blyden nacht”. H. Ævangelische leewwerck, Antw. 1682, II, 200, »wijse: Drinckt van den nieuwen most” (,La Royale”: nog aangeh. /b. II, bl. 10, 29, 96, 209): Den op-per-heer van al Is in dit tra-nen-dal ge-wor-den mensch, D —— Om-dat hy ons na wensch Sou ma-ken vrij van Sa - tans sla- ver -ny. p = ‘tal syn we - sen geeft, Lightin een stal En nu self Trou - We, schreyt van En van kouwe -deckt al - leen met hooï. Be > a = un ei 58: druk, nr. 1e 9 700, { boeren-lieties, Amst. c. 1 Hollantse en nieuwe Oude »van de nieuwe mos|t] » »Courante diminuée A ) : 1117 Deze laatste zangwijs sluit zich aan bij de lezing te vinden in H. Sweerrs’ Innerlykke ziel-tochten, 4% uitg., Amst. 1701, bl. 161, ,toon: Je voy toutes les nuicts, of: ,Dat Jupiter sijn (throon)”, voor: ,0 Jesu, eeuwig licht”. — ,Je voy” enz. 0f ,Dat Jupiter”, enz. worden aangeh. in ‘* Groot Hoorns 1b., bl. 146, voor: »Al die den egten-staat” K. Jax van Ersraxp, Gezangen, enz., 44 druk, Haarlem 1738, bl. 158, ,stem : Ik drink”, enz. : Myn Kal - li-oop,myn pop, Sa lus-tig nu een lug -te bui; Mos-sieur A -pol met uw ge - mui-ze-brui, Sta by en = HE ee — helpt me nu ver -jaa - ren, +M ag ‘er nu op staan, Laat keel en snaa-ren gaan. L. Den singende swaan, Leyden 1728, bl. 123, onder stemaanduiding : ,Op een td wat geleên”, voor het lied: ,Het menschelyk geslacht”, dat op ziÿjne beurt wordt aangehaald als wijs, bl. 216, voor: ,Al die ziÿt droef van hert”, terwil men, bl. 491, de twee laatste aanvangsregelen met: ,Ik drink”, enz., aangehaald vindt voor: , Wat dunkt u is Ambroos ?” Het men-sche - ljk ge - do it Had in een duyst’-re nacht se ee —_ ——— = soo dat-’et haer ver - droot Te blij-ven lan-ger in ES Le ee die groo -te noot. Sy had-den lang à Na “pif - de = tiÿ - ding/ die haer was voor-seyd/ Dat ko - men sou haer trouw Ver- los - ser/ die haer los - sen sou Uyt hae - re groo - te rouw. Eene 164-eeuwsche Fransche melodie: ,La Royale” of ,La Sylvie”, zal hebben aanleiding gegeven tot de hier besproken zangwijs, die gedurende meer dan twee eeuwen populair bleef. De hier besproken melodie is ook niet zonder overeenkomst, ten minste wat de eerste maten betreft, met, de Fransche melodie: ,Si cette malheureuse bande”; zie het lied: ,'tGeween, ’tgehuyl, ‘tgekryt”. ’k Nemen ’kNe-men uyt het het glazeken een. —— geen; Jan - me! laet me drin- ken uyt 1 | 1. ’k Nemen uyt het glazeken een: 6. een is geen; Jan domme! laet me drinken uyt me glazeken alleen. 2. ’k Nemen uyt het glazeken twee: twee om een, een is geen; Jan domme! enz. (eu) ’k Nemen uyt het glazeken drie: drie om twee, twee om een; | Jan domme! enz. 4. ’k Nemen uyt het glazeken vier: de vier is me manier, drie om tweée; Jan domme! enz. vyve doe me blyven, | vier is me manier; Jan domme! enz. me gla -ze- ken =] Co 5. ‘k Nemen uyt het glazeken vyf: 10. al - leen. ’k Nemen uyt het glazeken zes: zes, ’k doe me best, vyve doe me blyven; Jan domme! enz. ’k Nemen uyt het glazeken zeven: zeven is me leven, zes, ‘’k doe myn best; Jan domme! enz. ’k Nemen uyt het glazeken acht: acht geeft me magt, zeven is myn leven; Jan domme! enz. ’k Nemen uyt het glazeken negen: negen doen me beven, acht geeft my magt; Jan domme! enz. ’k Nemen uyt het glazeken tien: tien: ‘tis om te zien, negen doe me beven; Jan domme! enz. PRE Æ FRERE = ’k Nemen uyt het glazeken elf: acht geeft me masgt, elf, ‘k drink het zelv, zeven is me leven, tien, ‘tis om te zien; zes, ’k doe me best, Jan domme! enz. vyve doe me blyven, vier is me manier, 12. ’k Nemen uyt het glazeken twolf: drie om twee, twolf, k moet het wolgen, twee om een, elf, ’k drink het zelv, een is geen: tien, ‘tis om te zien, Jan domme! laet me drinken uyt negen doe me beven, me glazeken alleen. fait 5, 2 en 6, 8. t.: wyf doe me blyvn. — 12, 2. Bÿ de C. vertaald door: jh il »Douze me répugne”. — 12, 9. t.: vyf, enz. (1h if 111 Al qi Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, RU nr. 119, bl. 353, ,de twaelf glazen”, opgeteekend te Duinkerke, waar het lied ten tijde van d. C. nog zeer bekend was onder het zeevolk; — Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 474, zou het stuk om zijn vorm als zeer oud willen beschouwen, en ziet het aan voor eene parodie of navolging van het lied ,Een is eene”. Zie onder Le) de geestelijke liederen onzer verzameling, waar nog meer parodieën van dit laatste lied worden aangeduid. 315. Drink ik à pintje. À ET — a En À N er a | Tr ri # Te ï = k Drink :ïk i pint-je, ‘kdrin-ken ’lyk ä zwyn-tje. Drink ik à ï ñ : ES = Ge a == | kan - ne - tje, ’k drinken ‘lyk àä man-ne-tje. Drink ik à stoop- tje y EE à À = et Se —# he | He » | + D EE—— | (| [ = DEEE Î LEE pu —_ | kvol-len in än hoop -tje. Nooyt van me le - ven meer, ‘ken 6-5 —_ —à NN A | — à 0 | pe eZ Re sel GE — — drin - ken geen ge - ne - ver meer nooyt van me le - ven meer, ken = = ts —— D - | np “ D Un a drin - ken geen ge - ne - ver meer. Drink ik à pintje, k drinken ‘’lyk à zwyntje. Drink ik ä kannetje, k drinken ’lyk ä mannetje. Drink ik ä stooptje, k vollen in än hooptje. Nooyt van me leven meer, ’k en drinken geen genever meer. 6. t.: & hooptje. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 220, bl. 355, uit den mond der Duinkerksche zeelui. 71 316. ’s Maendags, en ’s maendags, a —#: = er twee, ik dronc er 1. ’s Maendags, en ’s maendags, dan ginc ik om een pintjen, om een pintien ; ik dronc er twee, ik drone er dry, dronc er tot vijf en twintig by. — ,Doen-si, doen-si, doen-si, Jan? Hebben si dat gedaan?” — ,lJa”, sey Jan. Le) *s Dingsdags, en ’s dingsdags, dan was het vastenavond, vastenavond ; mijn wijf is op den toer gegaen, en ic ginc met een ander. — ,Doen-si?” enz. C2 ’s Woensdags, en ’s woensdags, dan ginc ic om een kruysken, om een kruysken; wat wilt gy dat ’k een halven dag ga temmeren of ga buysschen ? — ,Doen-si?” enz. 4. ’s Donderdags, en ’s donderdags, 112: 3 2] dan was ’t den dag van eten, den dag van eten; si stelden mi al de beentjens voor, en ‘t vleesch was afgeëten. — ,Doen-si?” enz. 5. ‘s Vrijdags, en ‘s vrijdags, dan was ’t den dag van slapen, den dag van slapen ; min wijf was uyt commeeren gegaen, mijn bed was noch te maken. — ,Doen-si?” enz. 6. ’s Saterdags, en ’s saterdags, dan was ’t den dag van renten, den dag van renten: ic brocht geen enkel oortjen t’huis, wy vielen aen ’t batementen. — ,Doen-si?” enz. 1 ’s Sondags, en ’s sondags, dan was ’t den dag des Heeren, den dag des Heeren ; dan deed ik mijn schoen hemdeken aen, daerop mijn beste kleeren. — ,Doen-si, doen-si, doen-si, Jan ? Hebben si dat gedaen?” »Ja”, sey Jan. 2, 4. t.: andere. Den Zundag, den Zundag. Den Zundag, den Zundag, ‘tis de dag van sHeere. Me doen uis schoon hemd an en uise schoone kleers. Den Moandag, den Moandag, me goan a pintje drinken, a pintje twee of drie, of vier of vuf en twintig. ’tis te mascheren; Den Dissendag, den Dissendag, B. me loopen tin bij ‘# sotte, mè boeren en heeren. Den Oensdag, den Oensdag, ’tis à kruisje ’t halen; wilt den paster geen géhen ’k zal by den koster een halen. Den Dunderdag, den Dunderdag, ’tis ol vergeeten ; me zyn in drufheiïd; me meugen hoast nie eeten. RE 2 es re È = 1126 En e Maandag, en e Maandag, dan wou ik een pintje drinken, een pintje drinken: ik dronk er vier, ik dronk er vif, ik dronk er zes en twintig. Viva lette matté ati, mortel den bakker van belsjamé, courage matté, ei spinage, ei spinage. En en Dijnsdag, en en Dinsdag, dan wou ik een pijpke smoren, een pijpke smoren: ik ging naar mijnen besten zak, maar ik had mijn pijp verloren. Viva, enz. En e Woensdag, en e Woensdag, dan wou ik een beetjen eten, een beetjen eten: de beenen werden op tafel gebracht, en ‘t vleesch dat wierd er vergeten. Viva, enz. En en Donderdag, en en Donderdag, dan wou ik een beetje slapen, een beetje slapen: maar ze kwamen aan mijn beddeken en ze deën er niets als praten. Viva, enz. En e Vrijdag, en e Vrijdag, dan wou ik een beetje werken, een beetje werken: maar het werken stond niet naar mijnen staan, Zin, want ik kon mij niet meer versterken. Viva, enz. En e Zaterdag, en e Zaterdag, dan wou ik mijn preeken halen, mijn preeken halen: ik ben tot mijnen baas gegaan; maar hij kon mij niet betalen. Viva, enz. 1127 -] En e Zondag, en e Zondag, dan is ’t de dag des Heeren, de dag des Heeren: dan doen wij ons schoone hemdeken aan en al ons beste kleeren. fs Viva, enz. IL 6, 3. preeken, loon. Tekst. A. Wicreus, Oude VI. ldr., nr. 250, bl. 520, ,De goede week”, zonder bronaanduiding. Snellaert teekent daarop aan: ,Woorden en muzyk van eene my onbekende hand geschreven” ; — Horrmanx v. F., Niederländische Volks- | flamand de France (Extrait des Annales du comité flamand de France, tome IV), 1 afzonderlijke druk, Duinkerke 1859, bl. 18, ,De weeke”, tongval van Bergen è (Bergues); — C. Ons volksleven, LIL (1891), bl. 54, opgeteekend te Antwerpen; — D. J. Bors, Honderd oude Vlaamsche ldr. nr. 73, bl. 179, die nog vermeldt: Vo/k en taal, 1891, bl. 106. Een dergelÿk lied is ook in Duitschland bekend, doch schijnen de teksten van vroegeren datum te zijn; zie Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, mm IT, nr. 1617, bl. 437: ,Am Sonntag, am Sonntag”. Bij de daar aangegeven Duitsche bronnen kan men voegen: Oscar Scxape, Deutsche Handwerkslieder, Leipzig 1855, bl. 178. — T. à. p., nr. 2134, bl. 833, deelen Erk en Bühme nog een geestelijk lied mede onder den titel: ,Fromme Vorsätze für die sieben Wochentage”, met aanvang: 1 »Am Montag da fängt die Woche an”. — Op bl. 548 van Willem’s werk, zegt | Snellaert : ,Dit lied was reeds in de zeventiende eeuw bekend. Ik bezit een vliegend . blad met houtsneéplaten van ‘’t jaer 1638 (Antw. Jos. Jacops), waarop o. a. staet een Nieu Kluchtigh liedeken van den Geusen Haes op uyt Calloy, op de wijse: | Hebbense dat ghedaen, doense, doense, enz.” Het eerste van de tien coupletten het eenige door Snellaert medegedeeld — luidt aldus: »De Geusen, de Geusen en die boose Fransen, boose Fransen, sy quamen met veel schepen aen om in Calloy te dansen. | Hebbense dat ghedaen / doense, doense, Hebbense dat ghedaen / Geus neef comt aen.” Over dit lied, waarvan wi den volledigen tekst niet mochten terugvinden, zijn wi de volgende aanteekeningen verschuldigd aan Prof. Paul Fredericq: »Het lied, waar Snellaert (bij Willems, bl. 548) de eerste stroof van opgeeft, is een gedicht op de gevoelige nederlaag bij Calloo door het leger der Vereenigde Nederlanden in 1638 geleden. | »Frankrijk en de Nederlandsche Republiek hadden een onderling verbond gesloten om Spanje in de Zuidelijke Nederlanden te komen aanvallen. lieder, nr. 158, bl. 277; — B. De CoussemAKER, Quelques recherches sur le dialecte - a Rs — ss a 1128 Richelieu zond een leger naar Artois en liet St. Omaars belegeren. De stad- houder, Frederik Hendrik, rukte met zijn leger ’t hertogdom Brabant in en had het op Antwerpen gemunt. Aan zijn neef, graaf Willem van Nassau, gaf hij last om met eene afdeeling van ’t Statenleger te Liefkenshoek op den Vlaamschen oever der Schelde te gaan post vatten en van daar Calloo te bezetten. Willem van Nassau had 6000 voetgangers en vier compagnieën ruiters. Den 17 Juni 1638 kwam de Spaansche veldheer, markies de Sfondrato, hem aldaar aanvallen en dreef hem uit de schans van Calloo. Graaf Willem’s 21-jarige zoon, Maurits van Nassau, sneuvelde er met veel volk. Maar in den nacht tusschen 21 en 22 Juni 1638 moest hij voor- goed wijken en zijn terugtocht werd eene echte krijgsramp. Veel soldaten verdronken of vielen onder de vijandelijke kogels. Paarden, geschut, bagage en schepen gingen verloren. 2400 krijgsgevangenen namen de Spanjaarden. Frederik Hendrik, die op het gelukken dier onderneming wachtte, om op den Brabantschen oever der Schelde Antwerpen te naderen, keerde ontmoedigd naar Holland terug (Zie AREND, Algemeene gesch. des Vaderlands, derde deel, 5e stuk, bl. 108—110). ,Die nederlaag, zeer beduidend en zeer vernederend, werd door de Spaansch- gezinden in de Zuidelijke Nederlanden naar de gewoonte van den tijd met schimp- liederen gevierd. Het lied door Snellaert bezeten en waarvan hiïj slechts de eerste der tien strofen mededeelt, is er een bewijs van. »In een lied bij van Lummel (bl. 529), op de inneming van ‘’t Sas van Gent door de Geuzen in 1644, lied met aanvang: ,Alweer geen deeg, de kuyp is leegh”, leest men: Het malle liedt, singht ghy nu niet: Graaf Willem in het schuytje, in het schuytje, En hoe hy Callo weer verliet, Sus, sus: nu heeft dat fluytje Vry een andre toon... »Nog in een ander lied op de verovering van ’t Sas (1644), met aanvang: ,Juycht nu vereende Nederlanden”, wordt met bitterheid een schimplied der Gentsche Spaanschgezinden op de nederlaag te Calloo (1638) herdacht (van Lummel, bl. 535) : Foeïj, Gentenaers, die onlangs zouden, (sic) En om Callo u gal uytspouden, Op onsen kloecken Delvenaer .. . »Die verovering van ’t Sas van Gent in 1644 was overigens eene belangrike gebeurtenis. Ook wordt zij bij van Lummel (bl. 529-539) in niet minder dan zes liederen bezongen. Het eerste, op ’t refrein: Hebbende (1.: hebbense) dat gedaen, doense,. doense, waarin gesproken wordt van ,’t malle liedt” van Callo, dat (blijkens Snellaert’s aanteekening) op dezelfde wijze voorgedragen werd, schint er een bepaald antwoord op te zijn geweest. »Over het moeielijk beleg van ’t Sas van Gent, zie ArExp, derde deel, 5e stuk, bl. 467—469 en 488-491 (Begonnen beleg in Juni, 5 Sept. 1644 ’t Sas ingenomen)”. ee 29 de 11 Melodie. Zooals de zangwijs bij WiLcews, t. a. p., voorkomt is ze volkomen ongenietbaar : ’s Maen-dags, en ’s maen-dags, dan ginc ik om een pint-jen, om een 4 ik dronk er dry, dronk er tot vif en twin -tig by. Doen - si, doen - si, doen - si, Jan? heb-ben si dat ge-daen? Ja, zei Jan. (1) Maat met vif slagen. Wii deelen onder A eene verbeterde notatie mede. Naar ons oordeel komt de beste lezing voor, zonder tekst, in Anciens airs et chansons populaires de Termonde, uitgegeven door Kiemexs Wytsman, Dendermonde, 1868, nr. I, ,van Ste Crispijn”. W. teekent daarbÿ aan, bl. 12: ,Le plus ancien air de corporation qui nous soit parvenu, appartient à la confrérie de St. Crépin (cordonniers). Il porte le cachet archaïque du commencement du XVIe siècle”. Deze melodie waarop wij den tekst van Willems brengen, kan ook wel van de tweede helft der XVId eeuw zijn. Wi brengen deze zangwijs op een tekst nagevolgd van A: vif en twin-tig.—Doen-si, doen-si? heb-ben-si dat ge-daen?—Och ja, zei Jan. 1130 Wij laten thans verschillende andere lezingen derzelfde zangwize volgen. De eerste, te vinden onder de melodieën gevoegd bij het ter K. Brusselsche Bibl. berustend zoo genoemd Hs. van Anna Bïüns, bl. 156, draagt tot opschrift ,de Geuzen” en wijst duidelijk op de door Snellaert medegedeelde strophe. Het slot dezer zangwijze, te oordeelen naar de twee lezingen die onmiddellijk achterna komen, is onvolledig : fe (eme eme = HA ET eZ e Qt | etat Pere EL —— k Nue LÉ ET 7 PT En = en _ SC Î l De tweede lezing komt voor in de verzameling van Pers, getiteld: De laeiste (Hi vernieuwde Urania, ,zijnde het tweede deel van Bellerophon”, Amst. 1656, bl. (re 187, ,stemme: Doense, doense”, met den tekst: ,Slyp schaar en mes” herdrukt door J. H. Scuerrema, Nederlandsche liederen uit vroegeren tijd, 1885, bl. 239: a À s CET ras LE RS 1 KIN EE schat te ha - len/ Maer op de deughd en eer/ la -cy, la - cy! | m7 : y — gp —68—2— Maer op de deughden eer/men wey-nigh let. LE Dem fan EPS Eu VE mn ge CE LS De derde lezing treft men aan in O. en n. Hollantse boeren-lieties, Amst. c. 1700, 12, met het opschrift: ,T’ Slooterdyk” : De vierde lezing wordt gevonden onder De Coussemarer’s Chants pop. des Flam. de France, nr. 131, bl. 378, voor een lied op de Spotnamen van de steden van Merris, Belle, Hazebroek en Boeschepe: SE 7 D SET Rs : ®——$ : e D fe me | en D rer ns LP TS EL Pam Z ip SE te Mer-ris daer staet een stee -nen mo-len, een stee -nen ES en EESRS —2— 9 — 2 9 —_— 2 9 — — RE 9 do -len. Zegt het maer, Is dat nie waer? Ze zyn zot dat ze do - len. De zangwijze die volgt, medegedeeld door Por pe Monr, Æet lied van den boom en leugenliederen, in Nederl. Museum, Gent, 1889, tweede deel van den jaargang, bl. 260, schÿnt, wat den aanhef betreft, een van den mol- naar den parallellen dur- toonaard overgeloopen afstammeling van de voorgaande melodieën, alhoewel het slot dan ook naar de oude Fransche zangwijs: ,la Faridondaine”, is overgewaaid : ha - len. Voor el-ke leu-gen, die ik lieg, wil ik een’ flesch be - ta - len. Gansch anders en modern klinkt de zangwijze medegedeeld door Bors, t. a. p. hierboven weergegeven onder D. Anders ook zijn de melodieën van de hierboven gemelde Duitsche liederen. Onder verschillende benamingen wordt de besproken zangwijs aangehaald, o. a. door Van Lummez, Mewv Geuzenlied-boek, bl. 529, voor het reeds vermelde lied op de verovering van ’t Sas van Gent: ,Alweer geen deeg, de kuyp is leegh” (5 Sep- tember 1644), ,op de wyse: Hebbense dat gedaen, doense, doense”. — De wijs »Hebbense dat gedaen” vindt men nog aangehaald bij Focquensrocon, Alle de werken, enz., Amst. 1696, IT, bl. 180, voor: ,Ons Leisje buur” ; — De wijs: , Van doen, doen, doen”, is vermeld in Thirsis minnewit, Amst. 1752, I, bl. 60, voor: » Ontsluyt, ontsluyt uw venstertje”, een lied dat op het einde der laatste eeuw nog herdrukt werd in Het zingende nachtegaeltje, Amst., Holst, z. j., bl. 4, en G. van der Linden, Amst. z. J., bl. 4. De wijs ,Doense, doense, etc.”, wordt gevonden in # Groot Hoorns 1b., bl. 268, voor een lied van J. pe Recr: ,Dat Sinter-Klaas / dien ouden baas” ; ook te vinden in Thirsis minnewit, Amst. c. 1752, III, bl. 46 (zie hierna het lied: ,Sinte Niclaai van Tolentijn”). 75 Maendaegs, ’s maendaegs, Dan gaen wij om een pintje! enz. wordt aangehaald door J. rer Gouw, De volksvermaken, bl. 557, t. p., waar de schrijver van het ,maandag maken”, naar het Fransch ,faire le lundi”, over: »maandag vieren” der ambachtsknechten spreekt, een gebruik dat de ,zittende ambachten ’t langst volgehouden hebben”. Naar het schint is het ,maandag maken” in Holland nog niet verloren gegaan, vooral bij de werklui van het bouwvak, van daar genaamd ,maandaghouwers”; heel België door wordt de ,maandag” nog wekelijks gevierd. 317. Komt al byeen. (De theevrouwkens) GTA KE Komt al by-een, Er LP ER — gy vrouw-kens bly van gees-te, op de-ze wa-ter- stelt u op de been! Ik heb in ‘tzin van u eens te trak -tee - ren, wy zul - len wat kom-mee-ren; komt en u ne- der-zet, — ti - re-let, komt »Komt al byeen, gy vrouwkens bly van geeste, op deze waterfeeste : oud en jong, groot en kleen, ik nood u al gemeen; sa, stelt u op de been! Ik heb in ’t zin van u eens te trakteeren, 2. wy zullen wat kommeeren ; komt en u neder zet, — tirelet, in mijn salet. »Fraei Jacquemijn, maek vuer zonder getater, en hang den moor vol water; want Maeiken en Cathlijn, Bellotjen en Jozin, Magrietjen en Francin, en Petronel, zyn hier al by malkander; daerom voor d’een als d’ander, elk een thee-tasken net, — tirelet, op tafel zet! D LAT=RRDREREE fi LE L Sa, lustig Klaer! neem dan een suiker-klontjen en steekt het in u montjen; maer zeg my eens, gevaer, hoe gaet het van dit jaer met uwen troetelaer ?? — ,Ach! mijn compeer, ik moet van droefheid klagen, dien dronkaerd geeft my slagen en menigen soufflet, — tirelet, voor mijn banket.” — ,Gebuervrouw San, wil eens den pot opvullen, en laet ons kokerullen; maer ZWijg van uwen man; ik ben er slechter an met mijnen kranken Jan; ‘tis wel een maend dat hy niet en kan winnen, ‘ken weet niet wat beginnen, ons kleërs en lijnwaet net, — tirelet, tis al verzet.” — ,En klaeg mij niet van zoo een kleine ellende, die God u komt te zenden, ik lijde meer verdriet; want mijnen deugeniet altijd naer andre ziet, en laet my t’huis geliÿk een arme sloore; daer by speelt hy den dooven des avonds alzoo net, — tirelet dien stroôn cadet.” » Wat ’s dit Catlijn? hebt gy uw competentie ? vindt gy daer in diff'rentie in ’t water, zegt het mijn ?” — »Och neen ik, Jacquemijn; maer k heb het hoofd vol pijn, als ik bepeins dat ik my ging versmooren met mijnen droogen Jooren. ’k Ben als een visch in ’t net, — tirelet, zoo kael gezet.” — ,k Heb al genoeg theewater in mijn mage. Mijn Klaeis heeft beter dagen; want van des morgens vroeg, z00 zit hy in de kroeg, en zuipt daer als een zoeg; en met de kaert verzeirt hy al ons schijven; ‘k laet ook het werken blijven. Sa een poerloetjen net, — tirelet, daer op gezet!” — ,Wat wilt gy hier uw man z00 zeer uitstrijken !? — ,Kom eens en wil bekijken hoe dat mijn slonken Pier is heele dagen schier vol brandewijn en bier; en ik, eilaes! weet niet waer meë te leven; mijn kinders daer beneven die worden alzoo net, — tirelet als een piket.” — ,'k Bid u, houdt op, theevrouwkens of kommeeren, uw mans Zoo droog te scheeren; gaet henen, kookt uw zop, eer dat gy voor uw kop of bakhuis krijgt fraei klop. Moet gy uw man als vlas door d’ekel trekken, of als konijnen rekken? ’t Waer beter dat m'u zet, — tirelet, in ‘t raspuis net. »Orlof hier meëé, en wilt u niet verstooren; men vindt veel brave slooren, zoo wel te land als steë, die met een baksken thee haer houden, wel te vreé, zonder haer mans te leggen op den rooster ; neemt dan dit lied voor trooster: die niet en is besmet, — tirelet, heeft ’t aenzicht net.” 3, 4. &.: # gevaer. — 4, 3. kokerullen = stil spreken, van + Fransch chuchoter (ScHuErMans, Jdioticon). — 4, 11. verzet = in pand gegeven tegen geld. — 5, 11. stroôn = strooïen, van stroo. — 7, 7—8. Aangeh. door SCHUERMANS, t. a. p., op Verzeerden = verteren, verkwisten, verspillen, nog heden heel Vlaanderen door bekend. — 8, 5. &.: ja heele, enz. — 9, 11. raspuis = rasphuis, gevangenis, waar men vroeger brazieliehout raspte. Tekst en melodie. Wrrrems, Oude VI. ldr., 1848, nr. 241, bl. 498, , De theevrouwkens”, zonder bronaanduiding; — Snezraerr, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 112, bl. 122, ,XVIILe eeuw”. Hit ki Il LUN | j | 318. Isser iemant uyt Oost-Indien gecomen? Melcdie naar VALERIUS. »Is-ser ie-mant uyt Oost-In-dien ge - co - men, die Heeft hy niet van den toe-back ver- no -men?seg-get my À PRE RE enr doet, segt my dat vroet’!” »Isser iemant uyt Oost-Indien gecomen, die wat weet? Heeft hy niet van den toeback vernomen ? segget my bescheet: Oft hy is goet voor t’menschen bloet en oft hy haer oock deucht doet, segt my dat vroet!”? »De vroukens synder seer veleynich tegen den toeback; sy achten syne deucht seer weynich, gheven hem een lack; seggen daer van, als dat den man daer deur verdroogen can, is daer iet van?” | | — ,Sou dien toeback alsoo verdrooghen smans natuer? De Indische vrouwkens hebbent wel gedoogen dach ende uer: al even coen cant den man doen, t’savonts, s’morgens en noen, t’vrouwen sermoen.” 4. ,Sout gy den toeback soo verneren? neen, vrou, neen; tmennich siet men daer deur floreren, alsoo ik meen; seylen met sin ter zeevaert in coopmans om haer gewin; drinckt niet te min.” 5. ,Toeback gedroncken is medesyne, stelt u te vree! De asschen is goed voor de tant pyne, vryftse daer me! Soo is den roock voor den man oock veel beter dan het loock, al ist maer smoock.” 6. ,Tot alle dingen is goet mate naer t'swyfs bevel! te veel gedroncken is beter gelaten, weten wy wel; maer drincket slechts hier op u plaisier, een pypken dry of vier, by wyn of bier!” 1, 1. Oost bijgev. naar de wijsaanduiding bij Vazerius: JSser yemant uyt Oost- Indien gekomen. — 2, 1. t.: syder. — 2, 8. t.: syn. — 9, 4. t.: lack, KirrAAN — vituperium, blaam. — 3, 2. t.: natur. — 4, 7. drinckt = rookt; cf. 5, 1. — 5, 1. t.: medesyn. — 5, 2. t.: voor den tant pyn. — 5, 6. Eschlook, allium ascalonicum noemt Ovidius herba salax, en Martialis getuigt van eene plant van denzelfden aard: Cum sit anus conjux et sint tibi mortua membra, nil aliud bulbis quam satur esse potes. Tekst. Lb. met emblemata, Hs. nr. 19544 der K. Brusselsche Bibliotheek, geschreven c. 1635, bl. 61, met wijsaanduiding: ,Daer sou een meysken mosselen 2 ‘ EG Rss 1138 rapen /| op de cordewaghe bruch”, tekst hierboven; — Wicrems, Oude VI. Idr., nr. 40, bl. 93: ,De tabak” (,op ‘’teinde der 16de eeuw”), met willekeurige ver- anderingen en weglating der vierde strophe ; — Snezcarrr, Oude en nieuwe liedjes, 1ste uitg., 1852, nr. 49, bl. 27; 24e uitg., 1864, nr. 99, bl. 106, telkens naar Wil- lems; — Horrmann v. F., Volksidr., 1856, nr. 174, bl. 310, naar Willems. , Dies Tabakslied”, zegt H. v. F., ,ist nicht so jung wie es aussieht: es stammt mindestens aus dem zweiten Jahrzehend des 17. Jahrhunderts.... Damals wurde erst das Tabakrauchen allgemeiner, seit englische Kriegsvülker im J. 1620 aus ihren kleinen irdenen Pfeifen rauchend Holland durchzogen waren. S. Rusporr, Consilia et negotia politica, p. 284.7 Dit stemt nagenoeg overeen met Winkcer Prins, Æncyclopaedie, op het woord Tabak: ,In 1622 brachten Engelsche en Nederlandsche soldaten het tabakrooken over naar de Rijn- en Mainstreek, vanwaar het zich eerlang over andere gewesten van Duitschland uitbreidde ... In 1626 werd de tabak, voor ’t eerst in Europa, in Nederland verbouwd ; 1ets later in Engeland”. In Brenero’s Klucht van den Molenaer, ,ghemaeckt in ’t jaer 1613”, loont Aeltje Melis, *s molenaars vrouw, zich mede ,seer veleynich tegen den toeback”. Op Trin Jans vraag: ,Hoe out is het jongste”, antwoordt Aeltje : Dat is nou goelijckjes twie jaer ; songt die tijt heb ick noyt etwäÿftelt, of ick was noyt swaer. Ick loof niet datter mijn mans goetje langher sel toe doghen, Want hy drinckt te veel Toeback en die (seggen de luy) doet opdroghen, enz. In zijn gedicht ,Tot den toubac drinckers” (1622) schrijft WizLem van DER ELsr, Pastoor van Bouchaut en Waterdijck : K’en mach hier niet voorby: maer moet gaen ondersoecken wat den touback is: en uyt wat vremde hoecken hy ons is komen by. Het gaet toch ront en vast, dat desen nieuwen vondt niet mindert, maer meer wast, enz. De dichter besluit : Het is toch sotten raes, ’t zijn leugens goet om tasten, ’tzijn steenen, en geen broot, voor die met hongher vasten, te seggen dat hi drooght, veel vuyligheden quijt: de herssenen verlicht: de watersucht verbit: en meer gelijcken klap, enz. Onder Srarrer’s Boertigheden treft men een gedicht aan, getiteld: ,Den oorsprong van toback-drincken”, dat het eerst verscheen in de 4% uitgave van ?s dichters Friesche lust-hof, Amst. 1627 (1), en aldus aanvangt: (1) De vroegere uitgaven dagteekenen van 1621, 1622 en 1624. Voor de derde uitgave is het jaartal echter niet zeker. F @ 1139 De groote Jupiter had op een tijd de Goden door zijn gewieckten bood doen op een gastmael noden: want Ceres, op ’t versoeck van Mars, van Hemelsch Mout had lecker Hemelsch Bier, Bredasche Vocht gebrout. De Goden worden soet, de kelen raken open, de kracht van ’t Mout begint haer in het hooft te lopen: maer d’ hinckende Vulcaen, de Godt van roock en vyer, most hebben smoock op ’t werck, Toback by ’t varsche bier. De Goden keken toe, hy haelden uyt sijn sackje sijn doosjen en sijn pijp, en dronck daer een Tobackje. »Loebak drinken”, zegt Hoffmann von FE, t, a. p., bl. 311, ,so auch in Deutschland früher, und noch jetzt in vielen Gegenden des Südens, im baier. Gebirge, im badischen Oberlande”. — Die uitdrukking wordt nog heden bij de Maleiers en in enkele deelen van Britsch-Indië gebruikt. Bi de Mahomedanen is het gebruik van tabak gedurende den Ramadan strengelijk verboden, dewil de vasten daardoor wordt verbroken. Over het verbruiken van tabak in vroeger tijd, zie mede W. J. Horprx, Ons voorgeslacht, uitg. 1875, VI, bl. 34, 230, 232. Melodie. Vazerius, Nederlandtsche gedenck-clanck, Haerlem, 1626, bl. 164, ,stem: Isser yemant uyt Oost-Indien gekomen oft: Est ce le Grand Dieu des alarmes, etc.”, voor een lied waarin gebeurtenissen van het jaar 1595 worden bezongen : he L rh EP ee eg em | es ue éE EN De — 0 — 0 9 — ———_— — Se 4: D RE es: nn ne 7 Ge - luc-kig is hy die leert ster-ven, D'wyl hy leeft, End’ sich tot God, ons al - ler er-ven, Vroeg be - geeft. ee = _ S : ’tAerd + sche goet Oock hoe soet,, Voor het He-melsch eeu-wig niet en pl RE CS acht, End’ van’t quaet sich wacht. Deze zangwijs van Franschen oorsprong, komt voor onder de Airs de differents autheurs, mis en tablature de luth par Gabriel Bataille, quatrième livre, Paris, Pierre Ballard, 1613, in 4°, bl. 6vo, waar zij tot opschrift draagt: ,Ballet pour Madame”. Ziehier de melodie met den tekst der eerste strophe, en de luitbegeleiding in moderne notatie gebracht: Est ce Mars le grand Dieu des a - lar - mes que l’ondoit le ju - ger par ses ar - mes, üïe D'’estre aussi Cupidon, il me semble qu'il n’a pas tant de grace et de beautés ensemble n'y d'apas: c’est plus tost un soleil radieux que Cupidon qui n’a point d’yeux. Q9 Le soleil n’a pas tant de lumiere, et ne peut rendre l’ame d’un corps prisonniere quand il veut: et ces yeux d'Amour mesmes vainqueurs prennent les ames et les coeurs. 4. Insensé! maintenant je m'avise, que ces yeux sont les yeux de la belle Marphise, chère aux Dieux: sœur de Mars, fille d’un grand soleil, qui luit icy bas sans pareil. fl 1141 5. Grand soleil qui reluis à la France, et qui fais sous la juste et la douce asseurance de la paix, que les lys sous ton nom fleurissant, n'iront plus de peur pallissant. 6. Grande Reyne de qui l’on adore la vertu, vertu dont la beauté se décore puisse tu, favorite du ciel en tout temps, voir toujours tes desirs contens. De vif eerste strophen, met betrekking tot den bovenstaanden tekst in de volgorde 1, 2, 3, 5, 4, komen voor, met het jaartal 1617, op bl. 4vo van het liederenhandschrift 9861 der Gentsche Bibl. Zi zijn ongetwijfeld aan Bataille ontleend, daar zij onmiddelliÿk gevolgd zijn van een fragment van den tekst: ,Si ceste malheureuse bande”; zie onder de historische liederen: ,t'Geween, ’tgehuyl, “tgekryt”. Ongetwifeld slaat dit lied op Hendrik IV en Maria de Medici, en hebben de strophen deel uitgemaakt van een ballet ter eere van de koningin, ballet dat voor den dood van den koning (14 Maart 1610) en misschien wel in ziÿne tegenwoordigheid werd opgevoerd. J. Trersor, Ménestrel, Paris, nrs. van 29 December 1895 en 8 Januari 1896, haalt, naar de ,Collection Philidor”, eene melodie van 1601 aan, met opschrift Ballet des nègres dansé en 1601: Le — RE e De tekst ,Est ce Mars”, werd herdrukt in Le trésor des chansons amoureuses, Rouen, 1614, bl. 129. De eerste vier strophen komen ook voor in het Hs. nr. 305, 2de serie der Brusselsche K. Bibliotheek, met de in het Lb. met emblemata vermelde wijsaanduiding: ,Het zou een meysken mosselen rapen / op die corde wagen brugge”; eindelijk vindt men nog de eerste strophe aangehaald in de Comédie des chansons, 1640. De melodie diende voor de Fransche geestelijke liederen, te vinden in de verzameling van Maïsrre Toussaint LE Rov, Noëlz nouveaux, au Mans 1615, sign, B III: ,Cet enfant que je voy plein de larmes” (melodie in de uitgave van 1142 1664); — La pieuse alouette, Valencienne, 1621, IT, p. 405: ,E’t ce la ce grand foudre de guerre”, met de melodie; — Cent Noëls ou cantiques nouveaux composez par Pierre Binard, Parisien (1621), en Æuit cantiques spirituels sur le mystère de l’Incarnation, au Mans (c. 1621). De melodie van ,Est ce Mars” en van het Tabakslied was ook zeer populair in Nederland. Men treft ze o.a. in de volgende verzamelingen aan : Gheesteliick «Paradiisken der wellusticheden, enz. bedeelt in ses deelen door den Eerw. H. P. G. D. P. (Parer Gurxrezmus pe Prerere) $S. J. Antw. 1619 (met kerkelijke goedkeuring van den 7en Nov. 1618), Het vierde deel inhoudende Het lelie veldeken. enz., 1619, bl. 42, lied met aanvang: , Weest ghegroet zeesterre claer // blijde moeder Godts”, en met opschrift: ,Een nieu liedeken van Maria op de wijse Van de France Ballet”. Echter vindt men hier alleen het begin van de melodie, zonder tekst: 6€ = AE TS Ce jen} na | E L L 2 ee STARTER, Friesche lust-hof, Amst. 1621, bl. 95, ,stemme: Est ce Mars le grand Dieu des allarmes, etc.”, voor het lied: ,Had ick duysend ysere tongen”. Tekst, en melodie werden herdrukt naar de uitg. van 1634, door J. H. Sonerrema, Nederlandsche ldr. uit vroegeren tijd, Leiden, 1885, bl. 126. De tekst van dit lied komt reeds met dezelfde wijsaanduiding voor in Srarrers Daraïde, ,eerst vertoont op de Leeuwarder Camer: Och mocht het rijsen, den 11 Sept. 1618 ende nu weder hervat op d’Amsterdamsche Camer, den 13 Maart 1633”, 3° druk, Amst. 1633, sign. CRTC Had ick duy-send ïj-se-re ton-gen / Schoon van stof / Die al te sa-men van Di-aen/ Die de Maen veer in Scho -ne vrou, ach!ick sou u waer- queel-den en son-gen / Tot den lof [ ! —ÿ#- = glans en prachtte bo-ven gaet} Door haer ge-laet/ dy noch geen-sins beel-den uyt Met mijn ge-luydt. B. van HAgrrex, Den lust-hof der christelycle leeringhe, Antw. 1622, bl. 72—74, »0p de wijse: Est ce Mars”, enz., voor: ,Komt heyligh Geest, Heere Godt almachtig”, geestelik lied herdrukt, met de melodie, in Den gheestelijken nachtegael, Antw. 1634, RSS M SR 1143 I, 102, en, zonder de melodie, in Den blijden-wegh tot Bethleem, Antw. 1645, bI. 141, en in Den gheestelycken speel-wagen, Antw. 1671, bl. 136; — Campnuysen, Stichtelylce rymen, 1624, bl. 103 ,zang: ,Est ce Mars” enz., voor: ,Moet m'in alles zich verzaken”; — I. Ysermans, Triumphus Cupidinis, Antw. 1628, bl. 121, ,op de wijse : Meysken wilt ghy trossenteren”, voor het lied: ,Nymphen wilde ghy vreuchdich leven” ; — Melodieën gevoegd bij het zoogenoemd Hs. van Anna Bins, Bibl. Brussel, nr. 19547, bl. 1540, zelfde lezing als bij Ysermans, met de melding: ,Nimphe wilt gÿj”. Ysermans tekst wordt teruggevonden in Het Brabandts nachtegaelken met sijn dryerley gesangh, enz., Brussel, 1656, bl. 19, ,stem: Meysken wildy trotsenteren”. De voorlaatste noot (d) ontbreekt bij Ysermans en in het voornoemde Hs., dat hier van dezen laatste is afgeschreven; — D. P. Pers, Bellerophon, Amst. 1635, bI. 132, .stemme: Est ce Mars le grand Dieu, ete.”, voor het lied: , Wil van het honigh- bycken singen”; — Srarpaerr, Gulde-iaers feestdaghen, Antw. 1635, bl. 1127, stem: »Hadd’ ick duysend yzere tonghen (aanvangsregel van Starter’s lied)” voor: ,Conraed! die door Gods ghenade / van Constans” ; — Corneus De Lezuw, Christelycke plicht- rymen, Amst. 1649, bl. 197, ,zangh: Est ce Mars, ofte Isser ymant uyt”, enz. voor: , Alle menschen sterck begeeren”. Deze verschillende lezingen stemmen nagenoeg overeen met de oorspronkelijke melodie, wat niet meer het geval is met diegenen, welke voorkomen in: Den singende swaan, (Antw. 1655) Leyden 1728, bl. 177, ,stem: Jupiter was seer met tooren ontsteken”? Schie-dam -sche maegt Lie - de- wyn! ’kkom u groe-ten Met oot-moe-dig- ra! = Rs NN — : a À | DNS --e—e—9— 6 eg y pe =— +277 heyd ; ’k Hoop dat Gy sult / door U bid-den ver-soe - ten Mijn kleyn-har Fe heyt : a { es mm | e = — PRE —}? je Mijn ge-moed nu leyd/ Min hart-je tot Usucht/Miÿn har - tje tot U € LA | D -f a Re me 6 — — = l | | | | | | | | Le La e/ vlucht / Want ‘tis gansch be - ducht. Oude en nieuwe Hollandsche boeren-lieties, 2e uitg. Amst. c. 1700, nr. 415, met wijsaanduiding: ,De maykrans is een vrolyke dans”: : et APE —s£- E Me rE PS = D LE PT — nn en { 1144 Vanui »: L , BE PE JR ER JE) Ds 47 K”qil | Pie rm mien JE Re 7 eo A RES e Ib. nr. 416: ,Proportion”, springdans of nadans: | pring Ib. nr. 742, met aanduiding: ,Courante mars”, die dan toch sterk aan de oude Fransche wis herinnert: Als wijsaanduiding vindt men in den Niewven jeught spiegel, zonder n. noch pl. ©. 1620, aangehaald door Dr. Loman, op Vazerius, bl. 38, nr. X, ,Est ce Mars” tweemaal opgegeven voor de liederen: ,Echo helpt my klaghen nu // van eene maecht”, en ,Myn hert dat met liefde was bevanghen /] is verheucht”. De volledige Strophe vindt men telkens bij Loman, die doet opmerken, ten bewijze hoe vrij men met het aanpassen van melodieën omging, dat de twee liederen tamelijk ongeliÿke versmaat hebben; — Brebero, De groote bron der minnen (Amst. 1622), uitg. Amst. 1890, III, bl, 375, »0p de voys: Est ce Mars le grand Dieu des allarmes”, Amoureus lied met aanvang: ,Waer is nu dat hart? waer de gedachten ? // Waer 5 gemoet?”; — Amst. Pegasus, 1627, bl. 42: ,stemme: Est ce Mars le grand Dieu ete”, voor het lied: ,Velden, schakers van mijn lusten // Beemden oock”. In de Dietsche Warande, 1891, bl. 363, onder den titel: Nederlandsche en andere oudheden, in eene biÿdrage over Laureys van Papenbroeck (den vader van Pater Daniëél, genaamd Papebrochius), Geslachtsboom, rijmwedstrijden en huisboek, Es 7e PERRIN ERP, } 1145 door J. F. Kieckens, S. J., komt voor een in 1622 vervaardigd liedeken, ,op de wyse: Mars ce grand Dieu des alarmes”, waarvan de eerste strophe volgt: Silvanen ende Naïaden nimphen alleghaer, deurwandelt eens die paden, ghy zult vinden daer in ‘t midden van ‘’t groen, een nieuw plantsoen van een alsoo schoonen maecht, die nu bladeren draecht. Reeds met het jaar 1617 was onze melodie in Duitschland bekend. Zi komt namelijk voor in een Hs, met dit jaartal, van het Staatsarchief te Aurich. De aanvang der melodie luidt daar, evenals in den hierboven aangehaalden Bellerophon van Pers: Fat \ | _ EV 4 ñ ñ + IX NT A T TE (PRE HE a — — Sms. [m7 = L e I L P| CS ER ie 15 Ebr - lich, freund-lich und schün da - bei, de sind die drei. Zie over de Duitsche toepassingen: Bürme, Volksthümliche Lieder der Deutschen, 1895, nr. 730, bl. 556, die hier van eene ,internationale” melodie gewaagt, doch wien de oorsprong dezer zangwijze onbekend bleef. Van onze melodie bestaan bewerkingen voor de luit, voor het klavier en voor den beïaard: Het luitboek van Nicozaas Varrer, Amst. 1615—16, bevat, in het eerste deel: twee ,Courantes de Mars” en in het tweede: een ,Est ce Mars, a 4 luts, suitte” en een ,Courante de Mars à 4 luts, suitte” (zie Dr. Max Serrrerr, Véertel- Jahrschrift, 1891, bl. 202 vlg. en D. F. Scheurleer over Vallet, Tijdschrift der Vereeniging voor N.-Ned. mzgesch., Amst. V, (1897), bl. 13); — Jan Prerersz. SWEELINCK, 1562—1621 (zie diens Werken voor orgel of klavier, ten deele voor het eerst uitgegeven door Dr. M. Sexrrerr, uitgave van de Vereeniging voor N.-N. maegesch., Amst. I, (1894), bl. 113), schreef acht variaties op het thema ,Est ce Mars” ; — Samuez Soxeipr, Sweelinck's leerling (zie Tabulatura nova 1623, opnieuw uitgegeven door Dr. M. Seiffert, Leipzig, 1892, p. 113), schreef tien variaties op hetzelfde thema; — Het Gentsch 17%-eeuwsch beiaardboek van Parer WyokAErT (Gentsch archief) bevat, bl. 22, eene bewerking: ,A ce Mars, etc. Half ure ghestelt A° 1662. 25 Abprilis”, en, bl. 81, een fragment van de melodie ,Quartier voor d'ure seer goet. Ghestelt 30 octobris a° 1685”. Zie deze beide bewerkingen in onze bijdrage te vinden in Bulletin de l'académie royale de Belgique, t. XXVII (1894), bl. 978 vlg., en t. XXXI (1896), bl. 217 vig. De aanvang der melodie in de Monatshefte, XXN (1893), bl. 36, opgegeven, ter plaatse waar naar den oorsprong der oude Fransche zangwijze wordt gevraagd, be- hoort niet bij de oorspronkelijke melodie, maar is de aanvang van Gevaert's bewerking 1146 van die zelfde zangwijze, voorkomende in de heerlijke cantate: Jacob van Artevelde (Gent 1863), gecomponeerd op het gedicht van Nap. Destanberg. Deze melodie, heel België door populair, is ook het officieele Brusselsch stadslied geworden : Wie her-bracht hier de rust op een tee - ken Van zin 3 —_ LÉ p] y | tot ee broe - dren In één band ? Was de held, twas de held en de cresc. 2 + 2 ]=R= = S# 2 | _ | roem van ons land, Hij her-bracht hier de | Re crese eyes | Nu X —N] bs ” 2 23: É DE EEE — js fl n VE hé A Lee == j __ = , — : = = À = roem, ja, de roem van ons land, her-bracht hier de 2 L n : Su en ne LR EsV=n Des) Fi; æ LL 1 os 2 7 be æ e nef Î =\} ren GP —, 1 ===] vi { ÿ L rust op een tee - ken Van zijn hand. In Den bliiden requien, Antw. 1631, bl. 204, komt, onder het opschrift: ,0p de wijse : Isser niemandt uyt Indien comen”, eene gansch andere melodie voor: P. X EVE es ñ Î ? | 4 a RE —— >. _e =—— _ —ÿ = = Ghe - na - di- ghen en Godt goe-der - tie - ren! wat is vre? pe st ETES #—— eZ — : er pm == FÉrE- A —_—] _ — CE ï F Î a ra re nm Hoe o-ver-vloe-dich zijn die pley. sie -ren van die ste’? Daer ghy re = a, : b en — a Eee us ; DESGE é- RO a — 5 F —" me” Soo o-ver-rijck en mildt Die ghy daer voert ver - ma - ken wilt. nu HN nu = DL | FE. O geurig dampje, BE 7 O geu-rig damp-je, dat vi -oo-len en lek L ee Cr 27 Es 2 === POP LPS a ——. EE E Dre) = Se a = - - - - kre roo - zen tart in geur, gy hebt, Rene RP NE [En nr. ER ES EE CT A | ?- sf Fes æ- 2 == DES ER QE men a (es Ce res PÉTER — d gy hebt myn hert, gy hebt —_—_— E-8 £ a TJ FD VPN | 2. | | j )} #9 fn RE —— LÉ or LE myn hert en zin ge - stoo-len, al zyt gy won - - - - Ês _ à F6 7 [2 — 2E 1 Ë Æ ; N e EE x == e LE ® ÿ > | — HE der slegt van kleur. O geurig dampje, dat vioolen en lekk’re roozen tart in geur, gy hebt myn hert en zin gestoolen, al zyt gy wonder slegt van kleur. Gy tart de beste mediçynen, door uwe wonderbaare kragt, gy hebt my, waarvan ik ging kwynen, door uw parfuim te regt gebragt. 1148 Zy leeven die u maar gebruiken. Een slaapend krygsman wordt gewekt alleen maar door uw geur te ruiken, wyl elk uit u zyn voedsel trekt. ? Ontfonkt my, door uw offerhanden estadig tot een frissen moed, en doet met u de liefde branden ontstooken door den minnengloed. © (e] ra =] Tekst en melodie. Vermaaklyk buitenleven, Haarlem, 1716, bl. 46, zonder wijsaanduiding; samenspraak tusschen Jogchim, Goverd en Teeuwis, twaalf strophen, waarvan de vier eerste hierboven; — zelfde verzameling, volksuitgave, zonder melodieën, Amst. 1716, bl. 42, ,op een nieuwe voys” ; — SNELLAERT, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 100, bl. 107, zonder bronaanduiding. — De zangwijs behoort niet tot den volkszang. DE Le es Te) ES Naar Taeoporus. 320, Soet, soet Robbertjen, E an: F2 PE Soet, soet Rob ler ee = Roe - land, - ber - nn mijn on fel - le pin. Ge- no -man, lie-ve Se = — } wat mag er toch wel ne Klok -lui - ie he mintGrie -tje, dies 7 RE voel ik fel-le smert.Stel u ge-rust, vriend Roe-land, ’tis en - kel voor de pert. IL RoELzanp. Soet, soet Robertjen, mijn hart lijdt felle pijn. toBERT. Gebuurman, lieve Roeland, RL. wat mag er toch wel zijn? Klokluider Jan mint Grietje, des voel ik felle smert. Stel u gerust, vriend Roeland ’tis enkel voor de pert. ’ Op ’t kerkhof zijn ze samen. Welnu, wat geeft u dat? Ik vrees dat ze daar toovren en doen ’k en weet niet wat. Stel u gerust, vriend Roeland, en luister naar mijn raad. Dat zij daar samen kwamen, dat maakt mij desperaat. = 1150 Leg u daar neer, verberg u, en hoor wat ik u zeg. Ja, dra zal ik weer opstaan en ’k jaag dien deugniet weg. ’k Laat u alleen, vriend Roeland. Wat zijt gi dan van zin? Min sluwheid zal u helpen. Dien deugniet sla ik blind. Wat scheelt er, lieve Grietje die mij zoo vreemd bekikt? Wel ’tis omdat uw liefde niet op de min gelikt. Bemint ge nog dien Roeland? Lang is die liefde heen. Nu zit gij vast de mine, Die hier ligt, die zegt neen. Beware u God, lief Grietje, ik breng u een slecht nieuws. Wat is er, beste Robert, maak mi dat seffens dietsch. Uw Roeland is gestorven. Och Robert, wat gedaan? Omdat gij Jan bemindet. Laat hem voor goed nu gaan. Gi onbarmhartig Grietje, de schuld van Roelands dood. Vergeet hem, zoete liefje, of ’k geef u slagen groot. Ach, ’tis mi] zoo een rouwe, Ge drijft met mij den spot. Lief Grietje, schenk me uw trouwe. Dien deugniet sla ik dood! Daar ligt hij thans ter neder die u zijn liefde bood. Vergeef het mi, mijn Roeland, mijn smarte is overgroot. Kom, wil die tranen stelpen, lief Grietje, volg me nu. Wij kunnen hem niet helpen, mijn Jantje, k ga met u. f [Le 1151 8e Thans vieren we de bruiloft! M. Wel zeker, lieve maat! RL. Een woordje Jan, mijn buurman, al voor gij henen gaat: Wie mindt ge Margerietje ? M. U, Roeland, liefste min! Rz. Ga nu de klokken luiden t Zal nu win bruiloft zijn. 9. M. ’k Min u alleen, min Roeland, Rr. Gi deugniet, pak u weg. Je Zou Grietje mij verlaten ? M. Ge zijt een dwaze gek. J. Green losse meisjes wil ik. Rc. Ga Jantje, delf uw graf, nu is Margriet van Roeland en gij hebt uw ontslag! Tekst. De oorspronkelijke Engelsche tekst van het ,Rowland’s” lied werd tot hiertoe niet teruggevonden. Die tekst behoort tot de kluchtspelen met muziek (Jigg's), een soort van operette in Engeland ontstaan met het einde der X VIde eeuw, door de Engelsche comedianten al dadelijk overgebracht naar de Nederlanden en vandaar naar Duitschland. Van eene Nederlandsche navolging van dit lied, eigenlijk een klein kluchtig zangspel, waarin optreden Roelant, Robert, Grietje en de klok- luider Jan, bleef slechts de aanvangsregel: ,Soet, soet Robertjen” bewaard. Eene Duitsche 17d-eeuwsche navolging ,0 nachbar lieber Robert”, is ons integendeel bijgebleven. De verschillende Duitsche bronnen worden aangeduid door Dr. J. Borre, Das Liederbuch des Petrus Fabricius, Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung, XIIT (1887), bl. 64, nr. 22 ,Der engelländische Roland” en in de verhandeling van denzelfden schrijver, Die Singspiele der englischen Komüdianten und ihrer Nachfolger in Deutschland, Holland und Skandinavien, Theater-geschichtliche Forschungen herausgegeben von Berthold Litzmann, VII (1893) bl. 8-11. Het Duitsche stuk, waarvan wij hierboven eene navolging mededeelen, vindt men herdrukt in Bôxme’s A/éd. Lb., nr. 85, bl. 174 en in Erk u. Bünme’s Deutscher Liederhort, II, nr. 488, bl. 308. De wijs: ,0 neighbour Roland”, zegt Dr. Bolte, wordt voor 1600 aangehaald in The Roxburghe ballads, uitgegeven door CH. Hinpzey, III, 1880, 104. Onder den naam van ,Rowland” komt zij voor bewerkt door William Byrd (1588—1523), in het na 1620 geschreven zoogenaamde virginaalboek van koningin Elisabeth; zie J. A. Forrer Marrzanr and W. Barcray Sourire, The Fitzwilliam virginal book, 1889, IT, bl. 190. Daarentegen draagt dezelfde melodie in Lady Neville’s Virginalboek (1591), in dat van William Forster (1624) en in Rogixsow’s School of music (1603), den titel van ,Lord Willobies wellcome home”, naar een lied ter eer van Peregrine 1152 Bertie Lord Willoughby of Erresby (gest. 1601), die in 1587 Leicester opvolgde als bevelhebber der Engelsche troepen in de Nederlanden tijdens den strijd tegen Spanje. Dr. Bolte veronderstelt dat de Engelsche tooneelspelers, die Leicester’s gunst genoten daar zij door deze in 1586 bi Koning Frederik II van Denemarken werden aanbevolen, insgelijks aan zijn opvolger zochten te behagen en op de melodie van een ter eere van dezen laatste gedicht lied het beruchte ,Singspiel” (Jigg) maakten, dat naderhand, ook in den vreemde, zulken buitengewonen bijval verwierf. Melodie. De zangwijs door Cnaprezr, The ballad literature and popular music of the olden time, 1855—59, I, bl. 114 (zie mede II, bl. 770), gebracht op het lied ter eer van Lord Willoughby: ,The fifteenth day of July”, is ontleend aan Valerius (zie hierna) met verwaarloozing van de groote sexte in de tweede, en door herhaling ook in de zesde maat, die bij Chappell kleine sexte wordt. De Duitsche lezingen der melodie dagteekenen van 1603, 1611 en 1613 en zÿn te vinden bij J. Bozre, Das Liederbuch des Petrus Fabricius, Musikbeïlage, bl. 8, nr. XXII, en bij Erk u Bônme, t. a. p. Een ,Paduan” (Pavane) voor vijf snaar- speeltuigen, Nürnberg 1604, door VazenriN Haussmann, in partituur uitgegeven door Bünme, Gesch. des Tanzes, 1886, II, nr. 169, bl. 89, is niets anders dan eene bewerking van het hier besproken lied. De aanvang luidt: Nederlandsche lezingen: A. Prerer LenAgrrs van Der Gors, Den druyventros der amoureusheyt, 1602: ver - he - ven/ tot u neem ik min Je - ven/ om ick dick- mael sucht: ee Ghy ziÿt al-leen mijn vas - te rust/ Die al - le mijn swaer EI troost eer ick ver-dwijn. (1) Aanvangsnoot c, drukfout, voor d. 1153 C. Vazerius, Nederl. gedenck-clanck, 1626, bl. 83, ,stem: Soet soet Robbertgen”, voor: ,Prijst God ons aller Heer”. In de tafel wordt ,Soet Robbert” onder de E ne he stemmen aangeduid : Prijst God ons al - ler Heer, Die ’tdie - pe meyr ver - droogt, Ne ufinies n & ne Die daer tot sy - ner eer, Het wa -ter weer ver- aus) End’ ley Ha Fe Na sy - nen wensch, Door ebb’ Van sule - ken daet, Meer als ver - won- dert staet. »50et Robbertgien” of ,Soet Robberken” wordt aangehaald als wijs in: Den nieuwen verbeterden lust-hof, Amst. (1602) 1607, bl. 43 en 69 voor de liederen: »Door een alleen” en ,Om te versinnen”; — Wouter Verhee’s Liederboek, aangelegd in 1609, Hs. der Hamburger Stadsbibliotheek, besproken door Dr. J. Bourse, (Tidschr. voor Ndl. taal- en letterk., NUIT (1888), bl. 237 vlg.), een vervolg op de bespreking van hetzelfde Hs. door Dr. Kazrr in het voornoemde tidschr., V (1885), bl. 137 vlg.: »Éen nieu liedeken op den voys van soet Robbergen: Door liefden reijn verwonnen ic blyven moet”. — Zb. met emblemata, Hs. nr. 19544 ter K. Brusselsche bibl, voor het lied nr. 17 (7 strophen), dat aanvangt: O Venus camenierken, vercoelende fonteyn, blust toch t’vierken, dat my aendoet dees pin; anders moet ick verbranden, ten zij dat Godt my geeft + hert van den Salemander, dat door die minne leeft. LS D es ne nes RE LES 1154 In Isaax Vos’ klucht van Robbert Leverworst (Amst. 1650, bl. 36), zie Dr. Bolte. Die Singspiele, enz., bl. 9, wordt als een naklank van het bedoelde Engelsche kluchtspel vernomen, ter plaatse waar de buurvrouw Reymerich den held van het stuk naar zijn naam vraagt en op diens antwoord: ,’k Hiet Robbert”, in verwondering uitroept : ,Hoe na, benje een Engels-man ?? De wijs ,Gaillarde Roelant” wordt aangehaald door G. Gurr. Boroanino, Den gheestelycken leeuwercker, Antw. 1645, bl. 339, voor: ,Catbarinam looft te gaer” ; in Den cerelycken pluk-vogel, 8stn druk, Antw. z. j. (kerk. goedkeuring 1669), bl. 60, voor: ,k Quam lest by mijn Roosemond”; in Den blijden-wegh tot Bethleem, Antw. 1645, bl. 162, en in Den gheestelycken speel-waghen, Antw. 1671, bl. 159, waar het heet: ,op de wijze vande gillaerde Roelandt”, voor het lied: Tesus uwen naeme goet”. Geen van deze liederen past op de melodie ,Soet, soet Robbertgen”. Eene andere zangwijze, met opschrift: Gailarde Roclant, komt voor in het 17%-eeuwsche klein beiaardboek, berustend op het stedelijk archief te Gent: mm eve C et . Te oordeelen naar de vele Fransche melodieën in dat beiaardboekje opgenomen, is deze zangwijze insgelijks van Fransche afkomst. Weduw’ vrouwkens al te maele. ee ee | We-duw’ vrouwkens al te mae -le stelt u droef-heydtaen een kant, ick sal u wat gaen ver-ha -len ghe-schiet in ons Vlaen-der-lant, | se - ven we - ken en dry da-ghen; _ | ù een schoen-mae-cker naer lo- hoort eens hoe al- daer quam vra-ghen gijs, die quam rey - sen van Pa 1. Weduw’ vrouwkens al te maele stelt u droefheydt aen een kant, ick sal u wat gaen verhalen | gheschiet in ons Vlaenderlant, van een weduw’ vrouw, eylaes, die haer man ghestorven was seven weken en dry daghen; hoort eens hoe aldaer quam vraghen een schoen-maecker naer logÿs, die quam reysen van Paris. 2. Deze vrouw uyt charitate was den armen goedertier ; | sy sey: ,vrient, komt vander straete, | sit in huys wat by het vier.” 1 Hy sprack haer met goe woorden toe: 1156 .vrouken lief, ick ben soo moey.” Sy vraeghden hem met goede reden: vrint, van waer komt ghy ghetreden ?? — ,Van Paris,” sprack desen knecht, ,daer het alles gaet seer slecht.” — ,Komt ghy van ’t paradijs ghetreden? Vrint ghy ziÿjt my willecom! Mijn man is oock overleden, maer hy en komt niet eens wederom, en den pastoor maeckt my wijs dat hy is in ‘t paradis. Siÿt ghy nu van daer ghekomen, hebt ghy toch hem niet vernomen? Het was eene rossen man, die wel kloeffen maecken kan.” — ,Jae, ick ken hem wel ter deghen,” sprack dien fijn gheslepen knecht, ,hy heeft op mijn logijs ghelegen, och, het gaet met hem soo slecht: hy is wel in het hemels perck, maer hy loopt daer sonder werck; want, dit zijn de meeste plaghen, niemant magh daer kloeffen draghen, dus soo loopt hy sonder schoen en sonder kleers om aen te doen.” — ,Lieven Heer, mijn leden beven,”? sprack de vrouw gheheel belaen, ,hy kost hier soo weldigh leven, moest hy daerom van my gaen? t’ Is waer, hy was gheheel nackt ghestelt, sonder kleers of sonder ghelt.”? — ,Ey, swijght togh van hem te spreken,”? sprect den knecht, ,mijn hert moet breken, want hy is gelijck eenen doodt door de arremoede groot.” — ,Vrient, keert ghy haest wederomme? ’k sal terstont maecken ghereet twintigh guldens ghelt in somme, en daer by zijn beste kleet; ’k sal het steken in een sack, ] S) 10. 1157 ghy kont draghen met ghemack.” — ,k Sal ’t doen,” sprack hy, ,sonder faelen: maer dat moet ghy my betaelen.” — Zy seyd’: ,k’ en weygher u gheen ghelt, siet dat ghy ’t maer wel bestelt.” Zy maeckten de accordatie, dat sy gaf een patacon. Doen sprack dese vrouw: ,eylacie! dat s’ noch ghelt dat mijn man won.” s’ Heeft het pack hem op gheleyt en hy heeft adieu gheseyt. Doen ginck sy bij haer ghebueren vertellen haer avontueren, wat sy al van haeren schadt aen haer man ghesonden hadt. — ,Wel wien drommel sou dit eerde,” sprack een man, ,ghy zijt al quyt, & en zy dat daer een te peerde met'er haest seer achter ryt.” Hy spronck op zijn peert aldaer, en hy reet hem achter naer; maer den knecht keeck dickmaels omme, en doen hy dat peert sach komen, stack het pack daer in een gracht, en hy wenscht’ hem goeden dagh. » Vrient, hebt ghy niet een vernomen met een groote sack ghelaen ?”? — ,Jae,” sprack hy, ,k’ heb hem sien komen, maer hy is in ‘t bosch ghegaen.” Hy seyd’: ,hout mijn peert dogh wat, ’k zal hem loopen achter ’t gat.” Dit was dat den knecht begeerde ; hy spronck haestelijck te peerde, met het pack soo red’ hy voort, dat van hem noyt is ghehoort. Doen hy ’t bosch wel hadt doorkeken is hy wederom ghekeert ; maer den man stont sonder spreken, als hy hem vont sonder peert; dus bedocht hy ‘’t zijnder baet 1158 eenen slimmen goeden raet; hy ginck aen de vrouw verkonden: »ach, ick heb den bod’ ghevonden: ba, ghy hadt immers ghelick, dat hy quam van ‘t hemelrÿck. »Ach, hy scheyde schier van ’t leven, somtijdts viel hy op zijn knien; ’k heb hem noch min peert ghegeven om dat hy noch soude rien; want hy was soo swaer ghelaen dat hy niet en konden gaen.” — ,0ch, ghebuer, ick sal ‘tu loonen, dat ghy u goet hert ginckt thoonen; ’k wil betaelen stracks u peert, seght maer wat het u was weert?”? Zï betaelt hem ‘’t peert midts desen, en sy sprack gheheel verblit: nu en hoef ick niet te vreesen, want hy sal in korten tijdt in het paradijs daer zin, mijn man helpen uyt den pin.” Dus waren sy alle drye seer vrolijcke ende blije; ’t vrouwken was gherust ghestelt. Elck lacht, daer men dit vertelt. 1, 2. cen bijgev. — 1, 3 ontbreekt in de hierna vermelde vijfde uitgave. — 1, 5. t: weduxe vrouv. — 2, 1. t.: De vrouw. — 9, 5. t. goede wvorden. — 2, 9. sic L. en F. en Volkskunde. Jac. de Ruyter heeft hier ,van Paradijs”, gewis een drukfout. — 3, 10. Æloeffen = klompen. — 5, 3. weldigh, voor: weeldig. — 5, 5. nackt voor naakt; z66 spreekt men nog te Veurne (West-Vlaanderen) waar Jac. de Ruyter woonachtig was, naar luid van den titel van zijn Nieww lb. genaemt den Maegdekrans (Duynkercke z. j., geest. goedk. 1712). — 5, 9. &.: is ontbreekt. — 5, 10. t.: armoede. — 6, 1. haest bijgev. sic, Li. en F. — 7, 2. patacon — een geldstuk, ongeveer vif frank van onze munt. — 7, 9. al bijgev. — 8, 1. cerde, voor heerden of herden = harden, uitstaan. — 11, 4. rien voor rijden; West-V]. uitspraak. — 11, 10. x bijgev. Tekst. Jac. pe Ruyrer, Den vroolijcken spechwaghen, vifden druk, Antw. Z. ]. (eerste uitg. 1657), bl. 102, .nieuw liedeken van een goede eenvoudighe vrouwe aen haer overleden man”. Op de wijse: ,Met een pluymken op zijn mutsken”, tekst hierboven; — Van Paemer, Gent, los blad, nr. 56, zelfde wijsaanduiding ; — | 1159 De tweede nieuxe Overtoomsche marktschipper of Durkerdammer kramer, Amst., G. van der Linden, z. j., bl. 19, zelfde wijsaanduiding. — Loorens et Feys, Chants pop. flamands, nr. 86, bl. 162; — Por ne Monr, Vo/kskunde, VIII (1895—96), bl. 92, naar een vliegend blaadje gedrukt ,tot Gend, by O. A. Kimpe, by de Capucynen”. De tekst behoort tot het klein getal populaire liederen der voorgaande eeuwen, waarvan de naam des schrijvers bekend is. Nog andere liederen van Jac. de Ruyter, »Clerck van de weeserije der stede en casselrije van Veurne”, werden door de losse bladen verspreid en verwierven eene uitnemende populariteit. ; Melodie. L. et F., t. a. p. met #-maat, Laatstgenoemde uitgevers vergelijken deze zangwijs met de melodie van het Kerstlied ,Une étoile singulière”, op de wijs: » Valdec, ce grand capitaine”, te vinden, zonder verderen tekst, in Airs des noëls lorrains door R. GrosJean, Saint-Dié-des-Vosges, 1862, nr. 59, bl. 34. Deze laatste melodie heeft inderdaad gemeenschap met de voorgaande: De aangehaalde wis: ,Met een pluymken”, enz. wordt ook vermeld in J. pe Ruvrers Niewv lied-boeck genaemt den Maegdekrans, voormeld, voor: ,Wie wilt hooren, ’k zal ’t u zingen// hoe lest met behendigheyt” (,Nieuw ende kluchtigh liedeken van twee gauw-dieven”, enz.). 322. Komt hier al by, aenhoort dees klucht. (Pierlala) A. e e æ | Komthier al by, aen- Hortdies klueht: 1 het is van Be la - la, een | a a \ A EN N a : Nef Ÿ PneN en ne | - ep E = SC drol-lig vent-jen vol ge-nucht, de vreugd van zyn pa - pa. Wat in zyn le-ven ïis ge-schied, dat zult gy hoo-ren in Gr lied: ’tis À van Pier-la - Ja, “sa —sa, ‘/fis_ al- van Pier -la - la! 1. Komt hier al by, aenhoort dees klucht: 3. ,Papatjen, maek u maer van kant, het is van Pierlala, dat ik uw schyven heb; een drollig ventjen vol genucht, ik zal my draegen heel galant de vreugd van zyn papa. gelyk een water-snep. Wat in zyn leven is geschied, ’k Wil met den bek in ‘t nat ook zyn, dat zult gy hooren in dit lied: altyd verheugd in bier of wyn! L ’tis al van Pierlala, sa sa! ‘6 Moet op!” zey Pierlala, sa sa! 2. Zoo zeer was Pierlala bemind 4. Maer als nu was den vader dood, | van vVaertje en moertje &’ saem; och armen! Pierlala zy zeyden: ,hoort eens, lieve kind, die heeft zyn vrienden al genood ons eenigen erfgenaem, op ‘tb uytvaerd van papa. gy word haest meester van ons goed; Hy hielt niet veel van lekkerny, daerom ziet wel toe wat gy doet!” hy gafze t’ eten pap en bry; — ,tIs wel,” zey Pierlala, sa sa! »tis bon,” zey Pierlala, sa sa! 5. 6. 10. De vrienden smeirden daer in huys, voorwaer Zoo lange, tot hy docht: nu wil ik dit gespuys weêr voeren naer hun kot, eer ik raeke al myn schyven kwyt, want ‘bis, ma foi, al meer dan tyd; »adieu!” zey Pierlala, sa sa! Als Pierlala nu was alleen, wilde hy uyt vreyen gaen:; hy docht: ik zal zoo wel getween als maer alleen bestaen: en ziende een meysjen na den zwier, vroeg: ,wilde trouwen, gy lodderlyk dier ? Zeg jae!” zey Pierlala, sa sa! »Ik hebbe geld en goed genoeg voor u,” zey Pierlala ; waer op dat aerdig meysjen loeg en zeyde aenstonds: ,jae, maer ’k wil dat gy my preuve doet en blyk van uw opregt gemoed.” »5a, komt!” zey Pierlala, sa sa! Dus Pierlala bood geld courant en trouwde met de bruyd; hy hield ook bruyloft heel plaisant : maer ‘t was haest blydschap uyt, als hy alomme wierd gevraegd en van haer crediteurs geplaegt, » Dat ’s kael!” zey Pierlala, sa sa! Daer van wierd Pierlala zoo dul, dat hy raekte op den loop, en met zyn makkers in den krul liep zuypen stoop by stoop. Als hy dan t’ huys kwam vol en zat, hy gaf zyn wyf een schop in ‘t gat. »Hou daer!” zey Pierlala, sa sa! Omdat dit hem stak in den kop, heeft hy veel geld vertiert; maer als zyn schyven waeren op, 1161 11. 15. 14. sprak hy: ,ik ben geleerd hoe dat van trouwen komt profyt; ziet daer, ik ben myn schyven kwyt. t Is op!” zey Pierlala, sa sa! Als hy had al zyn geld verbruyd, dan wist hy geenen raed:; als hy om troost ging, elk was uyt: dan Sstak hy zich soldaet. Maer, als hy exerceerde dan, en aenleyd op een halven man: »poef, paf!” zey Pierlala, sa sa! Als Pierlala stond op schildwagt met zyn gelaeden roer, by zag in ’t duyster van den nagt den duyvel of zyn moer; hy riep al beven: ,qui va la?” maer ‘t spook en vraegde daer niet na. »O dood!? zey Pierlala, sa sa! Hij klom van angst op eenen boom, en hy viel op den grond:; ja, zoo vol schrik en grooten schroom, liep hy van daer terstond; zag een weirdinneken in haer deur met eenen witten voorschoot veur: »hier in!” zey Pierlala, sa sa! »Sa tapt al gauw een kanne bier of wel een pinte wyn! want ik ben door een leelyk dier geraekt in angst en pyn.” ’ Weirdinneken zette hem by het vier en kookte een zuypken met plaisier. »oa bon!” zey Pierlala, sa sa! Want Pierlala die deelde geld, zyn moeye die was dood ; by docht: ik ben nu weer hersteld en raeken uyt den noot, waer ik van de soldaetery! maer hoe zal ik nu raeken vry? , k Weet raed,” zey Pierlala, sa sa! Als hy dat zuypken g'eten had, sprak hy: ,’k ben nog meer krank! + Is aen myn hart,’k en weet niet wat, ’k en leef geen ure lang!” Hy maekte dan zyn testament aen al de vrienden die hy kent. ,Ik sterf,” zey Pierlala, sa sa! Alsdan wierd Pierlala gekist met bey zijn billekens bloot; want niemand anders docht of wist of Pierlala was dood. Hy werd begraven met de trom, de klokken luyden al bim bom bom. , t Gaet fraey,” zey Pierlala, sa sa! Als men dan naer de kerke kwam, elk zey: ,’tis Pierlala!”? Men hem al van de baere nam en leyden by zyn papa. De vrienden zeyden al: ,kom, kom! de dooden en komen niet wederom !” — ,Ik wel!” zey Pierlala, sa sa! Als hy nu was in ‘t graf, den tyd van ontrent een halve uer, de vrienden gingen meer verblyd als droef te saemen deur; hy schupte ’t deksel van de kist en kroop er uyt dat ’t niemand wist: »IK leef!” zey Pierlala, sa sa! En Pierlala ging regt naer huys en vond zyn naeste bloed en vrienden, met een groot gedruys daer twisten om zijn goed. Hy greep den bessem met’er haest; al die hem zag, stond zeer verbaest! »Hier uyt!” zey Pierlala, sa sa! Als Pierlala nu was hersteld, verzoende hy met zyn vrouw; hy kwiste voorts niet meer zyn geld, maer leefde in liefde en trouw; en als’er van zyn volk noch kwam hem vragen: ,zyde op ons nog gram?” — ,Dat’s uyt!” zey Pierlala, sa sa! Maer als de vrienden hem consuys flatteren kwamen, dan zey Pierlala: ,ik ben hier & huys voorwaer als eerlyk man; als ik zocht troost in mynen nood, niemand gaf my een bete brood. Foert, foert!” zey Pierlala, sa sa! En was er iemand stout genoeg van nog te komen na, om hem te vraegen, laet of vroeg: »jaegd weg!” zey Pierlala. Dus leefde hy voords in peys en vré tot een exempel van de sté. , t Was best!” zey Pierlala, sa sa! Dus vrienden, die dees raere klucht hebt g’hoort van Pierlala, volgt hem in ’t goed doen met genucht, maer niet in + kwisten na; wilt gy in vrede leven hier, met Pierlala verlaet den zwier. Scheyd uit! met Pierlala, sa sa! 1, 3. Wicems, sic; t.: 1, 7, seyden. — lodelyl. — drollig deuntjen. — 1, 2 en verder, t.: Pier la la. t.: Pier la la ha ha. — 2, 2. t.: vaertjen en moertjen. — 2, 3. t.: hem 2, 6. t.: wat dat. — 8, 2. t.: wwe. — 5, 3. nu, bijgev. — 6, 6. t.: gy 12, 5. t.: boven; l.: beven, voor bevend. — 14, 6. t.: kokte een zuypken; n > — 1 £ : : zuypken = Fr. chaudeau; Nal. kandeel, warme drank met eieren en suiker. — 15, 4, raeken, W estvl. 1° persoon — ik raak. — 16, 1. g'eten voor: gedronken. — 17, 5. t.: 1163 den trom. — 18, 1. Willems sic: tekst: kiste — 18, 3. al, bijgev. — 20, 1. Willems, sic; t.: Voords ging Pierlala reyt, enz. — 20, 28. naeste bloed en vrienden — nauwe en verre verwanten. — 21, 3. Willems, sic; t.: en hy kwiste niet, enz. — 22, 8. t.: ’k ben. — 28, 3. t.: hem vragen vroeg en laet. Tekst. Los blad, Van PAEMEL, nr. 51, »Kluchtig liedeken op het wonderbaer leven en dood van den beroemden Pier la la. Stemme: Als Pier la la in *t kistjen lag met zijn twee billekens bloot”, wijsaanduiding ontleend aan eene variante van str. 17 hierboven, de eenige thans nog algemeen in Vlaanderen bekende : Als Pierlala in ’t kistje lag, al met zin billekens bloot, niemand die wist of beter dacht of Pierlala was doot, de klokken die luidden al bim bom bom, de dooden en komen niet wederom! ,Ik wel,” zei Pierlala, sa, sa! ,Ik wel,” zei Pierlala. Nederl. lb. uitg. door het Willems-Fonds, Gent, 1892, II, nr. 81, bl. 165: — Wizcems, Oude VI. Idr., nr. 129, bl. 300, tekst van Van Paemel, met eenige veranderingen en inlassching van enkele Fransche woorden meer bij het refrein, en met weglating van str. 4, 5, 8, 9, 22, 28 en 24; — SNnecLazrr, Oude en nieuwe liedjes, Gent, 1852, nr. 57, bl. 32, en 1864, nr. 75, bl. 83, tekst naar Willems, met weglating van str. 5 (str. 7 van Van Paemel); — Horrmanx v. F., Niederl. Volksidr., 1856, nr. 161, bl. 281, naar Willems; — Loorexs et Feys, Chants pop. flamands, 1879, nr. 87, bl. 166, tekst naar V. P., met nieuwere spelling en enkele varianten; — Erk u. Bôxme, Deutsche» Liederhort, III, nr. 1756, naar Willems. SALOMON VAN RusriNG, Vol-geestige werken, Amst. 1693, bl. 344, geeft een Lietje van St Jutmuts, bequaem om in verscheiden voorvallen gezongen te worden”, met aanvang: ,Wy zyn er wel beestigh mee gebruyt”, en aanduiding: ,op de vois: Pier la la lagh in de kist”. ,St Jutmuts” zal wel hetzelfde zijn als ,St Juttemis”. » t Gebeurde t”, zegt J. rer Gouw, De volksvermaken, bl. 190: ,dat op Vastelavond het ijs nog in ‘t water lag”, dan had men ‘t Karneval op ’t ÿs, waardoor de vreugd verdubbeld werd. En vermoedelik is de oude spreekwijs: ,Te St. Juttemis als de kalven op ’t ijs dansen”, daarvan afkomstig. Daar een ,jut” een dwaas beteekent, is St. Juttemis een narrefeest, en past volkomen op den Vastelavond.” Volgens Pr. van Duyse, Spreuken aan geestelyke zaken ontleend, in Belgisch Museum, NV (1841), bl. 219, wijst de bedoelde spreekwijs op een tijd ,die nooït komt”. Aan zijnen kant leert Prof. J. VercouLite, Etym. Wadb., 24 uitg., dat St Jutmis zooveel beteekent als: ,op den dag van de mis van St Jut”, d. i. van St Johanna. Jut is het Friesche diminutief van Johanna, en de hier bedeelde Johanna is de pausin Johanna. In de eerste uitgave der Volgeestige werken, 1665 — Van Rusting’s rijmelarij beleefde in 1712 een 1164 vierden druk — treft men ,’t Lietje van St Jutmuts” niet aan. Het lied ,van Pierlala” was dan toch reeds véor het einde der XVII eeuw bekend en kan, zooals door Willems, t. a. p., wordt gezegd, opgekomen zijn sedert de invallen van de Franschen onder Lodewijk XIV (van Maart tot September 1678). W. voegter bij: , De tekst neemt by elke nieuwe gewigtige gebeurtenis een nieuwe vorm aen, doch telkens staet Pierlala uit zyn graf op en spreekt zyn vonnis uit over de plaets hebbende omstandigheden. Hy vertoont zich dan als een Waelsche Epimenides, die den Vlaming komt bezoeken om hem tegen dreigend gevaer te waerschuwen. Zyn refrein bestaet veelal uit een paer fransche woorden.” Een feuilleton (van P. Mürrenporrr) uit de ÆXülnische Zeitung van 26 Jul 1895, legt Pierlala uit als een Vlaming die, ofschoon met de Fransche taal weinig bekend, steeds Fransche uitdrukkingen in den mond had, als ma foi; c’est bon; là, là; ça, ça of c’est çà, van waar ziÿn naam. Cf. Van Paemel's Pier la la. Parodieën van ons lied vindt men o. a. in Het Brabandsch nachtegaeltjen, Antw., Thys, z. j, bl 47: ,Liedeken van Peer la la /| op eene vermaekelyke wyze” ; aanvang: ,Peerlala reyst de wereld rond”; — bij pe Coussemaxer, Chants pop. des fiam. de France, 1856, nr. 93, bl. 303: ,Als Pierlala nu ruym twee jaer” ; lied op de Fransche omwenteling van 1789, en ten tijde van De C. nog bekend; — bi Poz pe Monr, Volkskunde, Gent, LIL (1890), bl. 219: ,Hoort, Pierlala is weergekeerd”, onder den titel: Pierlala uit Holland wedergekeerd, eene platte, grove parodie, uit de jaren 1830—1831. »Pierlala” wordt aangehaald als stem in: De zingende koddenaar, Amst. 1771 {1ste druk), bl. 87, voor: ,Komt vrienden luistert na de klugt”; — Het zingende nachtegaaltje, Amst., F. G. L. Holst, z. j., bl. 51, voor: ,Gij vergt mi, dat ik zingen zal”; — De jonge pellekaen, Amst. B. Koene, z. j., bl. 3, lied ,op het vinkje van Pierlala. op een fraaie voys”, met aanvang: ,Als Pierlala met min doorwond” ; verder, bl. 22 en 40, ,stem van Pierlala”, de liederen: ,Ik heb laatsmaal eens overdacht” en ,Goede avond! lieve bolle meiïd”; — ZLiedekens op den bly-geestigen sang-meester, Brussel, I (1800—01), bI. 5, 16, 63; — Snoecks liedjesboek, verzameling van liederen verschenen van 1830 tot c. 1880, Gent, bl. 16, 32, 46, 67; — Volksliedies, getrokken uit het weekblad Het Gentsch vosken, 1848, bl. 1; — De dulle Griele, Vlaemsche liedekens op den tijd, door een waren volksvriend (P. Lesrocquy), Z. j. (1848), bl. 20 ,Pier, onze oude goede vriend”, hetzelfde lied als het hierboven vermelde uit Snoeck’s 1b., bl. 16; — Uit vader Bergmann's gedenkschriften, Gent, 1895, bl. 208, De Belgische Pierlala, 1830; — Gentsch museum, Gent, I (1895), DL. 146: De zeven-jaerige ronde van Pier-la-la binnen de sta4 Gent (1821): ,Met de feeste der maend august. — In verschillende Gentsche nieuwsbladen bi gelegenheid van verkiezingen rondgestrooid, zooals in De vrüÿe kiezer van 28 October 1894, Roelandt van 7 November 1895 en Stadswelzijn van 16 November van hetzelfde jaar, vindt men nog politieke liederen op de wijs van ,Pierlala”. In het Gentsch dagblad La Flandre libérale van 29 Juni 1903, komt onder den titel Notes et souvenirs een belangwekkend artikel voor van Prosper CLAEYS, over de te Gent verschenen ,Pierlala”-liederen. Onder deze worden vermeld: een lied op 1165 het vertrek der Franschen, die eene eerste maal Gent hadden bezet (12 November 28 Maart 1793), en verschillende liederen dagteekenend van de Fransche over- heersching. De schrijver vond geen enkel ,Pierlala”-lied van den tijd van het Hollandsche bewind; wat hem doet gelooven dat ,Pierlala”, zooals de meeste ziner Gentsche medeburgers, over Koning Willem's bestuur tevreden was en het onnoodig vond ook een oogenblik uit zijn graf op te staan. Het hierboven aangehaalde liedje van 1821 verzet zich tegen die zienswijs niet, wel integendeel. Andere , Pierlala”-liederen door Pr. Claeys aangehaald slaan uitsluitend op politieke gebeurtenissen van 1848, 1856, 1857, 1875, 1877, 1879, 1882. De schrijver besluit met van ,Pierlala” te zeggen: ,C'est un gantois de vieille race, franc du collier, van den ouden stempel en recht voor de vuist, ne ménageant pas ses expressions et disant franchement son opinion sur les choses et les hommes de son temps.” Ons lied waaide, doch ingekort, naar Duitschland over. Eene viüfstrophige lezing uit Oldenburg: ,Pierlala war ein einzger Sohn”, komt voor, met eene andere dan de voorgaande melodieën, bij L. Erk, Deutsche Volksldr., IT, dl. aflev. 4—5 (1845), nr. 14, en bij denzelfden Voksidr. für Müännerstimmen, W, nr. 77, vierstemmig. — In de Duitsche studentenliederboeken werd onze held tot een , Bierlala” ; zie het Commersbucl van Max Friepraenner, Leipz. 1899, nr. 32, bl. 34: ,Der Bierlala war der einz'ge Sohn”. Met de Duitsche melodie en het opschrift: ,Vlämisches Volkslied”, vindt men eene tienstrophige, aan Willems, en aan Hoffmann ontleende lezing, in Niederdeutsches Lb., Hamb. u. Leipz., 1884, nr. 54, bl. 64. Melodie. A. Mondelinge overlevering (zie hierboven); — B. Wirrews, t. a. p.; — SNELLAERT, t. a. p., uitg. 1852: o ae Komthier al by en hoort een klucht, Ik zing van Pier - la - la, Een drol-lig vent-jen vol ge-nucht, De vreugd van zijn pa-pa: === Wat in zijn le-ven is ge-schied, Dat zult gij hoo-ren 7 —— f =_— . er al van Pier-la - la, sa, sa, 6ls al van Pier-la - la. Nederl. lb, uitg. door het Willems-Fonds, IT (1982), nr. 81, bl. 165, zelfde melodie, met begeleiding van J. C. M. van RiemsDux, buiten den aanvang en het slot beide met: « a a a b cis d d d. C. Loorexs en Feys, t. a. p.; de aanvang als bÿ Willems, verder: NE M ee PR F2 Sp ee ee = ee de Fe- ee mr De de = C4 : 2 : 2 c nus Wat in zijn le-ven is ge-schied, Zult gÿ hier hoo - ren 1166 ne À, | Se IE pente no SE es in ditlied. ‘tIs al van Pier-la - la, ha,ha! ‘tIs al van Pier-la - la. D. De Coussemaker, t = . — RS Il 2 = | » He — — E mp nr: Eve = Als Pier-la -la nu ruymtwee jaer Ge -le -gen had in ‘t graf, Hoord’hy een vreemd ge-rucht op d’ aerd; — Waton - ver-wach -te paf. —— D PERRET HE Meme E D $ (6 5 Te Er — = —— Pope AN 7S (pl = Ets EE Men sloeg den trom-mel op zyn pit. Pier Ft à wat don-der is dit!’kStoes = | nn 1 == == = Fee Ce El stil, Zzey Pier-la - la, pa - pa, ’kStoegstil, zey Pier -la - - la. Zelfde melodie bij Snerragrr, uitg. 1864, t. a. p. — Het Duinkerksche lied : Ali, alo, pour Mashero” (De C., bl. 271) heeft gelijken aanvang. E. Loorens et Feys, bl. 167, ,autre air” — (1 eo? Komt hier al bij en hoort dees klucht, tIs al van Pier-la - la. Dé drol-lig zoon-tje vol o ge-schied, Zult gij hier hoo-ren in ditlied. ’tIs ER 0 —ÿ — RE Er enr van Pier -la - la OI UE IE ME van Pier =]: F. J. Bozre, Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung, XNIII (1892), overdruk, bl. 17, en nr. 5 der muziekbijlagen, geeft naar nr. 32 van het 18%-eeuwsche Hs. 34, der Amsterdamsche Maatsch. tot bevordering der toonkunst, eene op de eerste strophe van Willems’ tekst gebrachte zangwijs, zangwijs die 1167 overigens ook te vinden is in het gedurende de XVIIIS eeuw aangelegde Hs. 45, bl. 63b, der zelfde maatschappi. Deze zangwijs is eene variante van E: À L | Eten ee N en er A | | Ce | Komt hier al by en hoorteen klucht,Ik zing van Pier-la - Een NT y ° ? Rrn-Ne -s" em fo EE | = REY; L— | drol-lig one vol ge-nucht, De vreugdvau zijn pa - pa. Wat NE CS ER ES A7 SEE ho — FE 2 - 8—_#2— ÉTÉ — D de er = fee pire) En ea À RSR RE re en | in zijn le-ven ïis ge-schied, Dat zult gy hoo-ren in dit lied; ’*tIs : = —-—"\ + —— EE — | ——_— — = E— + + almvan Pier la la; sa 52, 2tIs "al van Pier - la la. Ook onder de Nederl. baker- en kinderriÿmen van Dr. J. van VLoren en M. A. Branprs Buys, 4de uitg. 1894, bl. 38, vindt men een liedje aanvangend met eene variante van str. 17 van den Van Paemelschen tekst. Het slot der melodie herinnert aan het refrein: ,Den boer zal ’t al betaelen” (zie onze verhandeling: Het censtemmig . .. lied, Gent 1896, bl. 338 en 873): MENT RP ER Re + \ _—_— F à — | DR gg nd 0 RES Pie-re -la-la lei in de kist, al metzijn bil-le-tjes bloot; en ra) tm. ne É = S—7 ) : nie - mand, die het be - ter wist(1),of Pier -la - la was dood. Hi - | à SN = Ne es —— : | FE gd EE EE re D= | schop-te ‘tdek-sel van de kist; en spronger uit, dat nie-mand wist: ,ha, | Sneller. \ en =, lee. Se | = sr = EE a —— | Ep LA EE LS ] = ha” zei Pier - la - la; ha, ha!” zei Pier-la - la. (1) Ook wel: zijn vader die niet anders wist. 328, Savonds in een klaer maene schijn. A. Savonds in een klaer maene schijn, steekt mijn de meyd in * venster mijn; maene schijn, venster mijn, wagenaer is; dat is de vogel, dat is de vogel die bedriegelik is, dat is de vogel en dat is de vis die bedriegelijk is. Dat is de Turk en dat is de snavel, en dat is onse kruyers wagen; de Turk en de snavel, en dat is onse kruyers wagen, de maene schijn, de venster mijn, wagenaer is: en dat is de vogel die bedriegelijk is, en dat is de vis die bedriegelijk is. En dat is de kok en dat is de keuke, hie leyd de knegt met de meyd aan ’t beuke; de kok in de keuke met de meyd aan ‘+ beuke, en de Turk en de snavel, en de kruyers wagen, en de maene schin, en de venster min, wagenaer is; en dat is de vogel die bedriegelik is, en dat is de vis die bedriegelÿk is. Dat is de worst en dat is de rooster, en dat is onse meyd haar trooster; de worst en de rooster en de meyd haer trooster, de kok in de keuke en de meyd aan # beuke, de Turk en de snavel, en de kruyers wagen, en de maene schijn, de venster mijn, en wagenaer is; en dat is de vogel die bedriegelik is, en dat is de vis die bedriegelijk is. 1169 4. Dat is kort en dat is lank, en dat is onse snyders bank; kort en lank, onse snyders bank, worst en de rooster, de en en en en en en de de de de meyd haer trooster, de kok in de keuke meyd aan ’t beuke, de Turk en de snavel kruyers wagen, en de maene schyn, venster mijn, wagenaer is; dat is de vogel, dat is de vogel die bedriegelik is, dat is de vis die bedriegelÿk is. 5. Dat is het glas en dat is de kan, en dat is onse verdronken man, glas en kan, en verdronken man, kort en lank, en de snyders bank, de de de en en en en worst en de rooster, en de meyd haer trooster, kok in de keuke en de meyd aan ’t beuke, Turk en de snavel, en de kruyers wagen, de maene schijn, en de venster min, wagenaer is; dat is de vogel die bedriegelik is, dat is de vis die bedriegelijk is. 6. Dat is de schipper en dat is de stok, en dat is onse gesegende brok; schipper en de het glas en de kan, verdronken man, kort en ‘tlank, en de snyders bank, worst en de rooster, en de meyd haer trooster de kok in de keuke, en de meyd aan ’t beuke, en en en en en en en er = =] bier waere schous ont schilt hangt ’er aus, dat is de schipper en dat is de stok, de de de de Turk en de snavel, kruyers wagen, en de maene schin, venster mijn, en wagenaer is; dat is de vogel, dat is de Dat is onse biere waare schous, en dat is onse geseegende brok, dat is het glas en dat is de kan, en dat is onse verdronken man, stok, gesegende brok, vogel die bedriegelijk is, dat is de vis die bedriegelijk is. 2 1170 dat is kort en dat is ’t lank, en dat is onse snyders bank, dat is de worst en dat is de rooster, en dat is onse meyd haer trooster, de kok in de keuke, en de meyd aan ’t beuke, l de Turk en de snavel, | en de kruyers wagen, en de maene schijn. de venster mijn, en wagenaer is; dat is de vogel, dat is de vis, dat is de vogel die bedriegelÿjk is. 1, 3 en vlg. str., Wagenaer — voerman, een woord dat Van Daze verouderd noemt. In Brenero’s Xlucht van de koe, leest men: ,Ick slacht de oude wagenaers, per hoor garen ’t clappen van de swiep”. Naar een welwillende mededeeling van den ini heer J. H. Scheltema, wordt het woord Wagenaar te Scheveningen nog wel gebruikt in de beteekenis van: voerman, wagenmenner, koetsier. — 7, 1. waare schous is het Duitsch wahres haus. 7s Avonds, in ’t klaar maneschiin, B. EERSTE MELODIE. D [ae D etes Vel, *s A-vonds, in ’tklaar ma - ne -schün, wil de knecht in de ven-ster ziün. De ma -ne dieschünt te ven-ste - ren in. Wa-gen dat = NE ——— | À | = —+ | vo - gel en daar is de visch, die be - drie - ge - lik 8 A-vonds, al in het klaer ma - ne-schijn, wil - de ’t knechtjen,’tknechtjen, Ne E Ne qe À NN NN = NE — — - ‘tknecht-jen, ?’sa- vonds, al in het klaer ma - ne-schijn, wil - de = SE D 9 _# 9 ’tknecht-jen bi het meis-je zijn. De ma-ne die schijnt te ven-ste-ren in. Wa-gen dat is! Hier is de vo-gel en daer is de f — À —— À — a — NN — = _—— D — D — — y —N- + | — — = Cl visch, en daer is het meis - je We be - drie - ge - lijk IE = de ma -ne. ee =S à 1 —S none Hier is de bo -ter en daer ïis de visch, en daer is het , meis-ken, die be-drie - ge-lijk ïs, in de ma-ne, in de ma-ne. 1. ’s Avonds, in ’t klaar maneschiin, wil de knecht in de venster ziin. De mane die schünt te vensteren in. Wagen dat is! Hier is de vogel en daar is de visch, die bedriegelik is, in de mane. 2. Dit is kort en dat is lank, en daar is de sniders-bank. Het kort ende lank en de sniders-bank. De mane die schint, enz. 10. it 11 72 Hier is de pruum en den abriko, en daar staat matante Bello. De pruum, abriko, en matante Bello; het kort ende lank, en de sniders-bank. De mane die schïünt, enz. Hier is de worst en daar is de rooster, en daar is de maagdentrooster. De worst en de rooster, en de maagdentrooster ; de pruum, abriko, enz. Hier is de pot, en daar is de pan, en daar is dien zotten Jan. De pot en de pan, en de zotte Jan; de worst en de rooster, enz. Hier is de kat, en daar is de muus, en daar is het wafelhuus. De kat en de muus, en het wafelhuus, de pot en de pan, enz. Hier is de pater, en daar is de broér, en Kaëtje die vaagt den vloer. De pater en broër, en Kaëtje en de vloer; de kat en de muus, enz. Hier is den uul, en daar is de vink, en daar is dat mager dingk. Den uul en de vink, en dat mager dingk; de pater en de broëér, enz. Hier is het rok, en daar is het wiel, en daar is lange Machiel. Het rok en het wiel, en lange Machiel; den uul, enz. Hier is de wafel, en daar is de koek, en daar is de pastors broek. De wafel, de koek, en de pastors broek:; | het rok, enz. | Hier ziin de koetjes in de wee, en de schipkens in de zee. De koetjes in wee, de schipkens in zee; de wafel, enz. 1173 12. Hier is de bru’gom en daar is de bruud, en daarmeë is ’t liedjen ook uut. De bru’gom, de bruud, en * liedjen is uut; de koetjes in wee, de schipkens in zee; de wafel, de koek, en de pastors broek ; het rok en het wiel, en lange Machiel; den uul en de vink, en dat mager dingk; de pater en de broër, en Kaëtje en de vloer; | de kat en de muus, en het wafelhuus; f | Hier is de vogel en daar is de visch, 1 # de pot en de pan, en de zotte Jan; l : de worst en de rooster, en de maagdentrooster ; pr HAE de pruum, abriko, en matante Bello; | | li] het kort ende lank, en de sniders-bank ; | Lt [| { de mane die schïint te vensteren in. | l He LME Wagen dat is! { | | | | | | ! die bedriegelik is, in de mane. Kort en lang. | C2 Î A be) ; a — Ni se EE — gg EE Le = —ù te Po = À Kort en lang en de sny-ders-bank, en den wa-gen die ryd. a Re =) ] I = ue = no ne (em Nm) EE _—_ — | | © e # PP: # # Lg iis: - j { Hieris de vo-gel, de vo-gel, de vo-gel, en daer is het visch die be- $ mil ñ au = 3 fl == — EE —_— È = | drie - ge-lyk is. Hier is de vel en daer is de sa- s en À me 42 , ne EN — 1] EE + —6- Le —j— 6 | 6 0 | —0 daer is den ver-schen ka - vel. Veëél en savl en den ver-schen ka- vel. 4. Kort en lang en de snydersbank, en den wagen die ryd. Hier is de vogel, de vogel, de vogel, en daer is het visch die bedriegelyk is. Hier is de veël en daer is de savel, en daer is den verschen kavel. Kort en lang, enz. Hier is de zon, en daer is de maen, en daer is den schoonen haen. Kort en lang, enz. Hier is de schup, en daer is de rooster, en daer is de maegdentrooster. Kort en lang, enz. Hier is de pot, en daer is de kan, en daer is de dronken man. Kort en lang, enz. Hier is de man, en daer de vrouw, en daer is de luyzekrauw. Kort en lang, enz. = 10. Ut, Hier is het schip, en daer is de mast, en daer is den schippersgast. Kort en lang, enz. Hier is den aep, en daer is de zot, en daer is de schytpot. Kort en lang, enz. Hier is de meyd, en daer is de stier, en daer is een tonne bier. Kort en lang, enz. Hier is de tafel, en daer is den wyn, en daer is het vette zwyn. Kort en lang, enz. Hier is de kerne, en daer is de pap, en daer is de boer die gaept. Kort en lang, enz. Wage dat is! Hier is de vogel en daer is het visch, die bedriegelyk is — in de mane, in de mane. Jan de mulder, —— = EN EE Jan de mul-der, met zy-nen lee-ren kul-der en zyn lee-ren broekjen N IE — ++ CE aen, Zou-de zoo gei-ren zon-der lan - te - ren, zou-de zoo vry-en gaen. Hier is het vleesch en daer is het _ visch, en daer 2 is het Man-ne-ken-pis. Vleeschen - de visch, Man-ne-ken- C9 pis, en daer ïis den vo-gel die be-drie-ge-lyk ïs. | il. Jan de mulder, met zynen leeren kulder en zyn leeren broekjen aen, zoude zoo geiren zonder lanteren zoude zoo geiren te vryen gaen. Hier is het vleesch en daer is het visch, en daer is het Mannekenpis. Vleesch ende visch, Mannekenpis, en daer is den vogel die bedriegelyk is. Jan de mulder, enz. Daer is de zon en daer is de maen, en daer is den kraeyenden haen. Zon ende maen, kraeyenden haen, en daer is den vogel die bedriegelyk is. Jan de mulder, enz. Daer is het glas en daer is de kan, en daer is den dronken Jan. Glas ende kan, enz. Jan de mulder, enz. Daer is den hond en daer is de kat, en daer is d’ Oostindische rat. Hond ende kat, enz. Jan de mulder, enz. 1176 Tekst. A. Het speel-schuytje met vrolyke naay-meysjes. , Zingende en queelende de aldernieuwste gezangen, alle op zoete en aengenaeme voysen. Den derden druk. In ’s Grav., by Corn. van Zanten, Stads-drukker, woonende op ’t Spuy 1751”, bl. 9: »Een seer vermakelyke klugt, die daer is voogevallen (sic) tussen een Switzer en den Vogel, binnen Amsterdam. Voys als ‘t begint”; hierboven weergegeven; — Het speel-schuytje met vrolyke naay-meisjes. , Waer in te vinden zyn de aldernieuwste liederen / die hedendaegs gezongen worden. De achste druk (sic). ‘t Amst. By S. en W. Koene”, z. j., bl. 10: ,Een zeer vermakelyke klugt, die er [is] voorge- vallen”, enz., zooals hierboven. — Beide drukken in k. 8", voorhanden in de Universiteits-Bibl. te Leiden. Deze, de tot hiertoe oudst bekende lezing, wordt aangehaald door J. H. Serre, Nederl. ldr. uit vroegeren tijd, 1885, bl. VII. Tekst en melodie. B'. Sxeizaerr, Oude en nieuve liedjes, 2° uitg. 1864, nr. 120, bl. 128; — J. H. ScHeLrema, t. a. p., nr. 118, bl. 267. ,Het lied”, zegt de verzamelaar, ,behoort tot die liederen, welke ik reeds aan moeders schoot hoorde zingen. De woorden (in de lezing volgens Sch.) zijn aangevuld naar den tekst door Snellaert medegedeeld . .. Bij dit lied behoort een zeil, waarop de voorwerpen staan afgebeeld, welke onder het zingen met een stokje worden aangewezen.” — Ook in het Vlaamsche land wordt het lied nog voorgedragen, met een zeil of doek, in den aard van de ,schilderijen” onzer liedjeszangers. — B?. Medegedeeld door Prof. J. Vercoullie te Gent. — ©. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 87, bl. 290, ,De vogel”. — Bij deze teksten sluit zich de lezng aan uit Elewijt (Brabant), met andere melodie, te vinden bi J. Bors, Honderd oude VI. ldr., nr. 67, bl. 163, ,De Poetsemscheer”, waar varianten uit St. Genesius-Rode. Mechelen en Brasschaat worden aangeduid; — D. De CousseMAKER, t. a. p., nr. 86, bl. 288, ,Jan de mulder”, uit Belle. 324, Jan, mynen man, zou’ ruiter worden. 1. Jan, mynen man, zou’ ruiter worden, kosti g'raken aen e peird; ’k pakke den brandel uit den eird, daer éé Jan, mynen man, e peird. Hupsa, jonker Jan, die wel ruiter worden kan. 2. Jan, mynen man, zou ruiter worden, kosti g’raken aen ’en za’el; ’k breek een ei, ’k geef hem de schael, daer éé Jan, mynen man, ’en za’el. Hupsa, enz. 3. Jan, mynen man, zow ruiter worden, kosti g'raken aen ’nen toom; ’k neme myn hembde, ’k scheur den zoom, daer éé Jan, mynen man, ’nen toom. Hupsa, enz. 4. Jan, mynen man, zou’ ruiter worden, kosti g’raken aen een spoor; ’k breke ’nen pot en geef hem d’or, daer éé Jan, mynen man, Hupsa, enz. ‘en Spoor. EERSTE MELODIE. Jan, my-nen man, zou ruy-ter we -zen, kon hy ge - ra-ken aen een + _— æ y 9-12. — a EE , peird. k Pakke den bes-me met zy-nensteirt ; Daer-van heeft Jan, my-nen man,een 1178 EQ=e— Ne ee Ne eme een EN pe LA Î E— = + = Jan, my-nen man, zou ruy-ter we-zen, Konhy ge-ra-ken aen een peird. peird. TWEEDE MELODIE. PRE Jan, mij-ne man, zou rui-ter wor-den, kon hy ge -ra-kenaen een peerd; ’kpak-ke den bran-del uit den heerd, daer heeft Jan, mij -ne man, een Fe Hup-sa, jon-ker Jan, die wel rui-ter wor-den kan. DERDE MELODIE. 3 5 æ____@ —— Day) 4 ù HE ï | | & Jan, mij-ne man, zou rui-ter we-zen, kost hij ge -ra-ken aan een D —— = de Et Un peerd. Jut, Jan riÿjd dan, maak dat gi rui -ter wor-den es es CRUE VIERDE MELODIE. ; = -ren, rid.der wê-ren. Kost ik hem Jan, mij-ne man, zou zoo o œ (=) == = AR NENT = ee o-—0 jon - kene Jane een Re Rijd, rijd, jon-ker Jan, die nog rid-der wê-ren ge a IUT) VIJFDE MELODIE. | Le ee ee sm ya RE musee, he He F PO Ce no” F PERRET Es Le, TES Jan mij - ne man zou rui - ter wor - den, Jan mi - ne PE — a _ i : \ i | æ DD | ET er en Deer Een e—Ï| o =] EE TS, man die had geenpaard;toen nam hi de kat en trok ’m bij zijn » t <; a — A === SE — = —Ù NN — Et Î == Le CL Ê © | ! Staart, toen had Jan mij-ne man een paard. Tekst. More, Anzeiger, 1838, bl. 385, medegedeeld door C. Serrure, hierbover weergegeven; de schrijfwijze geeft min of meer den Gentschen tongval weer. — Varianten: SNELLAERT, Oude en nieuwve liedjes, 1852, nr. 69, bl. 41; 24e uitg. 1864, nr. 91, bl. 99, met de melding: ,Gent” ; — Horrmanx v. F., Niederländische Volksldr., nr. 162, bl. 285; — De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, nr. 139, bl. 397; — Loorexs et Feys, Chants pop. flamands, nr. 105, bl. 199; — ’ Daghet, Hasselt, 1888, bl. 188, opgeteekend te Beverloo; de melodie heeft geen andere maataanduiding dan het woord ,rap”, d. i. vlug; — Nederlandsch lb. uitg. door het Willems-Fonds, IT (1892), nr. 85, bl. 180; — Nederlandsch volkslb., door D. ne LANGE, J. C. M. van Riemsprsck en Dr. G. Karrr, 1896, nr. 122, bl. 163, opgenomen onder de kinderliedjes. — Dr. J. van VLorex, Nederlandsche baker- en kinderrijmen, F. E. DELAFAILLE, 4de uitg. 1894, bl. 44, met eene melodie van L. F. Branprs Buys; Gesch. van Mechelen, Mech. z. j. [1903], I, bl. 69. Duitsche varianten worden vermeld door Horrmanx v. F., Schlesische Volkslieder, nr. 261, bl. 302, waar tekst en melodie van eene tienstrophige variante met aanvang : »Unser Bruder Malcher der wult a Reïter wârn”, te vinden zijn. De melodie heeft met bovenstaande niets gemeen. — Voor verdere Nederduitsche varianten, zie Firmenrcx, Germaniens Vülkerstimmen, I, 124, 125; II, 284; IIL 58, 118, waar men ook, bl. 658, eene lezing in Brabantschen tongval aantreft. — B. J. Docex, Miscellaneen, Il, 257, vermeld door Moxe, Uebersicht, bl. 204, $ 291, geeft zeven vierregelige strophen van een lied van c. 1580, die alle, zooals ze hier volgen, met Jan mine man” aanvangen: 1. Jan mine man is een goet bloet, al heb ik wat bedreven, hy hebbet mi vergeven al op den standen voet. 1180 Jan mine man die is seer fin, al gaen ik groet van kinde, tsi van wi dat ich vinde rader sin. hi wilt den Jan mine man als is hy gram, nochtans so moet ik wesen die eerbarste gepresen die noch int Landt en kam. Jan mine man hoert wat hy doet, al doet men dickmal blicken dat kint hen nit geliken, noch nimmt hiet al vergoet. Jan mine man het sik verkeert, dat heb ick konnen macken, ( verstaet seer wel die saken, È duer mie weert hy geert. 6. Jan mine man siet welgemoet, die roes van allen vrouwen, duer voer moet men mi howen 7. Jan mine man wet nergent van, al siet hyt mit syn ogen, | noch hout hyt vor gelogen ’tis recht, dat hy heet Jan. | Melodie. I. De Coussemarer, &. a. p, — II. Sxezcarr, t. a. p., ook te vinden in Nederl. lb. van het Willems-Fonds, t. a. p. Deze melodie is ontleend aan een liedje uit de opera in een bedrijf: Les deux petits savoyards (Paris 1789), woorden | van Marsollier, muziek van Dalayrac, bl. 91 der partituur : | mn FEU EE | ñ Ca | à EE | à — h fil - let - te Qui n'a-vait pas plus d’quinze EE — — ans D ssh) f . TA , SAC ans, Pen-dant qu'on é - tait à Vé-pres, S’en-fuit de chez ses pa- A ET rents. Eh ay, eh ay, eh ay et pouss’, Eh ay, eh ha, V’la com on ar- LL — — ee es E PERS = & =N= 1 EN, DORE DRE | = . 1 an — eg ——_——— a f l ST EE | En Ca er D 3, _— ri - ve. Pau-vretteouqg vous al-lez comm’ça? Bien - tôt le loup vous cro- que -ra. Ra-mo-nez ci, ra- mo-nez là, ra-mo-nez : 7 M a ES CS; - —_— Does ci, ra-mo-nez là, la che-mi-née du haut en bas, née du haut en bas, la che - mi - née du haut en In de eerste helft der vorige eeuw zong men op diezelfde melodie eene Histoire de Cendrillon ,racontée par le caporal Gobin à son retour d’ Afrique, sur l’ air: Ramonez-ci, ramonez-là”, woorden van Ch. de Lange, begeleiding van Ch. Plantade; Pari ofschoon ingekort, in La clef du caveau (1811), onder nr. 612. Het refrein: , Ramonez- moy ma cheminée”, was overigens reeds in de XVIde eeuw bekend. Men vindt het , J. Meissonnier et fils Deze zangwijs treft men ook aan, voor eene zeer vrije strophe, waarschinlijk de eerste, van een liedje: , Une dame la matinée”, in La fleur de la poésie françoyse, Paris, 1543; zie Weokerui, L'ancienne chanson populaire en France, Paris, 1887, bl. 428. Ros. Errner bracht in partituur de bewerking van dit lied, te vinden onder de van 1538 tot 1549 te Paris, bi P. Attaingnant, verschenen vierstemmige chansons. De partituuruitgave met eene bijgevoegde vertaling van de oude Fransche teksten in moderne Fransche taal, door Dr. J. Bozrs, komt voor onder de verzameling: 60 Chansons zu vier Stimmen, enz. ,Publication älterer praktischer und theoretiker Musikwerke herausgegeben von der Gesellschaft für Musikforschung, Jahrg. XXVII (1897), Band XXII”, bL 55. Hetzelfde refrein vindt men o. a. terug voor een lied: ,On dit que j'ai pour devise? (,L'air du ramoneur, etc.”) in La clef des chansonniers van Ballard, Parijs 1717, IT, bl. 232 (de daar voorkomende melodie ging, doch niet ongedeerd, over in: Les parodies du nouveau théatre italien, Paris, 1738, II, nr. 73, bl. 72 der muziekbïlagen), en voor een ander lied: ,Nous allons femmes et filles /} vous revendre des coquilles”, op de nederlaag in 1690, bij Stafarda, door den maarschalk Nic. de Catinat, toe- gebracht aan den Hertog van Savoye, in Le nouveau siècle de Louis XIV, Paris 1857, bl. 137. 1182 Eene variante dezer melodie diende insgelijks voor een rondedansliedje: ,Pietje Verbond zat op den toren// Lulleman speelde op zijn trompet”, te vinden bij À. pe Coco en Is. Terrzinok, Kinderspel en Kinderlust, II (1903), bl. 94. Eene variante van den tekst van dit liedje ving aan, naar eigen herinnering: ,Lamme Paret zat op den toren // en hij speeldege op zijn trompet // ret, tet, tet” ; zij werd voorgedragen op de wijs van een jachtlied, het welbekende ,Hallali”. — In Den singende swaan (Antw. 1655), Leyden 1728, bl. 353, vindt men de wijsaanduiding: ,Grobbendoncq sat op den toren”, die wel eenige gemeenschap met het voornoemde rondedansliedje zou kunnen hebben. De melodie, hier naar de metriek van den tekst genoteerd, dient voor een geestelijk lied en is weer anders: | ñ — ete es D o (Ep n geeft geen moed ver - lo -ren/ Want de Ma-get is g=l=— EEE boo-ren Uyt de welk sal ko-men voort /t’on-ser wel-stand / ‘+ eeuwig Woord. IIL. Loovens et Feys, t. a. p.; — IV. ‘t Daghet, t. a. p.; — VW. Nederlandsch volksib., t. a. p. 325, Daer was eenen man, eenen fraeyen man. Daer was ee-nen man, eenenfraeyen man, eenen man van com-plai-san-tie, en by — ? y = e/ wiegt het kind, en hy roert den pap, en hy Daer was eenen man, eenen eenen en hy en hy en hy fraeyen man, laet zyn vrouw-tje dan -sen. man van complaisantie, wiegt het kind, roert den pap, laet zyn vrouwtje dansen. B. Een schoone man, en een zoete man, en een man van complaisance. Hij roert zijn pap, en hÿj wiegt zijn kind, en hij laat zijn vrouwtje dansen. En hi gaat naar de markt en hij koopt drie blauwe schorten, eene voor mij, eene voor u, en eene voor Bonaparte. Bonaparte met al zijn knechten, hij wilde tegen de reuze gaan vechten, maar de reuze was al te kloek, en Bonaparte scheurde zijn broek. C. Hop Mariannetje, drinkt e’ kannetje, laet je vrouwtje dansen. En ik ben e’ man en e’ goeje man en e’ man van complaisance. D; 1. Hop, Marjannetje, koffiekannetje hop, Marjannetje Jansen, hi wiegt het kind en hi roert de pap, en laat zijn hondje dansen. Hop, Marjannetje, tap me een kannetje, tap me een hallef pintje; 2 nn mn een goede man en een brave vrouw, | (2 en ook een heel lief kindje. EI 1, 1. Ook wel: ,nog een kannetje”, en mostertkannetje”. — 1, 4 Ook wel: »Hij veegt den vloer en hij roert de pap // en laat de vrouw maar dansen”. E. 1. Hop, Marjannetje, stroop in ’t kannetje, laat de popjes dansen; eertijts was de Prins in ?t land en nu die kale Franschen. D Hop, Marjannetje, stroop in ’t kannetje hop Marjannetje Jansen. Hij wiegt het kind, hi roert de pap en laat zijn hondje dansen. F. Hop Marjannetje, nog een kannetje, | nog een hallef pintje; ‘bis niet voor mijn, maar voor Katrijn, en voor haar beste vrindje. G. Hopsa, Jannetje! stroop in ’t kannetje, moeder, mag ik eens likken ? Een goeie man en een brave man, en een man van complaisance: hïj roert de pap en hïj voért het kind, en laat zijn vrouwtje dansen. Tekst. A. De Coussemaker, Chants pop. des flamands de France, nr. 78, bl. 276; — B. Loorexs et Feys, Chants pop. flam., nr. 131, bl. 228, ,air: Marie trempe ton pain”. De eerste vier regelen behooren alleen tot den oorspronkelijken tekst; wat volgt is een later bijvoegsel, waarin ,de reuze” voor ,den Rus” wordt gebruikt; — C, Variante uit Veurne (West-Vlaanderen); mondelinge overlevering ; — D—G. Dr. vas Viorex en M. A. Branprs Buys, Nederlandsche baker- en kinderrijmen, 4% druk, 1894, nrs. 41—44, bl. 107. Dr. Karrr, Het lied in de M. E., bl 424, vergelÿkt dit lied met nr. 208, Antw. lb, aangehaald bl. 953 hiervoren, waar een ongelukkig echtgenoot klaagt: Ic wassche, ic backe, ic vage den vloer, enz. Het kinderprentje van Jan de Wasscher, dat men onder de vroegere Zuntjes- Wale aantreft, geeft denzelfden huwelijkstoestand terug. Jan de Wasscher, zoo noemt men in Vlaanderen een man die ,onder den rok staat”, wiens teedere wederhelft ,de broek draagt”. — Zantje of Santje-Wale — image française (d'Épinal), Fransch prentje. Zantje is letterlik een prentje, waarop een Sant, een heilige afgebeeld is, vandaar prentje in ’t algemeen. Een aanverwante tekst: ,Hopp Marjanken, hopp Marjanken” — ,Tanzreim, sonst zum ,Zweitritt” gesungen, jetzt noch Liedchen für kleine Kinder — aus dem Elsass und vom Rhein, seit dem Anfang des 19. Jahrh. in ganz Deutschland gekannt”, is te vinden bij Bünme, Deutsches Kinderlied und Kinderspie, 1897, nr. 545, bl. 121; zie de daar aangegeven bronnen; zie mede FWirmenIcH, Germanièns Vüllcerstimmen, I, 457, en Dr. G. Eskuour, Hessische Kinderliedchen, Kassel, lSONPEDIEE Melodie. De Coussemaker, t. a. p.; — Dr. J. van Vrorex en M. A. Brannrs Buys, t. a. p, onder de ,Spring- en dansrijmen”, bl. 107, met deze variante voor het tweede deel: n . N AS SE —— — Eer -tijds was de Prins in’tland en nu die ka -le Fran-schen. Eene andere variante diende voor eene lezing ,vom Rhein (1800)”, zie Erk u. Bôünme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1833, bl. 589. Bünme deelt deze zangwijs mr 19 1186 ook mede als ,Zweitritt oder Schreiter”, in zijne Geschichte des Tanzes in Deutschland HPSor. 2471018170; Deze melodie is van Franschen oorsprong. In La clef du caveau, Paris 1811, waar Zi, bl. 57, nr. 61 van de tafels, ,Air de la Sauteuse (walse) du vaudeville d’ Ida” wordt genoemd, vindt men, onder nr. 777, deze zangwijs: CE D a — 2 D EN RC ER a — ER N—- — À —4= ts. À , ee ——- EE Er Der Volgens Larousse, op het woord Sauteur, was de ,sauteuse” een snelle dans »à deux temps de danse et non à deux temps de musique”. Ida où Que deviendra-t-elle? is de titel van eene , Comédie anecdotique en deux actes et en prose mélée de vaudevilles”, door J. B. Ranger (1751—1830), voor de eerste maal vertoond te Paris op ,le théâtre du Vaudeville”, den 28 frimaire an X (14 Dber 1801). In dit stuk komt een couplet voor op de wijs van , La valse sautée” Un hasard heureux Vaut mieux qu’ esprit, savoir, prudence, Un hasard heureux Souvent prévient, remplit nos voeux. Doch daar de slotregels , Eertijds was”, enz., zooals door G. J. BoEKENOOGEN, Onze rijmen, Leiden, 1893, bl. 5, wordt gezeid, van o. 1795 dagteekenen, — het eigenlike liedje ,Hop Marjannetje” kan nog eenige jaren hooger opklimmen, — moet de melodie reeds véor het verschijnen der genoemde , Comédie anecdotique” zijn bekend geweest. Inderdaad dezelfde zangwijs, evenals de bovenstaande Nederlandsche varianten met $-maat gezongen, dient voor het thans nog bekende, wellicht oudere, Fransch Pre à hierboven als stem aangegeven, dat men o. a. aantreft in WECKERLIN'S Chansons de France pour les petits M ançais, Paris, 2. j., bl. 9, en waarvan de tekst aanvangt : Tremp’ ton pain, Marie, tremp’ ton pain (2 maal) dans la sauce ; tremp’ ton pain, Marie, tremp’ ton pain (2 maal) dans le vin. Ook in Wallonia, Luik, IIT (1895), bl. 110, vindt men eene variante van onze melodie voor een wiegeliedje: , Abéye l’ éfant, abéye l’ éfant”. 326, Jan, mijne man, is altijd ziek. A. ra \ \. mn N DD ER — - D Pr S Æ = # _— p 3 =, VE S Emy anp es D 0 Jan, mij -ne man, is al-tijd ziek, g pe À de we - ke, g’hee-le de me we-ke; Jan, mij-ne man, is “te mu ziek, g’hee-le de we- een Jan, mijne man, is altijd ziek, g’heele de weke, g’heele de weke; Jan, mijne man, is altijd ziek, g’heele de weke, ’s zondags niet. Mietje-Want] is altijd ziek. Miet -je- Wantj’ is al- tijd ziek, ge-heel de week en ’s zon- dags à : STE Der Eu Den NE MEN ee ET Le Ë D —e— —— + ——- ms H rs = 5 niet. s Zon-dags staat zij aan haar deur om te ver-wach-ten haar ser - vi- £ F£ SRE HE DOC Eu ends D 2 En |=—_—#—.# Er Er | ra one EP CE pp teur, ser- vi - teur mettwee roo ka-ken. Maat-je, wilt gij mijn broek ver- : j SE SR dr Er EE =] ES. Emme rem LIL a ma-ken ? Roe-ke-doek-doek, roe-ke-doek-doek, kus de bil-le van As-se-broek. Tekst en melodie. A. Sneragrr, Oude en nieuve liedjes, 2 uitg., 1864, 1188 Mietje-Wantj’ is altijd ziek, geheel de week en ’s zondags niet. ’s Zondags staat zij aan haar deur om te verwachten haar serviteur, serviteur met twee roo kaken. Maatje, wilt gij mijn broek vermaken ? Roekedoekdoek, roekedoekdoek, kus de bille van Assebroek. nr. 117, bl. 126, één strophe. Eene tweede strophe is nog heden te Gent algemeen bekend : Een ,Gentsch volksliedeken” getiteld ,Jan, mijne man”, gedicht door Pr. van Duyse, is te vinden op bl. 75 van Vo/ksalmanak voor 1853, uitgegeven door het Willems- Fonds te Gent. Daarbij wordt aangeduid dat alleen de laatste zes verzen van de ’s Zondags, zit hij aan zijn deur, om te verwachten, om te verwachten, ’s zondags, zit hij aan zijn deur, om te verwachten zijn maseur. eerste strophe te (Gent gezongen worden. Ziehier deze strophe : B. Loorexs et Fevs, Chants pop. flam., nr. 221, bl. Jan mijne man, dat is ’ne vent aan het werken, aan het werken — Jan mijne man, dat is ne vent aan het werken niet gewend. ‘8 Sondags zit’i aan zijn deure, om te wachten zijn maseure; ‘s maendags zit'i an den trap, om te wachten ’en schotel pap. Jan, mijne man, is altijd ziek, g'heel de weke, g’heel de weke, Jan, mine man, is altijd ziek, g’heel de weke, en tsondags niet. 217, die, op den slag aanvangend, de melodie tegendraads noteeren. Hier insgelijks heeft de tekst slechts één strophe. Onder de Nederlandsche baker- en kinderrijmen van Dr. J. M. À. Branprs Buys, vierde druk, 1894, vindt men bl. 5 VAN VLOTEN en 8 het liedje: Altijd is Kortjakje ziek, midden in de week, maar Zondags niet. Zondags gaat ze naar de kerk, met een boek met zilverwerk. Zondags dan gaat zij ter kerken | midden in de week kan zij niet werken, altijd is, enz. G. J. BoxkeNooGen, Onze rijmen, 1898, bl. 6, sprekende van verschillende 18de-eeuwsche volksliedjes tot kinderrijmen vervormd, herinnert aan het welbekende : »Altit is Kortjakje ziek”, ontleend aan ,Een nieuwe lied van Kortjakje, of ‘’t leve en bedrijf van een secrete vrouw in dese stad, die so gaere de borrel had”. In het oorspronkelijke luidt het : Altid is Kortjakje ziek, midden in de weeck en Sondags niet. Dan gaet zij haer hert versterken, midden in de weeck wil zy niet werken. Altijd is, enz. In ©. en n. Hollantse boeren lieties, 2e uitg. Amst., c. 1700, komt, onder nr. 857, met opschrift: ,Kort Jakie is weer levendigh geworden”, eene melodie voor met aanvang : o à enr. æ° LÉ 0: 2 0 ! D FE La RE —— —+- — 327. Klaes die sprak zyn moeder aen. A. = NET L FE Z CZ SE ES] pan = Ne en ——— : 5 Klaes die sprakzyn moe-der aen als dat hy wilt gaen trou-wen: Er _—— ne — ee Na Pi — à Mmes | en | ju = Le e »Klaes, wat zal u o-ver-gaen, en hoort naer myn ver - maen: UE — ] à De ne fe Pa ER ————— EP de RE ee LE Le CPE SRE ” / / / : ttrouw'n is op zyn bes - ten vol zorg en groot dan - SIT ; Cp daer stek'n ïin veel nes - ten EE ee — — re Re = = trouwt uw le- ven niet, of gy komt in el - len- den ; ’t ver - driet.” le - ven niet, of gy komt in » 8y 1. Klaes die sprak zyn moeder aen daer stek’n in veel nesten als dat hy wilt gaen trouwen: al voor een kort plaizier. »nKlaes, wat zal u overgaan, Klaes en trouwt uw leven niet, en hoort naer myn vermaen: of gy komt in ellenden; t trouw’n is op zyn besten Klaes en trouwt uw leven niet, vol zorg en groot dangier ; of gy komt in ‘t verdriet.” — ,Moeder, ik ben wys genoeg, en tot myn rype jaren; all’ de meysjes van de stad die zyn my achter ’t gat.” — ,Klaes, wilt u bedaren, het huwelyk is pyn, vol ruzie en groot bezwaren, alzoo men komt te zien. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. »Al de meysjes van de stad die steken vol gebreken ; d’ eene is lekker, d’ander leêg; dat blykt aen veel ter deeg’. Trouwt gy met een ryke, dan hebt g’ altyd verwyt; trouwt gy met een arme, gy dan versteken zyt. Klaes en trouwt, enz. »Lrouwt gy met een kermispop, die kost veel van pareeren; een die snaerig dansen kan, all plagen voor den man. Trouwt gy met een roste, z’ heeft een stinkenden geur; trouwt gy met een brunettje, die heeft een zwart koleur. Klaes en trouwt, enz. ,»Als gy met een spinster trouwt, het huys is vol miserie ; of een die uyt naeyen gaet, ‘tis al tegen den draed. Trouwt gy met een waschter, die mag wel brandewyn; trouwt gy met een ligtedant, die wilt by vryers zyn. Klaes en trouwt, enz. »Trouwt gy met een spelwerkeeg, die kan niet wasschen en naeyen; of een breidster, Klaes, myn maet, die zyn altyd op straet. <® 10. Trouwen dat zyn plagen, met een bedroge meyd, waer gy in korte dagen kok en vader zyt. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. Trouwt gy met een kamerier, of met een keukemeysen, lekker moet het kostjen zyn: die mogen bier en wyn. Trouwt gy met een vette, g hebt een luyerpak; trouwt gy met een mager, g’ hebt eenen beenen zak. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. »Die een wyf met kinders trouwt, die is altyd geschoren, zoo wel wyf als weduwaer, aenziet dit aerdig paer! slaet hy op de vruchten, zoo slaet hy op het wyf; het huys is vol genuchten, met vloeken en gekyf. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. » Lrouwt gy met een schoon jonkwyf, die moet gy wel bewaren; trouwt gy met een oud kattyf, g’ en hoort niet als gekyf. Trouwt gy met een kreupel, bis: hay! hay! hay! myn been! trouwt gy met een scheel marot, die ziet er twee voor een. Klaes en trouwt uw leven niet, enz.” Klaes die kreeg de vrees in 6 lyf al door zyn moeders woorden ; hy en wil noch vrouw noch bruyd: zoo Klaes die schoot daer uyt. Klaes moet Klaesje blyven, ‘is Klaes zyn g’heel lyf deur; hy vreest voor kwade wyven, voor last, en krevecœur. Klaes en trouwt uw leven niet, enz. 11. Men vind op des weirelds baen wel duysent van die Klaesjes, die vervaert zyn van de trouw en van een groot berouw. Meysjes, bruyd en vryster zou moe’n gesuykerd zyn, om voor den asschevyster koken suyptjes met wat wyn. Klaes en trouwt zyn leven niet, want hy vreest voor ellenden: Klaes en trouwt zyn leven niet want hy vreest voor verdriet. , 6, 1. spehverkeeg = speldenwerkster, kantwerkster. Klaes en trouwt uw le-ven niet, of gi komt in el - len- de: puni J RE R si Naf, R Nef _— 2 ——, D es de — Klaes en trouwt uw le - ven niet, of gi komt in ver-driet. DT ] 2 - ne * NN | ve Ce 3 QU ] Trouw-je met een man-ke, zespringt al op een been; trouw-je met een , o , _n à _$ ee —o Eh —— Éé RE = — = | — == sche -le, ze ziet er twee voor een. Klaas en trouwt uw leven niet, of gij komt in ellende; Klaas en trouwt uw leven niet, of gij komt in verdriet. Trouw-je met een manke, ze springt al op een been; trouw-je met een schele, ze ziet er twee voor een. Tekst en melodie. A. Dr Coussemaxer, Chants pop. des Flam. de France, nr. 136, bl. 385, » Klaesje” ; — B, SNELLAERT, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 118, bl. 126, éen enkele thans nog bekende strophe. Deze melodie is ontleend aan: Lucire, ,Comédie en un acte” (1769) van Mar- montel en Grétry, bl. 125 der oorspronkelijke partituur : ae # ! | : N-|- NT gg e ns ff —— S—e e e _. = à + re Chan-tons deux é - poux que sous ses loix l’a-mour as - sem - ble, = D —+— + S—— _ nf ie PE j fon s ER EEE Le | S ne EN chan -tons deux é - poux qu’il joint de ses nœuds les plus doux. Au-tour deux ïil nous sem-ble dan - ser sous deux jeu - nes or-meaux, Et Ne Nm nn ®g—® g__—0—|—2:— 2 = + t qui s’é- lè-vent en - sem- ble pour u - nir leurs ra - meaux. Ook het liedje: ,Mitte (Marie) confitte, kom t avond t'huis” (Loorens et Feys, &. a. p., nr. 117, bl. 211) berust op deze melodie. FiRmenicH, Germaniens Vülkerstimmen, XII, bl. 86, aanverwante Nederduitsche tekst (dialect van Strelitz): ,Moder, wat dünkt ju? scholde ich woll frien”. 328. Zeg, kwezelken, wilde gy dansen? À, = SP 7 — — RE -de gy dan-sen? ik zal u ge-ven een Ve mures | = 8 LE EN Ne a em NN E GE D D ee pt 2 Se Ï | ES e el. — ,Wel neen ïik,”—zei dat kwe- zel - ken, ,van dan-sen ben ik = es Ù se = ——— Re — _ 2 e- F3 2: LE PE ne le = — Î pd ses Dsl juni vry; ‘ken kan niet dan-sen, ‘ken mag niet near dan-sen is on -7e ns EE 5 — k N à \ N CEA um es ns ne là) PS) re - gel niet, be-gyn-tjes of kwe -zel-kens dan - sen niet. (1) De Coussemaker, bl. 382: ® WILLEMS : SE nu a em — a en a} = ———— = Kwe -zel - tje, wey- e gy Fe -sen? dan- sen niet. 1. ,Zeg, kwezelken, wilde gy dansen ? ik zal u geven een ei.” — , Wel neen ik,” zei dat kwezelken, »Van dansen ben ik vry; ’k en kan niet dansen, ken mag niet dansen, dansen is onze regel niet, begyntjes of kwezelkens dansen niet.” 1195 ik zal u geven een koe.” — »Wel neen ik,” zei dat kwezelken, »Van dansen word ik te moe; ’k en kan niet dansen, enz. » eg, kwezelken, wilde gy dansen? ik zal u geven een paerd.” — ,Wel neen ik,” zei dat kwezelken, » ten is my ‘t dansen niet waerd : ’k en kan niet dansen, enz. — ,Zeg, kwezelken, wilde gy dansen ? ik zal u geven een man.” — ,Wel ja ik,” zei dat kwezelken, » k Zal al doen wat ik kan; ik kan wel dansen, ik mag wel dansen, dansen is onze regel wel, begijntjes en kwezelkens dansen wel.” Dans, nonneke, dans! B. »Dans, nonneke, dans! dan zal ik je geven een muts.” — ,Neen,” zei dat aardig nonneke, ik heb er een van me zus. ’k Wil niet dansen, ’k zal niet dansen, dansen is men order niet; nonnen, paters, paters, nonnen, nonnen, paters dansen niet.” — ,Dans, nonneke, dans! dan zal ik je geven een huis.” »Neen,” zei dat aardig nonneke, »daar ben ik niet van thuis. ’k Wil niet dansen, ’k zal niet dansen, dansen is men order niet; nonnen, paters, paters, nonnen, nonnen, paters dansen niet.” — ,Zeg, kwezelken, wilde gy dansen ? 3. Le 1196 — ,Dans, nonneke, dans! dan zal ik je geven een zoen.” — ,Neen,” zei dat aardig nonneke, ,daar wil ik ‘et niet voor doen. ’k Wil niet dansen, ’k zal niet dansen, dansen is men order niet! nonnen, paters, paters, nonnen, nonnen, paters dansen niet.” — ,Dans, nonneke, dans! dan zal ik je geven een man.” Toen zei dat aardig nonneken: , k zal dansen al wat ik kan. ’k Wil wel dansen, ’k zal wel dansen, dansen is men order wel; nonnen, paters, paters, nonnen, nonnen, paters dansen wel.” Danst, danst, kweselken. C. ,»Danst, danst, kweselken, ik zal u geven een peerd ;” daar sprak dat loddelyk kweselken : »dat is het dansen niet waerd; ik en kan niet dansen, ik en kan niet springen, dansen is onzen regel niet, nonnen en paters dansen niet.” — ,Danst, danst, kweselken, ik zal u geven een koe;” daer sprak dat loddelyk kweselken : ,ik ben het dansen moe; ik en kan niet dansen, ik en kan niet springen, dansen is onzen regel niet, nonnen en paters dansen niet.” — ,Danst, danst, kweselken, ik zal u geven ‘ne man;” daer sprak dat loddelyk kweselken ; | »ik Zal al doen, wat ik kan; 1197 ik kan wel dansen, ik kan wel springen, dansen is onzen regel ook, nonnen en paters dansen ook.” Tekst. A. Wicrems, Oude VI. ldr., 1848, nr. 123, bl. 290, met deze aan- teekening van Snellaert: ,Dit lied wordt nog in verscheidene streken van Braband en Vlaenderen gezongen” ; tekst hierboven weergegeven; — Horrmanx v. F, Niederl. Volksldr., 1856, nr. 143, bl. 256; — De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 134, bl. 382; — SnezLaAErT, Oude en nieuwe liedjes, 1852, nr. 63, bl. 87; 1864, nr. 83, bl. 92; — Dr. van Viotex en M. A. Branprs Buys, Nederl. baker- en kinderriÿjmen, 4% uitg. 1894, bl. 150; — B. Hirnesrannr, Camera obseura, 3% uitg. 1852, bl. 84; — Horrmanx v. F., t. a. p., nr. 144, bl. 257; — C. J. W. Wozcr, Wodana, Gent 1843, bl. 81; — Horrmanx v. F, t. a. p., nr. 145, bl. 258. Aanverwante Duitsche teksten: Horrmanx v. F. u. Ernsr Ricarer, Schlesische Volksidr., 1842, nr. 118, bl. 143, ,Kappelmünch willst de tanzen // eich wàr der gân a Schauf”. H. v. FE. leert, dat een lied: ,Ei Münchlein, willt du tanzen /} so schenk ich dir ‘ne Kuh”, van Jacob Ayrer of eigenlik Eger (gest. 1605), een tijdgenoot van Hans Sachs, reeds op het einde der XVIde eeuw bekend was; — Erx u. Bônme, Deutscher Liederhort, IX, nr. 978, bl. 744: ,O Münnich, willst du tanza? |} ich ga dr glei a Schoof”, uit de omstreken van Haynau in Schlesien. Vel. Schlesische Volksldr., nr. 119: ,Spinn, spinn, meine liebe Tochter!”, waar de moeder om hare dochter tot werken aan te sporen haar een man belooft. Melodie. Waizrews, t. a. p.; — De Coussemaker, t. a. p., die, buiten de eerste maat, stellig Willems lezing heeft weergegeven. — Anders zijn de melodieën van de aanverwante Duitsche liederen. 329, Daer was een kwezeltje, Pas à ï À E N N re RE — DEN En s DEN SE = Se es |. DES >] > STE Daer was een kwe-zel -tje, die ‘tal wil ver-staen, die meyn-de pr À k \ = à ——— A — — ee N Ne. _ D a = — e zacht -jes in den he - mel te gaen op ha - re zok- jes, — — =N] == = schoe-tjes, hou -ten blok Le maer on-zen Hee -re, die * a He wel voor- ziet, en wil - de de - ze ont in den he-mel niet, 1. Daer was een kwezeltje, die ’t al wil verstaen, die meynde zachtjes in den hemel te gaen op hare zokjes, schoetjes, houten blokjes ; maer onzen Heere, die ’t alles wel voorziet, en wilde deze kwezel in den hemel niet. D » Wel lieven Hecre, wat heb ik gedaen, dat ik niet in den hemel en kan gaen ? ’k en hebbe noyt gezongen, gedonsen, noch gesprongen, by den wil dat ander’ naer den dans zyn gegaen heb ik in ’t geheym myn potje kafé gedaen. ? 1199 3. , Wel Sinte Pieter, mynen lieven vriend, heb ik u niet altyd zeer wel gediend ? ’k heb uw beeld gaen bezoeken, met zeven kerkeboeken. ’k En hebbe noyt uyt de kerke gegaen, zonder tzeventig keeren op myn borst te slaen.” 4. Sinte Pieter sprak met goed fatzoen : »Wat zullen wy met kwezels gaen doen? stelt deze kwezel op eenen ezel! dat zy nu gaet, waer dat zy mogen zal; ken trekke my geen kwezels, noch geen ezels an. (4 »Lucifer hy heeft het zelf verklaert, dat hy in d’hel geen kwezels en vergaert. Z'en doen niet anders of kwellen, de helle in roere stellen. En hy riep al met een groot getier: hondert duyzend kwezels moet’r in ’& vagevier.” 1° , 4. t&.: gedongen; gedonsen — gedanst. Daer was lestmael een kweselken. Daer was lest-mael een kwe - sel - ken —wilt my ver-staen — die nd gg) ] kous-kens, hol - le-block-skens; maer on - se lie - ve Heer, die hert door - siet, en wil - de de - se kwe - sel Ne NN a — == 9--—0 CREER = N =N = # 6° he - mel niet. Fa - loe- drie tra tra -la - la - la, fa - loe- drie à a RS 4 + — ce e tra - la - la - la - la; maer on -se lie-ve Heer, die al - ler D hert door-siet, en wil-de de-se kwe-sel in syn he - mel niet. Daer was lestmael een kweselken — wilt my verstaen — die ware toch so gheren naer den hemel ghegaen op haere sockskens, kouskens, hollebléckskens ; maer onse lieve Heer, die aller hert doorsiet, en wilde dese kwesel in syn hemel niet. Faloedrie tra lalala, (2 maal) maer onse lieve Heer, enz. Die kwesel sprack: ,och Heer, wat heb ick u misdaen, dat ick uw gouden poort niet en magh binnen gaen? Ick heb er nooït ghesongen, gheflickert nocht ghesprongen, ende als al d’ander meyskens naer de kermis syn ghegaen, heb ick er gantsch alleen myn potje koffy opghedaen.” Den grooten Sinte Pieter sprongh uyt bed by dit gherucht en quamp ter poorb gheloopen in de volle vlught: »0ch Godt, neemt toch die femel niet op in onsen hemel! Daer synder in ons keucken nu so al een stuck of vier: Sy maecken onsen hemel tot een vaghevier!” Belzebub, die heeft my ghistren noch verkleert, dat hy al in der hellen gheene kwesels en begheert,. Se en doender niet dan kwellen, heel d’helle in roere stellen, — en al syn duyvels riepen met een wreedt ghetier: »Wegh met al die femels naer het vaghevier!” — Maer nu sprack dese kwesel: ,'k heb hier noch so menigh vrint, ick heb den heilghen Joseph so godvrughtig ghedient. Ick ben hem gaen besoeken met seven kerkeboeken, en nooït en ben ick in of uyt de kerke ghegaen, sonder wel duysendt mael op myne borstekens te slaen.” = 1201 » Hoort eens,” zei Sint Joseph, en den man was heel verstoordt, »Wy houden niet van kyven hier aen d’hemelsche poort. Bij Godt is het besloten : »den hemel gaet niet open!” En al de Maeghden riepen al van op het hoogh balcoen: »Wy hebben in den hemel gheene kwesels van doen!” » Bon!” sprack toen Sint Ivo, met syn pots en tabbert aen, »maer seght mij nu toch eens wat met die kwesel wordt ghedaen ?” Antonius sei: ,die kwesel, wel! set se op mynen esel! En laet se dan maer ryden waer se niet wilt gaen, wy trekken ons de kwesel of den esel niet meer aen!” 7, 1. pots = Fr. bonnet grec. Laetsmael een kwesele, C. 1. Laetsmael een kwesele — wilt my verstaen — ze meende zachtjens naer den hemel te gaen op hare zokjens, kloufkens, holleblokskens, maer den Heer, die alles wel voorziet, wilde deze kwezel in den hemel niet. 2. — ,Wel, ons lieven Heere, wat heb ik u misdaen; dat ik met u naer den hemel nie’ mag gaen ? ’k En hebbe noit gezongen, gedanst of gesprongen; binst dat d’ander’ naer den bal zyn gegaen, ’k heb in het g’heel ’en potje kaffé gedaen.” Sinte Pieter op dat gerucht kwam geloopen in éene vlucht, Co en zei: ,wel lieven Heere, en wilt gy deze kweene? inden hemel zyn er stuk dry of vier; zy maken van den hemel éen vagevier.” 4, — ,Wel, Sinte Pieter, myne lieve vriend, ik heb u altijd zoo wel gediend. ’k Heb u belt gaen bezoeken, met zeven kerkeboeken, en nooïs int de kerke gegaen, sonder zeven keeren op mijn borstje te slaen.” 1202 — ,Lucifer heeft ’t zelve verklaerd, dat hy in de helle geen kwezels en vergaërt. Ze en doen hem niet als kwellen, en d’hel in roeren stellen, en ze maken een groot getier, honderd duzend kwezels moeten in ’t vagevier.” Tekst en melodie. A. De Coussemarxer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 135, bl. 383; — B. Por ne Mont, Volkskunde, VII (1894), bl. 121, suit een XVIIId-eeuwsch familiehandschrift”. Het refrein ,Faloedri”, enz. herinnert voor de muziek aan het refrein van het Fransche liedje: ,Un jour maitre Corbeau”. De zangwijs van dit liedje, nagenoeg dezelfde als van het lied: ,De oude lieden zeiden”, te vinden bij Loorexs et Feys, Chants pop. flam., nr. 90, bl. 177, werd, volgens hen te Brugge gezongen, jaren v66r de verschijning van het Fransche liedje. Het lied: ,De oude lieden zeiden” is van het einde der XVIII eeuw:; L. en F. vergeten echter te zeggen, wanneer het lied: ,Un jour maître Corbeau” het licht zag; — OC. Naar mondelinge overlevering opgeteekend e. 1857, door PRUDENS van Duyss. De zangwijs ,Het queesel”, nr. 289 der ©. en n. Hollantse boeren lieties, 2e uitg. Amst. c. 1700, heeft met de bovenstaande melodieën geen gemeenschap. 330, Jan Plompaert en zy wuvetije. A° Jan Plomp-aert en zy wu-ve-tje Zzestou-gen ä keer vroeg op, Jan En] Plomp-aert en zy wu-ve -tje ze stou-gen ra\ \ CE À B=— == SE uer-tjes voor den da-ge, ja, van fa-dri-ra; ra) Î Lé drie uer-tjes voor den a tt Re — set, a #; da - ge, DEEE ei zy gin-gen de merkiweg op, zy gin-gen de merktweg op. 1. Jan Plompaert en zy wuvetje ze stougen à keer vroeg op; drie uertjes voor den dage, ja, ja, van farlala ; drie uertjes voor den dage, zy gingen de merktweg op. 2. Als zy de merkt halfwegen kwam, de beuter viel in den gracht; toen braken al de eyers, ja, ja, van farlala; toen braken al de eyers; de beuter viel in den gracht. 1204 3. ,Maer Plompaert,” zeyde zy, ,Plompaert, gaet huyswaert, haelt een net; wy zull’n de beutr uyttrekken, ja, ja, van farlala; wy zulln de beut’r uyttrekken, voor datze in gronde gaet. 4. ,’t En is wel om de beuter niet, ‘ten is maer om den doek ; ’k en scheurd’ hem maer gistr’aven ja, ja, van farlala; ’k en scheurde hem maer gistr'aven van Plompaerts beste broek.” (44 — ,»Hebt gy van myne beste broek een beuterkleed gemaekt ? ’k en heb myn levensdage, ja, ja, van farlala ; ’k en heb myn levensdage een zulk bot wuf gehad.” 1, 2. stougen — stonden. — 1, 4 en verder, heeft de tekst farlala, terwijl men | onder de melodie leest: fadrira. Plompaert en zy wuvetje. = EP PUS DE Fu me is 0 nr me mem om a =] pi 2 Y zyn te merkt ä - gaen, drie uer - tjes voor den da - ge, ze zyn te merkt ä - gaen. 1205 1. Plompaert en zy wuvetje ze zyn te merkt ägaen, drie uertjes voor den dage, dage, dage, dage, drie uertjes voor den dage, ze zyn te merkt ägaen. L° Als ze te Burburg kwamen, te Burburg op de merkt, ze braken al de eyers, eyers, eyers, eyers, ze braken al de eyers, de butter viel in het slyk. a 3. ,Plompaert,” zeyde zy, ,Plompaert, loopt huyswaert, haelt den haek: wy zullen de butter uyttrekken, trekken, trekken, trekken, wy zullen de butter uyttrekken voor datze in gronde gaet. 4. ,'t En is wel om de butter niet, ’t en is maer om den doek: ’k en scheurd’ hem maer gister’n aven, aven, aven, aven, ‘k en scheurd’ hem maer gister'n aven van Plompaert’s beste broek.” 5. — ,Hebt gy van myne beste broek een butterkleed gemaekt? ’k en heb myn levensdage, dage, dage, dage, ’k en heb myn levensdage een zulk bot wuf gehad.” Klinkaart en zijn wijveken,. Klin-kaart en zijn wij-ve-ken die wa-renvroeg op - ge - staan, al met een stul-le-ken bo - te -re om naar de markt te gaan; 1206 } : RÈ : A em S na) NO PE ER à j L DE PS Sas a DE ee LL GI a ge =] ] 7 en Klin-kaart die was zat, en de baan-tjes wa-ren Zoo glad, en r A ie Lu : | Te z +-e ” 9 — 0 0 — 5 e =! e— 0 Klin-kaart en zijn wij -ve-ken die vie-len op hul-der gat. 1. Klinkaart en zijn wijveken die waren vroeg opgestaan, al met een stulleken botere om naar de markt te gaan; en Klinkaart die was zat, en de baantjes waren zoo glad, en Klinkaart en zijn wijveken die vielen op hulder gat. [de] » t Is ’t minste van mijn botere, maar ’t meeste van mijn doek; en ’k heb hem gisteren avond gemaakt van Klinkaarts broek. En Klinkaart is een man, en hy heeft een broeksken aan met honderd acht en tachentig koperen knopjes aan.” Klompertjen en zijn wijfje. D. 1. Klompertjen en zijn wifje, die zouen vroeg opstaan, om eiertjes te verkoopen en na de markt te gaan. 2. Ze waren halleverwege, halleverwege den dik, daar braken al der eiïertjes, en + bottertje viel in ’t slijk. neue 1207 8. Het speet er niet om de eiïertjes, maar om er mooien doek, die ze gisteren nog gemaakt had van Klompertjens beste broek. Tekst. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 89, bl. 294, uit Belle (Bailleul) en omstreken. ,Men ziet”, zegt d. C., ,dat de ,Chansonnettes”, waarin men met den Normandischen boer den draak steekt en die sedert eenige jaren in de Parijsche salons ingang vonden, niets nieuws bevatten. Sedert lang hebben de stedelingen met het eenvoudig en naïef karakter van den Vlaamschen boer den spot gedreven”. Of de Vlaamsche boeren thans nog zoo een- voudig zijn, mag wel betwifeld worden. Indien Plompaert en zijn wiveken nog leefden, zou de stedeling gevaar loopen hun ,stulleken botere” niet ,\ongemargarineerd”? ter markt te zien aankomen; — B. De CoussemaKer, t. a. p., nr. 90, bl. 296, variante uit Burburg en St. Winocksbergen; — J. H. Sonerema, Nederlandsche ldr.. uit vroegeren tijd, nr. 121, bl. 274, die in de voorrede van zijn werk, bl. VII, doet kennen dat de wijs van ,Plompert en zijn wijveken”, reeds wordt opgegeven in Het Otterken, Haarlem 1628. Volgens A. J. van per Aa, Biogr. Woordenb., die waar- schijnlijk steunt op eene aanteekening te vinden op het exemplaar berustend te Leiden, verscheen eene vroegere uitgaaf in 1616. Op bl. 49 van deze verzameling, voorhanden in de bibliotheek van den heer D. F. Scheurleer, en waarvan de volledige titel luidt: Het Olterken, ,waer in dat zijn vergaert /| liedekens / om zingen /} die daer sonderlingen /} oock hebben Otters aert. Door Marin] de Brauwer”. Haerlem, Vincent Casteleyn, z. j. vindt men: ,Een nieu liedeken / na de wijse: Plompert en zijn wyveken / etc.”, met aanvang : Dit is de tweede male dat wy hier zijn vergaert / vrienden in ’t generale tot sulck een ende ,, fier vergaert dees bende ,, hier wt reynder liefden aert. De dertiende en laatste strophe luidt : Prince elck doet zijn beste om te behagen Godt/ op dat elck mach in ’t leste van God libralich ,, heel / naer desen een salich ,, deel ontfanghen voor een lot. Dit lied is geteekend met de kenspreuk van M. de Brauwer: ,Schickt u na den tit”. Scheltema, t. a. p., bl. 383, vermeldt nog van denzelfde: Schalmeye, inhou- dende veel geestelijcke liedekens, Haarl. 1611. Z . = D ee 1208 Het hier behandelde liedje is nog heden bekend in het gedeelte van de Rijnlanden, dat voorheen tot Gelderland behoorde. Het komt voor bij Dr. Haxs ZurmünLen, Des Dülkener Fiedlers Liederbuch, Viersen, 1875, nr. 71, bl. 62, met aanvang: ,Plompert on sin Wieveke”. Daar het reeds in den aanvang der XVIIde eeuw tot wijsaanduiding verstrekte, kan het wellicht in de XVIde eeuw worden thuis gebracht; — C. Lezing uit Veurne (West-Vlaanderen), mondelinge overlevering ; — D. Hicoesranr, Camera obscura, 134 druk, 1880, bl. 84, zonder wijsaanduiding. Melodie. A. De Coussemaker, t. a. p., de notatie in nader verband gebracht met de metriek; — B. Dezelfde, t. a. p.; — J. H. Sonerrema, t. a. p.; — C. Deze variante werd voorgedragen op de melodie van: ,Klaes die sprak zyn moeder aen” (zie nr. 327, bl. 1190 hiervoren). 331. Wat doet gy al in ‘t groene veld. l DRE } +- — —#— — +- | à « | ne» EE —— Ps Pi | fl PE — — ef Ve pen {| LE || | » Wat doet gy al ïn ’tgroe-ne veld, mooy Ber - nar-dyn, mooy E-xa-fyn?” ll | | | {| if | } Al } er qu il fl " 1118 == nn re HALL | | Sr = — ,Ik zoek hier geld, fier mooy meys-je, ik zoek hier geld, mooy meys-je.” LA 1. , Wat doet gy al in ’t groene veld, mooy Bernardyn, mooy Exafyn ?” — ,1k zoek hier geld, fier mooy meysje, ik zoek hier geld, mooy meysje.? 2. — ,En wat zal gy met dat geld doen, mooy Bernardyn, mooy Exafyn ?” | — ,Koopen een koeye, ll fiere mooy meysje, kooper een koeye, | mooy meysje.” il fl l | 3. — ,En wat zal gy met de koeye doen, ii K mooy Bernardyn, à | mooy Exafyn?” LR — ,k Zal ze melken, fiere mooy meysje, ’k zal ze melken, mooy meysje.”? 1210 4, —- ,En wat zal gy met de melk doen, mooy Bernardyn, mooy Exafyn ?? — ,Maken bloempap, fiere mooy meysje; maken bloempap, mooy meysje.” 5. — ,Waarmeëê zal gy den bloempap roeren, mooy Bernardyn, mooy Exafyn ?? É — ,Met den koesteert, | fiere mooy meysje; met den koesteert, mooy meysje.” Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 71, bl. 267, uit de omstreken van Bergues. Volgens d. ©. — wat hoegenaamd niet bewezen is, — eindigt de melodie in a-mol. 332. Springt op en toogt uw schoen. A. der et T hr RE RE - LT js Springt op en toogt uw schoen,springt op en toogtuw schoen;’tisom te CR me mn te = Nede pe pe = E Ê DE: £ Pt LE EE e/ F Lé Lé FES zien wat dat de ou - de man-nen al doen. De ou- de eee ae —$ a — a É CT ——— man-nen h’ên ve-le ver-stand, de ou-de man-nen h’ên ve - le ver- stand; ’tis om hul-der pup-tje te roo- . den Bree -len dag. 1. Springt op en toogt uw schoen ’tis om te zien wat dat de oude mannen al doen. De oude mannen h’én vele verstand ; ’tis om hulder puptje te rooken den g’heelen dag. 2. Springt op en toogt uw schoen; + is om te zien wat dat de oude wyven al doen. De oude wyven h’ên vele verstand; ’tis om hulder potje te roeren den g’heelen dag. 8. Springt op en toogt uw schoen; ’tis om te zien wat dat de jonge knechten al doen. De jonge knechten h’ên vele verstand ; ’tis om hulder pintje te drinken den g’heelen dag. se È de 1212 4. Springt op en toogt uw schoen ‘bis om te zien wat dat de jonge meysjes al doen. De jonge meysjes h’ên vele verstand ; ‘bis om hulder cornetje te pypen den g’heelen dag. à —5Z# —# EE JESRE ENT | EE ge = 7] EE dat'tde jon- ge, de jon-ge, springthoog en toont uw schoen, springt AV en es LE — hoog en toont uw schoen, laet zien hoe dat’tde jon - ge Bee - jes doen. De jon - ge knecht-jes zyn vol be - slag, de jon - ge Sy knecht-jes zijn vol doen, zy RL niet dan hun hoed op en af “en GE hee -len, zy EE kun-nen niet Dés Étan Hgé op en af doen, den hee-len dag. 1. Springt hoog en toont uw schoen, laet zien hoe dat ’t de jonge, de jonge, springt hoog en toont uw schoen, laet zien hoe dat ’t de jonge knechtjes doen. De jonge knechtjes zyn vol beslag; zy kunnen niet dan hun hoed op en af doen, zy kunnen niet dan hun hoed op en af doen, den heelen, zy kunnen niet dan hun hoed op en af doen, den heelen dag. Springt hoog, enz. laet zien hoe dat ’t de jonge meysjes doen. De jonge meysjes zyn vol beslag; zy kunnen byna nog hun tuytje niet aendoen, enz. C9 Springt hoog, enz. De jonge mannen zyn vol beslag; zy kunnen niet dan hun pintje drinken, enz. 4. Springt hoog, enz. De jonge vrouwtjes zyn vol beslag ; zy kunnen niet dan hun pappotje roeren, enz. [Sa Springt hoog, enz. d’Oude mannen zyn vol beslag ; zy kunnen niet dan hun pyptje smooren, enz. 6. Springt hoog, enz. d’Oude vrouwen zyn vol beslag ; zy kunnen niet dan goed kaffé drinken, enz. Tekst en melodie. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 137, bl. 390, lezing van Belle en Steenvoorde (Fransch-Vlaanderen). D. C. vangt op den slag aan en noteert tegendraads; — B. Id. t. a. p., bl. 591, lezing van Veurne (West-Vlaanderen). 833. Kareltje, Kareltje, tjip, tjip, tjip. A. N Ne [ns À TER Nu Rs 3 A —- | Ë ie pl - pes = pl , 2 ; . A ] Ka-rel-tje, Ka-rel-tje, tjip, tjip, tjip, en had -de geen hem-de - tje L \ I ae RE PAS Re — = ee Re rt + = mg — = ÿ y ==> 7 PE p e = Sd S aen Zyn lyf, noch geen broek-jen aen zyn gat; wat een ar-men Ka-rel is fé et a ES = L a 1 er Ce pe] Le = dat!—,Meys-je, met yoen wit - te schoen, wey ie Ka - als broekje aen-doen ?? — - ® FH = Sp es 7 ET ER D ie | — 0 —"{" #9 y) -— =] fé a D ——_ —— — e Er-men uyt,en er-men in, t Was al naer Ka -rel-tjes zin. Kareltje, Kareltje, tjip, tjip, tjip, en hadde geen hemdetje aen zyn lyf, noch geen broekjen aen zyn gat; wat een armen Karel is dat! — ,Meysje, met yoen witte schoen, wey ie Karels broekje aendoen ?” — Ermen uyt, en ermen in, ‘t was al naer Kareltjes zin. B. = Gr, = — _—_—— N l N +R C1 — Ka-rel, Ka-rel tsiep tsieptsiep, hij en heeft geen hemd al aan zijn liff, Noch geen kou -sen, noch geen schoen, noch geen klee -ren om aan te doen, a! n À ER | D ou Pme (@ D e Lé noch geen hoed al op zijn kop, hÿj ïis er zoo a-remals Job. 1. Karel, Karel tsiep tsiep tsiep, hij en heeft geen hemd al aan zijn lif, noch geen broek al aan zijn gat, wat areme Karel is dat! Noch geen kousen, noch geen schoen, noch geen kleeren om aan te doen, noch geen hoed al op zijn kop, hij is er zoo arem als Job. 2. ,Moeder, ‘t is Karel tsiep tsiep tsiep, die mij altijd liefde biedt.” — ,Saldermenten! dat is goed, dochter, trouw maar metter spoed.” En omdat ’t meisje was zoo rijk, trouwde zij met Karel tsiep tsiep. Al die kwamen op dees feest, waren fraai verheugd van geest. Tekst en melodie. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 141, bl. 399; — B,. Loorens et Feys, Chants pop. flam., 1879, nr. 78, bl. 149. Het liedje, door d. C. onder de zeer verspreide kinderliedjes gebracht, wordt door L. en F. onder de comische, satyrieke stukjes gerangschikt. L. en F. deelen den inhoud mede van het lied, dat zij vruchteloos trachtten te volledigen: | een boer met geleende kleeren bekomt eene rijk uitgedoste boerin tot vrouw ; na | het huwelijk zien zij, dat zij elkander hebben bedrogen en vervallen zij in de uiterste armoede. 334, Snyd den boer zyn hair af. L C4 stres-ken aen, laet vry dien ar-men man. Wel twin-tig ves -ten heeft hy aen, een si - a - moi-sen ka-zak-je; een hoed als een van : EE — — RS = ER ne — sn — & e Dé D die dient hem voor een klak - je. _— = — = ee = | — ne EE gd Et — — een sia-moi-sen ka - zak- je. Snyd den boer zyn hair af, Wel twintig vesten heeft hy aen, snyd het niet te naer af, een siamoisen kozakje ; laet er nog een stresken aen, een hoed als een van op zyn hoofd, laet vry dien armen man. die dient hem voor een klakje. Tekst en melodie. De Coussewarer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 150, bl. 377, zooals het liedje te Duinkerke, te Belle en te Veurne wordt gezongen. Het tweede deel der zangwijs herinnert aan de melodie: ,Al is ons Prinsje nog z00 klein”. In Amsterdam zong men indertijd, naar hetgeen me wordt medegedeeld door den heer J. H. Scheltema : »Snijd den boer zijn neus af, // snijd ’m niet te kort af”. — De melodie nr. 986: ,Hakt de boer sjn sw...”, van de ©. en n. Hollantse boeren lieties, Amst. 2e uitg., ce. 1700, zal wel met een aanverwant liedje in verband staan. ; Als de boer een paer kloefkens heeft. A. EERSTE MELODIE. D Ff= DENTS) — RE een paer kloef-kens heeft, dan is hy reeds con-tent, als —(- hp — À — ER —— — — — or 7 SN | £ ere Je rs ps ? | e —" Î | SE D hier a A GE de boer een paer kloef-kens heeft, dan is hy reeds con -tent: een paer Re =. 7 Maer ee-nen boer, maer ee-nen boer,maeree-nenboer is maer ee-nen ee de boer een paer kloef-kens heeft, dan is hy reeds con- tent: een paer kloef-kens met wat stroo daer - in, zyn zoo de dt maer een boer! Keert $ boer, is 15 9 o D. 4. D | fi — _ -C—4 Si: eo — En als de boer een paar maer boer, maer een — gy hem om,hy blyft nog een loer. Maer een boer, een Als de boer een paer kloefkens heeft, dan is hy reeds content: een paer kloefkens met wat stroo daerin, die zyn zoo naer de boer zyn zin. een boer, is maer een boer, gy hem om, hy blyft nog een loer. Maer keert Als de boer een paer koesjes heeft, dan is hy reeds content : een paer koesjes, met twee klinkjes in, een paer kloefjes, met wat stroo daerin. Maer een boer, enz. Wanneer de boer een broekjen heeft, dan is hy reeds content : een broekje, met twee gespen aen, een paer koesjes, met twee klinkjes in, een paer kloefjes, met wat stroo daerin. Maer een boer, enz. Als dan een de boer een gileetjen heeft, is hy reeds content : gileetje, met wat knopjes aen, een broekje, enz. boer kon- blok-skens heeft, dan is de dat is den boer naar ro) En als de boer een paar blokskens heeft, dan is de boer kontent : een paar blokskens met wat strooïken in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, de boer, de boer, de boer, de boer, de boer ! En als de boer een paar kousen heeft, dan is de boer kontent: een paar kousen met wat tikkelkens in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. En als de boer een broeksken heeft, dan is de boer kontent: een broeksken met een valdeur in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. En als de boer een zippeken heeft, dan is de boer kontent: een zippeken met twee teschkens in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. En als de boer een krawatteken heeft, dan is de boer kontent: een krawatteken met een striksken in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. En als de boer een hoeiken heeft, dan is de boer kontent: een hoeiken met ‘’nen neusdoek aan, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. En als de boer een kasken heeft, dan is de boer kontent: een kasken met een horlogeken in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. a 6 > _ 1220 8. En als de boer een paar wantjes heeft, dan is de boer kontent: een paar wantjes met twee duimkens in, dat is den boer naar zijnen zin! De boer, enz. 9. En als de boer een smoeltjen heeft, dan is de boer kontent: een smoeltje met een siksken in, dat is den boer naar zijnen zin! De hoer, enz. 4, 1. Zippeken, bovenvest, van het Fr. jupe. — 9, 8. siksken, van het Fr. chique. Tekst en melodie. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 129, bl. 374, Boerentevredenheyd. De eerste melodie te Belle, de tweede te Veurne opgeteekend. De wanklinkende taal in beïde zangwiïjzen: ,Als dé boer éen paer” — die overigens verdwijnt in de melodie van B: , En äls de bôer een paar blékskens héeft” — laat zich alleen begrijpen uit den overwegend populairen rhythmus der maat met B. J. Bois, Honderd oude Vilaamsche liederen, nr. 71, bl. 175, De boer. De laatste acht maten zijn aan de wijs ,van den koekoek” ontleend; zie hiervoren I, nr. 209, bl. 750: ,’k Kwam laestmael door een groene wey”. Eene lezing van den tekst ,gehoord te Asch in de Kempen”, met aanvang: ,En als de boer e paar blokskes heeft”, vijf strophen, komt voor in Daghet, Hasselt, 1890, bl. 145. 6 8° 336. Te Duynkerk’ gaet het al verkeerd. Te Duyn-kerk’ gaet het al ver- kberd te Duyn- De gaet het al ver- . 0 —ÿ —0— keerd; de meys-jes zyn in’tfransch ge-leerd. Van le - re-lom, la - re-lom, joep, joep, joep ; ne meys-jes zyn in tfransch El aerd Van i - vi-va. 1. Te Duynkerk’ gaet het al verkeerd : de meysjes zyn in ’t fransch geleerd. Van lerelom larelom, joep, joep, joep: de meysjes zyn in ’t fransch geleerd. Van iviva. [e} De meysjes dragen al zyden roks, de knechten dragen maer leeren broeks. Van lerelom, enz. 3. De meysjes dragen markynen schoens. De knechten dragen maer houten schoens. Van lerelom, enz. Tekst en melodie. Dr Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 132, bl. 379: ,De meysjes van Duynkerke”. Ten tijde van d. C. was het lied onder de ni notketors van Belle zeer verspreid. FER 337. Een kalemanden rok. ED ET ii — J SEE RIT RENE J CEE Se = Er] . = LE — ÿ— = 3 JE ka - le-man-den rok, een wit mant-lyn -tjen drop; en a — # weet ye waer da’k weu-nen? al in Sint Gil-lis dorp. Een y —— sp? _—— D DR : LE tp Ep pm Cm PE pe cl Te — wa-den ka - zak - je, een bie - ze - boo -men rok, en— zou ’k daer-meë niet la -chen?—de fruyt-pan op zyn kop. Een Een kalemanden rok, een wit mantlyntjen drop; en weet ye waer da’k weunen? al in Sint Gillis dorp. Een lynwaden kazakje, een biezeboomen rok, en — zou ’k daermeë niet lachen ? de fruytpan op zyn Kop. 1. Kalemanden — kalamink, wollen stof; Fr. calmande of calamande. Tekst. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 80, bl. 278; » t Carillon van Duynkerke”. Melodie. A. De Coussemaker, t. a. p., zie hierboven; — B. Amusement des compagnies, La Haye, 1761, IT, bl. 163, met het opschrift ,Le Carillon de Dunkerque” : = mie ñ PER a — RE 2 son Pour dan-ser un Ca - ril -lon. Par ma dou-ce mu-set - te Tu = ee — se -ras sa -tis - fai - te; De ma-ten-dre chan-son For-mons tous deux l’u -nis-son. Par les plus doux plai-sirs Con - ten-tons nos dé - sirs. Dezelfde lezimg van de melodie is te vinden bij »8 Vienozes et pu Bois, La lire maconne, La Haye, 1766, bl. 86, voor het lied: ,Par trois-fois-trois, mes frères”. C. In de voornoemde verzameling, Amusement, enz., bl. 165, vindt men de volgende zangwijs, met het opschrift: ,Le Carillon de Dunkerque, tel qu'il a été dansé au bal de l’opéra” : Re-ve-nu de l’er-reur D’u-ne fri-vole ar - deur, J’a-ban - don-ne sans peine Un ob -jet si trom-peur, Je n’en suis plus é - pris, Mais D ne st A EE Le bra- vant son mé- pris, Je quit-te lin-hu- mai-ne Pour ai- mer (lo -ris. Ma con-stance, à son tour, Veuttrou-ver du re-tour, enz. De C. stelt de vraag of deze melodie te Duinkerke geboren werd, dan wel of ze ook van elders herkomstig, te Duinkerke door den stadsbeïaard in omloop werd gebracht. Het schijnt hem nochtans buiten twijfel, dat die zangwijze van Hollandschen oorsprong is, daar ze voorkomt in de verzameling De Carnaval van Roomen of de Vastenavonds vermaakelylheden, te Haarlem gedrukt bij de Wed. H. van Hulkenroy, aan de Markt, in de letter À. 1718. De C. leert ons verder, dat ,le carillon de Dunkerque” te Duinkerke en te Bergen (Bergues) gewoonlijk bij het sluiten van een bal wordt uitgevoerd. Deze zangwijs schijnt wel van Franschen oorsprong. ,Ce que nous appelons le carillon de Dunkerque”, zegt LL. Cezer, Les origines de l'opéra, Paris, 1868, bI. 59, doit venir de ce temps (XVI eeuw) et n’est autre chose qu’un branle (reïdans) ; un branle célèbre, dit en faux bourdon, remontant à l’an 1540, existe dans la collection Philidor (eene verzameling berustend in het Parijsche Conservatorium en aanvangend met het tijdvak van Frans I); l'harmonie nécessairement en est un peu variée, mais il montre le goût de ce temps pour les cloches et explique — car il n’est pas le seul de ce genre — comment le nom de carillon a survécu avec quel- ques-unes de ces danses qui se sont conservées jusqu’à nous”. Tekst en melodie zin, naar d. C., opgenomen met Duitsche vertaling, in Erk u. Bünme’s Deutscher Liederñort, [f, nr. 948, bl. 721. Zonder eenigen uitleg vindt men in Büames, Geschichte des Tanzes, II, nr. 318, bl. 190, met het opschrift: ,Uralter Volkstanz beim Maifest in Ruhla”, de volgende melodie : Die hooge oudheïd en de herkomst uit Ruhla, een vlek in het Thüringer Woud, zijn te betwifelen. Misschien wel wordt dezelfde melodie bedoeld door de wijsaanduiding : ,De Marche van Duynkerke”, voor het lied ,Den elfsten dag van Mey” (Slag van Fon- tenoy), 1745, los blad nr. 50, gedrukt bij Van Paemel, te Gent. BI. 279, &. a. p., vermeldt d. C. de ,carillons van Belle en van Cassel”, en deelt het ,carillon” van Ekelshbeke mede, met den tekst: , Adieu, Ekelsbeke // Adieu, ey schoone carillon”, dat ook diende voor een Fransch liedje: , Dragon pour boire // on dit que vous avez le nom”. Over de hier besproken melodie zie nog: Desrousseaux, Mœurs populaires de la Flandre française, Lille 1889, IT, bl. 179 vlg., waar ook over de beïaarden van ‘t Noorden van Frankriÿjk wordt gehandeld. 338. ’tls de bazinne van al de bazinnen. en ze drinkt zoo gei-ren à drup-pel - tje, 1 2 = - 91 gg — — Ja “la lala la la la “la ’t Is de bazinne van al de bazinnen, ‘bis de bazinne van boven: en ze drinkt zoo geiren ä druppeltje, dat ze valt acht'r om hooge. Tra la la, en. De Cousseuaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 77, bl. 275. Dit lied, zegt d. C., aan Duinkerke eïigen, is zeer populair en wordt vooral ge- zongen op de vastenavonddagen. Bazinne beteekent vrouw van een visscher, die eene schuit bezit. Zi geniet in het door haar bewoonde kwartier en onder de visscherlui achting naarmate haar man's vermogen grooter is. Vroeger had de bazinne een bijzonder kostuum dat tamelijk kosthbaar was, daar de kant, de gouden ketting, het diamanten kruis en andere kleinooden er niet aan mochten ontbreken. Doch reeds ten tijde van d. C. was het door de moderne kleederdracht vervangen, zoodat het in September 1853, tijdens een bezoek van Keiïizer Napoleon III en de Keïzerin, eenige moeite heeft gekost om enkele bazinnen te bewegen het oude kostuum aan te trekken. 1226 In een liedje voorkomend bij Loorexs et Feus, Chants pop. flamands, nr. 84, bl. 160, met wijsaanduiding: ,Air de Cadet Roussel”, vindt men in de derde echter onvolledige strophe, het woord ,bazinne” gebruikt in den zin van ,de grootste” : 1. Ach! wat ben ik een arme man! | zeide de bedrukte Jan. Ik heb eene kwade vrouwe, boos, vuil, leeg ende ontrouwe ; ach! ach! o droeve dag, als ik eerstmaal dat schepsel zag. LD Zïj nimmer nooïit een oortje n wint, en ziÿj bunselt haar kleen kind, windt het in katoene schorten, al haar kleeren laat zij vorten ; ach! ach! enz. z is de bazinne van al de commeeren, zÿ loopt iedereen blameeren, bij...., bÿj Wann’ en Marie alle vuile slonsen lijk zÿ. Volgens L. en F. heeft het woord ontrouve (str. 1) den zin van ,diefachtig”. De welbekende melodie van het Fransche liedje: ,Cadet-Rousselle a trois maisons”, is o. a. te vinden bij Larousse, Grand dict., op het woord ,Cadet-Rousselle? : over dit lied kan men ook raadplegen onze aanteekeningen in Wallonia, Luik, VIII | (1890), bl. 110 vlg. 839. Lintje en Trientje, en Bellotje en Martintje. li -re, li - re bou -la! Ze dans-ten te sa-men in ee - ne ER || L De ee me es one ron-de, li - re bou - li -re, li -re bou - la! Ze dron-ken elk Ps men ln ne Le 7 —— a et een half pin-tje tot den gron-de; li-re bou-li -re, li - re bou- pt 2 A ee he D. — — = EE la! En Thre-se die zey-de: ,wil me nog schen -ken, laet ons EE — roe-pen: den ko-ningdrinkt!” En ze slokt dat maet-jein haer ke - le- ee une Re — ; fl D — 0 À — ÿ — 0-2 —0 — à —— 4 = a En —— — PEUR 1] li - re bou - la. li -re bou -li - re, 4 =, te or germain Lintje en Trientje, en Bellotje en Martintje, lieve Katotje en Sara, ze dronken te gare brandewyntje ; lire boulire, lire boula ! Ze dansten te samen in eene ronde, lire boulire, lire boula! Ze dronken elk een half pintje tot den gronde; lire boulire, lire boula! En Threse die zeyde: ,wil me nog schenken, laet ons roepen: den koning drinkt !” En ze slokt dat maetje in haer kelegaetje ; lire boulire, lire boula ! Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 121, bl. 356, Duinkerksch vastenavondliedje. In zijne Chansons populaires des provinces de France, door hem uitgegeven met J. B. Weckerlin, bl. 9, neemt Champfleury dit onnoozele liedje zeer euvel op: ,La poésie populaire dans la Flandre française”, zegt hij, ,est plus matérielle qu'ailleurs, quand elle est matérielle”. Hier wordt het liedje: ,Drink ik ä pintje” aangehaald (zie hiervoren nr. 515, bl 1121) en de vraag gesteld : ,Est-ce que ce refrain de Lire boulire! lire boula! ne ressemble pas aux refrains des négresses ivres de tafia?” Champfleury ziet niet in, dat het hier een vastenavondliedje geldt. De melodie, door d. C. keeraafsch genoteerd en door ons hersteld, staat in ver- band met een aantal andere zangwijzen en namelijk met het Rewzeliedeken; zie mede hierna: ,'t Is Sint Anna die komt aan”, ,Komt hier, gy proper maegdetje; enz. 840, De brugge die is in ’t water gevallen. C4 De brug-ge die ïis in twa-tre ge -val-len, fal- de - ri de- ri - re, fal- de - ri de - ri - re, de brug-ge die is in ’twa-tre ge - val-len, fal- de - ri - de - ra. De brugge die is in ‘t watre gevallen, falderi derire, falderi derire, de brugge die is in ‘t watre gevallen, falderi dera. Tekst en melodie. Sxezrazrr, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 119, bl. 127. In Le muste de la conversation van Rocer AcexaAnDRE, 34e uitg., Parijs 1897, leest men, bl. 69, onder het opschrift: ,Les canards l'ont bien passé”, het volgende: , Chacun se souvient de l’air sur lequel le refrain se chantait dans le Pont-cassé (dezelfde melodie als de bovenstaande), une des pièces les plus classiques du théâtre des ombres chinoises. Nous transcrivons ce fragment de la scène IT, d’après Feu Séraphan, Histoire de ce spectacle depuis son origine jusqu'à sa disparition, 1776— 1570 (Lyon, Scheuring, 1875): LE VOYAGEUR. Hé donc, c'est moi mon pétit bonhomme. Pourrais-tu me dire si la rivière elle est profonde ? 1230 LE PETIT GAS. Les cailloux touchent à la terre, Lire lire laire ! Les cailloux touchent à la terre, Lire lon pha! LE VOYAGEUR. Eh! troun de l'air, je le sais bien... Dis-moi donc, mon pétit, si je pourrais passer l’eau ? LE PETIT GAS. Tiens, cette bétise! Pourquoi ne la passeriez vous pas? Les canards l’ont bien passée, Lire, enz. Na Le Pont-cassé, die eerst le Pont-rompu heette, te hebben toegeschreven aan Cm. J. Guicceman (Parijs 1750—1799), denkt de schrijver van Feu Séraphin, dat het stuk wel zou kunnen uitgaan van L. Fr. ArcHamBauLr, bijgenaamd DorviGxy (1742—1812), die reeds door Manxe et Ménurrier, Galerie historique de la troupe de Nicolet (het Guignol-theater), Lyon 1869, als schrijver daarvan wordt aangeduid. — Onder de door Aom. JuginaL, te Parijs in 1839 uitgegeven werken van RureBeur, den 13%-eeuwschen Franschen trouvère (Œuvres complètes de Rutebeuf T, bl. 474), komt eene dergelijke kluchtige tweespraak voor : — Et où est la terre? — $Sor l’aive. — Comment apele-l-en l’aive? L'en ne l’apele pas, qu'ele vient sanz apeler. In moderne taal : — Et où est la terre? — Sur l’eau. Comment appelle-t-on l’eau ? — L'on ne l'appelle pas, elle vient bien sans l'appeler. Hetzelfde woordenspel komt ook voor in een Anglo-Normandisch gedicht uit de XIIIde eeuw, samenspraak tusschen den koning en een minstreel: ,Le dit du jongleur de Ely et de mon seignour le roi de Engleterre”, aangehaald door Leroux pe Lanov, Recueil de chants historiques français, 1841, I, bl. XXVI vlg. De Koning ondervraagt den minstreel en deze antwoordt: Waar is de kerk, mijn vriend? — Sire, in de stad Ely. — Waar ligt Ely? — S$ire, op ‘t water. — Hoe noemt men (Comment appelle-t-on) het water? = Men roept het niet (On ne l’appelle pas), maar het komt altijd : »Où est le moster, bel ami ?” — ,Sire, en la ville de Ely.” — ,Où est Ely, qy siet?” — ,Sire, sur l’evve estiet.” — ,Quel est le evve apelé, par amour?” — ,l’em ne l’apele pas, eynz vient tous jours.” Het door J. H. Scnecrema, Nederl. ldr. uit vroegeren tijd, Leiden 1885, nr. 125, bl. 282, uitgegeven stuk, is eene navolging van le Pont-cassé. Het voert tot titel : Het nieuwste lied ofte zamen-spraek voorgestelt door twee personen, in vragen en antwoorden, staende elk aen een kant van een stukkende brug. — Op een aerdige wys.” Ziehier de eerste strophe met de melodie : Ik zal hier een brug gaen ma-ken, fal de ral de rie -re, fa lala Scheltema ontleende den tekst aan Het verniemvde 1b. van de Hond in de pot, 1de uitg., Amst. 1783, bl. 72 (er bestaat eene uitgave van 1776), de melodie, aan J. W. Wicus, 21 zangwijzen van o. en n. Holl. ldr. en liedjes, Amst., bl. 8. J. rer Gouw, De volksvermaken, bI. 6: 0, geeft ons met de melodie — de cenige melodie voorkomende in het fraaie werk, waarin zooveel liedjes worden aan- gehaald — eene variante te kennen van de eerste strophe, ter plaatse waar hi) schrijft: ,Bÿj winteravond vertoonde de poppenkast de Chineesche schimmen op plein en brug, en ‘t klonk drie grachten ver, als de bruggeman zijn gezang aanhief: ,Ik 2. notenwaarde geschreven, is dezelfde als de onmiddellijk voorgaande, buiten het slot, dat luidt : zal deze brug gaan maken”. De melodie insgelijks met ?-maat, doch met verdubbelde fal - la, fal - de - ral - de - ra. Het door Snellaert medegedeelde liedje, ook in Holland bekend als: ,AÏ mijn cendjes”, nog heden in Vlaanderen verspreid, vooral te Gent populair door eene grove parodie, is dus, hoogst waarschinlijk met de melodie, in Frankrijk ontstaan omstreeks het laatste kwartaal der XVILIde eeuw. Deze zangwijs in Nederland bekend als: ,Al mijn eendjes”, kan dus geen gemeenschap hebben, zooals wordt vermoed or on SRE rm hr on M = .. 1232 door Dr. J. P. N, Lan», Het luitboek van Thysius, nr. 9, met de melodie van het oudere ,Daer is een leeuwerck doot ghevalle” ; zie hierna het lied: , Daer is à kindje in ’t water gevallen”. Het komt ons voor, dat deze melodie integendeel verwant is met den aanvang van een dans uit Grérry’s opera: La caravane du Caire (Parijs 1783), bl. 242 der partituur: In de Inleiding op Warzems Oude VI. ldr., bl. XXXIIT, wordt door Snellaert de meening geuit, dat van ,sommige algemeen verspreide deuntjes, als daar zyn, .Waer kan men beter zyn”, — ,Klaes en trouw uw leven niet”, — ,De brug is im het water gevallen”, enz., de muzyk, misschien ook de woordentext, uit vreemde opera’s is overgenomen.” Het eerste lied is voor den tekst en de melodie — geen ,deuntje”, maar een van de fraaiste melodieën die bestaan — ontleend aan Grétry’s Lucile, 1769, de melodie van het tweede is van denzelfde (zie nr. 827, bl. 1190 hiervoren), de Nederlandsche tekst is hier de tegenvoeter van den Franschen; de derde zangwijs herinnert aan Grétry, maar heeft bij hem geen tekst. 341. Den uyl die pe - re - boom zat, ile 51 A. C9 op den pe - re-boomzat, den uyl EYE DEEE en bo-ven zyn hoofd daer zat er en vi - vat, den uyl Den uyl die op den pereboom zat, en boven zyn hoofd daer zat er een kat, van simme dondaine, van farilonla, en boven zyn hoofd daer zat er een kat, den uyl vivat! ‘5 Was daer dat hy zyn pootje brak ; men prommelde hem al in eenen zak, van simme, enz. Men droeg hem dan naer den doktoor, en jofvrouw die kwam zelve voor, van simme, enz. die bo - ven zyn hoofd da Vi - Den uyl die op den pereboom zat. er — A D VERS PET A) ENT 1234 Men trok hem wel zes oncen bloed. ‘t Is jammer dat hi sterven moet. Van simme, enz. 2, 2, t.: men prommelde hem al, enz. — Promimelen, volgens SCHUERMANS, Idioticon = induffelen : het woord heeft hier de beteekenis van: al frommelend induwen. ©) 4, 1 zcer bijgev. B. Den uil die wou uit jagen gaan, (2 maal) hij vond veel muizen op de baan. Sobbedobbediere faldala. De muizen waren hem veel te ras, (2 maal) hij kreeg het kramp in ’t kanefas. Van eiviva! Men liep zeer ras naar den doctoor. (2 maal) Den ouden vos kwam zellef vocr. Sobbedobbediere faldala. Hij voelde hem naar zijnen pols (2 maal) en ordonneerde hem sop van mols. Van eiviva! Den uil die gaf nu ziÿnen geest: (2 maal) wat denkt ge van zoo’n raren beest? Sobbedobbediere faldala. In ’tsterfhuis was zoo groot misbaar, (2 maal) daar zaten de uilkes zonder vañr. Van eiviva! In ’tsterfhuis was het zeer plaisant (2 waal) daar kwamen alle gedierten uit bosch en kant. Sobbedobbediere faldala. Uilin en koekoek kreeg e jong, (2 maal) dat dag en nacht al koekoek zong. Van eiviva ! Men sleept den uil al naar het graf, (2 #aal) maar trokken hem eerst zijn wammes af. de 10. Den uil die op nen pereboom zat (2 maal) en boven zijn hoofd, daar zat er een kat, van singeldonduilen, van faladera, en boven zijn hoofd, daar zat er een kat, den uil vivat! Den uil, die schoot in eenen lach {2 maal) » omdat hij het katjen heur vioolken za œ van singeldonduilen, van faladera omdat hij het katjen heur vioolken den uil vivat! SI & Ja À Den uil, die schoot in eenen droom {2 maal) en viel van boven van den boom, van singeldonduilen, enz. Den uil, die dan zijn pootjen brak, (2 maal) en ze staken hem in nen liÿnwaden zak, van singeldonduilen, enz. Ze dragen hem al bij den doktoor (2 maal) en d’uffra die kwam zelve voor, van singeldonduilen, enz. Ze zetten hem al op eenen stoel, (2 maal) ’t was juist op zijnen blooten kadoel, van singeldonduilen, enz. Ze trokken hem zes oncen bloed; (2 maal) ’tis spitig dat hij sterven moet, van singeldonduilen, enz. Ze leiden hem een plaaster op (2 maal) van aan zijnen steert tot aan zijnen kop, van singeldonduilen, enz. Den uil, die gaf dan zijnen geest; (2 maal) ’tis spijtig van a(l) zoo een beest, van singeldonduilen, enz. Ze droegen hem al naar het kerkhof (2 maal) en hij werd begraven al met een lof, van singeldonduilen, enz. rs tp — me 7 UE mt ne one ia poeme singe 7 oh 1236 11. De koster met zijn droeve stem (2 maal) en zijn jongens zongen requiem, van singeldonduilen, enz. 5, 2. d’uffra = de juffrouw, Brabantsche uitspraak. Tekst. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flam. de France, 1856, nr. 88, bl. 292. Overgenomen door SnezLaAErT, Oude en nieuve liedjes, 1864, nr. 96, bl. 104; — B. * Daghet, Hasselt, XI jaarg. (1895), bl. 73; — C. A. pe Cook, Volkskunde IX (1896—97), bl. 185, opgeteekend te Herdersem, bij Aalst, en waar ook gewezen wordt op eene variante voorkomende in Is. TErRzINoK’S Bloeiende reusen, Roeselaere, z. j. (1885), bl. 114. In het laatstgenoemde tijdschrift, X (1897—98), bl. 171, vindt men eene Jepersche variante (11 str.) aangeteekend door Azs. 3LYAU, met de melodie genoteerd door M. TasseeL, en eene lezing uit het Meetjesland (8 str.), aan- geteekend door Joser ne Cocx. Nog in hetzelfde tijdschrift XIT (1899—1900\, bl. 22 vlg. komen lezingen voor uit Wespelaar, met de melodie, variante van de melodie hierboven, uit Quaremont, uit Wambeek-bij-Ternath en uit Antwerpen, medegedeeld door Por ne Monr, die de vraag stelt, ,of dit lied — en verscheidene andere van denzelfden aard —— voor onze voorouders niet eens eene andere beteekenis had dan voor ons heden, namelik — eene mythische of bijna mythische in stede van een enkel luimige beteekenis ?? In denzelfden jaarg., bl. 182, treft men een lied aan: , Den ezel op den peere-boom sat”, door A. pe Cocx uitgegeven, naar een Hs. van Æ 1780. Deze navolging bewist, zooals laatstgenoemde schrijver zegt, dat het ,uil-liedje” véor 1780 heel populair moest zijn, mits het reeds tot nieuwe thema’s aanleiding kon geven. Eindelÿk vindt men nogmaals in Votkskunde, XIV (1901—1902), bl. 158 vlg., telkens met de melodie, insgelijks varianten van de voorgaande zangwijs, eene lezing van den tekst: » Den uil die op”, enz. uit Baardegem, bij Aalst, en eene andere uit Lieferingen, bij Ninove, beide medegedeeld door A. pe Cook. Dr. Kazrer, Het lied in de M. E., bl. 375, doet opmerken, dat de uil in onze volkszangen er gewoonlijk slecht af komt, en haalt o. a. tot bewijs een lied aan uit Thirsis minnewit, Amst. 1752, I, 30, met aanvang: , Een uyl van hooge jaaren”, waarin wordt gehandeld van de bruiloft van den ouden uil en de jonge zwaluw. Het op het huwelijksfeest tot zingen uitgenoodigde pluimgedierte heeft nauwelijks op den uil, ,dit soo leelyck beest”, zijn oog geslagen, of ‘tis weggevlogen: daar bleef alleen op dit bezoek het vogeltje dat riep: koek-koek-koek. In tekst B, str. 4 hierboven, wordt van de weduw geworden uilin en van den koekoek een ,jong” geboren. Melodie. De Coussemarer, t. a. p., door Snellaert, &. a. p., overgenomen. Varianten van deze melodie zijn mede de zangwijzen medegedeeld door A. ne Cocx, Volksk. IX, 185, en Tasseez, t. a. p. 342. Wel ’ekomen, kerremisvolk! » Wel ’e - ko-men, ker-re- mis koe-ken en taer-ten op zyn, al bleef ik maer een ue - re. 1. ,Wel ’ekomen, kerremisvolk ! Wanneer ga je deure?” - ,Als de koeken en taerten op zyn, al bleef ik maer een uere. 2. ,Adieu goe bier, adieu goe wyn, adieu goe koeken en taerten; we zullen morgen vrolyk zyn, en overmorgen lang slapen.” TeKst en melodie. De Coussemaxer. Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 82, bl. 281. Dit lied, zegt d. C., is bekené op alle plaatsen gelegen tusschen de Leiïe en de zee. — Herdrukt door Er u. Bünme, Deutscher Liederhort, WI, nr. 1157, bl. 88. Te Duinkerke en te Burburg klonk het slot der eerste strophe: Met de barge van Veurne. Vegl. hierna de melodie: ,Daer is ‘e kindje in ’t water gevallen”. 348. Lieve gebierman, goy-e-gai mee? A° Lie-ve ge-bier-man, goy-e - gai mee ons ker - - mis-volk in-hoa-len ? Kom-de gai nie, zoo blif-de gaidoar, we sel-le-der nie noa toa -len. == z er Re de gai nie, Zoo bij de gai daor, we sel-le- der nie noa toa - len. Lieve gebierman, goy-e-gai mee ons kermisvolk inhoalen ? Komde gai nie, zoo blijfde gai doar, we selleder nie noa toalen. Lie -ve ge- bue - re- man Bo ne gy meé ons es re- mis - RUE gaen OS ha-len? Ko-men ziÿ niet, zoo geen ver-driet, wy zul-len hen niet meer 1239 Lieve gebuereman komde gij meê ons kerremisvolk gaen halen? | Komen zij niet, zoo geen verdriet, { HSE wi zullen hen niet meer vragen. AR || Hs RE | || Lt C. EU 1. Lieve gebierman goade-ge meë ni NE JA! ons kermisvolk goan hoale? | Goade nie meëê, dan blaifde-ge thuis: we zulle er niet noar vroage. (Ne) Zaïde-ge nie me mai ziester getraaid ? Zaïde-ge nie mai zwoager! — ‘k Ben er getraaid, moar ‘tis mai beraaïd, al op ne vastenoavond. 3. Vastenoavend is ne zot; Poasen is nen heere; Sinksen is nen edelman al me zaïn beste kliere. 2, 1. met mijn zuster getrouwd. — 3, 2. Paschen. — 3, 3. Pinkster. 3, 4. met zijne beste kleederen. Tekst. A. Prunexs van Duvse, Nagelaten gedichten, II, Reinaard de Vos, op het vers: ,Wat aanklacht mag daaromme wezen?” Dbl. 13 (naar Willems’ uitgave van Peinaert de Vos, v., 246: , Wat tale mach daeromme wesen!”), teekent aan: ,De tekst stelt tale, in den zin van klacht: het verbum falen beteekent ook, in de volksspraak, vragen. In een oud, nog te Dendermonde, mijne vaderstad, voort levend kermisliedeken luidt het: ,Lieve gebierman”, en. (zie hierboven), d. i.: ,lieve gebuurman, gaat ge mee ons kermisvolk inhalen? Komt gij niet, zoo blijft ge daar, wij zullen er niet naar vragen.” Melodie. Zooals ik de zangwijs van min vader leerde. Tekst en melodie. B. Kremexs Wyrsman, Anciens airs et chansons populaires de Termonde, 1868, nr. 10, bl. 7. Volgens een hs. van + 1830, uitgaande van Pieter Lodewijk Loret, gewezen beiaardspeler van Dendermonde, aldaar overleden den 8sten Maart 1895 in den ouderdom van twee en negentig jaar, en dat mij door zijn zoon Emile Loret, thans beiaardspeler derzelfde stad, welwillend werd medegedeeld, klonk de zangwijs — hier zonder de bas weergegeven — in dezer voege: Te th 2 RE | iste maal| Ï 9de maal. . | || dr Tekst. C. Biekorf, ,Dit is een leer- en leesblad voor alle verstandige Vla- mingen” ... I, 1890, bl. 144: , Volksliedje dat voor dertig, veertig jaar in de straten van Dendermonde door de lus! ‘e jongens gezongen werd onder ‘& slaan van nen + DrogoKAERT, Dendermondiana, overdruk uit Gedenk- Dendermondschen flikker” ; schriften van den Oudheïdsker :n kring ... van Dendermonde, IT (1894), bl. 17, zelfde tekst, doch niet in dialect, naar een afschrift van het einde der XVIII of het begin der XIXe eeuw. In het 17de-eeuwsche Ib.: Den cerelycken pluck-vogel, Brussel, J. van de Velde, z. j, vindt men bl. 248, als wijsaanduiding: ,Lieven gebuer’man, gaedy niet mé, etc.”, voor een lied met vifregeligen strophenbouw, aanvangend : Weeldig Hansken, die quam my gister avont vryen, maer ’t quam uyt op filtery : hy socht my ,, als een pry, schandigh te verleyen. In dezelfde verzameling bl. 207, treft men aan als stemopgave: ,En hebdy niet myn’ suster ghetrouwt”, voor een lied met achtregeligen strophenbouw: ,Myn lief, mijn duyfken, mijn vriendin”. Misschien slaan deze wijsaanduidingen op twee ver- schillende liederen, die in tekst C hierboven zijn ineengeloopen. A om. Kee 2 3 de 344, Al die daer zeidt: ,de Reus die kom’! -re weér-om, Reus-ken, Reus-ken, kee (Reuzelied) AI die daer zeidt: ,de Reusdie kom’! de Reus die kom’!” zy lie- gen daer NN) DE = = ER Al die daer zeidt: ,de Reus die kom!” zy liegen daer om. Keere weërom, Reusken, Reusken, keere weërom, Reuzegom’! Sa moeder, zet den pot op ‘’t vier, de Reus is hier. Keere weërom, enz. Sa moeder, snijd een boterham, de Reus is gram. Keere weérom, enz. Sa moeder, tapt van ’t beste hier, de Reus is gier. Keere weërom, enz. Sa moeder, stopt nu maer het vat, de Reus is zat. Keere weérom, enz. gier — begcerig, inhalig (Willems). -re weêr-om, Reu -ze-gom’! EE \ *# = VnMet ENS DÉS F6 te D 1° D. | uyt. Kee-re u e’s 1242 B. EERSTE MELODIE. LR — EE pe uyt. Kee-re u e’s om, de Reu -ze, de Re TWEEDE MELODIE. Als de groo-te klok-ke luyd, de klok-ke luyd, de Reu- ze kombt = Als de groote klokke luyd, de Reuze komt uyt. Keere u e’s om, de Reuze, Kkeere u e’s om, Reuzekom. Moeder, hangt den pot op de Reuze komt hier. Keere u e’s om, enz. Moeder, snyd een boteram, de Reuze is gram. Keere u e’s om, enz. EE ses £ ie EE = om, Reu-ze, Reu-7e, kee-re ue’s om, Reu - ze - kom. Als de groote klokke luyd. u-ze, kee-re ue’s om, Reu-ze-kom. = + D =D de Reuze; vier, Moed’r, ontsteekt het beste hier, de Reuze is hier. Keere u e’s om, enz. Moeder, stopt al ras het vat, de Reuze is zat. Keere u e’s om, enz. = +] 6. Moeder, geeft maer kaes en brood, de Reuze is dood. Keere u e’s om, enz. Tekst. A. Wicrews, Oude VI, ldr., 1848, nr. 228, bl. 298, hierboven weer- gegeven; — SNELLAERT, Oude en nieuwe liedjes, uitg. 1852, nr. 65, b]. 88; uitg. 1864, nr. 86, bl. 94; — Horrmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 180, bl. 319; — Nederlandsch lb. van het Willems-Fonds, Gent, 1891, I, nr. 34, bl. 135. Willems geeft nog deze variante van de eerste strophe: Die zeidt: wy zijn van reuzen gekomen, zy liegen daerom. Keert u eens om, Reusken, Reusken, keert u eens om, Reuseblom. Vel., bÿ EF. E. DeLaraizre, Geschiedenis van Mechelen, Mechelen, z. j., II [19051], bl. 50, den aanvang: Wij zijn al van reuze gekomen, van reuze gekomen ; wi maken ’nen dans, keer u eens om, reuske, reuske, keer u eens om, reuzeblom. B. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 44, bI. 139, lezing van Duinkerke en van Belle, met deze variante van de eerste strophe, voor Duinkerke : Al die zeggen, de Reuze kom, zy liegen daerom! Keere weérom, de Reuze, de Reuze, keere weérom, gy schoone blom. D. C. doet ons nog eene parodie uit Cassel kennen: Al die zeggen dat Titika kom’, ze liegen daerom. Titika rydt te peirde, te peirde,” enz. De schrijver brengt den oorsprong van ons lied in verband met Scandinavische herinneringen : »Quelques écrivains pensent, et avec raison selon nous, que cette chanson 1244 et cette cérémonie se rattachent à des souvenirs scandinaves. En effet, quand on interroge l’Edda, on y trouve divers passages, où il est question des guerres entre les Reuzes ou lotes et les Ases ou Guds. Les Reuzes qui, suivant certains auteurs, n'étaient autres que les Finnois, avaient fait à plusieurs reprises des tentatives d'invasion sur le territoire occupé par les Ases. Ceux-ci avaient fini par les repousser dans les déserts. De là une antipathie de race qui paraît avoir survécu chez les descendants des Ases, les Saxons et les Flamands-Saxons. C’est ce qui explique l'aversion exprimée contre les Reuzes, dans le Reuzelied, par cette variante rapportée par Willems: wie zeidt: wy zijn van Reuzen gekomen, zy liegen daerom. C'était pour le peuple le représentant d'un ennemi, que ses ancêtres avaient eu à combattre plus d’une fois et à refouler dans leur désert.” Het ,Reuzeliedeken”, aangeteekend te Brugge door A. J. Wrrreryok, en uitge- geven in Ons volksleven, Brecht, III (1891), bl. 27, geeft tekst B terug, daarbij deze zesde strophe: Moeder geeft maar kaas en brood, de Reuze is dood; keerewijs om, enz. In een volksboekje: Historie en lotgevallen van Goliath den Yperschen Reuze, leper, 1890, vindt men eene variante (6 str.) ook medegedeeld door BARON DE Resserc-DüriNesrezn, Calendrier belge, Brux. 1860, I, bl. 123, die nog den aan- vang eener variante doet kennen door de kinderen te Antwerpen gezongen: Morgen rydt de reuzenwagen, de reuzenwagen, kinderen bly! En dan dragen wy kantenkragen, kantenkragen, keleren (kleeren) van zy! Keer u eens om, reusken, reusken, keer u eens om, reuzeblom. Voor verdere varianten van den tekst, zie A. pe Cocx en Is. TEIRLINOK, Kinderspel en kinderlust, IL (1903) bl. 96 vlg. — Snellaert op Willems, t. a. p., schrift het volgende : j ,Dit lied,” zegt Willems, in eene aenteekening, ,werd van onheugelijke tyden gezongen: thans hoort men het vooral by groote plegtigheden, wanneer in de ommegangen in meest alle steden, zelfs in sommige dorpen, van Oost-Vlaenderen en Braband het volk den Reus rondvoert. De beroemdste Reuzen zyn die van Antwerpen en Wetteren: te Kortryk verschynt van tyd tot tyd, by een grooten stoet, eene reuzin, Mevrouv van Amazoni’, doch men kent daer het lied niet.” — De 1245 door hem medegedeelde variante van str. 1, belet Willems niet in dezer voege te besluiten: ,Deze gewoonte (den Reus rond te voeren) kon wel samenhangen met de overlevering, dat wy van Reuzen afstammen, waerover men raedplegen kan Picanpr, Oudheden van Drenthe, bl. 28. Dergelijke zin is welligt te hechten aen het veelvuldig gebruik in de feesten der hertogen van Borgonje, van Reuzen te vertoonen. . . .” Gelukkiglijk voor Willems’ redeneering hebben wi, buiten de aangehaalde strophe te vinden bij Delafaille, nog eene andere lezing waarin onze afkomst van Reuzen niet het minst wordt betwifeld. Naar hetgeen ons wordt bekend gemaakt door Dr. C. R. Hermaws, Geschiedenis der Rederijkers in Noord-Braband (verschenen in Bijdragen tot de Geschiedenis, Oudheden, enz. der Provincie Noord-Braband, ’s-Her- togenbosch, 1845, I, bl. 9), zag deze in 1841 te Geeraardsbergen (Oost-Vlaanderen), op kermis-Zondag, na de hoogmis, de processie uit de kerk komen, gevolgd door de geestelijkheid en de stedelijke regeering, terwil drie kolossale fraai uitgedoste poppen M den trein sloten. Dit waren de Reus, de Reuzin en het kindeken Baba. ’s Namiddags wandelde deze reuzen-familie door de stad en danste voor de huizen der aanzienlijken, terwil Dr. Hermans het jeugdige volkje ,op zijn Vlaamsch” hoorde neuriën: { Wij zijn allen van reuzen gekomen, reuzen gekomen, en maken ‘nn sprong. 7 | { Keer u ens om, ruske, ruske, || | keer u om, reuzen-blom, enz. jai Zoo hebben wij aangaande onze afkomst het voor en het tegen, en kunnen | {14 Willems en de door hem aangehaalde autoriteiten ook al gelijk hebben. | | | Om ons liedje uit te leggen zullen we liever maar niet met De Coussemaker \ Fe | steunen op de Edda noch op de oorlogen tusschen de Reuzen en de Asen, waaruit zou zijn ontstaan de haat door de afstammelingen der Asen, de Saksen en de Saksische fl |A î Vlamingen, aan de Reuzen toegezworen. Het zal genoeg zijn met J. rer Gouw, De volksvermaken, bl. 485, te wijzen op de reuzenoptochten die van ouds in de Nederlanden populair waren, en op het volksgeloof, volgens hetwelk de reuzen, hoe (| krachtig van lijf, meer beperkt zijn van geest, en ook als gulzig worden aangezien, | terwijl hun nog daarenboven liefde voor den drank wordt toegekend (zie Dr. GürziNGER, Reallexicon, ,Zwerge und Riesen”, bl. 1132). Die liefhebberij van Reuzenoptochten, zegt ter Gouw nog, ,is eene erfenis der vroegste voorouders ; zoowel de Keltische als de Germaansche mythologie is vol van | | reuzen en monsters.” — Zie nog over Reuzen, Mr. L. Pn. C. van DEN BERG, Nedert. | volksoverleveringen, enz., Utrecht 1836, bl. 76, 85, 89 en 172, alsmede J. W. Wozr, | Niederl. Sagen, Leïipz. 1843, nr. 28, bl. 39. Wat België betreft is de populariteit van dergelijke optochten nog niet aan het kwijnen, zooals o. a. blijkt uit de stoeten der Reuzen te Brussel in 1890 en 1901, en waarover men raadplegen kan Por pe Mon, a in Volkskunde, III, bl. 165, en Hermezuw, in hetzelfde tijdschrift, XIV, bl. 67. »Den groote Reuse Hercules” en zijne echtgenoote Megera ,dochter van den 1 Coninck Creon”, vindt men beschreven en afgebeeld, bl. 230 en 35 der bilagen ADR LB EE 1246 van Wirzem Boonen’s Geschiedenis van Leuven, geschreven in de jaren 1593 en 1594, uitgegeven door Enw. van Even, Leuven 1880. Bôane. Altd. Lb., nr. 500, bl. 611, geeft, naar von Reinsberg-Düringsfeld, de ? ? ? ) ) Oo Duitsche vertaling van de lepersche variante. Melodie. A. Wizews, hierboven weergegeven; — Swercarrr, Nederlands Ib. van het Willems-Fonds, t. a. p.; — B. De CoussemAKkER, t. à. p, I, variante uit Duinkerke; IL, uit Belle, — Met deze laatste variante stemt nagenoeg overeen de lezing van Erembodegem, bij Aalst (Oost-Vlaanderen), te vinden onder de ronde- dansen bij A. pe Cook en Îs. TErRzINCK, t. a. p., bl. 96. — Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1266, bl. 157, geven den tekst en de melodie van Duinkerke. Kiemexs Wvyrsman, Anciens airs et chansons pop. de Termonde 1868, nr. 8, met opschrift: Ste Joris oft den Reus”, geeft deze zangWwijs : Te Dendermonde hadden de drie gilden van St Sebastiaan, St Joris en St Andries elk hunnen Reus, dien zij in den ommegang ronddroegen. Het gilde van Sf Joris of van den Kruisboog genoot belangrijke voorrechten, welke door Philips den Goede, hertog van Bourgondië, in 1451 werden bevestigd. Reeds in 1394 nam dit gilde deel aan het landjuweel van Doornik. Het schijnt, dat de kruishboogschutters geen eigen lied hadden. Hun Reus, de ,Kruisboogschutter”, ging en gaat nog in den ommegang rond, terwijl het fluitje (fifre), door de trommel begeleid, de bovenstaande melodie laat hooren. Onze zangwijs stamt af niet, zooals beweerd wordt door Ep. VANDER STRAETEN, La musique aux Pays-Bas, V (1880), bl. 7, en Le théâtre villageois en Flandre, I (1881), bl. 185, van den Jntroïtus (ad tertiam Missam in die Nalivitatis Domini) ,Puer natus est nobis”, waarvan de aanvang alleen toevallige verwantschap met het ,Reuseliedeken” heeft, maar wel van de hymne: ,Conditor alme siderum”, in de XVII eeuw, ten tijde van Urbanus VIII, onder voorwendsel van metrische 1247 herstelling, tot: ,Creator alme siderum” geworden. De CoussemaKeR, in zijne Histoire de l'harmonie au moyen-âge, 1851, bl. 104, bilage nr. 44, alsmede in zijn gemelden liederbundel, bl. 141, had reeds op den echten oorsprong gewezen. F. A. Gevaert, La mélopée antique, Gent 1895, bl. 72—3, brengt den tekst »Conditor alme siderum” in de XIII eeuw thuis, terwil, naar ziÿne meening, de melodie tot het Ambrosiaansche tijdvak kan opklimmen. Ziehier hoe de oorspronkelijke wijs door G. wordt medegedeeld : RE — —_— Con-di-tor al-me si-de-rum, ae - ter-na lux cre- den -ti-um, Chri- sti re-dem-ptor om - ni-um Ex -au - di pre-ces sup- pli-cum. Deze melodie behoort tot den gespannen iastischen modus sluitend met de terts (zie hiervoren I, bl. XXII). In de melodie: ,Sceiden, onverwinlic leit” (zie hiervoren I, nr. 183, bl. 679), hebben wij gemeend eene lezing van onze zangwijs te mogen zien, die echter met de grondnoot sluit. Eene andere lezing, sluitend met de terts, doet zich voor in de 15%-eeuwsche zangwijs: ,Kinder, nu loeft de maecht Marie” (zie hierna onder de geestelijke liederen). Ook op het einde der Souterliedekens treffen wij eene 164e-eeuwsche lezing aan, die wi naar de uitgave van Clemens n. p. laten volgen: F2 prijst den Heer, 1 blijt so seer. Ver- huecht was ick in mi - nen moet, In God, min sa - li - cheyt seer goet. Nagenoeg dezelfde lezing doet zich voor in Den singende awaan (Antw. 1655), Leyden 1728, bl. 573, voor het lied: ,Maria! Gy hebt voortgebracht”. In den aanvang van den tweeden regel vinden we echter voor een deel den vorm van ons Reuze- hedeken terug : on pi amené sente pri I, Z ve sè 1248 De door Srarpaerr, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 1138, gebruikte melodie voor het lied: ,Alder besten lan Baptist!”, stemt overeen met de Souterl., buiten dit enkel verschil: Ook de varianten medegedeeld door Biuwxer, Das katholische deutsche Kirchenlied, 1886, I, nr. 4, bl. 247 vlg. — de oudste aldaar voorkomende lezing dagteekent van 1481 — sluiten zich aan bij de Souterliedekens. De vorm van het Reuzenliedeken treedt eerst klaar te voorschijn in de zangwijs zooals ze ons wordt voorgehouden door de Benedictijnen van Solesmes, Liber antiphonarius, 1891, bl. 57 en bl. 26 van de Hymni de tempore, Solesmi 1885, van dezelfden. Wij geven die zangwijs weer meb $-maat : Het is ook onder dezen vorm, dat wij dien zang terugvinden voor een ,noël” van Françoise Paschal: ,Plaines, bois, arbres, arbrisseaux”, voorkomend in eene liederverzameling verschenen te Parijs in 1670. Dit ,noël” werd herdrukt met de melodie door Arex. Socarp, Noëls et cantiques imprimés à Troyes, Parijs 1865, bl. 28. In O. en n. Hollantse boeren lieties, 24e uitg., Amst. z. j., ce. 1700, vindt men wel is waar onder nr. 74 eene melodie met opschrift: ,de Reus”; maar deze heeft met de bovenstaande niets gemeen: J. B. Srooxmaxs, Deurne en Borgerhout sedert de vroegste tijden tot heden, Brecht 1897, II, bl. 110 vlg., beschrijft den ,Ommegang der (vier) Reuzen”, te Borgerhout in 1712 gesticht. Nog telken jare doen de Reus, de Reuzin, Kinnebaba en de Dolfijn hunne ronde door de gemeente, op den Maandag der Borgerhoutsche Kkermis, ‘s Zondags na het feest van O.-L.-Vrouw-ter-Sneeuw (5 Augustus). Vroeger werden gedrukte liedekens van den ommegang gezongen en uitgedeeld, waarvan echter geen exemplaar meer voorhanden is. Frans Storms, in leven koster-orgelist van O.-L.-Vrouw- ter-Sneeuw, zou in 1865 het Reuzenlied met den tekst hebben uitgegeven. Het eenige thans nog bekende refrein luidt: En de boeren die maken de pap zoo dik, en elken lepel dat is ’ne slik.? Verder leert ons de schrijver hoe de Reuzen van Borgerhout worden bezongen in H, Conscience’s ,eerste pennevrucht”, namelijk in de kluchtige volkslegende van De lange Wapper, voorkomend onder den vertaalden naam van H. Gewéten, in De Fakkel van 5 Augustus 1836, een weekblad dat slechts twee nummers beleefde. »De Reuzendans van Borgerhout” met het jaartal 1712, uitgegeven door Stockmans, t. a. p., bestaat uit drie deelen met $-maat en uit een vierde met -maat (menuet). Wij laten het eerste deel volgen, dat nagenoeg met het tweede overeen- stemt:; het derde, in 4 evenals de eerste twee deelen, is ook van denzelfden aard als deze. Het menuet klinkt in a-dur. 345 ‘’k Passeerde voor de visschemerkt. ‘k Pas-seer - de voor de vis-sche-merkt,'kzag daereen ma-vrou-we staen ; a >] _— —_— pat tra - dri-ra, ma-vrou-we ma-vrou-we pro-pren net, bloe -me - la - la, pro-pren net, met een tuyt-je wel op - ge - zet. - 1. ’k Passeerde voor de visschemerkt, ’k zag daer een mavrouwe staen; mavrouwe propr en net, bloemelala, tradrira, mavrouwe propr en net, met een tuytje wel opgezet. 2, ’k Zey: ,Mavrouw, ye zyt myne vriend, weet ye niet van waer ik zyn? Hebt gy logist voor my? bloemelala, tradrira, hebt gy logist voor my? dat ik weze wel kontent.” 3. Straks de tafel wierd gezet, met wat lekkers opgezet: suyker, citroen en wyn, bloemelala, tradrira, suyker, citroen en wyn; wat kon er nog veel beter zyn? ol Tekst en melodie. De Coussewaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 72, bl. 268, ,Mavrouwe”. Het is niet wel na te gaan, waar dit lied door d. C. werd opgeteekend. ,Cette chanson”, zegt hi, ,est incomplète et peut-être corrumpue. Faut-il y voir un reste défiguré d’un chant, qui aurait été en usage autrefois à Courtrai à l’occasion de la promenade de la géante ,Mevrouwe van Amazonié”. Nous n’oserions l'aflirmer. Ce qui porterait à le: croire, ce sont moins les paroles de la chanson que l'air qui a un caractère fort original ...” De melodie is inderdaad oorspronkelik en fraai. Zooals blijkt uit Willems’ aanteekeningen op het Reuzeliedje (zie bl. 1244 hiervoren), bestond er werkelijk te Kortrijk eene reuzin van dien naam, doch het eens daarbij behoorend lied was reeds vergeten, toen Willems’ werk in 1848 verscheen. In het Brusselsch dagblad Le petit bleu, nummer van 19 Augustus 1896, is er spraak van den naam van ,Mevrouw van Amazonië”, voorkomend in oude kronieken. Te Kortrijk zelf kon ik alleen vernemen, dat daar vroeger eene cavalcade met cene reuzin Was uitgegaan en dat certijds eene der buitenwijken den naam van »Amazonié” droeg. TETE LEONE 346. 't Ros Beyaerd doet zyn ronde. ‘tRos Bey - aerd doet zyn ron - de in de stad van Den-der- nor mon-de; die van Aelst die zyn zoo kwaed, om dat hier ’t Ros Bey -aerd gaet. De vier Ay-mons kin - de -ren jent met blan-cken sweirt in d'handt, ziet ze ry-den:’tzyn de schoon-ste al van ons landt. ’t Ros 3ey - aerdhoog ver-he-ven, hy is _ Bey - aerd hoog ver - he - ven, ziet t Ros Bey -aerd zeer char- mant. ‘t Ros Beyaerd doet zyn ronde in de stad van Dendermonde; die van Aelst die zyn zoo kwaed, om dat hier ’t Ros Beyaerd gaet. De vier Aymons kinderen jent met blancken sweirt in d’ handt, ziet ze ryden: ’t zyn de schoonste al van ons landt. t Ros Beyaerd hoog verheven, hy is in het vuer gebleven.... Ziet ‘t Ros Beyaerd hoog verheven, ziet ‘t Ros Beyaerd zeer charmant. 1, 1. tekst: maeckt zyn ronde (zie bl. 1256). Tekst. Kzemexs Wyrsman, Anciens airs et chansons populaires de Termonde, Gedenkschriften van den Oudheidskundigen kring... van Dendermonde, 1868: overdruk bl. 16; — Nederl. 1b., uitgegeven door het Willems-Fonds, Gent 1891, I, ur. 99, bl 138. — *% Ros Bayaert, van het Fransch Cheval Bayart, is het paard van Reinout van Montalbaan, het oudste der vier Aymons- of Heemskinderen. — De roman van Reinout van Montalbaan of De vier Heemskinderen, van Franschen oorsprong, dagteekent van den tijd der Carlowingen, toen het leenwezen tegen het koningdom streed. Zie Gasron Paris, La littérature française au moyen-âge, Parijs 1888, bl. 45, $ 25. — Onder de 13d°-eeuwsche rondeaux van Adam de la Halle (zie De Coussemaxer, Oeuvres complètes du trouvère A. de la I., Paris 1872, bl. 122, en H. Lavorx, Recueil de motets francais, Paris 1883, II, bl. 111), komt het volgende driestemmig lied voor: Or est Baïars en la pasture, Hure! Des deux piés defferrés Des .Il. pies defferrés ; Il porte souef l’ambleüre ; Or est Baiars en la pasture. Avoir li ferai couverture, Hure! Au repairier des prés, enz. , I porte souef l’ambleüre” beteekent dat hij een zacht telganger is. Het woord baiars van bai (bruin) heeft hier den algemeenen zin. van paard. Zoo had men ook in het Mnl. bayaert, Mlat. bayardus = roodbruine paard = vos. In speciale toepassing werd Bayaert de eigennaam van ‘’t Ros der vier Heemskinderen. — In een Hs. der ibliotheek te Bern, beschreven door Juzrex Haver, Bulletin de la société des anciens textes français, 1886, nr. 2, bl. 8290, treft men een fragment aan van een lied uit het einde der XIVe eeuw: Et Baiïart qui me portes, je vous feray bien ferrer. KicraAN op het woord ros-beyaerd, zegt: ,Equus beyardus; equus quatuor filiorum Haymonis, tempore Caroli Magni: de quo ridicule feruntur fabule : quibusdam ros baeyaerd. q. equus badius sive balius dicitur. Gall. rouge bayart.” 1254 Over de Nederlandsche navolgingen van den Franschen roman en het Nederlandsch volksboek dat er van bestaat, kan men raadplegen: Dr. Jan re Winkez, Gesch. der Nederl. letterkunde, 1887, I, bl. 57, 138—139, 148, en denzelfden schrijver: Maerlants werken, enz., 2% druk, 1892, bl. 7, aant. 83: ,De sage der vier Heemskinderen is echt Belgisch en behoort tehuis in het Ardennerwoud — dit in den uitgestrektsten zin genomen. Nog is daar de herinnering aan de vier Heemskinderen levendig” Voor de studie van den roman en de daar aangeduide bronnen, zie mede Dr. KALrr, Gesch. der Nederl. letterkunde in de 16% eeuw, I, 374, I, 884, en Auc. Gurrée, De sage der vier Heemskinderen (Nederlandsch Museum, 1888, II, 162—167). In den Courrier de la Dendre, Dendermondseh weekblad, van het jaar 1835, nrs. 6 en 7 wordt door Pr. van Duyse schertsend de vraag gesteld: hoe en waarom # Ros Beyaert met zijn vier ridders in den Dendermondschen ommegang prikt en voornamelijk in die stad burgerrecht heeft verworven? Het antwoord luidt: In ziÿne Flandria illustrata 1, 593, leert Sanderus, dat Dendermonde waarschijnlijk reeds véor den tijd van Karel den Groote bestond, toen Aymond met Vorsia, dochter van den Koning van Tongeren, in den echt trad. In de uitgave nu van den volksroman, bij Heyligher te Antwerpen verschenen, wordt, bij den aanvang van het verhaal, over »Aymon grave van Dordoen” gesproken, terwijl aan het slot van hetzelfde verhaal te lezen staat: Die van Dormonde hebben het lyk van Reynaert aen den bisschop van Keulen gevraegd”. Geen twijfel, ,Dordoen” en ,Dormonde” zÿn bedorven lezingen van .Dermonde” of ,Dendermonde”; de sage der vier Heemskinderen behoort dus te Dendermonde thuis, zooveel te meer daar Lindanus zich genegen gevoelt om den naam van ,Dendermonde” van ,Dordona” af te leiden. De legende van ‘* Ros Beyaert werd dan ook, ter verheerlijking van s dichters geboortestad, door Pr. van Duyse in verzen gebracht en in voornoemd weekblad (nr. 33, van den 14dn Augustus 1835) uitgegeven. Naderhand werd dit gedicht herdrukt in het Nederduitsch letterkundig jaarboekje, Gent, 1838, bl. 62, dan weer later door den dichter, wien alles wat op Dendermonde betrekking had nauw aan het hart lag, omgewerkt en opgenomen in zijne Vaderlandsche poezy, Gent, 1840, I, bl. 30. Bij het verhaal der Vier Heemskinderen sluit zich nog eene Dendermondsche legende aan, insgelijks in den Cowrrier, nr. 6, vermeld en door Marra von PLoEnnres, Die Sagen Belgiens, 1846, Eisenach, bl. 77, in het breed en in het lang verteld. Een wegens manslag ter dood veroordeelde beeldhouwer zou den houten door de wormen half verslonden kop van ’t Ros Beyaert, op zulke meesterlijke wijze herbeïteld hebben, dat hij daardoor genade bekwam. Klemens Wytsman, steunend op eene stadsrekening, is van meening, dat het beroemde Dendermondsche paard — buiten den kop die, zooals hij nu nog bestaat, voor het lijf te klein schijnt — tijdens den grooten ommegang van 1754, heel en al werd vernieuwd. In den Courrier van den 134en Februari 1835 deelde Pr. van Duyse de eerste strophe mede van den tekst die volgt, als de eenige toen nog bekende; terwil door hem, in het volgend nummer van dit blad (20sten Februari), de volledige tekst werd uitgegeven als teruggevonden in een oud Hs.: C9 Deze tekst werd ook herdrukt door J. Brorcxaerr, in Gedenkschriften van den van Dendermonde, 1896, bl. 120. »Die van Aelst die zyn zoo kwaad” (tweede strophe hierboven) zou, volgens laatstgemeld nummer van den Cowrrier, zinspelen op de veete die vanouds tusschen Dendermondenaren en Aalstenaren bestond, alhoewel de twee steden tegen elkander Oudheidskundigen kring . ’t Ros Beyaert is verheven, hy heeft hem in ‘#t vier begheven en + Ros Beyaert is een peird met een strick op synen steirt. ‘t Ros Beyaert doet syn ronde in de stad van Dendermonde, die van Aelst die syn soo quaet, als by ons ’t Ros Beyaert gaet. ‘t Ros Beyaerts ooghen vonckelen, syne breede manen kronckelen en hy wend hem fraey en vlugh met vier broërs op synen rugh. Hun harnas, schild en lancen blincken by de sonneglansen, en den beyaerd + voisken geeft, daer het ros syne eer in leeft. O Dendermondenaren, blyft altyd den roem bewaren van het peird, soo wyd vermaerd als den grootsten man op aerd. ‘t Ros Beyaert is ons glorie, en benydt ghe ons die victorie, Aelst, ghy hebt nog min verstand als ons ridderros vaillant. ‘6 Ros Beyaert is verheven; hy heeft hem in ’t vier begeven, en het week, op ’t oorlogsveld, alles voor syn groot geweld. nooït werkelijk oorlog voerden. Zooals blijkt uit eene aanteekening van P. v. D., is dit terugvinden van den tekst slechts ,fictie”, en is het lied, buiten de bekende regels, van hemzelf. Het Dendermondsch Ros-Beyaerdlied is eigendom van de nog bestaande corporatie der Pynders (hommes de peine), stukwerkers, die thans nog het recht genieten in den ommegang het paard rond te dragen. Onder het met linnen omspannen dier 96 gedoken, voeren zij dit met zijne vier ridders, gewoonlijk vier broeders van den bloede, op hun schouders, rond de stad. Het zijn dus eigenlijk de Pynders, die hun ronde doen”. — Wytsman schrijft ten onrechte : ,’t Ros Beyaerd #aakt zijn ronde”, een Gallicisme. Nooit heb ik mijn vader anders hooren zingen dan: ,’t Ros Beyaerd doet zijn ronde”. Melodie. Wijtsman, t. a. p., bl 1. Het tweede deel met -maat zou volgens W'. bij de oorspronkelijke zangwijs zijn gevoegd tijdens den grooten ommegang van 1754, waarvan het programma tot titel voert: ,Ommegang ende cavalcade noyt voor desen gesien binnen de Stadt Dendermonde, ten op-sigte van het negen-hondert-jarig jubilé over het inbrengen der gebeenderen van hunnen Apostel en Voor-bidders de HH. Hilduardus ende Christiana Patroon ende Patronersse der voornoemde stad, uyt de handen van de barbaarsche Noord-mannen tot Dickelvenne, verciert met verscheyde Triumph-wagens &. &. Sal geschieden den 15. September 1754. ende volgende dagen.”? Op dit programma in verzen, door W. t. a. p., bl. 33 vlg. herdrukt, prijkt o. a.: Het Ros-beyaert-peird met de 4-Aymons-kinderen”, dat dan ook zijn rijmpje krijgt. Ter gelegenheïd derzelfde ,negen honderdste verjaring”, verscheen nog een , Liedeken van den Ommegang van Dendermonde”, dat door J. Brogcxazrr in de voormelde Gedenkschriften, IN&æ dl, 24% reeks, 1892, bl. 227 vle., insgelijks werd herdrukt. Het bestaat uit achttien coupletten in metrum verschillend. Elk gilde heeft daar zijn couplet, dat waarschijnlijk met eigen melodie werd voorgedragen. Voor , De vrije Pijnders, alias Drinkebroers”, vindt men deze variante van ons lied : ° Ros Beyaert hoog verheven, heeft hem in het vuer begeven; ‘tis als een held er door gedreven, en men zag het domineren, langs de straeten hoog flanqueren en veel heeren salueren, kloek van moed als ‘t altyd doet. Wijtsman’s meening, dat het eerste gedeelte der melodie zou zin: ,un ; franc d’allure, mais sans originalité aucune”, zal zeker weinig instemming vinden. Wi houden integendeel dit eerste gedeelte, dat in de XVII eeuw moet thuis behooren, voor eene der eigenaardigste zangwijzen van onzen ganschen liederschat. Even als Dendermonde en Aalst, lagen St.-Nicolaas en Temsche vroeger in veete. Om ,die van Temsche” kwaad te maken, hadden ,die van St Nicolaas” slechts het volgende liedje te zingen. Het werd ons in September 1889 medegedeeld door (®) den heer Camille Maillet, geboortig van St.-Nicolaas, die het uit zijne kinderjaren had onthouden : Sint À - mel-ber- ges ka-pel - le - ken, dat heb-ben ziÿj ge-bouwd Al met een an-ders gel - le -ken en met ge -sto -len hout. 12 57 Onder nr. 4 van de losse bladen door Van Paemel te Gent, en nr. 41 van die door J. Thys te Antwerpen gedrukt, vindt men, zonder wijsaanduiding, een ,Liedeken oft Lofdicht, ter eere van de Heylige Amelberge, Maegd Patroonersse van de Heerlyk- heyd en Burgt van Themsche”, met aanvang: ,Komt hier den lof vermeeren /} gy Vlaemsche burgers al”. Het lied bedraagt drie en vijftig strophen en werd nog voor weinige jaren herdrukt met uitleggingen en eene vrij onbeduidende melodie, bi Schuermans-Boeykens te Temsche. Ook te Leuven en te Mechelen is het Ros Beyaert bekend. Volgens pe REIFFEN- BERG, in Zijne uitgave van Philippe Mousket's Cronique rimée, Brussel 1836—38, ({nleiding, bl. covi), ging in 1490 te Leuven eene beroemde processie uit, die, naar men verzekert, werd ingesteld ter herinnering aan de nederlaag der Noormannen, en die insgelijks plaats greep in 1656, 1660, 1663 en 1681. Achter het korps der Universiteit trad het Ros Beyaert met de vier Heemskinderen. Wiccem Boowen, Leuvens secretaris, in zijne Geschiedenis van Leuven geschreven in de jaren 1593 en 1594, uitgegeven door Ep. van Even, Leuven 1880 (zie aldaar bl. 252), beschrijft die processie, waarin ook optreedt het paard door hem genaamd: , Voelbaijaert”, en doet ons tevens een ,5anck voor die vier Haïjmanskinderen” kennen: 1. Compt al ter kermis wie ghij sit, tis nu ai vreucht en al jolit; diemen in langhen niet en sach sijn hier vergaert op eenen dach. 2. Sijt willecom nu alle ghelijck, heer, vrouw, en knaep, aerm ende rijck; wie dat sij sijn, tsij van wat staet, wij en begeren niemant quaet. C2 Maer wacht u wel, tot elcken keer, van die schouvaegers sonder leer, en die daer lagen dach en nacht, dat sij niet met en hebben bracht. 4. Hier mede sluïten wi ons liet, maer en vergeet d’accijse niet. Weest dan vrolijck in sLovens pleijn Godt ter eeren en sijn Moeder rein. 3, 9. lagen, misschien te lezen: clagen. De uitdrukking ,die schouvaegers sonder leer” beteekent, volgens Boonen's uitgever: ,de krijgslieden van het leger der Staten”. Dezelfde uitdrukking komt voor in het liéd: ,Ie sou studeeren in eenen hoeck”, waarin gehoord worden de verschillende straatroepen, te vinden in Æen Duytsch musyck boeck, Loven— Antw. [e { Jia y ! | A | | || 41 (| À (|: 4 { h ll {al |}.4 { 1258 1572, nr. 32, tekst herdrukt in Tüijdschr. voor N.-N. megsch., IT (1891), bl. 144. Bij den tekst van het lied voegt Boonen deze , Nota”: De vier Haïjmans- kinderen, onder den 1522 hertoghe- van Brabant, anno 500, te weten CÜarolus Nason, die eene dochter hadde, Veraja genoempt, die tot eenen man hadde een edelman vuijt Ardennen, genoempt Haïjmo, waer hij van hadde ïïij sonen genoempt: Aeijnault, Rogier, Olivier ende Adeleert, die men noempt die iüïÿj Ælaiÿmanskinderen, die een peert hadde genoempt Voelbaïjaert. Auctor Amandus Sirixzeus. Leest die oude Cronijcke van Brabant, vande ïij Haiÿmanskinderen, folio 32 verso, opt eijnde.” In Ed. van Even’s uitgave, bl. 34 der bijlagen, vindt men ook eene plaat van den tijd, voorstellende Voelbaïjaert bestegen door de vier Haïjmanskinderen. Een speelman met doedelzak gaat het paard voor, dat wordt gevolgd door ,Coninck Caerel” te peerd. Ziehier thans, met de zangwiis naar mondelinge overlevering, ons welwillend medegedeeld door den heer Josepn DEnyw, den talentvollen beiaardspeler, het Mechelsche Vier-gebroederslied. De tekst, waarvan de schrijver onbekend is, komt Mechelen 1825, Van Velsen- voor in het Jubilé-bock van den ommegang van 1825 Vanderelst, bl. 56: == Wat voor vy -and derft ons nae-ken, vier ge-broe-ders op een stae-ken als wy zweerd. Wy en ach-ten gee -ne scheu-ten in den strijd ; want ons har-nas kan ‘tal drae-gen daer een an- der zich voor myd. 1. Wat voor vyand derft ons naeken, vier gebroeders op een peerd! Ider moet het vegten staeken als wy speelen met ons zweerd. Wy en achten geene slagen, geene scheuten in den stryd; want ons harnas kan ’t al draegen daer een ander zich voor myd. 1259 [Ne] Wy en zyn van honderd mannen wel gewapend niet bevreest ; als wy maer den toom ontspannen, dan weerd zich ons peerd het meest; het kan loopen, het kan springen, het kan vliegen door het zand, geenen mensch en kan het dwingen want ’t heeft altyd d’ overhand. 3. Sa, Ros-Bayard, toont uw’ kragten en spaart uwe beenen niet, toont dat ider hem moet wagten die uw’ sterke togten ziet; slaet van agter en van vooren, regt u op, ‘tis ons bevel ; als wy steken met de spooren toont dat gy voor ons zyt snel. 4 Wy en zullen niemand wyken, wat voor vyand ons komt aen; ider moet zyn wapens stryken, als wy met ons zweerden slaen; onzen iver is te agten om ‘+ geluk en onderstand, die wy zoeken en betragten voor het Mechelsch vaderland. Onder de door Loorexs en Feys, Chants pop. flamands, uitgegeven tellingen — een samenraapsel van fragmenten van liederen — leest men, bl. 289, de volgende regelen, die reeds voorkomen in Rond den heerd, Brugge, III (1868), bl. 8: Van Gent tot (sic) in den ommegang, daar wandelt een reus en een’ reuzin met den olifant. Z’ en wandelen niet alleene, met hunne kinderen kleene, | met hunne kinderen wel bewaard van tros Beiaard. ’t Ros Beïaard, ’t ros Beïaard, was ‘+ schoone peerd! Er hangen drie bellen aan zijn steert, en een flambeeuw op zijn kop, er zitten drie-eelmans kinderen op. 1. Rond den heerd: Te Gent, in den ommegang, enz. 1260 Dat het Ros Beyaert vroeger in het Noorden mede was bekend, blijkt o. a. uit Dr. Hermaxs' Geschiedenis der Rederijkers uit Noord-Braband (Bijdragen tot de geschiedenis, oudheden, letteren, statistiek en beeldende kunsten der Provincie Noord- Braband, ’s Hertogenb. 1845), bl. 23—28, waar deze de Bossche-processie ter eere van de H. Maagd Maria beschrijvend, zegt: ,In de rekeningen van de stad of van het Lieve-Vrouwe Broederschap wordt geene melding gemaakt van nationale vertooningen, z00 als de reuzen, het ros Beyaert en het rad van avonture. Denkelijk werd aan de silden van Rhetorica voor dergelijke spelen in eens die stadstoelage gegeven, zonder dat het noodig was in bijzonderheden te treden.? 347. Vraegt, vraest, vrienden. (De knaptand) be EE EP ET Vraegt, vraegt, vrien - den, moest de knap-tand daer ook vreug- de niet ge - la - ten, maer hy was daer maerin schyn. Door zyn hoo - ge we - ten - schap van ge-du-rig knap, men -schen te Vraegt, vraegt, vrienden, moest de knaptand daer ook zyn? Kon de vreugde niet gelaten, maer hy was daer maer in schyn. Door zyn hooge wetenschap | van gedurig knap, knap, knap, kwam veel menschen te vermaeken ; maer het draeideg” op zyn kap. Tekst. Kcemexs Wvrsman, Anciens airs et chansons pop. de Termonde, 1868, afdruk, bl. 7 en 22. — In een fragment van een oud stuk: De properheden der steden van Vlaenderen, uitgegeven door Moxe, Anzeiger für Kunde der deutschen Voreeit, 1835, bl. 299, en dat volgens den uitgever tusschen de jaren 1347 en 1414 moet geschreven zijn, wordt van de ,makeleters van Dendermonde” gesproken. Ook in Den langen Adieu van Epuwazrr pe DExe, een stuk dat dagteekent van 1560 [voor het eerst or me em tenter or pi mm er ET Î 1262 gedrukt door Baron J. pe Sr. Genois, Messager des sciences listoriques, Gand, VI (1838), bl. 19 vlg.; naar een beter Hs. uitgegeven door Wicrems, Belgisch Museum, Gent, III (1839) bl. 102; herdrukt door Auc. Grrrée, Volkskunde, Gent, V (1892), bl. 128], wordt die benaming teruggevonden : Adieu van Dendermonde Mackeleters. Volgens Jacog vanne Verne (Belg. Mus., III (1839, 176) is het woord af te leiden van makker of makkel, een Scheldevisch, ,nog tegenwoordig een geliefde visch der Dendermondenaers”. Later moeten de Dendermondenaren den naam van knaptanders gedragen hebben. Laatstgenoemde schrijver deelt, in Wozr's Wodana, Gent 1845, bl. 189, dit »oud liedje” mede: 1. Ik kwam lestmael langs de Lombaerdstraet, en ik vond daer een mooi meisken staen, jolie, jolie, ons Katoken heette Benjamine. Ik kwam lestmael langs de Lombaerdstraet ; ik vond daer eenen Brusselaer staen, kiekenfreten, kiekenfreten, zei de Brusselaer; jolie, jolie, ons Katoken heette Benjamine. 2. Ik vond daer eenen Antwerpenaer staen, kauwetter, kauwetter, zei de Antwerpenaer. In de volgende strophen heet het: ,op sinjoorken, zei de Lovenaer” ; — ,bluscht de mane, zei de Mechelaer”: — ,stroppendrager, zei de Gentenaer” ; — ,pelt ajuinen, zei de Aelstenaer” ; — ,sluit de poorten, zei de Ninovenaer” ; — ,stookt den oven, zei de Eecloonaer”, terwijl de negende en laatste strophe luidé: Ik vond daer een Derremondenaer staen, gy knaptander, gy knaptander, zei de Derremondenaer. »De vrouw, welke my dit lied voorzong”, zegt J. vande Velde, ,gaf my, overleveringshalve, de verklaring der verschillige spotnamen, waarop dit lied gegrond is... Knaptander. By de Dendermondsche volksfeesten der vorige eeuwen, was de knaptand zoo onontbeerlijk als ’t moedige Pos Beyaert, en diende om de toegesnelde menigte op eenen respectieven afstand te houden, wanneer ’t gedrang den eerstoet met verwarring bedreigde Hy bestond namelyk in een houten hoofd ten top van eenen langen stok vastgemaekt. Door een verborgen werktuig, dat de drager bestuerde, kon men het hoofd of doen gapen of doen #Æ»rappen. Wanneer dus iemand den stoet te naby kwam, deed de Ænaptand zyn ambt en Ænapte den hoed of de muts van den nieuwsgierige vast, welke vervolgens, by ’t opgaen van een schaterlach, tusschen het volk werd geworpen.” Dat middeltje tot handhaving van de goede orde, 1263 wordt eenigszins anders uitgeleid door Wytsman: ,Le Xnaptand est une tête de loup ou d’un animal quelconque, s’ouvrant et se refermant vivement et dont se coiffait l’un ou l’autre garçon. Pour bien remplir le rôle qui consistait à enlever adroitement les coiffures des paysannes ainsi que les chapeaux antédiluviens des bons campagnards, et à les rejeter dans la foule, aux acclamations des assistants, il fallait des gars agiles et solides, ne craignant ni tes horions ni les querelles.” Nog heden tijdens den ommegang, laat de knuptand, die werkelijk op de schouders wordt gedragen, zijne tanden zien, maar knapt noch mutsen noch hoeden meer, en het schint niet, dat de orde van den stoet bij dit nieuwe stelsel te lijden heeft. Overigens is het hoofdsieraad der boeren uit de omstreken van Dendermonde, zoowel als van elders, thans ook al gemoderniseerd, en zijn de ,chapeaux antédiluviens” z00 goed als verdwenen. Ofschoon de Ænaptanden, want de ommegang bevat er meer dan éen, op het programma van den stoet van 1754 (zie bl. 1256 hiervoren) niet vermeld zijn, toch hebben zij, in het ,liedeken” van dien stoet, hun couplet met het opschrift: ,Den roemzuchtigen opgehangen en verrezen Dendermondschen Knaptand.” Dit couplet is eene variante van het voorgaande: Zonder laten moest den knaptand ook daer zijn; kon de vreugde niet verlaten, schoon hij daer maer was in schin; [door zijn hooge wetenschap] van gedurig knap, knap, knap, deed veel boeren retireren maer het draeide op hunne kap. De regel, dien wij tusschen haakjes brengen, ontbreekt. Dit couplet staat zeker in betrekking met het feit door den Aalstenaar Cothem begaan, die een Ænaptand had genomen en opgehangen; wat aanleiding gaf tot Latijnsche en Nederlandsche epigrammata, mede door Wytsman, t. a. p., herdrukt, onder den titel van: ,Aerdighe knie dichtiens teghen sekeren quidam genoemt Cothem hebbende willen ten spot voeren den onnooselen opgehangen Cnaptandt binnen Âelst.” Ziehier een van die ,kniedichtiens” : Aelst, in het fransch lost, is so0 veel als alsot: soo past den naam wel op hun reëênloos redenslot. Syn die van Aelst al sot, en gy een Aelstenaer, soo syt gy Cothem sot, oft niet seer verr’ van daer. De Ænaptand wordt insgelijks genoemd in str. 15 van Het sleden mis-verstant (1687), voorkomend bij EF. E. Deraraizre, Gesch. van Mechelen, Mech. z. j. [1903], IF, bI. 170. Melodie. I. Wyrsman, t. a. p., hierboven weergegeven. — Verschillende lezingen: — II. Den singende zwaan (Antw. 1655), Leyden, 1728, bl. 298, stem: »Gavotte italiene (sic) ofte: O Valenchiene, ofte: Aras, ofte: Iuffrouw Maryken”, voor het lied: ,0 Sinte Anna, moeder van de waerdste vrouwe”, en bl. 821, voor: »O Stanislae! wat zyt gy een eed'le spruyt” : D IR TE PIE RE f E——— III. O. en n. Hollantse boeren lieties, 24 uitg., Amst., z. j. (c. 1700), nr. 150: Lalande”, en nr. 280: ,Marleburgh” : De wijsaanduiding ,Marleburgh” wordt aangehaald door J. W. ENsoHED*, Marschen en marschmuziek, enz. in Tijdschr. voor N.-N. mzgsch. VI (1898), bl. 108. IV. Gentsch beiaardhboek van Pater Wyokazrr, a) bl. 86, met aanduiding : 1265 EE »Son alteze [mperial. Ghestelt den 11 Augusti 1663”; &) bl. 47,207; , Quartier”; c) bL 71, met aanduiding: ,Messieurs de Lille. Quart voor d’ ure ghestelt A° 1682”. Wij geven den aanvang van de bovenstem: c komt overeen met b: } pe { | || | à : s. : nl V. H. Swgerrs, Innerlykke ziel-tochten, Amst. 1701, 4e druk, bl. 247, toon: i Valencienne; of, La Lande”. Een vroegere bezitter van ons exemplaar schreef bij deze [lp wijsaanduidingen de stemopgave: ,Koks bruiloft” : { | ! | (1! 4 PA {| — ee | || | TI — LE Î Als d’Op-per - Gaf hy aan den Man daar by \ pe — | Vee - le macht en heer-schap - py / ! CE — | Dies hy/} door dees hoo -ge kroo-ning Als een Heer te ach-ten zy. | | » Van de Kocks bruiloft” wordt aangehaald in Het nieuve vermakelyke Thirsis | minnewit, Amst. Il, 1731, bl. 128, voor: ,Waarom schoonste oogen”. | Dir 80 on mir rm mener és ter Rae 1266 VI. Carozus Tuinmax, Mengel-stoffe van veelerlei stichtelijke gezangen, Utrecht, 1725, bl. 1, ,toon: La lande”: Bralt zijn Schep - pers groot - heïd uit / EE 7 —— Die a- lom zig o-pen-baar-de; Ja dus roept het min-ste kruid: Anders klinken: ,Menuet de la Lande”, nr. 91, te vinden in het derde deel (1738) van Les parodies du nouveau théâtre italien, Paris, en: , Le marquis la Lande”, nr. 221, in het vierde deel derzelfde verzameling. — In den boeck: der gheest. sanghen, I (Bliiden requiem), Ghendt, 1674, bl. 189, vindt men, voor het lied ,Een vlamme viers”, de wijsaanduiding ,Courante servante? (zie ook hiervoren I, nr. 133, bl. 519, het lied: ,Rijst uit den droom”, dat nochtans anderen strophenbouw heeft) oft .Hoort, lieve vrienden” oft ,Op den ommeganck van Dendermonde”. 348. Den walvisch speelt niet mis. + Den wal-visch speelt niet mis. Kwam veel men-schen te ver- ps oh ft + R ? pd nn — =) —$ ES Se = e SE E ue PT — S l = a 3 _— oe , ma - ken, maek-te bras, groo - ten plas, het- welk te be - la-chen | pre, F ur | ap ET De 5: 3) Re PER En Neo t—. = Pa — E—— de 3I T1 Î pes) IE EE ni: FES was. Kee-ken zy er al om-hoog, zy kre-gen de zweepin d'oog; hy vol- fl | y ; M petit Fe f— Il Pr = a fm (en If ñ “f—e | ° —_— E rt e a | © ——, gl : LES En DEEE Ps [ll AA | | brengt het streng ge - bodt van Nep-tuen, den Wa - ter-godt. | | il | 1! | (| Den walvisch speelt niet mis. AA . H Kwam veel menschen te vermaken, | (114 maekte bras, grooten plas, | { hetwelk te belachen was. f fl Keeken zy er al omhoog, l fil zÿ kregen de zweep in d’oog; {| hy volbrengt het streng gebodt | van Neptuen, den Watergodt. | | Tekst en melodie. Kiemexs Wyrsman, Anciens airs et chansons populaires OL | de Termonde, 1868, afdruk, nr. 7, ,Den Walvisch”. Een der liederen van den Dender- 1. mondschen ommegang, zinspeling op een in het jaar 1711 te Dendermonde gevangen | | visch, waarvan het afbeeldsel nog heden te zien is op eene in het stedelik museum berustende schilderij met dit opschrift: ,Afbeeldsel vanden visch gevangen inde Schelde omtrent dese Stadt van Dendermonde in het Meir-Reck op den 17den July 1711. — Lanck 16 voeten 2 duimen; den steert 4 voeten; de vlimmen 11 cenen voet vierkant; dick 7 voeten; hebbende 36 tanden”. — Op bevel van den ï magistraat werd die visch, eene soort van dolfijn, opgévuld om aldus vereeuwigd in | 1268 den ommegang te worden rondgevoerd. In het liedeken van den stoet van 1754 (ie bl. 1256 hiervoren), wordt de bovenstaande strophe toegeschreven aan het silde van ,De vischverkoopers”. Le Walvisch”, zegt W., ,placé sur un petit chariot et garni d’un Neptune enfantin, égayait le publie en lançant des flots d’eau par les narines. C’est sur ces paroles absurdes,” voegt de schrijver er bij, ,que le compositeur Termondois de 1754 trouva une mélodie d’un motif tellement distingué, que nous en sommes à nous demander, si elle n’est pas empruntée aux oeuvres d’un bon maitre de l’époque. Toutefois, jusqu'à preuve contraire, nous la revendiquons comme originale.” Deze zangwijze is afgeleid van de melodie voorkomend onder JAN vAN ELSLAND'S Gezangen, enz., 4° druk, Haarlem, 1738, bl. 145, onder den titel ,Knipluis.” Stem: De frissche boer, met tempo: ,Gavotto”, aangehaald door J. W. ExsonEpf, Marschen en marschmuziek, enz. in Tijdschr. voor N.-N. mzgsch., VI (1900), bl. 68 : vee-ren, Gaat al-leen, Wel te vreën, Met zyn zoet ge- zel-schap vro-lyk treën. Læ É a —— em zo veel kit -te-ling aan knip-luis, bloed. Knip-luis, knip-luis, knip-luis, knip-luis van zyn ei- gen vlees en bloed. In P. np'Acosra’s Æssai de philologie musicale, Gent 1896, bl. 134, vindt men mede eene verkorte lezing van deze melodie. 349. Toontje, myn zoontje. (t Kleyn peird) We Toon -tje, myn zoon - tje, { Kop, maer theeft geen steir - tje; ziet het regt van al - Jen Il | pi Kant, Toon - tje, myn zoon - tje, g’heel char -mant. (NL EEE D À | | moe Le { (| À loontje, myn zoontje, met zyn kleyn peirdje; | {| ‘t heeft eenen kop, maer ’t heeft geen steirtje; { la à à cp À ; ziet het regt van allen kant, ' LÉ Toontje, myn zoontje, g’heel charmant. | ll Tekst en melodie. Kreuexs Wyrsman, Anciens airs et chansons populaires if] de Termonde, 1868, afdruk, nr. 6, bl.4 en 18, ,’t Kleyn peird” ; liedje van den Dender- j | mondschen ommegang. ,Par quelle étrange conception,” zegt KI. W., ,ce petit cheval \ était-il dépourvu de son appendice caudal. Doit-on y voir une allusion au pauvre peuple pressuré par les impôts et réduit au strict nécessaire ?? Het volgende vers, voorkomend op het programma van den ommegang van l 1754 (zie bl. 1256 hiervoren), zou volgens W. bewijzen, dat het ,peirdje” zonder | | < [IFR 1 »Steirtje” inderdaad eene zinspeling op de proletariërs is: 4 | Het Peird dient voor den heer, en voor een’ boer zyn acker, -| 4 en valt het wat te traeg, de sweep die maect het wacker. Een hoer die op zyn tyd de pachten niet betaelt, l| krygt mede van de sweep als men zyn goed af-haelt. Ondanks die uitlegging blijft de tekst duister, en heeft het lied noch kop noch staart: daarentegen klinkt de melodie bevallig. Wellicht slaat dit stukje op de eene 1270 of andere thans vergeten gebeurtenis. In het ,Liedeken van den Ommegang van 1754” (zie mede bl. 1256 hiervoren), wordt de volgende strophe toegekend aan het gilde van ,De schrijnwerkers, stoel- draeïjers enz.? : Aan een Toontje, mijn zoontje, met zijn kleyn peirdje, ‘t had er een kopken, ‘t en had geen steirtje, * was vol blijdschap en jolit omdat altijd, omdat altijd hem wierd gegunt de liberteyt met zijn kloterken te spelen voor de heeren van de stad; maer ‘t en kost hem niet vervelen als hij zag dees vrolijkheyd, die op dees tijd hier wierd bereïd, waardoor de stad was g’heel verblid. anderen kant wordt in hetzelfde ,liedeken”, aan het gild der .Meesters schoenmakers en lappers”, een couplet toegekend, waarin nogmaals » t Kleyn peirdjen” wordt bezongen: *t Kleyn peirdjen, ‘t kleyn peirdjen zag men van blijdschap dansen, doch voor sijn groote neerstigheyd kreeg het niet veel te schransen; noch hooy noch haver, strooy noch klaver ; ‘t en kreeg niet veel te schransen. 350. Laet ons met lofzangen pryzen. Laet ons met lof-zan-gen pry-zen on -ze moe-der An -na zoet, en haer lof en eer be - wy-zen, want zy is ons naëes-te goed. pee ss tt ae An-na,moe-der An-na, na zuch -ten geeft ver-blyd. 1. Laet ons met lofzangen pryzen bo onze moeder Anna zoet, en haer lof en eer bewyzen, want zy is ons naëeste goed. Heylige Anna, moeder Anna, die ons droefheyd hebt gezien, heylige Anna, moeder Anna, na zuchten geeft verblyd. Als wy nu gaen openbaren hare groote heyligheyd, wy moeten dan ook verklaren hare groote weerdigheyd. Heylige Anna, enz. Gy zyt van God verkoren om zyn zoons grootmoeder te zyn, 1272 en de gebeden te hooren van elk die in droefheyd zyn. Heylige Anna, enz. 4 Gy hebt aen God opgedragen, in hare teere jongheyd, uw dochter van drie jaren, uwen waren troost en vreugd. Heylige Anna, enz. Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. des flamands de France, Gent, 1856, nr. 94, bl. 309. Volgens d. C. werd dit lied met andere St Anna-liederen, uitsluitend te Belle gezongen door de kantwerksters, op den naamdag hunner patrones Ste Anna (26 Julil. Dezelfde tekst is echter ook te vinden in Rond den heerd, Brugge, V (1870), bl. 274, als wordende jaarlijks op den 265ter Juli voorgedragen door de Brugsche naaisters. — Nog in andere plaatsen, zooals te Brussel, zie BARON ve RemsBerc-Dürinesrezn, Calendrier belge, IL (1862), bl. 56, werd de St Annadag door kantwerksters en naaiïsters gevierd. Het slot der zangwis, die, volgens d. C., niet hooger opklimt dan de eerste helft der XVIIS eeuw, herinnert aan het slot van Havpwn's ,Gott erhalte Franz, den Kaiser”, waarover men kan raadplegen W. Tarperr, Wundernde Melodien, 24 yite., 1890, bL:7—12: En als daer Sint’ Anna nuchten komt. En als daer Sint An-na her - tje die vol blyd-schap is, en wy gaen al naer de wer - ke, en van de wer-ke naer de ) [®} , ke, en van de wer-ke naer de 1. En als daer Sint’ Anna nuchten komt, ons hertje die vol blydschap is, en wy gaen al naer de werke, en van de werke naer de kerke. (Ne) En wy gaen al t samen paer en paer om met wassenkeersen te offer’n gaen, en wy hooren de hoogmisse: wy kiezen Sint’ Anna voor patroonisse. 3. En als daer de misse wierd gedaen, wy zyn al zoo blyde van deure te gaen; en wy komen al van de kerke, en van de kerke naer de werke. 1, 1. nuchten — ochtend. Tekst en melodie. De CoussemaKer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 95, bl. 310. Al moge dit lied niet van dichterlijken aard zijn, zegt d. C., het heeft ten minste de verdienste, ons bekend te maken met eenige bijzonderheden der zeden uit Fransch-Vlaanderen, waarvan de laatste sporen dag aan dag ver- dwijnen. D. C. geeft daarbij deze variante : a _— = y — == —— Sint An - na - dag nuch-ten ons eer - ste werk is kof-fy te gaen RER 5 EX = D mr Enemy Le drin-ken en van dae-ren naer de kerk, is kof -fy te gaen drin-ken en van dae-ren naer de kerk. 392. ’tis van dage Sint’ Annadag. tIs van da-ge Sint’ An - na-dag, Sint’ An - na - dag: wy ky-ken al pe M — LEE Ep = ne à C = naer den kla-ren dag, en wy kleënons met-terspoed,om te gaen naer de ker -ke n : TE a ES En : EE —> D zoet. Als de mis-se wierd ge-daen, wy zyn al bly- de van deu-re te l'a) La e —< + o HA, = —7 = ë cr | Î C7 —# (pi t Æ D — A Pony I gaen. Jo -se- es à is ge-ko-men al-hier met zy-nen wa-gen en zyn bas- tier. De pro-vi-an-den, koe-ken in man-den, de pro- vi- an «den dra-gen wy f AN N LÉ Pr | es meé. Die wil-len al nes ons meê gaen, moe -ten ‘tgheel jaer hun mes-dag doen; en die ’tniet en heb-ben ge-daen, moe-tent’huys bly-ven en niet meë gaen. t Is van dage Sint’ Annadag: wy kyken al naer den klaren dag, en wy kleën ons metter spoed, om te gaen naer de kerke zoet. 1276 Als de misse wierd gedaen, wy zyn al blyde van deure te gaen. Josephus is gekomen alhier met zynen wagen en zyn bastier. | De provianden, koeken in manden, de provianden ? dragen wy meê. Die willen al met ons meê gaen, moeten ‘t gheel jaer hun mesdag doen; | en die ‘t niet en hebben gedaen, moeten t’huys blyven en niet meë gaen. 1. Ste Anna, patrones der kantwerksters en naaïsters. — 8. bastier, wagenkleed ; in Brabant: kar- of wagenhuif (Scuuermans, {dioticon). — 14. mesdag hebben, krigen, doen = vrijaf hebben na volbrachte taak. Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, Gent, 1856, nr. 96, bl. 312. Door d. C. (zie t. a. p. bl. 313) in 1840 aan Willems medegedeeld; met eenige veranderingen in den tekst opgenomen door Snellaert onder Waizzews Oude Vlaamsche ldr., nr. 256, bl. 529. Vel. nr. 339, bl. 1227 hiervoren de melodie ,Lintje en Trientje, enz.; de aanvang van de boven- staande zangwijs geeft ook den aanvang van het ,Reuzeliedje” terug. 353. Kindertjes, steekt yulder keelegatje op, RER en | gp — RS — 20 = | | dE 2 É PE PTE — F3 | Kin - der -tjes, kin - der - tjes, steekt yul - der kee - le- gatje op, om te Hu EE —N j KT SE Nr sr nd E = En et | N— > ur SE ee bier, we drin-ken wyn. Die den gaey zal schie-ten, zal den ko-ning £ y Re Neon ? = Lg — + GTR LEE zyn; die den pyl zal ra-pen, zal den drin-ker zyn. Geen boer-tjes van = = Vi-va, vi- va, spel-le-wer-ke-dag! Vi-va, vi-va, Sint’ An-na-dag! ? ? © Le Kindertjes, kindertjes, steekt yulder keelegatje op, om te roepen: zymmer al, iow! zymmer al, iow! We moeter al zyn! Hemme geen bier, we drinken wyn. Die den gaey zal schieten, zal den koning zyn; die den pyl zal rapen, zal den drinker zyn. Geen boertjes van Veurne zyn boertjes van stcê. 1278 Moeder, koopt m’ä fleutje, ik zal spelen me. Viva, viva, spellewerkedag ! Viva, viva, Sint’ Annadag! 2. Zymmer, enz. = Zijn wi er al, ja wiÿ! — 4. Hemme = hebben wi. — 11. »m°ü = mi een. Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, Gent 1856, nr. 97, bl. 313. Dit liedje, zoowel als het voorgaande, zegt d. C., wordt gezongen te Belle, te Cassel en te Steenvoorde in de werkhuizen of gedurende de wandelingen op Ste Annadag. Het lied sluit gewoonliÿk met den uitroep: , Viva Ste Anna!” 354, 5 Is Sint’ Anna die komt aen. ‘tIs Sint An-na die komt aen. Hé! cou -ra- ge, — eq | N 1 +-7 a — — —— + a DRE ee zul - len t’sa-men dan-sen gaen. Hé! cou - ra - ge, vi - va, sa sa! 1. ’tIs Sint Anna die komt aen. Hé! courage, viva! Wy zullen t’samen dansen gaen. Hé! courage, viva, sa sa! Hé! courage, viva! [à] »Dochter, hebt gy een vryer?? Hé! courage, viva! — ,Ja moeder, ‘’k heb er twee.” Hé! courage, enz. 3. — ,Dochter, kiest den ryken, Hé! courage, viva! en laet den armen kyken.” Hé! courage, enz. 4. — ,Den ryken, moeder, wil ik niet. | Hé! courage, viva! Den armen is myn zoete lief.? Hé! courage, enz. OX 1280 ,Den ryken draegt zyn ooren bloot. Hé! courage, viva! den armen ligt op mynen schoot. Hé! courage, enz. »Den ryken draegt gekleurde schoen. Hé! courage, viva! Den armen heeft dat niet van doen.” Hé ! courage, enz. — ,Dochter, uw fortuyn is goed. Hé! courage, viva! Let wel op wat dat gy doet.” Hé! courage, enz. | Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, Gent 1856, nr. 99, bl. 316, opgeteekend te Belle. — La chanson française illustrée, Paris, L. Boulanger, z. j. bl. 596, Fransche tekst aanvangend: , Voici la fête à Sainte Anne”, en zelfde melodie. Het lied daar vermeld als ,originaire de la Flandre”, is ontleend aan Chansons populaires des provinces de France door CHAMPFLEURY en WeckerziN, Paris 1860, bl. 11, die het op hunne beurt van de Coussemaker hadden overgenomen. Dit belet echter niet, dat het in deze laatste verzameling heet: ,musique recueillie et transcrite avec piano par J. B. Weckerlin”. — Dezelfde melodie dient voor het ,Paterliedje” (wijze van Kortrijk, medegedeeld door Snellaert; zie hierna ,Daer ging een paterken”). De Fransche tekst, waarschÿnlijk vertaald door Champfleury, luidt : Voici la fête à sainte Anne, Eh! courage, vivat! L Au bal déja l'on se pavane, Eh! courage, vivat! enz. En Champfleury teekent heel ernstig daarbij aan: ,Mais toutes (les chansons) ne sont pas aussi flamandes (als het drinkliedje: Lintje en Trientje, en Bellotje en Martintje; zie hiervoren nr. 339, bl. 1227) dans le sentiment de Brawer (d. i. in den trant van Adriaan de Brouwer) et je donne la chanson de la ,Fête de Sainte Anne” comme un modèle de passion et d’emportement tout espagnols . . .? 355. En wy gingen al naer de zee. = NN — | ù | HE TE » | Nate à) SE —- En wy gin-gen al naer de zee, en Wy gin-gen al naer de PSE TE a = +, me énts == ==) | Ê | | Î = = } =Æ| D — PER —— zee, en wy gin-gen al naer de bon-te Zee, naer de by - be - la | | a M —— - = ES = _ seu PIE LT Sp TT pis ar UE EEE bon -te zee, en 1 C2 x Wy gin-gen al naer de zee. En wy gingen al naer de zee, en wy gingen al naer de bonte zee, naer de bybela bonte zee, en wy gingen al naer de ee. En wat deden wy in de zee? en wat deden, enz. En wy vonden daer eenen mol, en wy vonden, enz. En wat deden wy met den mol? en wat deden, enz. En wy stropten daer af zyn vel, en wy stropten, enz. En wat deden wy met dat vel? en wat deden, enz. En wy maekten daer van een beurs, en wy maekten, enz. 359. Jonge dochter, en wilt niet treuren, Dune ne N SN) sp == d'—=59) =" 7 EE E = # D cu EE = ——— DE 5 EE} Jon-ge doch-ter, en wilt niet AE "bis She An-na die komt aen; en ‘tzal nog wel eens ge -beu-ren, en den dag die zal ver-gaen. Ep En —8— —É— BE DE = AN À DRE LES We : 7-1 L æ: Laet ons dan-sen,laet ons sprin-gen, laet ons ma-ken groot re sier, en dat en PE ] ; PE | == RER = met con-ten - te- ment, zoo een le-ven, zoo een eind’. 1. Jonge dochter, en wilt niet treuren, 2. En Sint’ Anna die gaet deure, ’tis Sint’ Anna die komt aen: zy gaet naer een ander land; 1 ’t zal nog wel eens gebeuren, en wy Zitten hier en treuren en den dag die zal vergaen. met ons geldjen heel van kant. Laet ons dansen, laet ons springen, En wy zitten in de kamer, laet ons maken groot plaisier, met ons kussen op de knien; en dat met contentement, is dat niet een groot verdriet? zoo een leven, zoo een eind’. geerne werken en doen ik niet. Tekst en melodie. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 100, bl. 318. Met dit liedje, dat ons in korte woorden, zegt d. C., de vreugde der kantwerksters vô6r het St. Annafeest doet kennen, en hun spit na het verloopen van dien dag, sluit de reeks der St. Annaliedjes. 360, Die bruyt en wou niet te bedde, | Die bruyt en wou niet te bed - de.... { NN en men eme jean — — ERRONÉE VE NA EE À \: T ER — = = Ce »Die bruyt en wou niet te bedde” is de door Ps. 150, Souterl., Antw. 1540, bewaarde aanvangsregel van een tot hiertoe niet teruggevonden gedanst bruiloftslied, dat, voor den tekst, ten minste in den aanvang der XVIde eeuw thuis behoort. Dr. J. P. N. Lan», Het luitb. van Thysius, nr. 19, onder den titel: ,Ey de bruyt lach op haer bedde”, deelt eene andere zangwijs mede, die overeenkomt met het door hem t. a. p. uitgegeven nr. 289: ,Den boeren dans”, en voegt er bij: ,wie slechts de Trouwlieden van Starter kent (zie nr. 363 hierna: ,Luchtige maeghden, datmen u vraeghden”), weet dat men gewoon was, de bruid ,te bedde te dansen”.” — Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, I, nr. 874, bl. 667, vermelden naar H. L. HAszLEr’S Lustgaïten, 1600, een door dezen gecomponeerd aanverwant lied: ,Ein Bräutlein wollt nich gehn zu Bett |} nit weiss, ob sie es hätt’ verredt etc.” — Ziehier de melodie | van de Soutlerl. naar den tenor van de uitg. van Clemens n. p., 1556—-7, melodie hierboven weergegeven naar de metriek van de Sowterl. en van den bewaarden aanvangsregel : a — 1 7 7) om oo em DEEE Int fir-ma-ment hier bo-ven Van zijn-der crach-ten soet Hem danct en prist: CD Si am mme — RÉ TERS pr è RER PA incorrect rc De no A hmrerne F a ——— HR —— PRE ne — =" | un l Hem eer be-wijst Hem danct en prijst in u-wen moet. Het eerste gedeelte van bovenstaande melodie is heel en al terug te vinden onder nr. 108, bl. 105, van Chansons du XVe siècle, uitgegeven door G. Paris en Auc. GEVAERT, Paris, 1875 : l Se 2 AM ET = = = F Je quejay moie CON em DE = RE RL D En EP CR = = tant, J'en ay per-du la veu-e, Dont j'ay le cueur dol-lent. ET — — — LE nu 2] RE = Et sy & la re-voy, Je lui di-ré: ,voi-si- ne, Je vous aim loy - aul-ment, Mais vous m'es-tes trop fi-ne. Zooals in Frankrijk reeds werd aangemerkt (zie Revue des Traditions pop. Paris, IX (1894) bl. 4, aant.), berust het oude Kerstlied: ,Chantons je vous en prie” met wijsaanduiding: ,Hélas! je l'ai perdue celle que j'aimois tant”, op dezelfde zang- wijs, doch aanvangend met het tweede gedeelte. De tekst voorkomend onder de Noëls de Lucas Le Moigne, verschenen in 1520, is ook te vinden onder de Noëls et cantiques nouveaux, composez par P. Bixarn, Parisien (1621), Troyes, 1741, bl. 13; de melodie, zonder bronaanduiding, en als vé6ér 1550 thuis te brengen, komt o. à. voor bij WeckerLin, Échos du temps passé, Paris, z. j., I, nr. 14, bl. 28, die echter in zijne Chansons pop. du pays de France, Paris 1908, I, bl. 56, de oorspronkelijk 15de-eeuwsche zangwis vermeldt : Chan-tons je vous en pri - e, Par ex - al - ta - ti-on, En l’hon-neur de Ma-ri - e, Plei-ne de grand re-nom. à r. À, k J } À, N — sy — Ne LR N7 RES a} - b—T EE —— PE LITE RS — 0 — 7 +" Ge 7 2 — = D — —#_— e- ete Pourtout l’hu-main li-gna -ge Jet-ter hors de pé - ril, Fut ON) | EE CE D IE) = e Ph — F trans - mis un mes - sa - ge A nnIa vier - ge "de“prix. 1291 De aanvang ,Chantons je vous en prie” diende op zijne beurt tot wijsaanduiding voor een ander Kerstlied: ,Nous voici dans la ville // où naquit antrefois”, te vinden in La grande bible des Noëls, uitgegeven door Mgr. Vicror PeLLerier, 24 uitg., Orléans, 1877, bl. 42, en onder nr. 48 van de in 1882 te Orleans afzonderlijk uit- gegeven melodieën, alsmede onder nr. 6 van Noëls anciens, première série [z. n. uitgegeven door Pieter Busschaert (1840—92), pastoor te Vichte bij Kortrijk], Bruges, Societé St. Augustin, z. j. 1294 daarbij: ,Nieu liedeken, op de wijse: alzoo ’t beghint”. Onder den tekst, hierboven weergegeven, leest men : Door kloeck ,, versoeck, in eer en deucht, wort doeck ,, en broeck, by een gheveucht. Volgens Snellaert’s lijst, in Ouwde en nieuwe liedekens, Gent 1864, bl. XI, is deze verzameling gedrukt te Amst., o. 1620; volgens Dr. Kazrr, Het lied in de M. EF. bl. 522, verscheen ze misschien 0. 1600. — Hs. van de XVIIS eeuw, nr. 303, ter K. Brusselsche Bibl, bl. 15%, ,Bruyloefts liedeken, nae de wyse: int Engels van Faustus droom”, 6 strophen, de eerste vijf, buiten enkele afwijkingen en het verschil in spelling, gelijk met de eerste vijf van den voorgaanden tekst, echter met betrek- king tot deze in de volgorde: 1—3, 5, 4, terwil hier de voorlaatste strophe met aanvang: ,Weeldighe nimphe spoeyt u ten dans”, wordt voorafgegaan door het woord ,Princesse”, en de slotstrophe luidt : PRINCE. Prince, bruydegom, treet voort met de bruyt om brandt te blusschen ; hiernevens staet voor die poort, speelt, genootkens, ondertusschen, spreyt dat beddeken schoon verciert, en met Venus fackel viert; dit paerken naer bedde stiert. Volgens Dr. Kalff, t. a. p., die dit lied vergelijkt met Starters ,Luchtige maeghden / datmen u vraeghden” (,Een ronden-dans, om de Bruydt te bedde te danssen”, Friesche Lust-hof, Amst. 1621, bl. 123) zie nr. 363 hierna, behoort het Waar- schinliÿjk nog in de XVId eeuw thuis. De zangwijs ,Phebus, enz.” moet zeer populair zijn geweest; zij wordt 0. a. aangehaald : Geuzenliederen, voor een lied van 1613 (Van Lumwez, nr. 172, bl. 424): Ras ontwaekt liefhebbers vrij”; — ‘’ Groot Hoorns 1b., Amst., z. Jj., (eerste kwartaal der 184 eeuw), I, bl. 25, 26, 84, 124, II, 243, voor: ,Fama die komt ons onverhoed”, — ,Fama heeft immer de waarheyd verklaart”, — ,Jeugdige nimphen”, enz., het hierna genoemde lied van Starter, — ,Herders-kind het geeft my vreemt” (zie biervoren I, nr. 171, bl. 634); — ,Herderinnetjens weest niet schouw” ; — Het Brabandts nachtegaelken, Brussel 1656, bl. 80, voor: ,Gebeden } seynt heden } din reden tot Godt” met kenspreuk : ,Levende sterf ick” (Alex. van Fornenbergh) ; — Brevero, De groote bron der minnen (1622), uitg. Amst. 1890, bl. 381 en 564, voor: ,Nu dobbert myn liefje op de ree” en ,Salige zieltjes die soo verblijd” ; — Zaender Dloeme-stralen, Wormerveer 1649, bl. 60, voor: ,Hoe langh mijn lieve liefjen”. Melodie. I. Srarrer, Friesche lust-hof, 1621, bl. 9, ,stemme: ,Phœbus is langh over de zee, ete.”, voor: ,Jeughdige nimphen, die ’t boerten bemind? ; — J. H. 1295 ScaerremA, Nederlandsche liederen uit vroegeren tijd, 1885, nr. 52, bl. 130, die, bl. 154, nogmaals de melodie geeft met bovengenoemden tekst: , Hoe langh mijn lieve liefjen”. — De wijs ,Phœbus”, enz., wordt nog aangehaald door Starter, t. a. p., 1621, bl. 125, voor: ,Dartele schaepjes gaet weyden in ’t groen” ne Jeugh - di - ge À \im- ar | die ‘thoer-ten be-mind/ Vro - li - ke her - ten Dat- men in plaet -se van ‘tsin-gen be-gind Stil/en hoe lan -ger fé hoe mach het doch ko-men/ À Is de ge-nuch-te dan so besnoeyd/}/ hoe meer-der te droo-men? ï ESC te dan s DÉSHOEYE a) 3 FÆ & _—_—_— a en DR CC Re EC Re ELEC Ed En uyt u ieugh-di-ge her-ten ge-roeyd/ Dat die niet we-der en bloeyd? II. Campauysen, Stichtelyke rymen, z. n. noch pl, 1624, bl. 145, ,zang: Forsters droom of Phoebus is lang etc.” Maack, , mijn sna-ren, een ge-clanck Dat de zin-nen kan ver- -vreuch-den, Zing, mijn keel, een nieu ge-zanek, Van een Deuchdt de schoonst’der Deuch-den ; _ j en) # a Van een Deuchdt die Oot- moët hiet, Daer - men ‘tvoor-beeldt klaer van EE + ] = = L 7 e Er — RE _ ziet In hem diez ons ge - biedt. III. Varerius, Nederlanditsche gedenck-clanck, 1626, bl. 110, ,stem: Engels Bara vastres drom (in de tafel vooraan het boek: ,vostres”) of Phœbus is lang over zee”, voor een lied slaande op gebeurtenissen van het jaar 1579: == FT — Iék och arm! doe klacht op klacht, Vall’ door droef-heyt in on- Dag’-lyex groeyt ons vy - andskracht; End’ dat noch is meer te 4 j —— (= = À 5 2. —_— PCs =) n 12 EE 1 j | l ANSE On - der mach - ent Dat so veel ver - ra - de - ri ach - ten, ° g ' g) L RS | = 1è \ J RE ei Le - den sy Lie hier ons woo - - - - nen by. De PE accidentalen spruiten uit de luitbegeleiding. IV. Corx. pe Lezuw, Christelycke plicht-rymen, Amst. 1648, bl. Phoebus”, enz. T 2Hle 271, ,zangh: 9 T 7 É = — et Re a = - Als een mensch hier eerst”-lijck slaedt Op des Weereldts loop sijn 0o-ghen / ver - bijs-tert staet/En in sin-nen op-ghe-to-gen: Hy ghe -heel —#8 D —9 —, — fs hou EE — — =———— — ne t Dunckt hem/ dat-ter la - ters sijns ghe-bodt sy geen God; Want de Pete | y—} Heyl krij-gen tot ire lot. Het tweede deel” (van de Leeuw's lied), ,zangh: alst voorgaende, ofte aldus C — : Æ er ! | l—_—_Z 5 z F SE CE, = ——— Och soo ver ist} dat den Heer Hier den boo-sen niet sou pla-ghen ; Dat hy die niet doen sin leer / Hier hun rech-te straff doet dra-ghen. n H—— ——— Los —— —? —Z- = SZ a —— | Om 0 — — Z = = ‘ts on - noo- Hans dat ghy ‘tsiet. Straff is straff, al siet ghy ‘t niet, E nn ——_— SE nn £ ss ——| + Sy dick in ’thert ghe -schiet. V. Crarrerx, Popular music of the olden time, London, z. j., I, bl. 240: ,Bara Faustus” of ,Barrow Foster’s dream” Come sweet Love, let , Ba - nish frowns, leave Loves war makes the swee - - test peace, Hearts u - - ni - - ting | LA off dis-sen-tion. Sun-shine fol-lows af-ter rain, Sor-rows cea.… sing by con -ten-tion, Af-ter sor-row co-meth joy, Trust me, prove me, — This is plea-sing, AI proves fair a - gain. try me, love me, This will care an - noy. Van de melodie met de onuitgelegde wijsaanduiding: ,Bara Faustus’ dreame”. waarop men een anderen tekst placht te zingen, doet zich reeds met den aanvang der XVIIS eeuw eene Engelsche bewerking voor. — Nog in de Oude en nieuwe Hollantse boeren lieties, 2e uitg., Amst., e. 1700, vindt men onder nr. 757, met aan- duiding: ,Phebus die lag onder de zee”, deze ontaarde lezing : In laatstgenoemde verzameling treft men ook aan, onder-nr. 414, met opschrift : »De bruydt werdt na bedt gebrocht”, den volgenden bruiloftszang of bruiloftsdans : Fe | 362, Sullen wy aldus stille staen. + N Il Rd e/ Eu ] 5 brin - gen; hey, laet ons al-tijdt om -me gaen, al salt niet con - stich Ar Eee oi ñ i ==: D D RE IS | | | | ===] ] (AD EE ET Hé en mme zijn ghe-daen, noch-tans sal ick voor - sin - ghen. 1. Sullen wy aldus stille staen ? dat can geen vreucht voortbringen ; hey, laet ons altijdt omme gaen, al salt niet constich zijn ghedaen, nochtans sal ick voorsinghen. Een meysgen dat seer soetgens singt, houdt mijn jonck hart bevanghen ; mijn hart van vreuchde my ontspringt, als sy my eens lieflijck toe winckt, soo blijf ick haer ghevanghen. Sy lacht soo soet, t’ sal nu wel zijn, sy sal mijn jammer blusschen ; hey, waer sy eens de liefste min, soo sou ick vrolijck haer aenschïn nae mijn behaghen cussen. Jae, al de lieve langhe nacht sou ick ghenoecht vermeeren, en soenen haer haer wangskens sacht, vreucht en solaes sou zijn verpacht nae haer en mijn begheeren. 1299 Princesgen denckt om dit gheneucht, wilt u by u lief paren; maer kiest voor ghelt oft schat, de deucht : soo suldy met u Prins in vreucht doorbrenghen uwe jaren. Tekst. Nieu Amst. lb, 1591, bl. 110, ,op de wijse: Als de Heer verkeeren wou, etc.”. Het ,omme gaen”, 1 str., v. 3, wijst op een rondedans. Melodie. Souterl., 1540, Ps. 125, ,Als die Heer”, enz., ,nae die wise van een dansliedeken: Den lancxten dach van desen jaer // die brengt ons vruechden cleyne”. — Al de verzen, buiten het eerste vers der eerste strophe, hebben voorslag. Bôame, Altd. Lb., nr. 310b, bl. 892, en Erk u. Bünme, Deutscher Liederh., TU, nr. 941c, bl. 719, leiden uit laatstvermelde aanvangsregelen af, dat de tekst en de daarbij behoorende melodie tot een ,Johannis- oder Sommerwendfesttanz” kunnen behoord hebben. . =. 363. Luchtige maeghden. n + + + Ne ñ ] + \ iN — —_ _— : j ] € ++ Se = me É e ES EL Luch - ti - ge maegh-den, dat men u vraegh-den, wat ghy kond wel veyn-sen, maer u ge - peyn-sen syn: dat WYy dit Wa- droe - vigh treu-ren be - duydt, ’tSal noch wel ko - men, sit ren SO ga - ren de bruydt. à dro - men, ‘tsal noch wel ko-men in ‘tles-te be-sluyt. IoNGMANS. Luchtige maeghden, dat men u vraeghden, wat dat dit droevigh treuren beduydt, ghi kond wel veynsen, maer u gepeynsen syn: wy waren so garen de bruydt. ’t Sal noch wel komen, sit niet te dromen, ’t sal noch wel komen in ’tleste besluyt. Docarers. 2. Dat is wat bysters, scheld ghy de vrysters, die doch de meeste vreughde broe’n; twee van ons spelen, singen en quelen soeter als twintigh iongmans doen. Wat, dese vryers sitten als snyers : wat, dese vryers die syn niet groen. RTE E EEE ET EN RE TENS 1301 Tonamaxs. 3. Dit doet de donder, is dit geen wonder, dat ons de meysjes quellen so ? Laet ons eens singen, danssen en springen, hippelen rondom als een vlo; laet u geleïen, meysjes, aen ‘’t reijen, laet u geleïen, of doet ghy ‘’t no? Docrrers. 4. Weest niet verlegen van onsent wegen, maer de bruydt most met ons gaen. Bruydt, weest wat soetjes, rept doch u voetjes, steld u me voorlijck op de baen. Nu jongelingen dan, wil g'er wat singen van, nu jongelingen dan angt het an. IonxGMaANs. ex Nu dan eens rustigh, toond u wat lustigh, vrolycke bruydt springht lustigh om, ’t veynsen wild staken, en u vermaken met ons en uwen bruydegom, die u met kusjes, die u met lusjes, die u met kusjes heet wellekom. 6. Nu, waerom lachje? ist wijl het nachje van uwe vreughd voorhanden staet? ’k Acht datmen waer seyd, dus maeckt geen swaerheyd, maer u met blijdschap voeren laet, daer ghy met lusten vrolick sult rusten, daer ghy met lusten en vreughd omgaet. 2, 6. snyers — kleermakers. De zin is: deze vrijers zijn huisduiven, zijn sedentair. — 9, 8. groen — dartel, wellustig. — 3, 1. de donder = de duivel. | | | | 1302 Tekst. Srarrer, fiesche lust-hof, Amst. 1621, bl. 123, ,Een ronden-dans, om de bruydt te bedde te danssen, stemme: O myn Engeleyn, 0 myn Teubeleyn, ete.”, hierboven weergegeven. — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E,, bl. 522. Melodie. Srarter, t. a, p. — Naar hetgeen wordt medegedeeld door Dr. Laxp, Het luitboek van Thysius (aanvang der XVIId eeuw), nr. 77, Waar de zangwijs zich voordoet onder dezen vorm: was deze melodie reeds bekend in 1537, als ,The hunt is up”, de jagt is uit (W. Cnaprezz, The ballad literature, TX, bl. 60): PES 3 \ a — © æ The hunt is up, the hunt is up, And it is well nigh day; And a — Pan ne EE + . . . . . en Har -ry our King is gone hun-ting, To bring his deer to bay. ,Men wist niet,” zegt Dr. Land, ,dat het tevens de wijs was van het lied van Touchstone (in Shakespeare’s As you like it, III, 3): ,0 sweet Oliver! O brave Oliver ! Leave me not behind thee”; doch de heer Chappell begreep dat dadelijk uit den titel (,Soet Olivier”), dien zij in ons Luitboek draagt (zie R. Lane Poole in het Athenaeum van 4 Juni 1881, p. 761).” De door Starter aangehaalde stem bewijst, dat deze melodie ook in Duitschland bekend was. Men vindt ze inderdaad voor een lied: ,Kommt ihr G’spielen, wir wolln uns kühlen”, bewerkt door Mercmior Fraxox (1573—1639), in een Hs. der stadsbibliotheek te Leipzig, naar dit gedrukt door Rerssmann, Allgem. Musikgesch., IT, bl. 180, en door Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, UI, nr. 1072, bl. 18. By deze laatsten voert ze tot titel: ,Nachbildung des Wettstreites zwischen Sommer und Winter (aus Thüringen)”, met de vermelding: ,Mel. und Text aus dem Singspiel: Actu Oratorio: Non dem erlüsten Jerusalem, durch den thewern Fürsten Gottfrieden, Hertzogen von Bouillon. Aufgeführt den 16. Juni 1630 im College zu Coburg am Geburtstage des Herzogs Johann Casimir zu Ehren desselben”. Hier dient onze melodie voor een beurtzang tusschen ,Bauernmädchen” en ,Bauernburschen” : NS 1_] ] ñ ] -— Er =, | | GT — À — [2 A —- TU: = —_ . Kommt, ihr Gspie-len, wir wolln uns küh-len bei die-sem fri-schen Thau-e! CON = — Q—— = A — De a he é. © Wer-det ihr sin-gen wird es er-klin-gen fern in die-ser Au -e. De Duitsche lezing der zangwijs komt ook voor met gedeeltelijken tekst onder nr. 33, bl. 48, van Deutsche Ldr. aus dem 15. 16. und 17. Jahrh., met klavier- begeleïding uitgegeven door W. Tapperr, Berlin, z. j., opgedragen aan R. Wagner, 15, bl. 22, van de Oud-Nederl. terwijl de Nederlandsche te vinden is onder nr. danswijzen, Amst. 1882, bewerkt voor vierhandig klavier door J. C. M. van RiemsDuk Hedde. niet gehoord van den zeuven, (De zevenspronge) = Hed!- de niet ge-hoord van den zeu - ven, den zeu- ven, hed- de nict ve- O 3 Le hoord van den zeu-ven-sprong? Ze zeg-gen, dat ik niet dan-sen en — 1 —_— kan; ïik kan dan-sen als ee -nen e - del-man. Dat is éen! enz. Hedde niet gehoord van den zeuven, den zeuven, hedde niet gehoord van den zeuvensprong ? Ze zeggen, dat ik niet dansen en kan; ik kan dansen als eenen edelman. Dats éen, enz. Ei, wie kan de zevensprone, B. wie kan de ze - ven-sprong, ei, = —— DS — 2 —— 68 12 0} 11) = = ? IS er dan geen ee - ne man, die de ze - ven spron - gen kan? Dats ET Ze ne — ée - ne, enz. 1305 Ei, wie kan de zevensprong, ei, wie kan ze dansen? Is der dan geen eene man, die de zeven sprongen kan? Dats éene, enz. 3. eene man, volgens Dr. G. Kalff waarschinlijk eene verbastering van het oorspronkelijke: ,edelman”. Tekst. A. Dr. J. vax Viotex, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4% druk, Leiden, bl. 109, zonder het refrein;: — Dr. G. Kazrr, Het lied in de M. E, bl. 536. Melodie. Naar Nederl. volkslb., uitgegeven door ’t Nut van ’t algemeen (1896) nr. 132, bl. 173, en zooals deze zangwijs mij, met het refrein: ,dat is éen”, enz., 00k werd voorgezongen door Dr. Kalff, die ze had geleerd van iemand, die ze op zijne beurt had gehoord in het kantonnement in Brabant, tijdens den Tiendaagschen Veldtocht van 1830—31, en wel door een man die het lied zong en danste om er geld mede te verdienen. Tekst. B. Dr. Kazer, t. a. p. Melodie. Dr. J. Borre, Niederd. u. niederl. Volksweisen (Jahrbuch des Vereins für niederd. Sprachforschung, XVIII, 1892, bl. 15 vlg.), naar een c. 1770, aangelegd Hs. der Maatsch. tot bevordering der toonkunst te Amsterdam. — Vel. Bünme, Gesch. des Tanzes, II, nr. 316, bl. 190, mel. ,aus der Mark” ; Erk u. Bôume, Deutscher Liederhort, I, nr. 992, bl. 756, À en B, die ook, onder H, de door Bolte uitgeseven melodie herdrukken. — Naar eene mededeeling van Dr. Kalff, zong men te Zwolle het liedje van den ,Zevensprong” op de wijs: ,Tusschen Keulen en Paris” ; zie dit lied. In De zingende Koddenaer, Amst. 1771, bl. 39, vindt men als stemaanduiding : »De zeven sprong” voor een nieuw lied met aanvang: ,Juffertjes die hondjes streelen”. De zevensprong, zegt Büônme, Gesch. des Tanzes, I, bl. 155, een nog voor weinigen tijd ,in Schwaben, Bayern, am Rhein, in Westfalen, am Harz und in der Mark” bekende dans, stamt af uit het heidendom en heeft eene godsdienstige betee- kenis. Het was een offerdans der Germanen tijdens het feest der lente. In Westfalen toch werd hij op den eersten Paaschdag gedanst, wat op zijn oorsprong als lentedans schijnt te wijzen; echter werd hij bij de Kristenen meestal uitgevoerd met den oogsttijd, op kermis- of op hoogdagen. Zie nog Bürnme, Deutsches Kinderlied und Kinderspiel, nr. 601, bl. 13 Ook in Denemarken, in Zwitserland en in Frankrijk was deze dans bekend. Dr. Bolte, t. a. p., leert ons de eerste strophe en melodie kennen van een Fransch lied van dien aard, met aanvang: ,Ton amant, Philis, ne me plait guère”; het voert tot titel: Les sept sauts (contredanse), en komt voor in Nouveau recueil de chansons choisies, La Haye, VI (1732), bl. 21. Te Chimay (Heregouwen), wordt de ,danse des sept sauts” nog jaarlijks gedanst 1306 æ op de markt, bij gelegenheïd der kermis. Zie Wallonia, Luik, IIT (1895), bl. 148. Terwijl het volk zingt en springt, speelt het orkest de hieronder staande melodie. Op het woord ,saut”, bukken de dansers neer om dadelijk weer op te staan. Naar- mate de melodie wordt herhaald, neemt het tempo in snelheïd toe: Ne DRE = RP es la la la la Ji-re,tra la Ja la la la la. Tra la la la la la li-re, Tra la la la la la la. Un saut, deux sauts, enz. Slaept, kindeken, slaept. PSE e Slaept, kin - de - ken, ol iu va - der hed à schaep-je; ent en sn de melk zoo zoet- jes; \ () N \ Car es = Rp te NE a re Hé = —É # A — +) * = | = —— a ———— — - — J_ =; —— LA + drinkt de FLE sé buyk-je vol, en ‘tslaept ge -lyk ä mol. (1) Tekst: = ES Na = — ee ge ge ge | -Seudes a — Ë — —— É ee 1 Me RS en ‘tslaeptglyk à mol. Slaept, kindeken, slaept ; iu vader hed ä schaepje; 1 ‘t draegt al witte voetjes, en ‘t drinkt de melk zoo zoetjes; *t drinkt de melk zy buikje vol, a ‘t slaept gelyk ä mol. B: RE {: G E =8 1) AE Jo tn Er EE ge mehr Slaap, kind-je slaap; daar bui-ten loopt een schaap, een schaap met wit-te : LENS A L or : A A $ - : ne | Cuers _ ee ae art eee ce ce PR _— - 450 3 7 \ {} | > ) 1 EUR: j ù g . SAM | 3 ES E etes A e si Sn re eu voet - jes, dat drinkt zijn melk z00 zoet - jes; Maat 5—S8 ook wel : slaap, kind - je slaap. Tekst en melodie. A. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de VAN VLoten en M. A. Branprs Buys, Nederl. baker- en kinderrijmen, Leiden, 1894, bl. 6, die nog de volgende varianten France, 1856, nr: D 144, bl: 402: — B. Dr. J. Slaap, kindje slaap ; daar buiten loopt een schaap, een schaap met witte voetjes, dat drinkt zijn melk zoo zoetjes; slaap, kindje slaap. Slaap, kindje slaap ; daar buiten loopt een schaap, daar buiten loopt een bonte koe, het kindje doet zijn oogjes toe: slaap, kindje slaap. geven de tweede, met de aanduiding ,Limburg” : Vel. ‘€ Daghet, Hasselt, XIXd jaarg., 1903, bl. 41. F. E. Deraraicre, Gesch. van Mechelen, Mechelen, z. j. [1903], II, bl. 38, deelt 0. a. dezen tekst mede: Slaap, kindeke, slaap ! Daar buiten loopt een schaap, een schaapje met witte voetjes, dat drinkt de melk zoo zoetjes ; melkje van de bonte koe, kleine Dina, doe er je oogjes toe. Slaop, kindeke slaop ! Dao boète lüp ei schaop, dat het zoon witte vütjes, het drinkt de melk zoo zütjes, het het zoon witte wol, wol, wol, en ‘t drinkt zien buukske vol. 1309 Lil ll Doe, doe kinneke, doe, doe, slaapt en doet uw’ oogskens toe; hebt ge geenen vaak, gij moet niet slapen, hebt ge geenen honger, gij moet niet gapen, doe, doe kinneke, doe, doe, slaapt en doet uw’ oogskens toe. Ons is de aanvang bekend van een dergeliÿk vroeger te Gent gezongen liedje: Do, do, kind-jen do,slaapt en doet uw oog-skes toe. | ook wel: | Do, do, kin-ne van de min-ne, slaapt en doet uw oog-skens toe. | | Aan dien aanvang herinnert, ten minste wat den rhythmus betreft, een Fransch wiegeliedje door F. A. Gevaert gebruikt in de ouverture van zijne comische opera Le capitaine Henriot (Paris 1864): | De Pate = — - en me Pme Ve min ee | ie er . Do, do, l’en-fant do, l’en-fant dor - mi - ra tan - tôt. | | Vel. WeckerLiN, Chants pop. du pays de France, Paris 1903, IT, bl. 202. In de O. en n. Hoillantse boeren-lieties, Amst. c. 1700, vindt men onder nr. 389, | met aanduiding: ,Slaep, kintie slaep”, deze melodie (oorspronkelijk in ce): | | | | (l (| | Een aanverwant liedje is vanouds in Duitschland bekend, zooals men o. a. ziet bij Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort II, nr. 1806—8, bl. 579 vlg., die een fragment aanhalen uit M. Franck, Fase. quodl. 1611, nr. 2. De aanvang herinnert aan de onmiddellÿk voorgaande melodie: (| 2 0 | Pas nr | n En | | A E cz Schlaf, Kind-lein, schlaf! Die Mut-ter hütt Zie mede bij Büume, Deutsches Kinderlied und Kinderspiel, bl. 1 vle., de talrijke Duitsche varianten. LE 366. Daer is ä kindje in t water gevallen. nn cel er ti »Daer is ä kind-jein’t wa-ter ge - val-len, h’ä yetniet hoo-ren plom- Net RS »Daer is ä kindje in ’t water gevallen, h’ä yet niet hooren plompen ?” »Ja, govaer, ik komen van daer, het is byna verdronken.”? 2. t.: } à yet, voor he je ‘!, heb je het. -— 3. govaer = in ’t Fransch: compère. Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des flam. de France, nr. 146, bl. 404, behoort tot de bakerliederen. — G. J. BoEkENoOGEN, Onze rijmen, 1893, bl. 69, variante van den tekst, die hier eene ,cynische wending” aanneemt : Een kindje in ’t water, een kindje in + water, ik heb het hooren plompen. Had het zijn hoofdje maar boven gehouden, dan was het niet verdronken. Met de bovenstaande zangwiÿs vel. nr. 842, bl. 1237, hiervoren, de melodie : + Wel ’ekomen kerremisvolk”. Aanverwante teksten zijn in Duitschland bekend (zie Bônme, Altd. Lb., nr. 464, bl. 581, nr. 168, bl. 260; — J. Borre, Das Liedbuch des Fabricius (Jahrbuch des Vereins für niederd. Sprachforschung, NIL (1888), bl. 64, nr. 21: — Erk u. Bône, Deutscher Liederhort, III, nr. 1718, bl. 514: Bünme, Deutsches Kinderlied u. Kin- derspiel, nr. 1070, bl. 217. Zoo heeft men: ,Es ist ein Baur in Brunn gefalln // ich hab ïhn hôren plumpen”; — ,Es ist ein Mann”, enz.: — ,'s Ist ein Jud”, enz.; — ,Ës ist ein Münch”, enz., die zich aansluiten bij het 16%-eeuwsche lied: 1311 Ein schreiber war in ein weinfass gefalln // und sicher darin ertrunken”. Al deze liederen schijnen voor Bühme, bl. 581, afgeleid van een ander 16%e-eeuwsch lied, Kuckuks Fall, met zelfden (vierregeligen) strophenbouw, waarvan de melodie hierop uitkomt : E 6 EN Dre Gu-ckuck hat sich zutodt ge - falln von ei-ner ho-len wey-den, wer soll uns di - sen sum-mer lang die zeyt und weyl ver - trei - ben. De door Dr. Karrr, Het lied in de M. E!., bl. 371, vermelde wijsaanduiding : .Daer is een liewerck doot ghevallen”, naar Nieu Ammst. lb., 1591, bl. 65, dient voor het lied, niet met vier-, maar met zevenregeligen strophenbouw, waarvan de aan- vangsstrophe volet : Dewil wy aldus stille staen, woud’ ic wel vreucht voortbringhen, cond’ ick, als ghy wel hebt gedaen, soo lustelycken singhen, en dansen als een proper dier twee treetjens fier, in een sausier, hoe lustlich wou ick springen. Deze tekst is verwant met het lied: ,Sullen wy aldus stille staen” (zie hier- voren nr. 362, bl. 1298), en kon, mits herhaling van de muziek der eerste twee versregels, op dezelfde melodie als dit laatste worden gezongen. Oupemaxs, Bijdrage tot een Middel- en Oudndl. wdb., VI, bL 39, haalt aan Parrenrone, Hopman Ulrich (Boertige Comedie), 1670, bl. 36: ,Hebje wel gesien hoe nau datse treed, se sou wel twee schreden doen in een saucier”, à. 1. in een schoteltje of klein bordje. In Dr. Lawv's Luitb. van Thysius, treft men onder nr. 9, en het opschrift : .Daer is een leeuwerck doot ghevalle”, deze melodie aan: Dr. Land stelt de vraag, of deze zangwijs dezelfde is als die van het liedje : .De brug is in het water gevallen” (zie hiervoren, nr. 329, bl. 1240). Het schÿnt 1312 ons niet, dat de vraag bevestigend moet worden beantwoord. Men kan alleenlijk zeggen, dat beide melodieën van populairen aard zijn en uit eene zeer gebruikelijke aanvangsformule werden geboren, zoowel als de insgelijks door Dr. Land aangehaalde melodie uit J. WanxixG's Sententiae, 1584 (uitg. van de Maatsch. tot bevordering der Cum ve = TIS ? É - cle-tus, enz. 367. Daer is een kindeken geboren. JE ll A. 1 | Il ! Um pee) R ù NN E— ] Ne NN N- ee 15 FSS=s—— me SES pl Ve no Ta IL Hi ie € HAE 18 Daer is een kin-de-ken ge - bo - ren op het tjop-pel-ken van jui à IL | | RE URL à PET Re NS HU |! ep EN ts a — Lg PS = ne. — = nu |! l Vas LE VAR: ’thuis; het had zijn mut-se-ken ver -lo-ren, en ’tliepal krij-schen-de naer RL | { RUE ee NN es DD il | il E Ds — EE — ER = |! ji huis: ,och speel-man, spe-le wat z0e - te, en 7e is Zooziek, en Zi l l | pl Re UE (ll PE N EN NN Han ÿ-D— ES —e NN — | {| Le a — Ce es me bebe Ph po LU SE — ll eet zoo geer-ne ie poen- tjes, maer de Dane en mag zi niet.” | [é ji [AIME fl Î Daer is een kindeken geboren [Li op het tjoppelken van ’t huis; het had zijn mutseken verloren, a ’tliep al krijschende naer huis: [il »0ch speelman, spele wat zoete, | | min moeder is zoo ziek, 1h ce ë Li en zij eet zoo geerne kapoentjes, | maer de beentjes en mag zij niet.” 18. nd _ + . | | en NS nes a À Daer is àä kind -je - bo- Re op #* pe pel-tje van ‘thuys, en 83 TR TR t had zijn bon-net -je ver - lo -ren, en ‘tgink al kri-schen naer huys. En de LE _— NN gs = = se : e_— PE] a — En de moe-der was zoo ziek! eet zoo ger-ren ka-poen - tjes; maer de been-tjes mag zy niet. Tekst en melodie. A. Mondelinge overlevering, Gent: -—J. W. Wozr, Wodana, 1815, bl. 89, tekst insgelijks opgeteekend te Gent, met aanvang: ,Daer wierd een kindeken gehoren”, en deze variante voor regels 5—6: speelt, speelt er wat zoetjes, uw moederken die is er zoo ziek. B. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 145, bL 403. — (OC. Loovexs et Fevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. 130, bl. 223: behoort tot de gewone formulen der kinderliederen. Vgl. de mel. A hierboven met de zangwijze: ,Maria ging zware van kinde”, J. Bozs, Honderd oude VI. Idr., nr 15 201822: P. van Den Brorox en Au. n° Hooce, Xinderspelen uit het land van Dendermonde, Brecht, 1902, geven een versje uit fragmenten van verschillende liederen samen- gesteld, waarvan de aanvang afstamt van ons lied : Mijn moeder was z00 ziek, en ze eet zoo geerne konijntjes, de billekens mag ze niet. 368. Ik kwam Cecilia tegen. FE | 7 Ik kwam Ce - ci -li -a te - gen al op nen wa-ter-kant, met strik-skes op haar schoe - nen, met bloe-men in heurhand. Wat zeg-de gi, Ce - ci - li -a, wat zeg - de gi, die bloem? Dr. Se | LA Ha ne Ce - ci - li - a, ‘’tis tijd ge-noeg, ‘tis tijd ge-noeg!’tIs nog niet mor-gen-vroeg. Zi] ne al in De. Ft a ne wit-te voorschoot = == y = — = =}. +] ÿ— veur, met twee ge-bloem-de kan-ten aan en de mo-de van veur. Ik kwam Cecilia tegen al op nen waterkant, met strikskes op haar schoenen, met bloemen in heur hand. Wat zegde gij, Cecilia, wat zegde gij, die bloem? Haha, Cecilia, ’tis tijd genoeg! (2 maal) ‘5 Is nog niet morgen vroeg. Zÿ stond al in haar deur, met ne witte voorschoot veur, met twce gebloemde kanten aan en de mode van veur. Tekst en melodie. ‘ Daghet in den Oosten, tijdschr., Hasselt 1891, 7% jaarg., bl. 90. De fraaie 17de-eeuwsche melodie (zie hiervoren I, nr. 172, bl. 636) is hier door het gewone kinderthema (4 e d k) vervangen, thema dat men zoowel in de Duitsche als in de Nederlandsche kinderliederen terugvindt. ES 369, Wy zyn al byeen. (De kadulletjes) Le . Le j à RÉ CS, —_— en er et er VW zy nl a - een, al goe ka-dul -le-tjes, al goe ka- UE armement er —_—— N \ DER R nt 3 = er —, ; ES ET 0 ep Pa feme Somme Noms N Hé SE dul-len; wy zyn al by-een, al goe ka - dul - le - tjes, groot en D Ne | Se —_—— = = EN d —È = ie e Ces En es ee ee : CCE kleen. Zou me nie meu-gen ä pin-tje drin-ken, zon- der daer- _Q-# TE RS \ R à A — EN ° # z nn ° o— L z # = FE € (4 om ä dronk-aerd te zyn? Zou me nie meu-gen à tu - tje \t N - ET = Re I Re T Se < Eu A un == ne- men, zon- der daer-om àä dief te zyn? Wy zyn al byeen, al goe kadulletjes, al goe kadullen ; wy zyn al byeen, al goe kadulletjes, groot en kleen. Zou me nie meugen à pintje drinken, zonder daerom à dronkaerd te zyn ? Zou me nie meugen ä tutje nemen, zonder daerom ä dief te zyn ? Wy zyn al byeen, enz. 1317 1, 2. Kadul, in ‘t VL een troetelkind, en Xadulletje, een dik, vet kind. Vanhier kadullen — troetelen. Kadul, volgens Scnuermans, Idioticon, komt van het middel- eeuwsch Latijn cadulus (van cadere, vallen), bijv.: iets of iemand die gedurig valt of dreigt te vallen, zooals een uitgeleefd mensch of als een kindje. Prof. J. Vercoullie acht de veronderstelling van De Bo, Zdioticon, waarschijnlijker. Deze vergelijkt kadul met het Eng. doll — pop. Dan ware ka het bekende pejoratief voorvoegsel. — 7. futje — tootje, kusje. B. Zyn we niet al byeen, zyn we niet al byeen, jong kadullekens, jong kadullekens, jong kadullekens ondereen ? Zoude we niet mogen e mondje geven, zoude we daerom ’nen deugniet zyn? Zyn we niet, enz. C. Wij zijn al bij een, zotte kadullen, zotte kadullen, wi) zijn al bij een, zotte kadullen ondereen. Zouden wij niet mogen een kuske geven, zouden wij daarom ’nen deugeniet zijn ? Wij zijn al bij een, enz. Wi zijn al bij een, enz. Zouden wij niet mogen een pintje drinken, zouden wij daarom ’nen zatterik zijn? Wij zijn al bij een, enz. Wij zijn al bij een, enz. Zouden wij niet mogen een vischken eten, zouden wij niet mogen een uurken vroliÿjk zijn? Wij zijn al bijeen, enz. Tekst. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 149, bl. 406. — B. J. W. Wozr, Wodana, 1843, bl. 87, medegedeeld door Prudens van Duyse. — C. F.F. Decarairce, Gesch. van Mechelen, Mech., z. j. [1903], IT, bl. 74. Eene variante van het refrein komt voor in het gedicht: Slÿttijd, te vinden in den dichtbundel De vlasgaard van René De CÜLERce, Gent, 1902, bl. 82. Melodie. A. De Coussemaker, t. a. p. D 370. ’t Was op een nieuwjaer-aven. Ja\S 7 FE a DE RÉ. EEE ‘t Was’op een nieuw-jaer - a - ven; den bak-ker sloeg zyn vwuf, al met de hee -te pa -le zoo-da-nig op heur lyf. L. LES | ë. =: Lu F—-N —S = ET qe ee SE PER Let nn en En SE © —— —@ — 0 —6- Winn’zal me den bak-ker ge-ven al voor zijn nieu - we - jaer? à RE) nee seu re Re Sn es de ES pe 2; QC = kin -ne-tjein de wie-ge, mä schoo' ge-krul-de hair. Bak-ker al- hier, bak-ker al- daer,'k wenschu ä za-lig nieu-we - jaer. ’& Was op een nieuwjaer-aven ; den bakker sloeg zyn wuf, al met de heete pale zoodanig op heur Jyf. Winn’ zal me den bakker geven al voor zyn nieuwejaer ? ä kinnetje in de wiege, mä schoo’ gekrulde hair. Bakker alhier, bakker aldaer, ’k wensch u à zalig nieuwejaer. [ \ te j g Lé . ] | she e | tt Was op een nieuw-jaar - a - vond, de bak-ker sloeg zijn wif, al met een hee - te pa -le, zoo deer-lÿk op haar lÿf. A — sem rente | Fe ja) | ° Wat zoun wij den bak-ker ge-ven al voor zijn nieu- we - jaar? Een kin-de-tjen in de wie-ge metschoon ge -kreu-keld haar. Tekst en melodie. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 148, bl. 405. Voor den vijfden en zesden versregel herinnert de zangWis aan het Fransche: ,Au clair de la lune”; — B. Loorens et Feys, 1879, Chants pop. flamands, nr. 139, bl. 231, die verzenden naar de varianten te vinden in Rond den | heerd, Brugge, I, bl. 40; I, bL 35; XI, bl. 66, en in Wozr's Wodana, bl. 193. — In | Dr. van VLroren’s Baker- en kinderrijmen, 4% uitg., Leiden 1894, bl. 65, vindt men de volgende lezing : » SCOR = = gt — n—2— l D ÿ LP 8 + z o—} Q——t EE = £ Hoe zoun wii dat kin - de - tjen hee - ten? Jan Lap-tis - te. Led \ j SEVEN Se ms Name jeun es me mm Nue | E = | = + PE Q— Sui-ker in de kis-te,vleeschin den pot. Jan Bap-tist’ is een groo-te zot. + Was op een nieuwjaar-avond, de bakker sloeg zijn wiÿf, al met een heete pale, zoo deerlÿk op haar If. Wat zoun wij den bakker geven al voor zijn nieuwejaar ? Een kindetjen in de wiege met schoon gekreukeld haar. Hoe zoun wij dat kindetjen heeten? Jan Baptiste. Suiker in de kiste, vleesch in den pot. Jan Baptist’ is een groote zot. 1320 Op Nieuwejaarsavond, de bakker sloeg zijn wijf, al met een dikken knuppel z00 danig op haar lijf; de knuppel en woû niet breken, de vrouw en woû niet spreken ; de knuppel die brak, de vrouw die sprak ; het wijf kroop in den oven, de bakker haar achternaar ; zi waren zoo bestoven — een zalig nieuwejaar ! G. J. BorrkexooGen, Onze rijmen, Leiden 1893, bl. 12, doet opmerken, hoe een versje van ,Krullebolletje ging uit wandelen” de nagalm is van eene in middeleeuwsche liederen gebezigde strophe. Het bedoelde versje eindigt met : Maar wat zal ik voor je koopen al voor je Nieuwejaar ? Een heel mooi poppetje met lang en krullend haar. In nrs. 22 en 129 Antw. lb. (1544), met aanvang: ,Daer soudé haer een maget vermeyden” en ,Och, moeder, seyde si, moeder”, vindt men telkens deze strophe, die wel van het eene lied in het andere kan geslopen zijn : Wat gaf hy haer te loone tot haren nieuwen iaer ? Een kindeken inder wiegen met sinen gecrolden hayr. In tekst À en B is de overeenkomst met deze strophe nog meer in ‘t oog vallend. 3/1, Dag vrouw, dag man. Des vrouw, dag man, dag al te gaer, 1k kom u D = sr — , Cp e . . = . || een nieuw jaer. Deur dik, deur din, ik kom loo-pen. Heb ge niet een qi © SE [TU —à 2e + == il r -tjeof twee, ik en gaen ze niet ver - koo - pen. ‘tIs LRU ENANE (1) D EN = ° — —_ — E = . L— a —, _— een goed vrouw-tje de me dat geeft; ’tis te wen-schen dat ze nog 7 de a À SE Æ = nes —— EE RES TEE T sr CAT Î DRE = LE _— —— ’tnaes-te jaer leeft. Goed vrouw - tje, us heb ge niet een =. —-k a RE — 5 e =} wa - fer - tjeof twee, ik ste - ken zeal in myn mouw-tje. #tIs te wen-schen l | 1. Dag vrouw, dag man, dag al te gaer, | ik kom u wenschen een nieuw jaer. | Deur dik, deur din, ik kom loopen. Heb ge niet een wafertje of twee, ik en gaen ze niet verkoopen. _——— RE EE 1322 2. ‘tIs een goed vrouwtje die me dat geeft; ’tis te wenschen dat ze nog ’t naeste jaer leeft. Goed vrouwtje, goed vrouwtije, heb ge niet een wafertje of twee, ik steken ze al in myn mouvwtje. Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 33, bl. 94, ,Nieuwjaerwensch”. — Horrmann v. F., Niederl. Volksldr., nr. 183, bl. 324, tekst naar d. C. In Revue des traditions pop., Paris IX (1894), bl. 158, Les types dans la chanson pop. française, doet J. Tiersot, naar H, DE LA ViLLEMARQUÉ, Barzaz-Breiz, bl. V der muziekbilagen, de gedeeltelijke overeenkomst uitschijnen van deze zangwijze met ,La marche d’ Arthur”, eene melodie uit Bretagne, overeenkomst die zeker wel aan bloot toeval te danken is: a Er e PE Den pm = In de verzameling uitgegeven door N. Quezrien, Chansons et danses des Bretons. Paris, 1889, bl. 277, in het tweede gedeelte van ,Chanson nouvelle à la Vierge Marie”, vindt men insgelijks eenige overeenkomst met onze zangwijze : Se = _— — ES RES ve re ON =, É—— — DEN Fe Æ Be à — + CR RE —— _ La - var d’i-me, den ann Ar- vor, enz. Fé A Le 2 ER eve — re | SR —. Ses æ ( ne D Rs = — ge D SE er pp Fe D e a > — LE = \ — SE) Ep Melodieën in dien trant zal men stellig bij alle natiën aantreffen. Zie nog hierna, 374, de melodie van lezing C. 372, Geeft wat om den rommelpot, 51 En) DRE C2 n : Geeft wat om den rom - mel-pot, huts - pot; van de lie - re, van de Jae - re, liere om la; vrouw-tje, geeft het (Gods - deel. Geeft wat om den rommelpot, ’tis zoo goed om hutspot; van de liere, van de laere, van de liere, liere om la; vrouwtje, geeft het Grodsdeel. (God help ye!) God heeft my zoo lange geholpen, dat myn koetjes zyn gemolken; dat myn schaeptjes zyn geschoeren ; van de liere, van de laere, van de liere, liere om la: vrouwtje, geeft het Godsdeel. (God bewaer ye!) God heeft my zoo lange bewaerd, dat ik draeg een gryzen baerd; van de liere, van de laere, van de liere, liere om la; vrouwtje, geeft het Godsdeel. oh Mlle, tom ir É 2 nimes 1324 1, 5. Het ,Godsdeel” beteekent zooveel als Gods aandeel, d. i.: het deel van den arme. In dien zin is het woord ook in Fransche Driekoningenliederen bekend. Zie hiervoren I, bl. 647, de eerste strophe van het lied: ,Salut à messieurs et dames d’ honneur” (La part à Dieu); zie mede Revue des traditions populaires, Parijs, III, (1888), bl. 7; IV (1889), bl. 38; V (1890), bl. 29 en 30. Tekst en melodie. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 32, bl. 93. Dit lied, dat ten tijde van d. C. te Belle en in de omstreken nog zeer populair was, werd op Driekoningenavond (5 Januari) gezongen : — Æond den heerd, Brugge, V (1870), bl. 42, zelfde tekst gehoord langs de zeekusten te Duinkerke, daarbij nog deze strophe tot slot: God zegene-t je! God geeft ons al lang zijn zegen, Want hij geeft ons zon en regen, Van de liere, enz. Dit lied werd voorgedragen met begeleiding van rommelpot. De rommelpot is een met water gevulde en met eene blaas overspannen aarden pot; midden in die blaas brengt men een strochalm of een rietje, waar langs men de natgemaakte vingeren en duim strijkt en op die wijze den rommelpot doet ronken. Baron De Reinsserc-DürinGsrezr, Calendrier belge, 1860, I, 127, leert, dat de rommelpot ook op vastenavond gebruikt werd, en deelt in Limburgschen tongval het volgend lied uit Maaseik mede: Vastenoavend die komt aen, looït die meisjes vreug opstaen, zy keiken hier, zy keiken daer, zy keiken romme dromme. Moeder, staet me mutske wel, me lief zal dezen oavend kome ; kumt ze dezen oavend neet, dan komt ze den hielen vastenoavend neet, dan trouw ig met noaber Jensche. Noaber Jensche zal op de dromme sloan, de gek zal lierre danse. Hoarrtte, dievelanskette, woa zulle we die auw wiever opzette? Op ein auw kokepan. Dit joar eine schilling, het anger joar eine penning. Vrouw en meister blieft gezond. Zet die leyer aen die wan, sniet het spek drie elle lang; loat het metske zenke doer die vette schenke, loat het metske valle doer die vette halle. Hei! vrouw, eine gooye vastenoavendsbroog. Ig heb zoo lang met de rommelspot geloupe, ig heb ge gelsch om brood te koupe. Rommelspotterie, rommelspotterie, geuf mig ein oirtsche dan goan ig verbie. Een dergelijk vastenavondlied wordt ons ook bekend gemaakt door Dr. J. van Vroren en M. A. Branprs Buvs, Nederl. baker- en kinderriÿmen, 4% druk, Leiden, 1894, bl. 68: LS, À à — à — NN a = SD — rer ’k Heb zoo -lang met den foe - ke - pot brood te koo- pen; foe - ke - pot -te - ri, foe - ke -pot-te - rij, Slot. ÉD sr — .. É . . .. . . geef mij een oor-tje, dan ga ïk voor-bi. Hier woonteen rij - ke man, --p-É N—-X NN — pt NN D me sn R AN Emme à ] à NN E ee en ee En PSE 1 F- I die zoo-veel ge-ven kan; veel zal hi ge-ven, lang zal hij le-ven, » # RS np —R — \ 3 = — =N E ds — = — _ - dr = © : si za -lig zal hi ster-re-ven, den he-mel zal hi à ni : a FR — | à —— x st ra 3 o # ne h— + Î = a SE De a Er Vas -ten - a - vond ist van : - vond, klink op de bus- se, PS EE RS à D mm à 2 ee 2 — CE = al-le mooi-e meis-jes heb-ben een man be-hal-ven ik en min zus-se. Ne Net PRET Et PE En (2 6 foe - ke - pot - te - rij, geef mij een oor-tje, dan ga ik voor-bi. De regelen: ,Hier woont een rijk(e) man”, enz., ook te vinden in de lezingen À en B van het hierna gebrachte St-Maartenslied, worden aangehaald door G. J. BorkenooGen, Onze rijmen, Leiden (1893), bl. 32 en 34 als sporen dragend van het stafrijm en als voorbeeld van het oude metrum. De zangwijze herinnert voor een deel aan de tweede melodie, variante van »Tusschen Keulen en Parijs” (zie hierna), die op hare beurt verwantschap heeft met de zangwijs van het Paterliedeken. Bij dezelfde schrijvers vindt men nog deze lezing: ’k Heb zoolang met den rommelpot geloopen, ’k heb geen geld om brood te koopen; rommelpotterij, rommelpotteri, geef mij een oortje, dan ga ik voorbi. Dan ga ik naar de heeren, en laat mijn potie smeren; dan ga ik naar de Franschen, en laat mijn potje dansen; dan ga ik naar den smid, wat is mijn potje wit! Moeder, speld min doek wat net, t’avond komt min vrijer; komt hij niet, ik haal hem niet, dan slaapt hij in mijn armen niet : dan haal ik Jacob Jansen, die speelt al op den rommelpot, en ik zal daar bij dansen. Baron de Reinsberg-Düringsfeld leert ons nog een rommelpotlied van Turnhout kennen : 1327 Vastenavond, goede gebuer, ik heb nog geenen man. Ik heb nog een klein hoentjen dat moet er t’ avond aen, enz. J. rer Gouw, De volksvermalken, wil dat de rommelpotliedjes, dit eigenaardige hadden, dat er altijd van een pannekoek inkwam, en dat het refrein was: ,ho, man, ho”. Dat er uitzonderingen op dien regel waren, blijkt reeds aan het liedje door de Coussemaker aangeteekend. ,Heet het ding in Holland rommelpot”, zegt ter Gouw, ,in onze oostelijke provinciën heet het foekepot (van foeken — stooten, strommelen), wat eigenlijk + zelfde beteekent; maar de Hollandsche naam heeft door Vondel's ,Rommelpot” eene letterkundige vermaardheid verkregen. In Limburg heet die bedelpartij fooien jagen .. . .? J. H. Scuerrema, Nederl. ldr. uit vroegeren tijd, Leiden 1885, nr. 20, bl. 47, deelt een ,Vasten-avonds-liedt” mede: ,leuchdigh volckje, ras, ras, ras”, met de melodie: ,Qu'il est bon bon bon bon bon”, waar in de tweede strophe de ,rommel- pot” voorkomt, en een tweede lied, nr. 21, bl. 48: ,Vasten-avont. Vois: Liereman”, waarvan het eerste couplet volgt. In den voorlaatsten regel van elke strophe wordt het snorkend geluid van den rommelpot weergegeven: De Vastenavont die komt an, wy singen ho man ho! Geeft ons een pankoek uit de pan, en so menheer al so. En nu ‘+ Vasten avont is nu zijn alle keeltjes fris, dirdon, dirdon, dirdon van dirdon deyne, het spelen gaat gewis. Onder nr. 42 der ©. en n. Hollantse boeren lieties, vindt men eene melodie: .de Rommelpot”, die echter ver beneden de eigenaardige melodie uit Fransch- Vlaanderen staat: + ae 2 PAR : L : à ee : De ,rommelpot” is mede in Duitschland bekend. »Rummeltopf-” of ,Knurrpott - ; : | = : LE liederen, die op Kerstnacht en op Vastenavond werden gezongen, vindt men bij ERK Ge mm ge ao SRE nrE EE — — RES 132 8 u. Bônme, Deutscher Liederhort, III, nr. 1202, 1203, 1212, 1213. De schrijvers leeren ons, dat de rommelpot, die bij Pragrorius, Syntagma musicum, 1619, is afgebeeld, ook in° Spanje, onder den naam van ,Zambemba” bekend is. — Een vastenavond-rommelpotlied” vom Niederrhein” met aanvang: ,Rau, rau, Rommels- düppen”, en met de melodie, treft men ook aan bij A. Wizx. VON ZUCCALMAGLIO, vervolg op Krerzsonmer, Deutsche Votksldr., II, nr. 276, bl. 501. 373. Hier komt onze viere Pinksterblom. ot ; j EE — | ! At C0 = = 5 | + } ° > C= En L CE L æ PE æ L LE [2 = Hier komt on -ze vie-re Pink-ster-blom, en ziÿj komt het PES N 5 I ) In | + NN = = Hs rl à À ; + = = EC x LÉ æ 2. LE DE FE TR TRE ORNE SNS e Le e lan - ge jaar niet we - der - om. Hier komt onze viere Pinksterblom, en zij komt het lange jaar niet wederom. Tekst en melodie. Welwillende mededeeling van den heer E. Brandsma te Hilversum, die zich de eerste strophe met de melodie herinnerde van het lied door hem in zijne jeugd te Bolsward gehoord. Daar werd het, alleen op Pinksteren gezongen, langs de huizen, door kinderen op primitieve wijze met bloemen getooïd. Volgens den opgegeven aanvangsregel heet het: ,onze viere Pinksterblom”, doch uit hetgene volgt, blijkt, dat men ook zong: ,onze fiere Pinksterblom”. — De melodie, welke zonder twijfel oud is, is ook de eenige ons bekende oude zangWijs bij een Pinksterlied behoorend. De scansie: ,Hier komt”, voor: ,Hier kômt”, is ongewoon; doch wij geven de melodie zooals wi] ze ontvingen. . Evenals de komst der lente al zeer vroeg zinnebeeldig werd voorgesteld (abel spel ,Van den Winter ende van den Somer” ; half Nederlandsch, half Duitsch lied Van den zomer und van den winter”), werd de naderende lente ook verbeeld, zegt Dr. Karrr, Het lied in de M. E., bl. 299, onder de gedaante van een jong meiïsje, dat met bloemen bekranst in een plechtigen optocht werd ingehaald. In lateren tijd, — zegt dezelfde schrijver, bl. 300, —werd deze inkomst der Pinksterbloem niet veel meer dan eene bedelpartij. Van de oude liederen bij de inhaling gezongen vond Dr. Kalff geen voorbeelden. Alleen in een geestelijk Nieu Medenblicker liet-boeck, 1631, bl. 86, trof hij een lied aan ,op de wijs: van ’t Pinexterbloems sang. Het reed een ridder ete.” ; daarbij nog een ander onder den titel: , Van de Pinexter-blom”, voorkomend in Olipodrigo ofte Dordrechts-Vermakelyckheydt, 1646, bl. 122. 84 bl. 145 van de eerstgenoemde verzameling leest men: ,Dese voorghestelde liedekens zijn ghestelt bearbeyt en ghemaeckt door Jan CÜLazssoon WEesreRMAN”, — en op 1330 Het eerste, naar de uitgave verschenen te Wormer-veer, 1646, bl. 86, vangt aan: Min ziele looft den Heere / mijn geest verheugt u in u heylant ende prijst Godt meer ende meere / die u heeft aensien in uwen stant. Het bedraagt zeven strophen en is onderteekend: ,AI u doen denct na”. Op bl. 146: ,Dese navolghende liedekens zijn ghemaect van verscheyden personen.” 2} J, Het tweede lied, waarvan de eerste strophe wordt medegedeeld door Dr. Kalf, werd, volgens de uitgave van 1676, bl. 121, gezongen op de wijs: ,Mijn engel is vol vreughde, etc.”. Ziehier den volledigen tekst : Ey luytjes, wilt wat wijcken, en staet een weynigh om, siet hoe hier komt aen-strijcken de fiere Pincxster-blom. Laet ons nu een deuntjen queelen, op dese Pincxster-feest ; dit soet geluyt kost maer een duyt, laet het u doch niet verveelen; luytjes, jy hebt mee jonck geweest. ’t Is beter te aenschouwen de soetheydt van de jeught, als dat men met de ouwe luy heeft veel ongeneught. Wilt ons met geen stooters loonen en speelt soo niet het beest : want s00 ghy ons loont met een gons, gierigheydt sult ghy betoonen; luytjes, jy hebt me jonck geweest. Dit moy vercierde kroontje, dat munt soo kostelijck uyt, daer heeft mijn suster Proontje oock me geweest de bruydt; hadt jyse eens sien trede, cx en sy stingh soo bedeest, sy stondt te prick, en sagh gelijck dese Pinexster-blom oock mede : luytjes, jy hebt mee jongh geweest. Siet al ons mooye goetje, is ‘t niet wel net en reyn? Ons leydsman is geen bloetje, al is hy jonck en kleyn; onse Karelmelcks dief-leyer is een soo nobelen geest ; siet hem eens aen, siet hem eens staen; ’tis geen Joost noch drooge vrijer ; luydtjes, jy hebt me jonck geweest. Nu Pinexster-blom set vaerdigh jou montje in de plooy, en beyd’ jou hantjes waerdigh, en beyd’ jou zijtjes mooy; wie sal ons nu helpen singen ? ’k Singh dat mijn keel is hees: als daer geen vreught is by de jeught, wel dan zijnen ’t slechte dingen ; luydtjes, jy hebi mee jongh geweest. 6. Dit hempje heeft mijn susje 7. Prince, wilt hier op mercken : selfs oock uyt-gesoopt; aensiet de kindtsheydt, want sy sal my geven een kusje kinders doen kind're wercken, want sy op duytjes hoopt. zy toonen haer verstandt, Poppe-goetje sullen wy koopen, die u doen oock ginck beschouwe ; ’k wou dat jy ’t dan wat prees; ‘t schoeyt al op eenen leest, dit mooye goet hierom met vliet is t dat ons doet veracht het niet, met de Pinexster-blom te loopen; wilt het ons ten goede houwe, luydtjes, jy hebt mee jongh geweest. luytjes, jy hebt mee jonck geweest. Naar aanleiding van hetgene wordt gezeid door P. H. Wrrxaw», in zijn Aand- boekje der aurdrijkskunde van Noord-Holland, nl. dat het Pinkster-bloemzingen te Schermerhorn zeer lang heeft stand gehouden, wordt door Boumax, De navorscher, II (1852), bl. 186, medegedeeld, dat dit gebruik ,nog heden ten dage op vele Noord-Hollandsche plaatsen is bewaard gebleven”, en wordt ook de vraag gesteld of iets dergelijks in andere Provinciën plaats heeft en vanwaar het zijn oorsprong neemt. De vraag wordt van verschillende zijden beantwoord in jaarg. III (1853), bl. 184 vlg.. Daar verneemt men, dat deze gewoonte ook heerscht in Noord-Brabant, in Limburg en in Overijssel, waar een klein meisje met linten en bloemen opgesierd, door een troep jongens en meisjes wordt begeleid, die het volgende liedje opdreunen: Dao kum’ wie met den pinksterbroet aon, we kumt maor ienmoal ien ’t jaor. Aol, die ons nie gieven wol, den kan ons laoten staon. Een zeer aandoenlijk lied op eene 2er aangename wijs”, naar hetgeen door den correspondent L. G—T. wordt verzekerd. De melodie is echter achterwege gebleven. Volgens hetgeen wij nu vernemen van Craroena [M. Rozsr Mz.], bestond, voor eenige jaren, hetzelfde gebruik ook te Heeswijk en te St. Oedenrode. , Het geschiedde niet troepsgewijze, noch door jongens. Een meisje, in ‘t wit gekleed, d. i. door een hemd over hare kleeding te trekken, met allerlei bont papier beplakt, en opgesierd met bloemen, en met een zoogenaamden bloemenkrans tot hoofdtooisel, ging langs de huizen rond, om al zingende eenige centen bijéén te gàren, welke zij dan met hare kornuitjes in allerlei brasserijen verteerde”. Haar liedje luidde : Hier is die schoone vierpinksterbloem. Waar komt zij af gegangen, met een rozenkrans om haar hoofd, met twee geblazen wangen. Mooi meisje, als ge niet deugen wilt, zal ik u gaan verkoopen, en brengen u voor de spelmakersdeur, en laten het velleken stroopen. 1332 Graf maak het mi) (?) en maak het graf wat wijder, daar zal een koningsche dochter komen liggen met een klein kind ter zide. Keer u nog eens om, Pinksterblom, een stuiver of een halve in de kom. Verder wordt, t. a. p., vermeld eene bijdrage van D. H. van pre Scaeer, voorkomend in Denthsche volksalmanak, 1843, bl. 193—6, onder het opschrift: »Kindergewoonte op ’t Pinksterfeest te Koevorden”. Op den eersten Pinksterdag vergaderen de kinderen van beider geslacht in de algemeene weïde en letten op welke koe, van den stal komend, de laatste de weide binnentreedt. Het dier wordt met groen omhangen en door de kinderen, onder het zingen van het volgende liedje, de stad binnengeleid : Pinksterbloed, Oranje-zoet, hoe zit je zoo diep in de veeren? Had je wat eerder opgestaan, dan had je geen nood gekregen. Volgens eene aanteekening van den correspondent beteekent ,Pinksterbloed” zooveel als ,Pinksterluijaard”, en hoort men ook: ,Pinksterbroed”, d. i. ,Pinksterbruid”, In denzelfden almanak voor het jaar 1844, bl. 120, wordt het volgende medegedeeld : »Het kind, dat op Pinkstermaandag het eerst de koeïjen van stal gedreven en in het land hecft gebragt, is ,vroegrijp”, het tweede ,daauwworm”, het derde ,midden in den ton”, en dat ze het laatst van stal heeft gedreven en in het land gebragt, ‘,nustkoek” of ,langslaper”. — De overigen hebben geene bijzondere namen, maar er is een kleine jongen bij, die op een horen blaast, totdat hij een hoofd krijgt zoo dik als een bullekalf. Deze opgenoemden worden allen met bloemen en groen gestrikt en alzoo binnen het dorp geleid, onder het algemeen geroep: Nustkoek, nustkoek, zitst dou zoo diep in de vaerren, kanst het geroup niet heurren, hast dou geen oogies van kiekerdekiek, komst ja te laat met de koen’ op den diek. En zoo gaan de kinderen geheel Zuidlaren door en ontvangen bij ieder huis voor hun gezang iets, hetgeen zij naderhand onder elkander verdeelen.” VAN DAzE (Groot Wdb. der Ndl. taal, vierde druk, 1898) verklaart het woord Pinksterbruid aldus: ,v. (gen.) op Pinksterzondag begeven zich op sommige plaatsen de melksters naar de weide om de koeïen te melken: na het melken komen Zij op eene bepaalde plaats bijeen, waar zij eene koningin (Pinksterbruid) kiezen en zich met jonge mannen vermaken.” 1333 Verder wordt in Den navorscher, 1853, t. a. p., naar D. Bupnixén's Verhandeling over het Westland, bl.-210, 211 en 351 medegedeeld, dat de jonge dochters in Gelderland zich op den Pinksterdag met de uivers- (ooïievaars) bloem sieren, Waaruit men moet afleiden, dat de Pinksterbloem onder het getal der gewijde bloemen behoord heeft. , Waarom was zij aan den heil-leuver gewijd?” De Geldersche benaming schijnt het aan te duiden. ,Zoowel als de Duitsche: , Pfingstritt”, het ,Pfingstschiessen, Pfingstbier”, beschouwt Buddingh' onze ,Pinksterfeesten”, gelik vooral ook ,St. Jans- dag mid-somer” (in het Friesch ,Sumers-nachte” en ,mids-zomer” genoemd) benevens de feestvreugde op die tijden, als overblijfsels van vroegere , Baldr's- of midzomer- feesten”. — ,St. Jan trad in de plaats van Balder, den goeden en schoonen, den god, wien de langste dag van ‘t jaar gewijd was, en die zijnen zetel had in den glanzenden burg ,Breidablik”, het zinnebeeld (bij de Germanen) van den helderen zomerhemel” (J. rer Gouw, De volksvermaken, D]. 235). Nog vindt men in Den navorscher, V (1855), bijblad, bl. XXVII, vier liederen door @....c opgeteekend te Zalt-Bommel, doch waarin al zeer weinig herinneringen aan het Pinksterlied te vinden zijn. Het eerste: ,Herderinne, waar wilde gij heen?? is een zuiver 17d-eeuwsch herderslied; het tweede: ,Langs defr] velden bedaauwde wegen” is van dezelfde soort. De vierde strophe: Heer Koning ‘’k wil uw hof niet laten, al voor geen herderinne zoet; maar voor den herder met zijn schapen, daar ben ik voor opgevoed, behoort bij een lied in den aard van ,Ey, schoone nimph” (Koning en herderin, zie T, nr. 58, bl. 302 hiervoren); het derde: ,Daar reed een heer, hij was alle gemoed”, is eene zeer bedorven lezing van een oud ridderlied. De ,heer”, waarvan spraak is: draagt er een wandelstok in zijne hand, hij reist er al meë door het morgenland. Het morgenland. Wat staat voor mijn deur? Daar staan twee hupsche mooïje meisjes veur. De eene die was hupsch en de andere fijn en de derde slaapt mij er een kransje alleen. Dus een lied in den trant van ,Het voer een ridder jagen”; zie I, nr. 51, bl. 177 hiervoren. Het vierde, t. a. p., medegedeelde lied luidt: 1. Op eenen pinksteren mariedag vreemde landen zoo veeng in alle t mooi meisje al in de kraam lag. 1334 2. Wat vond zy in haren wegen in haar wegen, wegen staat? . een maagd van zijden zijden kleeren roode roosjes te plukken zou gaan. 3. Zï plukte maar alle de rozen niet meer als eenen rozenhoed, van finkel goud anderhande rozen die den ruiter zoo mooïelijk stond. 4 Van goud zoo was er het duifje, van zijde zoo was er de snoer, dat zijn er maar ligtelijke vrouwen die de dochter sprak tegen de moer. Hier hebben we alweer met fragmenten van eene oude ballade te doen. Noch de uitleggingen van den uitgever, noch de verklaring van J. rer Gouw, t. a. p. bl. 228, dat ,het middeleeuwsche mysticisme de Pinksterbloem of Pinksterbruid, evenals den Meïboom, op de H. Maagd toepaste”, zijn in staat om aan die regelen een zin te knoopen en hun een nieuw leven in te blazen. Overigens deelt laatstge- noemde veel bijzonderheden mede over de ,Pinkstervreugd”, en doet ons ook als een »proeve van kinderachtigen onzin” een Groenloosch Pinksterliedje kennen, dat ,als eene kleine bijdrage voor de litteratuur in Den navorscher (IV [1854], bijblad, bl. XXV), opgenomen, maar door Dr. G. D. J. Schotel (Het Oud-Holl. huisgezin, Haarlem 1868, bl. 212) aan de weeskinderen te Purmerend gegeven is: De Pinksterbruid, die gaat vooruit, haar voetjens die willen niet hooren; en als ze dan niet hooren wil, dan gaat de bruid verloren.” J. ter Gouw voegt er bij: En ’t zou in ’t minst geen schade zijn, ging ook dit lied verloren, en besluit, in tegenstrijd met Buddingh, dat men in die ,fiere Pinksterbloem” van de middeleeuwen geene (ermaansche godin te herkennen heeft, daar bij onze heidensche voorouders geen spoor te ontdekken is van een godsdienstig feest, dat den grondslag der Pinkstervreugd zou kunnen uitmaken, en dat deze ook niet is af te leiden van de Floralia der Romeïnen. Onze voorouders, zegt ter Gouw, konden even- goed als de Romeïinen zien wanneer de natuur zich met bloemen tooide, en konden dus wel een zomerfeest vieren zonder een Romeinsch exempel noodig te hebben. De navorscher van 1885 bevat de zangwijzen van de vier aangeduide liederen, doch er is hoegenaamd geen bewijs, dat deze zangwijzen ooït bij Pinksterliederen hebben behoord. Op de volgende strophe gezongen te Sittard en voorkomende in De Maasgouw, 1ste jaarg., nr. 44 (men vindt ze mede in ‘t Daghet, Hasselt, 29e jaarg. 1888, bl. 176), was de heer J. H. Scheltema zoo goed onze aandacht te roepen: Melden we nog ten slotte het liedje, dat ons wordt bekend gemaakt door 1335 Päenkste broet, de wien is oet, tappe, tappe bier; Hät er gei geljt mee in de tesch, Da[n] kümp er ouch neit wijer. G. J. BoekeNooGEN, Onze rijmen, bl. 61: Over de Duitsche Pinksterliederen, waarin ook spraak is van de ,Pfinkstkau” (Pinksterkoe) en ja van den ,Pfingstochs” (Pinksteros), zie Erx u. Bünme, Deutscher Liederhort, II, nr. 1243, bl. 145 vlg.; — Bünme, Deutsches Kinderlied und Kin- derspiel, nr. 1638, bl. 350 vlg. Daar komt de vurige Pinksterbloem, daar komt zij aangegangen met een schoon rozenhoedje op, al met twee bloeiende wangen. Dit zingen de vogeltjes jong en oud, zi) dansen en zij springen. Allee, allee, als goud amathee, zoo fijn, zoo fijn als rozemarijn. Pinksterbloem is opgestaan, alleen, alleen naar bedde gegaan, al met twee bloeiende wangen, al met een gouden zweepstok, met een schoon rozenhoedje op; en al mijn geld en goed is op. go A NÉE 374. Sinte Maertens vogeltie. ef À = ane NE NT — À NE NE = fe = o- EE RE Re ee) Sin - te Maer-tens TETES À A'— — — = N regt o- ver den Ryn, waer dat-ter vet - te = DER Eee Ne EE eZ = RE, ver-kens zyn. geeft ons wat, al-le hen-ners leg-gen wat. —— H e I] # SE # (2 Î CEE Hier weunt een die ons wel wat ge - ven kan; K] à a _— a — — | lang zal hy le ven; _—_— —_ = RTE nr he - mel-ryk be - ër- ven. Se — ÈS LA loopt den trap naer op; zy tast wel in den Re a EN — à= = e = SE = | no - ten -zak. 2 tast wel niet daer - ne - vens; zal ons wat gaen Ée—— he ù ee | Geeft wat, houd wat, ‘’tnaes-te we-der wat. D de vor-sten daer han -ge lan - ge wor-sten. lan - ge, laat de laet ons niet - te han - gen. ee | AN — hp — + = == À = = lan - ge staen; wy moen nog een huys voor-der gaen. eh houd wat, 7t naes - te Sinte Maertens vogeltje is met zyn rood kapeugeltje gestoven, gevlogen regt over den Ryn, waer datter vette verkens zyn. Goed vrouw, geeft ons wat, alle henners leggen wat. Hier weunt een ryken man, die ons wel wat geven kan; veel zal hy geven; lang zal hy leven; zalig zal hy sterven, het hemelryk beërven. we - der wat. Martijn! turref in de murref, 1338 De maerte loopt den trap naer op; zy tast wel in den notenzak. Zy tast wel niet daer nevens; zy zal ons wat gaen geven. Geeft wat, houd wat, ’t naeste jaer weder wat. Boven in de vorsten daer hangen lange worsten. Geeft ons de lange, laet de korte hangen. En laet ons niet lange staen; wy moen nog een huys voorder gaen. Geeft wat, houd wat, ’t naeste jaer weder wat. LAS Sinte-Maertens vogeltje al met syn rood keuveltje is gebooren in wit satyn! De plumkens die van vooren zyn zullen zyn voor Benjamyn. B. Martijn ! turref in de murref in de maneschijn, gooï in de mos, gooi in de wijn! hier woont Sunte Martijn. Martijn had een schaartie, dat wou niet knippen, Martijn had een messie, dat wou niet snijen, Martijn had een touwetje, dat wou niet knoopen. Greef me-n-een turrefie of een houtjen en laat me daarmeë loopen. 1339 3. Hier woont n rijkman, die veul geven kan, veul kan i geven, zalig zel i leven, zalig zel i sterreven, de hemel zal i erreven, God zal em loonen met honderdduizend kroonen. met honderdduizend rokkies an! hier komt Sunte Martin an. B°. Turref in de murref en de maan die schint. De meid is mooï al is ze wat zwart. De molen is verbrand. Daar is geen beter meid in Holland. De brand vliegt in de lantaren, de vonken vliegen er uit. Wie heeft buurman dronken gemaakt? Steven van der Klokken! Sinte Maarten is zoo koud. B: Sinte Maarten is zoo koud, geef m’ een turfjen of een hout, om mij wat te warremen met min blanken arremen! Geef wat, houd wat! ’t Ander jaartje weër wat. Een zakje met zemelen, een zakje met kruid — hier hangt de gierige duivel uit. Sinte Maartens avond. C. DS [1 SEE CO Een mm pe Sin -te Maar-tens - a - vond, én mijn tor - re gaat mee, 1340 a > a — —— tor - re gaat mee, en min tor -re En mee naar (Gent. En a —— : 4 C2 a EE — als mijn moe-der koe-ken bakt, ’kzit-ten er zoo geern om-trent. IE o Stook vier, maak vier ter ee -re van sin-te Maar-ten ïs hier. a IE In zijn bloo-te ar - re-men, hi zou z00 gee -ren War-re- men. Ve et — L D ET Ep pl 2e 2— ni Drmsuie np a 2 pm EP pl PE — el ’kZet-ten hem in een hoek - je, ‘’kge-ven hem daar een koek - je, | es RE SE Er e Er — — +? en —- | D ’kzet-ten hem on-der Fe ta - fe - le, ’k ge-ven hem daareen wa - fe - le, 2 ne pa —— — Fe SE a re te ee et 1 Sn SR — ‘’kzet-ten hem on-der den trap, k ge-ven hem daar een scho-tel pap. Sinte Maartens-avond, en mijn torre gaat mee naar Gent. En als mijn moeder koeken bakt, ’k zitten er geern omtrent. Stook vier, maak vier ter eere van sinte Maarten is hier. ‘ In zijn bloote arremen, hij zou zoo geeren warremen. ’k Zetten hem in een hoekje, ’k geven hem daar een koekje ; ’k zetten hem onder de tafele, ’k geven hem daar een wafele; ‘’k zetten hem onder den trap, ’k geven hem daar een schotel pap. 1341 Sinte Merten vandere genuchten. D. EVE: ) j N T es e-—]T N ù = =? EE] En =N A — — SSP mn D 1 == p; LE Er æ Sin - te Mer - ten van - de - re ge - nuch - ten, hi met fat \ = J \ À — —\ —\ —-: ne © —— à — FT D os PR n ER EPS | 1 ( ane L= © 7 Ge zij - nen grij-zen baard! Juf-frouw, wil ons ka - bas - ken wat Va eo EE a ss: L Ii Di Ï vul - len, en Jlaat ons niet lang meer staan; dan zul - len wi A L - ; Fée g: Ï Î F De RE — rs lus - tig smul-len! A -dieu, juf-frouw-ken, tot het naas-te jaar! (1) Variante. dan zul-len, enz. Sinte Merten vandere genuchten, hij met zijnen grijzen baard! Juffrouw, wil ons kabasken wat vullen, en laat ons niet lang meer staan; dan zullen wij lustig smullen! Adieu, juffrouwken, tot het naaste jaar! 1, 1. vandere = van de. Van daeg is ’t sinte Merten. Van daeg is ‘+ sinte Merten, en morgen is ‘t de kruk, wy komen uit goeder herten, en helpt ons uit den druk. (Gezongen). (Gesproken). (Gezongen). (Gesproken). (Gezongen). 1342 Wy zullen zyn leven van hier niet gaen, of wy hebben wat opgedaen : hout, hout, turf en hout, och! wy zyn zoo zeer verkoud:; kloeren kloeren haentje, een turfken, of een spaentje : hoe ver zal dat vliegen ? over de Merk en over den Rhyn, tzal nog wel een goede sinte Marten zyn. 1. Vandaag is ’t sinte Merte’ en morgen is ’t de kruk. Wij komen uit goeder herte, en helpt ons uit den druk. Wij zullen van ze lève van hier nie gaan of wij hebben wat opgedaan. Krij ‘k wat a’s te blieft ? 2. Ik weet nog wel ’en goei vrouw, die ons nog wel wa’ geve' zou, hoelank zal ze lève? honderd jaar en eenen dag, zoolank ze kèès en brood mag. Krij ’k wat a’s te blieft ? 3. Haut, haut, turf en haut, ’n turfken of e’ spaantje, kloerekloeren haantje ? hoe wijd zal da’ vliege’? over de mer’t en over de min, t zal nog wel ’ne goeie sinte Merte zijn. Wanneer ze niets krijgen : (Gezongen). Tekst en melodie. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 34, bl. 96, ,Sinte Martens-lied”. G. J. BogkexooGen, Onze rijmen, bl. 25, geeft de lezing: 3. Ginder aan dat hoog huis, daar hangt ’ne zak mee zemelen uit, zoo menige zemel, zoo menige luis, schupt da’ wif in ‘t sch... huis! 1343 Sinter Maarten heeft een veugeltje met een rood keuveltje, met een rood rood rokje an, dat is Sinter Maartens man. Keuvel, kovel, voegt de uitgever er bÿ, beduidt kap, maar de beteekenis van het woord is nu bij de meesten vergeten, van daar dat men met de oorspronkelÿke lezing ,keuveltje” aan het knoeïen is gegaan. Te Groningen, op St. Maartensavond (10 November), liepen de jongens met brandende lantaarns op een stok en zongen: Kip, kap, kogel, Sinte Meertens vogel! Welk een vogel was dit? Een gans, of een goudhaantje? J. mer Gouw, De volksvermalken, bl. 240, laat aan de Groningers de zorge dat zelve uit te maken, ofschoon hij overtuigd is, dat zij op St. Maarten liever een gans dan een goudhaantje op de tafel hebben. Alhoewel in de eerste strophe van A wordt gesproken van den Rijn en ofschoon van A! eene Duitsche lezing van de Rijnstreek (d. C., t. a. p., bl. 98—9) bekend is, moet men onzen tekst daarom niet als van Duitsche afkomst aanzien. D. C. houdt integendeel den door hem medegedeelden Duitschen tekst voor eene vertaling van den Nederlandschen. De tweede strophe van A en van E° wordt nagenoeg teruggevonden onder de rommelpotliederen (zie hiervoren, bl. 1325: ,’k Heb zoolang met den foekepot geloopen”). St. Maartens- en rommelpotliederen ‘t liep al, vanwege de jongens, op een schooïen uit. A?. D. C., t. a. p., bl. 99: dikwijls wordt nog bijgevoegd (vgl. het vol- gende lied): Sinte-Nicolaes van Tolentyn, brinkt een koekje van lekkerdynk, lekkerdynk met saffraen zal al in myn koffertje gaen. Myn koffertje is te verkoopen tien pond en een half. Een koeye en is geen kalf, een kalf en is geen zwyn, ’t gae morgen Sinte-Maerten zyn. J. ver Gouw, t. a. p., bl. 243, deelt de volgende Medembliksche lezing mede: Sinte Maertjens veugeltje zat al op ien heuveltje, zat al op ien stokkie, met zijn rood rood rokkie, enz., éme = NE. E Se mime vtt a mt 2 Denis 1344 en is van meening dat ,rood rood” hier voor ,rood goud” staat, en dat hier zeker geen gans, maar een goudhaantje bedoeld wordt. Frrmenron, Germaniens Volkerstimmen, I, 139, geeft inderdaad een Martins-lied (,Mundart der Altmark”) met aanvang: Martens, Martens Véägelken, Met dien vergülden Klüägelken. In den Reinaert, ter plaatse waar Tybeert de vaart naar Maupertuis, Reinaert’s slot, onderneemt, leest men, naar Dr. W. L. van Hezren’s uitgave, v. 955—60: Doe zach hi (Tybeert) van verren ende vernam, waer Sente Martins voghel ghevloghen quam, ende riep: ,al heïl, edel voghel, kere herwaert dine vloghel ende vliech te miere rechter hant!” J. F. Wrzsems, in zijne uitgave van den Reinaert, bl. 43, v. 1047, teekent | aan: ,Sente Martins vogel, de kraai en volgens sommigen de gans”. Dr. Kazrr, Het lied in de M. Æ., bl. 378, steunende op Simrock, Handbuch der deutschen Mythologie, bl. 534, neemt den St. Maartens-vogel voor de kraai of den op de kraaiï gelijkenden zwarten specht. Zie hiervoren I, nr. 90, bl. 391, het lied: ,Het wayt een windeken”, str. 6, v. 4. Zie nog J. rer Gouw, Noord en Zuid, VII, 1, waar St. Maar- tensvogel = gans of bergsijsje, en Verpam, Mnl. Wdbk., i. v. Martijn, volgens wien ,de verklaring niet vast staat”. Reeds in de oud-fransche bronnen van den Reinaert, namelijk in Méon’s uitgave (zie van HEeLren, t. a. p., bl. XV vlg.), komt de door Tybeert ontmoeten vogel, ,l’oisel Saint Martin” voor. Maar ook de Franschen zijn het over den aard van dien vogel niet eens. Larousse, legt het woord ,oïseau de St. Martin” uit door ,busard”, in het Nederlandsch : buizerd of muizenvalk ; in Revue des tradit. pop, Paris, VI (1891), bl. 204, heet het: ,l’oiseau diversement identifié, de Saint Martin.” B. Horrmanx v. F, Nüiederl. Volksldr., nr. 181, bl. 321, overg. uit Den navorscher, I, bl. 64. Zoo zongen de kinderen te Amsterdam in de eerste dagen van November en zamelden turf, hout en geld in. — Zelfde tekst, J. rer Gouw, t. a. p., bl. 240 vlg., wien wi de hier volgende aanteekeningen ontleenen. Vanouds werden op St Maartensavond, groote vuren ontstoken waarbij men danste en sprong, wat soms aanleiding gaf tot baldadigheden, in zoo verre dat eene Dortsche keur van 1445, | ten gevolge van de ,veel onrelikheden” door ,die jonge boefkens” op St Maartens- | feest bedreven, de ouders aanmaant om op hunne kinderen te passen, met bedreiging | van zware straffen tot besluit. Tot in 1830 werden in Noord-Brabant nog schier in elk gehucht of elke wijk, op een heuvel in de heïde of in een akkerveld, Sint-Maartensvuren gebrand (P. N. PANKEN, Ons Volksleven, Brecht, VII, 1895, bl. 181 (lees 121). -— Sedert vele jaren reeds werd het Sinte-Mertenvuur te Werchter (Brabant) door het gemeentebestuur verboden, omdat de kwâjongens niet ver genoeg van de mijten en schuren der verontruste boeren verwijderd bleven (J. Bors, Honderd oude Vlaamsche liederen, 1897, bl. 249). — Zie mede Dr. G. D. J. Score, ,Leven van Martinus (Bisschop der Galliërs), 1345 zijne vereering na zijn dood in het St. Martinsfeest”, in Tilburgsche avondstonden, Amst. 1850, bl. 3—96. Murref in het Amsterdamsch, zegt ter Gouw, is #0nd, maar niemand steekt turf in zijn mond, ‘t woord is dus hier alleen gebruikt om ‘t rijm en de alliteratie tot hulp te komen. ’t Schaartje, mesje en touwtje, zou men kunnen toepassen op het afsnijden van St. Maartens mantel en het toeknoopen van denzelfden mantel, maar ’t heeft allen schijn dat die dingen betooverd waren en door het vuur moesten gezuiverd worden. — De ,honderdduizend rokkies” (rokjes) zijn de belooning van den man, die zelf kan lijden om anderen te dekken. — ,Gooi in de mos”, namelijk: in uw keel. In Frankrijk drinkt men op St. Maartensfeestdag nieuwen most en nieuwen wijn; in Holland deed men ‘’t ook. Daarom zong men: Sint Martijn, Sint Martin, ’tavond most en morgen win. In ’t Noorden van Duitschland stond de St. Maartensdronk in hooge achting: Wer sich vol sauffen kann, wird ein rechter Martins-mann. Ook in ’t Zuiden werd hij niet minder vereerd. De Italiaansche Pontanus schreef in de tweede helft der XV eeuw, dat de iverige vereerders van St. Maarten het eene schande achtten op zijn feest niet dronken te zijn. En nog ten tijde der Kerk- hervorming wekte het vermoeden van ketterij, als iemand den St. Maartensdronk weigerde. Dr. J. WinkLer, Jets van St. Maartensdag in de Noordelijke gewesten (Rond den Heerd, 27 9ver 1887), leert ons de volgende lezing kennen: Rood, rood rokje, Sinte-Maartens stokje, Sinte-Maarten is zoo koud, Geef ‘em een turfken of een hout, Om ’em bij te warmen Met sien bloote armen. Het ,Rood, rood rokje” treedt hier weer te voorschijn. Nu, wat het séoke betreft, volgens Dr. Winkler staat het in verband met de op stokken gevestigde brandende keerskens, door de jongens al zingende rondgedragen, keerskens die zÿ in uitgeholde en handig uitgesneden groote rapen zetten, om te beletten dat die lichtjes zouden uitgebluscht worden door den wind. De heer J. H. Scheltema deed mij opmerken, dat de mantel van St. Maarten rood wordt afgebeeld, en dat ’t wapen van Utrecht, verbeeldend den mantel van dien heilige, voor de rechterhelft rood, voor de linker wit (blank) is, omdat die helft is afgesneden. 85 … tbe, è mit porn trot pme eee PRE RE 1346 Zoo dit stokje daar maar niet staat voor ‘t lieve rijm? Ten ware het betrekking had op de St. Maartens-kruk, waarover verder. Te Veurne (West-Vlaanderen) zijn de uitgeholde rapen ook in eere (BARON DE Renssure-Dürinesrezr, Calendrier belge, 1862, II, bl. 268), wat niet belet dat de papieren lantarens daar mede sinds lang in gebruik traden. Nog jaarlijks op den avond van St. Maarten, loopen de Veurnsche kinderen met hunne brandende kaarskens de markt rond, terwil ze onophoudeliÿjk zingen: ,Sin Martin, houle, boule boule”, enz. Dit liedje dat, naar ik van mijn vriend Prof. J. Vercoullie vernam, insgelijks te Oostende en te Nieuwpoort bekend is, wordt daar gezongen verschillende weken vô6r het feest, dagen achtereen. Ongetwijfeld is het uit Frankrik overgewaaid, want Veurne ligt bijna aan de Fransche grens. De heer Cesar Depagie te Veurne was zoo goed het voor ons te noteeren: a — m7 = É 4 = e F Sin’ Mar - tin bou-le, bou-le bou-le, Sin Mar-tin bou - le, Pakt een stok en slaathemop zijn kop Op-dat hij zee-re deur-loopt. Datzelfde liedje wordt teruggevonden bij Desrousseaux, Mœurs de la Flandre française, Lille 1889, po E SE — Saint-Mar-tin bou-le, bou-le bou -le! Donn’ des cro-quan-dou-les, Dans la rw des Ca - pu-cins, Donn’ des bou-dins! Donn des bou - dins. Desrousseaux vertelt, naar V. Derone, Histoire de Dunkerque, hoe St. Maarten eens zijn ezelken had verloren en het dier hem door de kinderen werd teruggebracht, en hoe ,pour les remercier, Saint Martin les gratifia des dragées qu’ avait produites sa monture, et qu'il changea en délicieuses pralines”. »Croquandoules? waren eene vroegere Duinkerksche lekkerniÿj, eene soort van ,macaron” : B2. J. ver Gouw, t. a. p., bl. 246, Hoornsche lezing. Wat die mooie zwarte meiïd, die verbrande molen, die dronken buurman beteekenen, waarom Sint Maarten te Hoorn in Augustus gevierd wordt, weet t. G. niet te verklaren. Naar zijn vermoeden ligt hier eenig vergeten feit der Hoornsche geschiedenis ten grondslag. We zagen hoe te Oostende en te Nieuwpoort wordt met de papieren lantarens ter eere van St. Maarten rond- geloopen, niet onmiddellijk vôér zijn dag, maar einde Augustus en begin September. B5 Horruann v. FE, &. a. p., lezing van Leiden, ontleend aan Den navorscher, bl. 227. A4 ? 13547 Te Utrecht zong men (zie rer Gouw, bl. 243): Stookt nu vier, maakt nu vier, Sinter Maarten die komt hier, al met zijn bloote armen hij zou ’m gaarne warmen. Eerst wanneer men hun de deur voor den neus toesloeg, zongen de jongens: Een zakje met zemelen, enz. eene verwensching, door ter Gouw, bl. 242, uit de tijden van © ketterbranden afgeleid. Aan de ongelukkigen toch, die men ten brandstapel voerde, werd een zakje met kruit onder het kleed, voor de borst gehangen en ’t zakje met zemelen drukt »broodsgebrek? uit. Ook F. E. Derararce, Gesch. van Mechelen, Mech., IT, bl. 59, z. j. [1903], haalt een couplet in denzelfden trant aan, door de kinderen die ,niets krijgen”, tot slot van hun St. Maartensliedje gezongen : Hier achter in dat hooge huys, daer hangt ’nen sack met semelen, uyt; semelen in, semelen uyt, smyt dat vrouwken de vensteren uyt. In een St.-Truidensch Driekoningenlied uit het ineenloopen van verschillende liederen ontstaan, en te vinden in # Daghet, I (1886), bl. 115, worden de ,Zzemelen” insgelijks vermeld. Als de jongens niets krijgen in het huis waar ze uit ,heelen” gaan, zingen Ze: Ik kwam eene keer voorbij een deur der hoeng een zak met zemelen veur, zoo minnige zemel, zoo minnige luis, der zit eene gierige duvel in huis. Dezelfde bedelarij, met hare gelukwenschen — of verwenschingen — vindt men in sommige Fransche liederen terug, 0. a. in een Nieuwjaarslied uit de omstreken van Montbéliard (Franche-Comté), voorkomend in Revue des trad. pop., Paris, XIV (1899), bL. 2—3. Waar zij iets ten beste krijgen, zingen de kinderen, tot slot: Due (God) bénisse cette mâson, Monsieur X, ses bés gochons (20ontjes, garçons) Ses belles gaichottes (ineisjes) tout di long. Ontvangen de jongens integendeel niets, dan luidt het: Due vos dene des raitt”, aissai (muizen in groot getal), Ne tchin (toch hond) ne tchait (noch lat) pou les aittropai, Point de bâton pou lais tiuai (fe dooden). 1348 Tekst en melodie. C. Loorexs et Fevs, Chants pop. flam., nr. 187, bl. 228, Sinte Maartens-avond”. — Heeft wellicht het woord ,toren”, vraagt t. G., bl. 245, hier denzelfden zin als in ‘’tlied van den Ever: Ghi hebt te voren Ghedaen toren Den vorders miin, enz., dan wenschen de Pruggelingen op St. Maartensavond alle haat en kwaad van zich en den Gentenaars op den hals”. Maar die foren die naar Gent gaat, doet zich niet alleen voor te Brugge, maar ook elders in West-Vlaanderen (J. W. Worr, Wodana, bl. 87), en te Veurne (Baron pe RemnsBerG-DürinGsreLp, t. a. p., bl. 269); daarbï schijnt het moeielijk aan het woord {orre, hier voorkomende in den Middelneder- landschen, nog heden in West-Vlaanderen voortlevenden vorm (Ohd. ra), den zin van toren, onrecht, toe te kennen. Naar de welwillende mededeeling van den heer Cesar Depagie te Veurne, zingen de Veurnsche jongens: Sin -te Maar-tens a-vond, de tor -re ga’ meê na (Gent, en als mijn moe- der koek-jes bakt, ik zit er geern om - trent; zit 1k in een hoek -je, k krijg een beet - je koek-je; zit ik on -der den ta -fel, ’k krijg een beet - je wa - fel; nr. En zit ik al on-der den zol-der-trap,'kkrijg een groo-ten schopin min gat. R. Guesqurere, Volk en taal, 1893, bl. 104, ter plaatse waar het St. Maartens- feest in West-Vlaanderen door hem wordt beschreven, maakt ons bekend met eene zangwijs van denzelfden aard: Sin - te Maar-tens - a - vond de tor - re gaat meê naar Gent, enz. 1349 Te Gheluwe vindt men dezelfde wijs voor elke twee verzen herhaald, terwil men te Kortrijk zingt (beide lezingen in ‘# Daghet, 1888, bl. 154): | RE a —— Sin - te Maer-tens a - ven, de À Zoo St. Maartens-snoeperij op veel plaatsen met de vette gans gepaard ging, in Vlaanderen bestond zij vooral in wafelen en in pannekoeken. Van waar die St. Maartens gans? Dat St. Maartensdag reeds voor de invoering van ’t Christendom een Germaansche feestdag zou geweest zijn, is volgens ter Gouw, bl. 250, zeer te betwifelen, want men kan geen Germaansch feest aanwijzen, dat op of omstreeks den elfden November gevierd werd. Ook de gissing dat de gans een der vogelen van Wuodan zou geweest zijn, geeft geen licht. De ganzen worden op St. Maarten gegeten ,omdat zij dan het vetst en het lekkerst zijn”. Maar bliüft de vraag, waarom de Friezen en hun stamgenooten, de Hollanders, evenals de Engelschen, geen St. Maartens- maar een Kerstgans eten, terwil de St. Maartensgans thuis behoort in die gewesten van ons land, waar de bevolking van Saksische afkomst is gelijk ook in Duitschland ? Op die Saksische afkomst doelt immers het liedje, dat Westendorp in Westerwolde hoorde zingen : Er kwam een gans uit Sassen, uit Sassen kwam die gans, hi was zoo wel gewassen. gewassen was die gans. Van dit liedje deelen wij, hierna, de eenigszins met die van het ,Patertje” overeenstemmende wijs mede. In een Quodlibet von der Vügel Namen, van 1578 (Horrmanx v. F., Die Deutsche Geselschaftslieder, 1844, bl. 256), treden ,Enten” van allerlei aard ,zu besten sanct Martins Tag” te voorschijn. De St. Maartensvuren hebben sommigen doen denken aan de Germaansche, waar om gedanst en gesprongen werd (ter Gouw, bl. 18, 14, 19), en daarom ook al aan eene heidensche afkomst van het St. Maartensfeest; maar die vuren werden gewoonlijk ontstoken op dezelfde plaatsen waar ook de Paasch- en St. Jansvuren brandden (Id. 247) Misschien kan men in die vuren eene herinnering zien aan de legende volgens welke op zekeren dag, terwijl de heïlige de mis deed, een vlammende vuurbol boven zijn hoofd verscheen. Een beroemd schilderstuk van Lesueur, van het jaar 1651, La messe de St. Martin, geeft die legende weer. Tekst en melodie. D. J. Bors, Honderd Vlaamsche liederen, nr. 100, bl. 245, ,gezongen te Mechelen”; — F. E. Derararzre, Gesch. van Mechelen, Mech. z. j. [1903], I, bl. 62, aldus: 1350 Sinte Merten vandere genuchten, hij met zijnen grijzen baard, die in zijne oudere dagen nog uit het zingen moet gaan. Jufvrouw, enz. Por ne Moxr, Jets over Sint-Marten, Sinter-Greef en Sint-Nikolaas, in Volkskunde, IV (1891), bl. 27, zelfde tekst als bij Delafaille, buiten den aanvangsregel, die luidt : ,Sinte Merten van den negeristen”. Met Baron pe RernsBerG-DüriNésrezn, Calendrier belge, Brux. 1862, IT, 264, meent Delafaille, &. a. p., bl 69 vlg., dat dit liedje en nog een paar andere van St. Maarten, waaronder: ,Martinus had goey vrinden”, hunne verbastering hebben gevonden in schimpliedjes gemaakt tegen Merten van Rossum, ow de verwoestingen ten jare 1542 in het land en in de omstreken van Mechelen door hem aangericht en de gewelddadigheden op de borgers gepleegd. De hierboven aangehaalde tekst zou namelijk ontleend zijn aan deze strophe: Merten van Rossem vandere berugte, hy met synen grysen baert, die in syne oudere daeghen nog uyt swingelen moet gaen, borghers wilt syn cabascken maer vullen en laet hem niet langer staen, dan sal hy lustig smullen; adieu, borghers wacht u van syn schaer. Dezelfde schrijver haalt G. D. pe Azeveno, Chronycke van Mechelen aan, die na de door Merten van Rossum gepleegde gruwelen te hebben vermeld, er bivoegt: ,Uyt desen voorval is voortsgekomen dat de kinderen langhs de straeten jaerlijcks ontrent den Feestdagh van S. Marten plegen te roepen, onder andere de volgende woorden: ,Marten van Rossem den ouden trawant”, etc.; maer de selve kinderen, ofte om beter te seggen, de ouders dese historie niet kennende, seggen als nu seer onvoorsichtelijck: ,Sinte Marten”, etc., waer op men wel behoorde te letten.” (Vervolgh der Chronycke van Mechelen, van den jaere 1529 tot 1555, Loven, z. j.). Over een lied en andere gedichten tegen Maarten van Rossum, zie Dr. P. FREDERICQ, Onze historische volksliederen, Gent 1894, bl. 84 vlg., en Cornezra CATH. vAN DE GRAF, Middelndl. historieldr., 1904, bl. 189 vlg. E. J. W. Wozr, Wodana, bl. 196; E°. Ons volksleven, III (1891), bl. 28, uit Turnhout. Zie mede J. van Vcoten, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4% uitg., bl. 78 vle., waar men zestien verschillende lezmgen vindt, benevens een liedje gezongen te Graft en omstreken ,op 12 Nov. (Dag na St-Maarten)” : Keersje, keersje overloop, de wever is dood van Akersloot, Wanneer is hij gestorven? Gisteren avond bij de kaars. Volg mij maar achter mijn poepenaars. Sint-kruk is een heilige en wel degene die ’s daags na Sint-Marten valt. Immers daags na Sint-Marten te peerd, met zijnen mante, valt Sinte-Marten met de kruk (zoo heeten ze thuis nog den biskopstaf)”, zegt een ongenoemd schrijver in %# Daghet, 1888, bl. 142. — Zanrer, in Volk en taal, 1893, bl. 57, noemt de kruk” eene ,draagberrie”, waarop een knaap zit met papieren kasuifel aan, eenen mijter in verguld papier, eenen knevel, gelÿjk zÿne dragers, eenen vergulden staf in de hand, die St. Maarten verbeeldt. Aan de kruk hangt een kabas of korf om er het ontvangene in te bewaren.” — Delafaille, t. a. p., deelt nog dit liedje mede (ook te vinden in Calendrier belge, II, bl. 263), dat, naar zijne meening, insgelijks is afgeleid van een der liedjes op Merten van Rossem (of Rossum): Sinte Merten op de kruk, geeft me ’nen appel, ik geef u een stuk. Greef me een peer, ik geef u een smeer, Sinte Merten den babbeleer. Oorspronkelijk zou het geklonken hebben: Merten van Rossum is een kruk, geeft hem ’nen appel, hy geeft u(w) een stuk, seeft hem een peer, hij geeft u(w) een smeer, Merten van Rossum den grijzen beer. Hier worden Weiland en Huydecoper door Delafaille aangehaald tot bewijs, dat kruk beteekent: ,knoeyer, broddelaar” ; dat peer beteekent een ,slag”, en dab Deer zooveel is als ,verken en zwijn” of een .onbeschaamd mensch?. — Stellig is het, dat men zich, ook zonder het behulp dier eerbiedwaardige autoriteiten, gemakkelijk overtuigen kan, dat Merten van Rossum in die regelen geen complimenten worden toegezwaaid ; maar of met die verklaringen de zoo eenvoudige als natuurlijke utlegging van ‘4 Daghet weerlegd wordt, is zeer te betwifelen. Voor de Duitsche St. Maartensliederen zie nog: FirMENICH, Germaniens Volker- stimmen, Berlin [, bl. 140: ,Märtin, Märtm Vügelken” (,Mundart der Altmark?) ; id., bl 281: ,Dei Kinner krajolt” (,Mundart in der Grafschaft Ravensberg?); III, bl. 170, ,Sünt, Sünt Mäten Vüegelken }} met dat rauhe Küegelken” (,Mundart 1352 von Dortmund”); — Bünme, Deutsches Kinderlied uw. Kinderspid, nr. 1663—71, bl. 360—4, die ook de eerste strophe van bovenstaanden tekst À mededeelt en ten slotte zegt: ,Von mehr als einem halben Hundert Martinsreimen wählte ich mir - einige aus, weil die meisten doch zu dumm, gleichartig und langweilig sind.” Zie nog de liederen medegedeeld door Erk u. Büxme, Deutscher Liederhort, I, nr. 1148—1151, bl. 79, en nr. 2101, bl. 794, alsmede: M. ExrsaBerTH MARRIAGE, Georg Forsters Frische teutsche Liedlein, Halle a. d. $. 1903, de daar voorkomende »Martinslieder” en de aant, bl. 226. 3/5. Sinte Niclaes Bisschop. A. Sinte Niclaes Bisschop, goet heylich man, wilje wat in mijn schoeñtje geeven, Godt loont u dan. Geefftemen een beurs met bellen, soo sal ickje niet meer quellen. 500 langhe als het Godt gelieñt, heb ick Sinte Niclaesjen lieff. De navorscher, LT (1851), bl. 190, medegedeeld door J. J. NIEUWENHUUZEN, met de aanteekening: ,te vinden in: JacoB Scermrus, Geschenck op geesyde St. Nicolues avont aen allen ingesetenen van Gouda. Gouda 1658, bl. 1847; zelfde tekst, Dr. J. vax Vioten en M. A. Branprs Bus, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4 uitg., Leiden z. j. (1894), bl. 76, nr. 10. Sinte Niclaai van Tolentijn. FR = ë — Er B— ——- —E] — —ÿ— + Sin - te Ni-claai van To - len - tin, breng m’een schui - tje met een schui-tje met saf - fe - raan, ’kzal’tal in min nd pe o ] SES É = Cp nn e Pre kof-fer - tjeslaan. Mijn kof - fer - tje staat te Kkoo-pen voor tien pond en . AE RS ET PR RE == ot DRE ee — SES D half. Min koe en is geen kalf, mijnpeerd en is geen zwijn, tzal zijn. mes - dag Sinte Niclaai van Tolentin, breng m’een schuitje met lekkeren ding, en een schuitje met safferaan, ’k zal ‘t al in mijn koffertje slaan. Mijn koffertje staat te koopen voor tien pond en half. Mijn koe en is geen kalf, mijn peerd en is geen Zwijn, * zal overmorgen schippertjes mesdag zijn. Tekst. Loorexs et Fevs, Chants pop. flamands, Bruges, 1879, nr. 135, bl. 227, hierboven weergegeven; — Vel. J. W. Wor, Wodana, Gent 1843, bl. 198, lezing uit Veurne medegedeeld door vrouw Pr. van Duyse, geboren Sophie Woutters; __ Rond den heerd, Brugge, IL (1867), bl. 336; — De CoussEMAKER, Chants pop. de France, Gent 1856, bl. 99, lezing uit Duinkerke, slot van een des Flamands 343 hiervoren; — Dr. J. van Vote en M. À. St. Maartensliedje te vinden bl. 1 Branors Buvs, Nederl. baker- en kinderriÿmen, 4% druk, Leiden, z. j. (1894), bl. 74, nr. 1. Melodie. L. et F., t. a. p. De meeste Sinterklaasliederen werden of worden nog voorgedragen op de gewone kindermelodie g à g e; vel. hierna de zangwis van ,Sint Niklaas goed heilig man /} doet uwen besten tabbaerd aan”, tekst ontleend aan ‘ Daghet in den Oosten, Hasselt, 15e jaarg. 1855. De volgende tekst ontleend aan Kunst- en letterblad, Gent, III (1842), bl. 98, heeft nagenoeg den aanvang van B: St. Niklaes van Tolentyn, breng my meê wat lekkerding, lekkerding van Spanje, drie appelkens van Oranje, drie appelkens van Condé: breng myn broërkens ook wat meë. Zie Baron ne Rernsserc-Dürinésrezn, Calendrier belge, Bruxelles, 1862, I, bl. 304, de varianten uit West- en uit Oost-Vlaanderen, en Rond den heerd, IV (1869), bl. 19, eene andere variante uit Oost-Vlaanderen. Sinterklaas, goed heilig man. C. 1. Sinterklaas, goed heïlig man, trek je beste tabbert aan, blief je wat te geven, ’tis voor al min leven: al mijn leven heb ik je lief om een appel of om een peer, Sinterklaas kom morgen weer. 2. Voort, voort paardjen in den draf, morgen is het Zondag, dan komen de groote heeren met de mooïe kleeren; dan komen de rijke vrouwen met de bonte mouwen; dan komt de akkerman met zijn paardje achter an. % Daghet in den Oosten, Hasselt, 19% jaarg., 1903, bl. 39; — Dr. J. van VLOTEN en M. A. Branprs Buys, t. a. p., bl. 75, nr. 3, de eerste strophe. Vgl. a) Baron pe Remsserc-Dürinesrezn, t. à. p., I, bl. 305, lezmg van Turnhout, en Rond den heerd, IV (1869), bl. 55, zelfde tekst, medegedeeld door O.: Sinte Niklaes, myn goeïije man, wilt ge me wel wat geven, dan dien ik u al myn leven; geeft ge me niet, dan dien ik u niet, dan zyt gy myn sinte Niklaesken niet. b) ‘4 Daghet, 15te jaarg., 1885, bl. 78, met verzending naar de melodie van het liedje: ,Nieuwe jaarke zoete |} het verken heeft vier voeten”, voorkomend aldaar bl. 76, melodie welke wij hier op onzen tekst brengen: À, 4 À — a —— pese =} Ï fe 8— D æ ° TE Ni - klaas, goed hei - lig man, doet ï D ls ft tab-baard aan en rijd er meé naarSpaan-jen, brengt ap -pel-kes van O- At CEE EE re raan-jen, prui-men van Da -mast, geef de klei- ne kin - de-kes wat. dj b1. c) De navorscher, t. ie Zie d) H. 9296 923. mede VLoren en M. A. De VAN nr, 4, 1356 Sint Niklaas, goed heilig man, doet uwen besten tabbaard aan en rijd er meê naar Spaanjen, brengt appelkes van Oraanjen, pruimen van Damast, geef de kleine kindekes wat. bl. 199, mededeeling van H. T.: Sint Niklaas, goed heïlig man, trekje beste tabbert an, ri der mee na Amsterdam, [van] Amsterdam na Spanje, appeltjes van Oranje, peertjes van de boomen, rijke, rijke oome! Rijke, rijke juffertjes, die dragen lange mouwen. Hansie willen we trouwen ? Hansie sprong al over de sloot, en hij brak zen poot. Tien pond suiker, leg de lepel op de ketel, brandewijn met suiker. bl. 361, BranDTs Buys, t. a. p.,, bl 74, nr. D; overgenomen De navorscher, t. a. p. mededeeling van Z, en Dr. J. van 2 bl. 361, nr. 2, lezing van Sluis, medegedeeld door F,, Nicderl. Volksldr., 1856, navorscher, (RARCIA DALe ; door HOFFMANN v. 4 : Sint Niklaas, goed heilig man, trek je beste tabbert an, rijdt er mee naar Amsterdam, van Amsterdam naar Spanje. Twee appeltjes van Oranje, twee peertjes van den besten boom. * Kind zal hebben een gouden kroon, een gouden kroon van dokkeblaren ; % kind zal naar Oost-Inje varen, van Oost-Inje weer naar Sluis, zoo komt dan het kind weer t’huis. 9 en 11 wordt eigenlijk den naam van het kind genoemd. PE e) De navorscher, t. a. p., bL 361, nr. genomen door HorrMANN v. F,, t. a. p., nr. 5: Sint Niklaasje! heilig man! trek je mooïje tabberd an, rijd er meë naar Amsterdam, van Amsterdam naar Spanje, drie appeltjes van Oranje, drie peertjes van een peerenboom, Sint Niklaas is mijn oom. Hossen bossen paardije, met jou vlossen staartje, zoo rijden de heeren met haar’ beste kleéren, zo0 rijden de vrouwen met haer bonte mouwen, z00 rijdt de akkerman met zijn paardjen achter an. f) ‘t Daghet, 4% jaarg., 1888, bl. 121, medegedeeld door H. M. en zelfde tekst, ib. bl. 122, medegedeeld door Hurs. Sw., beïde lezingen uit Hasselt: Sinter Klaes, heïlige man, doet eure beste tabbaerd an, geeft de kleine kindjes wat, geeft de grooten een schop onder ’t gat, laat ze doa bij loopen kousen en schoenen verkoopen. 3, medegedeeld door C. G. E ? D). ; Zie mede: Dr. J. vax VLoren en M. A. Braxors Buys, t. a. p., bl. lezing uit Sittard; nr. > lezng uit Groningen; bl. 76, nrs. 6 en 8 lezingen uit Venloo; — Ons volksleven, Brecht, IX (1897), bl. 95, nr. 5; bl. 96, nr. Sinte Niklaes kapoentjen. D. Sinte Niklaes kapoentjen, ryd wat in myn schoentjen, een appeltjen of een citroentjen, een nootjen om te kraken, het zal zoo lekker smaken. 79, 6. nr. er VOIS 1558 Barox De Rernspere-DürinésreLp, t. a. p., bl. 304, lezing uit Lier, hierboven weergegeven; — Daghet, 15e jaarg., 1885, bl. 78, zelfde tekst, lezing uit Beeringen, en Ons Volksleven, IX (1897), bl. 95, nr. 1, nogmaals dezelfde tekst. Vgl. a) Kunst- en letterblad, Gent, TT (1842), bl. 98, medegedeeld door JAzKx van DE Venez, en zelfde tekst als lezing van Dendermonde, te vinden by Baron pe Rernssera-Dürinesren, t. a. p., bl. 305: Sint Niklaes kapoentje, breng wat in myn schoentje; een appelken of een citroentje; Sint Niklaes kaboksken, breng wat in myn bloksken, een mandeken of een stoksken. b) De navorscher, t. a. p., bl. 861, nr. 2, lezing uit Sluis, medegedeeld door J. H. van DALE, overgenomen door Horrwanx v. F., t. a. p., bl. 822, nr. 1: Sint Niklaas, kapoentje, leg wat in min schoentje, al wat er niet inne kan, leg dat dan maar achteran, achter an het glaasje, ’k dankje, Sint Niklaasje! Zie mede Dr. J. van VLorex en M. A. Branprs Buys, t. a. p., bl. 76, nr. 9; — Ons Volksleven, t. a. p., bl. 95, nr. 4; — J. M. DaurzenserG en Pr. vaAN Duyse, Volksleesboek, Brussel 1854, bl. 23, Brusselsche lezing, overgenomen door Baron de Reinsberg-Düringsfeld, &. a. p., bl. 804. Sinte Nicolaes, nobele baes. E. Sinte Nicolaes, nobele baes, brengt wat in myn schoentjJe, een appeltje of een citroentje, een nootje om te kraken, dat zal wat beter smaken, een pintje om te drinken, dat zal wat beter klinken! J. W. Wozr, Wodana, Gent, 1843, bl. 195, lezing uit Brussel (?) medege- deeld door C. Srroopanr. — Horrmann v. EF, t. a. p., bl. 322, nr. 8, zelfde tekst. — Vel. Baron De RemsBerc-Dürinesrezn, t. a. p., bl. 805—4, de lezingen ut 1359 Antwerpen, Lier en Mechelen. In Den navorscher, t. a. p. bl. 199, nr. 3, vindt men deze strophe, medegedeeld door H. T.: Sint Niklaas, dat is een baas voor kind’ren en voor menschen ; hoe verlangen we naar die Klaas, dat i ons weër komt wenschen. Zie mede Dr. J. van Vcorex en M. A. Branprs Buys, t. a. p., bl. 77, nr. 16, die nog onder nr. 12, deze lezing uit Leeuwarden mededeelen: Sinte Niklaas die speult den baas al op ’t papieren souderke (zoldertje); hij miende, dat ik ’r bang foor waar, en ’k beet ’m een stuk uut ’t skouderke. Sente Niklaai die zal gaan komen, F. Sente Niklaai die zal gaan komen, lekker en bon, ’k He’ der e staalke van vernomen, wellekom ! Wellekom zoo moet hij wezen, dien heiïlige man: ’k zalder zoo neerstig vooren lezen, bringt my wat an. Kousen en schoen die staan en pronken, in het hoekske van den heerd. Als ik slape dat ik ronke komt er e peerd, komt er e peerd zoo zeere geloopen, in het midden van den nacht: Sente Niklaai kom me’ zijn karre, onverwacht ! | Rond den heerd, IV (1869), bl. 11, onder de liedjes en gebedekens, hierboven weergegeven. als liedje medegedeeld door O. — J. M. DauTzENBERG en Ï bl. 24, lezing uit Brugge; zie mede Loorens et Feys, & a. p, variante die werd voorgedragen op de melodie van tekst À hiervoren. __ Vel. Ib. bl. 56, variante van het tweede deel, als ,deuntje”, dus 'R. VAN DUYSE, t. à p., bl. 228, eene 1360 Sint Niklaasje bi-ba-bon. G. Sint Niklaasje, bi-ba-bon (du bonbon ?) f gooi wat in de regenton, soo1 wat in de huizen, voor al de ratten en muizen; seef wat, houd wat, een ander jaartje weêr wat. > De navorscher, t. a. p,, bl. 361, nr. 4, medegedeeld door C. G. B., overgenomen 9 door HoFEmMaANN v. FF. bl. nr vel. De navorscher, t. a. D? bl. 199, mede- mn } gedeeld door H. T.; — Dr. J. van Vroren en M. A. Branprs Buys, bl. 76, nr. 6, N de laatste vier versregels, lezing uit Venloo, en nr. 7. Van de ontelbare Sinterklaasliedjes deelen wi nog mede: a) Rond den heerd, IX (1867), bl. 322 (vel. 5b. IV (1869), bl. 12): Sinte Niklaai van Tolentijn, bring me e schortje van lekkerding, is me schortje te kleene, me zûn nog eentje gaan leenen, is me schortje te groot, smijb het in Maria’s schoot. , b) Ons volksleven, IX (1897), bl. 95, nrs. 2 en 3, de laatste lezing uit Bergeik: Sint-Niklaas, goed, heïlig man, maak dat ik goed leeren kan, en als ik dan goed, vlitig leer, dan zal onze Lieve Heer mij beloonen met de deugd en hierna de hemelvreugd. Sinterklaas, goed heïlig man, trek uwen besten tabberd an, rijd er mee naar Amsterdam, van ‘Amsterdam naar Spanje, appeltjes van Oranje, il peren van den hoogen boom. De gouden kroon in vieren. De meisjes gaan te bieren, de jongens gaan te brandewijn daar alle mooie meisjes zijn. 1361 c) ‘t Daghet, 15te jaarg., 1885, bl. 78, lezing uit Beringen, de melodie zooals ze hierboven voorkomt voor: ,Sint Niklaas, goed heilig man /} doet uwen besten tabbaard aan” (vgl. Ons volksleven, t. a. p., bl. 96, nr. 7): Sinter Klaas kwam over de brug, met zijn zakken al op den rug, met zijn stokken al in de hand, z06 kwam Sinter Klaas in ’t land. | d) ‘t Daghet, 44 jaarg., 1888, bl. 121; zelfde bl., en 5% jaarg., 1889, bl. 36, 1. lezing uit Beringen: | 4 had een brief geschreven, | | | Sinterklaes van Leven (Leuven) met zijn linke hand, fs hij haër niet meer verstant. dE Sinter Klaes zen peerdje dat häd eene kranke poot, || 4 laten we doa voor bejen (bidden) EE ï |T41 dat het bäter weurdt. fl Fo ( f} CHR 1 Sinter Klaes, heilige man, 1] AVR doet oer beste schoenkes aan; | als oer schoenkes versleten zijn dan loopt der op oer klonken; en als oer klonken versleten zijn dan loopt der op oer stompen. €) Dr. J. vax Vrorex en M. A. Branprs Buys, t. a. p., bl. 77, nr. 11, lezing uit Venloo, en zelfde bl. nrs. 13, 14 en 15, lezingen uit Leeuwarden: | Sinterklaas Nikkel, drie pond spikkel, drie pond spek, Sinterklaas is al te gek. Sinterklaasje, bon, bon baasje, geef me een stukje spikkelaasje, geef me een stukje zoete koek, Sinterklaas, die is zoo zoet. Sint Niklaas, goedige bloed, geef me een buil met suikergoed, niet te veel of niet te min; smijt het maar den schoorsteen in. = East, . | | "/ RES LEE ete ne 1362 Sinterklaas, die goeie heer, die komt alle jaren weér, met zijn paardjes voor zijn wagen, zoo komt Sinterklaas aanjagen. Allerlei aanhangsels werden en worden nog aan het liedje gevoegd, men ziet er een voorbeeld van in tekst C c) hierboven. Zoo zong men ook, na de strophe zooals ze zich hierboven voordoet, onder B (zie Rond den heerd, IV (1869), bl. 12): Schipperke, steek je schuitje van kant, en doe je meiskes zonder tant, en doe je knechtjes zonder baard, ze komen al lachen thuizewaard ; thuizewaard om te eten, wa’ ga’ me de peerdetjes geven? Hooï en strooi, enz. St. Nicolaas, de Wonderdoener, leefde, naar ons wordt medegedeeld door Dr. Eerco Verwws, (Sinterklaas, ’s-Grav. 1863, bl. 10) in de eerste helft der [IVe eeuw, tijdens Constantijn den Groote, te Myra, waar hij de bisschoppelijke waardig- heid bekleedde. Men zegt, dat hij als grijsaard bij het Concilie van Nicæa, in 325, tegenwoordig was en deze gebeurtenis slechts weinige dagen overleefde. Volgens anderen werd hij vervolgd onder Diocletianus en Licmius, en stierf omstreeks 342. De dag van zijn overlijden, 6% December, gaf aanleiding tot het bekende kinderfeest. St. Nicolaas van Tolentijn ontleent zijn bijnaam aan de plaats in Spanje, waar hij in de orde der Augustijnen trad. Hij stierf op den 10% September 1306. Eerst in 1446 werd hij door Paus Eugenius IV heilig verklaard. Ter wille van het rijm op ,lekkerding”, zegt J. rer Gouw, De volksvermaken, 1871, bl. 256, heeft men dezen St. Nicolaas in de plaats van den eersten geschoven. Het ,lekkerding van Spanje” (zie bl. 1354) doet t. G. denken aan den handel der XVId eeuw, ,toen Spanje voor de Nederlanden nog bijna ‘+ emdje der wereld was, en hun schepen er de fijgnste kostbaarheden en de keurigste lekkernijen haalden”. *t Is mogelijk, indien ,Spanje” daar ook niet staat om te rijmen met ,0ranje”, zooals ,Condé” met ,meé”. Zie overigens bij SNELLAERT, O. en n. liedjes, Gent, 1864, in ,De roep van de strate”, nr. 125, bl. 134, de ,Oranjen, die komen van Spanjen”. Aan een anderen kant leest men in Rond den heerd, Brugge, IV (1869), bl. 9: .Tolentino is een steedtjen in de gewezen pauselijke staten, Tolentijn, zeggen ze in + vlaamseh, en Bari, toud Bariwm, is een ander steedtjen en zeehaven, hooge op in de Adriatische zee:; beide steedtjes zijn vermaard om hunnen Sinte Niklaaïi, het eerste om Sint Niklaai van Tolentijn, 10 September, het andere om Sint Niklaai van Patara, van Myrra, of van Bari, 6 December”. In hetzelfde tijdschrift t. a. p. bl. 10, en IX (1874), bl. 2, wordt gezeed, ,dat al deze Sint-Niklaaiplechtigheden, die nu nog in Vlaanderen worden gehouden, uit de heidensche doolingen van onze voorouders voortgesproten zijn, en verchristelijkt wierden door de missionarissen die 1365 Sint Niklaai gezet hebben in plaatse van den wandelenden afgod Woen of den eeuwigen Jager”. Verdere bizonderheden over de geschiedenis van den heiligen Bisschop en de hem betreffende legenden vindt men bi Dr. E. Verwijs en bij J. ter Gouw t. a. p. Men leze in Volkskunde, Gent, X (1897—98), bl. 183, de ,Kroniek”, ontleend aan de Nieuvwe Amst. Ct., 17 Maart 1898, getiteld Sinterklaas, eene bespreking van het werkje over Sint-Nicolaas geschreven door Joës a Leydis, Amst. 1897, waar, tegenover de meening van dezen laatste, dat de Katholieke feestdagen niet van onze heidensche voorouders zijn overgenomen, worden aangehaald de artikelen door Dr. G. Brom geplaatst in het tijdschrift Defn) Katholiek, die tegen deze bewering opkomt en integendeel heidensche overblifselen in de Sinterklaas- gebruiken ziet. Aan het slot van Den gheestelycken nachtegael, Antw. 1634, bl. 260, vindt men een ,Kinder-liedt van S. Nicolas. 6. December. Anno 287” (sic), met het opschrift: ,Dit gheven wy noch toe // de kind’ren in de schoe!? Deze in strophen gebrachte, gedeeltelijk aan P. RiBanengir4’s Fleur des vies des saincts, uitg. Parijs 1606, bl. 698 vlg., ontleende biographie van den heïlige, werd voorgedragen op eene melodie, zonder wijsaanduiding, die echter eene gefioritureerde variante is van de vroeger zeer verspreide wis: ,Engelsche fortuyn”, waarover Dr. J. P. N. Lan», Luitb.°van T'hysius, nr. 68: SEVPSRLOUES ICS ee Es ne ta ve Pr men fo œ *. Je : Sint Ni - co - las, eer - weer - di - ghe pre - laet, spie - ghel van deucht in woord en met der daet, ra! À + E faut fee EE ED — Oz die ee - nen Ji => - - be - ra - len va - der en in ons kin - - - d’ren mondt ghe - be - ne - dit. 1. Sint Nicolas, eerweerdighe prelaet, spieghel van deucht in woord’ en met der daet, die eenen liberalen vader zït, en in ons kind'ren mondt ghebenedit. 2. Al waert ghy van een treffelijck gheslacht, hebt ghy uyt moeders lichaem me gebracht de penitenty, nemende de. borst eens ‘swoondags en des vrydaegs voor den dorst. 1364 Ghy groeyde met de jaren oock in deucht, vliende de zonden vande jonghe jeucht, speurende na de wetenschap met vlit werd ghy volleert daer in in corten tit. Met vasten hebt ghy u lichaem getemt, *t vleys prickel met een hayren kleet gedemt; u ziel, een tempel vanden Heyl’gen Geest, is dach en nacht aen Godt ghehecht geweest. Na dat ghy tot een priester zyt ghewijt, hebt ghy de deucht nog yverder bevlit, tlichaem een swaren oorlogh aenghedaen, om dat het meer onder den geest sou staen. Ghy sliept en adt veel minder als voorheen, en uwen dranck was claer water alleen, u kleed’ren waren slecht, evenwel net, den geest altijt becommert in’t gebedt. Wanneer u ouders beyden waren doot, hebt ghy van haer gheerft een schat seer groot, die ghy niet hebt onnuttelijck verquist of opghesloten in een ysre kist. Den armen gaefdy mildelijck het haer, want ghy u niet en hielt als eyghenaer, maer als uytreycker vanden Heer gestelt, waer door men oock dees daet van u vertelt: In Patara was een arm edelman, die by sÿjn vrou drie schoone dochters wan; dan soo sy nu geworden waren out, cond’ hy haer niet meer doen haer onderhoudt. Soo heeft hy haer ghegheven eenen raet, die voor haer ziel was doodelijcken quaet, dat sy om een stuk gelt haer suyverheyt souden bevlecken met oneerbaerheyt. Soo haest Sint Nicolaes sulex hadt verstaen, is hy by nacht na ’iselve huys gegaen, wierp, ‘t venster in, een knoppeldoeck met gout, waer door die eene dochter is gehout. 65 12. Noch andermael keerd’ hy na ‘thuysghesin, en wierp noch eens het gout te venster in; waer door de tweede dochter wert getrout, soo grooten cracht hadt dit verborgen gout. 13. De derde dochter heeft hy me bedacht, en op een nacht het gelt in huys ghebracht, waer door hy haer lichamen inde noot bewaert heeft, en haer zielen voor de doot. 14. O wijsen en barmhertighen prelaet, u is bekent ons slibberighen staet, waer door ons onbedachte jonge jeucht haest wert vervoert van haer onnoos’le deucht. 15. Vercrijcht ons van Godt een devoot gemoet, dat altijt suyver sijnen wille doet ; geeft ons het gout der liefden in ons schoe, dat wy ontgaen de straffe van Gods roe. Of dat wel voor kinderen geschreven is? Maar, andere tijden, andere zeden, en andere liederen ! Een deel van de legende komt reeds voor in een Latijnsch liedje te vinden in Een dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 232 (uitg. D. F. Soneurzeer, bl. 267, en aant. bl. 337). Wij geven in moderne notatie de eerste van de acht strophen: at ca} EG = f —, RE —— —_— j EE Es es — + a —_- + it % | | SR SE ES RE a IEEE DEZIE Æ Z ÿ J æ Z ei PE) # e Er 3 2 RS - 7 s = CE e e 15 Ni- co - la-i so-lem-ni-a su -a pre-ces fa-mi - li-a. Gau-de, gau-de, gau-de, gau-de, gau-de pa-ter Ni-co - la-e. In P. Croon’s Almanach voor heden en morgen, Antw. 1665, bl. 296, vindt men van ,S. Nicolaes dagh” eene beschrijving met ,gheestelijcke bemerckinghen”. De schrijver spreekt tot ,Redynée” : Ghy weet hoe een onnoosel kint den dagh van Sinte Claes bemint: hoe vroegh’ het s’avonts slapen gaet, en s’morghens voor de sonn’ opstaet: en hoe’t beneden half ghekleet komt affgheloopen, all ghereet om gaen te sien, wat Sinte Claes in sijne schoenen al voor aes EE 1366 voor hem, van geldt off leckerheydt den nacht voor leden heeft gheleyt: daer vindt het dan wat suycker in, wat geldt, wat frays, wat meer off min, naer dat het van te voren heeft naer vaêrs en moeders wil gheleeft: want heeft het wat te seer de beest geschoren, en te quaet gheweest, sal Sinte Claes in sijnen schoen, in plaets van geldt, een roytie doen. En wat verder: Ick sau’ door desen schoen verstaen de zeden, daer wy mede gaen, den handel, ons manier van doen die sau ick nemen voor den schoen: den schoen van ons gheneghentheydt, gelyck my Augustinus seyt, die naemt den hartstocht eenen voet waer mé de ziele loopen moet, enz. Over de Sinterklaasliederen bij de Duitschers, zie Bônme, Deutsches Kinderlied u. Kinderspiel, bl. 367—8, nrs. 1678—84. Over diezelfde liederen in Waalsch-België, zie A. Harou, in Revue des trad. pop., Paris, III (1888), bl. 651, en O. Corso, in Wallonia, Luik, V (1897), bl. 189. Wat t. a. p. wordt gezeid door Harou: ,à Termonde et à Gand on apprend à combattre cet homme noir par les vers suivants: Klaasje, zoo ge niet wildt (sic) deugen, dan verschijnt de zwarte man, is minder juist. Ondanks een half dozijn uitgaven van Van Alphen’s kindergedichtjes, verschenen te Kortrijk in 1828, te Gent en te Antwerpen in 1842 en 1844, zin deze dichtjes bij de Vlaamsche ,lieve wichtjes”, nooït erg populair geweest. Overigens in de samenspraak tusschen ,Klaasje en Pietje”, komt Klaasje eerst aan de beurt om te zeggen: ,lietje, zoo ge niet wilt deugen”,-enz. De Franschen hebben eene ,légende du grand saint Nicolas”, waarover WECKERLIN, Chansons populaires du pays de France, Paris 1903, I, p. 230. Sinterklaasliederen, geen kinderliederen meer, worden weleens in onze vroegere liederboekjes gevonden. Zoo hebben wij het door Dr. J. van VLoren, Nederl. lb., 1850, bl. 8, herdrukte, door J. rer Gouw, t. a. p., bl. 253, aangehaalde liedje uit J. pe Recr's Mengelgedichten, 1709, bl. 48, op de wijs van ,Doenze, doenze” (zie de melodie bl. 1130 hiervoren) met aanvang: Dat Sinterklaas, re dien ouden baas, AE moet loopen voor Sint Felten; hij helpt, maar met een groot geraas, | de heele stad op stelten. Anders doet hij met, Fillis, Fillis, anders doet hij niet, | gelijk je ziet. La In Apollo’s nieuve-jaers-gift ,aen het bekoorlyke Hollandsche Jufferschap”, ’s-Grav. 1742, bl. 87, vindt men een ,St. Nicolaes deuntje”, met de aanduiding : ,Sonder muziek, etc.”. De eerste strophe luidt: Sint Nicolaes, die onlangs liep het land door spoken, Sint Nicolaes, die goeye sul en milden baes, kwam my lest onverwagt verschynen, en opende myn bed gordynen, met groot geraes. Ook in Het nieuve vermakelyke Thirsis minnewit, Amst. 1731, II, bl. 51, treft men een liedje aan: ,Ayr (air — stem): Une sigée (,Une, si j'ai” [?]), met aanvang: Sinter-Niclaas, waarde vriendt, geeft my doch wat my dient, Sinter-Niclaas, etc. Mijn blommetje staat nu in zyn fleur, achtien jaartjes ben ik deur, het valt myn te lang, het valt myn te bang, wilt myn verhooren, of ik moet smooren, al myn leven lang. : : : . . . Ù FE ; Nog vindt men in De Bloemendaler minnezangster, Amst. z. j., bl. 45, ,wiÿze Bell Iris”, eene ,Meiïsjes bede”, die aldus begint: Sint Nicolaas, goed heilig man, hoort mijn bidden en mijn smeeken, voor die u in nood aanspreken, u roep ik heel droevig an; niet om zoete koek of vijgen of om kinder poppengoed, Jaat mij maar een vrijer krijgen die mijn minnelust voldoet. ae TR TS 1368 Verschillende Fransche liederen vingen aan: ,Belle Iris”. De hier aangeduide wijs slaat ongetwijfeld op de melodie te vinden o. a. in Ævangelische leeuwerck, Antw. 1682, I, bl. 176, en in La clef des chansonniers van Christ. Ballard, Paris 1717, I, bl. 120, met den volledigen tekst: ,Sommes nous pas trop heureux // belle Iris, que vous en semble”. Deze zangwijs was ten onzent in de XVII eeuw zeer populair. Melden we nog, uit Pr. van Duyse’s Gedichtjes voor kinderen, Gent 1849, bl. 9, het dichtstukje: ,Sinte-Niklaas”, en, met ter Gouw, t. a. p., P. A. ne GÉNESTET'S gedicht: ,De Sint-Nikolaasavond” en Dr. J. P. Hewe’s lied: ,Zie, de maan schÿnt door de boomen”. Voegen we daarbÿ, ,last not least”, den zang door de Gentsche volksjongens op ,Klaosdag”, in een breed tempo, met kracht en klem voorgedragen, en die in hun mond als een echt triomflied klinkt: Kloas hee ge-weest, wat hee’t hij mee - ge-brocht? Trommels en bel-len, naol - den en spel - len, tjie -tje ka-toen, hed - de niet van doen? Klaos hee — Klaas heeft; — tsietse — beetje. — Die ,Trommels en bellen”, enz., moeten aan een ,geroep van de strate” ontleend zijn. Vel. het slot van het lied : »[C sou studeeren in eenen hoeck”, in Täjdschrift der Vereeniging voor N.-N. mzgsch., IIT (1891), bl. 144. 376. Des avonds in den reine. = Des a-vonds in den rei-ne, rein, des ochtendsach-ter ’t ho -ve- ken : des mor-gens als ik was zoo rijk, en dat ik hadeen hin-ne-ken: il 3. vraeg- den my hoe da’k dat hin - ne - ken Des avonds in den reine, rein, des ochtends achter ’t hoveken: des morgens als ik was z00 rijk, en dat ik had een hinneken: alle lieden vraegden my hoe da ’k dat hinneken heeten zou ? »Kriep!” zei mijn hinneken. Des avonds, enz. en dat ik had een haentje: alle lieden vraegden my hoe da ’k dat haentjen heeten zou? »Koekeloere!” zei mijn hane, »Kriep!” zei mijn hinneken. Des avonds, enz. en dat ik had een zwane: alle lieden, enz. Langhals hiet mijn zwane, » Koekeloere!” enz. »Kriep!” enz. DS en Ne LE fa Free | 1370 Des avonds, enz. en dat ik had een hondeken: alle lieden, enz. Steertje-rond hiet min hond, Langhals hiet mijn zwane, .Koekeloere!* enz. ,Kriep!” enz. Des avonds, enz. en dat ik had een schaepken: alle lieden, enz. Kort-trapken hiet mijn schaepken, Steertje-rond, enz. .Koekeloere!”? enz. ,Kriep!” enz. Des avonds, enz. en dat ik had een koeiïken: alle lieden, enz. Niüp-gat-toe hiet mijn koe, Kort-trapken, enz. Steertje-rond, enz. Des avonds, enz. en dat ik had een peerd: alle lieden, enz. Langsteert hiet mijn peerd, Nip-gat-toe hiet mijn koe, enz. Des avonds, enz. en dat ik had een wijveken: alle lieden, enz. Klein-bedrijf hiet mijn wif, Langsteert hiet mijn peerd, Nijp-gat-toe hiet mijn koe, Kort-trapken hiet mijn schaepken, Steertje-rond hiet min hond, Langhals hiet mijn zwane, .Koekeloere!” zei mijn hane. .Kriep!” zei mijn hinneken. Da&er was laetstmael een jongman. B. Daer was laetstmael een jongman, een edelman, die met zijn geldeken een koeïken koopen kam. Alle de lieden kamen vragen, hoe dat hy dat koeïken zou geven een’ name? Waterbalg hiet min kalf, Lange Djane hiet mijn zwane, Koekerloekoe hiet mijnen hane, Piep! zei mijn hinneken; ‘s avonds in mijn renne-kokenne, en *t morgens in mijn keveken. 1, 2. kam = kwam. Daar was er eens een mannetje. 1 Lo (ue) C. Daar was er eens een mannetje! dat was niet wijs, en die bouwde-n-een huisje al op het ïjs, en hij wou dat hi een hoentje had : tjiptjip mijn hennetje, ’s avonds in de korte kooi en ‘s morgens in het rennetje. Toen wou hij dat hij een haantje had: kokkelekaan zoo heet min haan, tjiptjip min hennetje, enz. Toen wou hij dat hij een schaapje had: blé [zoo] heet mijn schaapje, kokkelekaan [zoo] heet mijn haan, enz. Toen wou hij dat hij een kalf had: ducdalf zoo heet mijn kalf, blé [zoo] heet mijn schaapje, enz. Toen wou hij dat hi een koe had: nametoe zoo heet mijn koe, ducdalf zoo heet mijn kalf, enz. IE 1372 | 6. Toen wou hij dat hij een paard had: (As vlasstaart zoo heet mijn paard, Ï nametoe zoo heet mijn koe, enz. ail H | 7. Toen wou hij dat hij een wagen had: welbehagen zoo heet mijn wagen, vlasstaart zoo heet mijn paard, enz. 8. Toen wou hij dat hij een knecht had: alberecht zoo heet mijn knecht, welbehagen zoo heet mijn wagen, enz. 9. Toen wou hij dat hij een meid had: wel bereid zoo heet mijn meïd, alberecht zoo heet mijn knecht, enz. 10. Toen wou hij dat hij een vrouw had: zeer getrouw Zoo heet mijn vrouw, wel bereid zoo heet mijn meïd, enz. 11. Toen wou hij dat hij een kind had: wel bemind zoo heet mijn kind, zeer getrouw zoo heet mijn vrouw, wel bereid zoo heet mijn meïd, | alberecht zoo heet mijn knecht, 3 welbehagen zoo heet mijn wagen, vlasstaart zoo heet mijn paard, nametoe zoo heet mijn koe, ducdalf zoo heet min kalf, blé [zoo] heet mijn schaapje, kokkelekaan zoo heet mijn haan, tjiptjip mijn hennetje, ’s avonds in de korte kooi en ’s morgens in het rennetje. Tsooren was een rijk man. Tsoo-ren was een rijk man, een koop-man, een mach -tig 1373 on # # Re — kocht hÿ met zijn gel -de -tje en goe - de - tje? Een koei -tje dan. = \ + + À À —— : = PREean 7 17 [ ] PE Ld e ! TE: Ld AI de lie-den vraag-den aan mi, hoe da ’k min Kkoei-tje hee-ten wil. Blij toe, heet ïik min koe, Q_# À \ qu re) N DT —— —e ®- RÉ EP Ï es S k 2 ’s A-vonds in dat kot, dat kot, en ’snuch-tens we-der in ‘’#t ren-ne -tje. (1) Tekst: } SE LS: © we - der in ‘’#tren-ne - tje. Tsooren was een rijk man, een koopman, een machtig man, wat kocht hij met zijn geldetje en goedetje? Een koeïtje dan. AI de lieden vraagden aan mij, hoe da ’k mijn koeitje heeten wil. Blij toe, heet ik mijn koe, Vette klos, heet ik mijn os, Waterbalg, heet ik mijn kalf, Zuren azïjn, heet ik mijn zwijn, Pottebezem, heet ik mijn ezel, Roo lapje, heet ik mijn schaapje, Lange krans, heet ik mijn gans, Langen hals, heet ik mijn zwane, Kokkelakok, heet ik mijn hane, Tik tk tik, min hennetje ; ’s avonds in dat kot, dat kot, en ’s nuchtens weder in ’t rennetje. \ + 1374 En als ik wil gaan huishoün. men-schen die vra - gen aan = ApESE Re al = ee da ’k mijn hin -ne-ken hee-ten zou. Preis heet mijn hin - ne - ken! En ‘’sa-vonds op heur kot, en ‘smor-gens in heur spin -ne - ken. 2de strophe. — don lier gs = —— — = a —— 9° Ver-brand-gat bheet mi -ne Kat! Koe - ke - la - kaan heet, enz. En als ik wil gaan huishoûn, dan moet ik hebben een hin; en alle menschen die vragen aan mi hoe da’ ’k mijn hinneken heeten zou. Preis heet mijn hinneken! En ’s avonds op heur kot, en ?s morgens in heur spinneken. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben ‘nen haan; en alle de menschen die vragen aan mi hoe da’ ’k mijn haantje heeten zou. Koekelakaan heet mijnen haan! Preis heet, enz. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben een kat: en alle de menschen die vragen aan mi hoe da’ ’k mijn katteken heeten zou. Verbrandgat heet mijne kat! Koekelakaan heet, enz. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben ’n hond;: en alle de menschen die vragen aan mi) hoe da’ ‘k mijn hondeken heeten zou. toebedebont heet mijnen hond! Verbrandgat heet, enz. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben een koei, en alle de menschen die vragen aan mi hoe da’ ‘k mijn koeïken heeten zou. Blaar heet mijn koei! Roebedebont heet, enz. En als ik wil gaan huishoün, dan moet ik hebben een peerd, en alle de menschen die vragen aan mi) hoe da’ ‘’k mijn peerdeken heeten zou. Langsteert heet mijn peerd! Blaar heet, enz. 1, 7. spinnelkcen = spindeken, kast. AIS we moeten gaan huishouden. Als we moe-ten gaan huis-hou-den, dan moe-ten wi hin - de-ken; Le - a, hee - ten zou.—,Schrip-schrap-schrens” hee - ten min hin - de - kens! rer Rs heb - ben se) + een de vrouw, die vraagt aan mi, hoe da’ me dat hin-de -ken Le —= 2de strophe : ha-ne-ken hee-ten zou’.— ,Koekeloekaan,” heet mijnen haan; ,Schrip-schrap, enz. 34e strophe: peer - de - ken hee - ten zou. — ,Lange steert,” heet mijn peerd : ,Koekeloekaan,” heet mijnen haan: ,Schrip-schrap-schrens,” enz. Als we moeten gaan huishouden, dan moeten wi hebben een hindeken ; Lea, de vrouw, die vraagt aan mi, hoe da’ me dat hindeken heeten zou(den). — ,Schrip-schrap-schrens,”? heeten min’ hindekens! Als we moeten gaan huishouden, dan moeten wi hebben een haneken; Lea, de vrouw, die vraagt aan mij, hoe da’ me dat haneken heeten zou(den). - Koekeloekaan, * heet mijnen haan; »Schrip-schrap-schrens,? beeten mijn’ hindekens! Als we moeten gaan huishouden, dan moeten wij hebben een peerdeken; Lea, de vrouw, die vraagt aan mi, hoe da’ me dat peerdeken heeten zou(den). — ,Lange steert,” heet mijn peerd ; »Rijdt naar den meulen” heet mijn veulen: .Scheef en recht” heet mijne knecht ; Lange zeisen” heet mijn meisen ; » Waterdalf” heet min kalf; » Stroeiboei” heet min koei; -Scheef of rond” heet mijnen hond; »Slaagt op heur gat” heet mijn’ kat; , Koekeloekaan”? heet mijnen haan; »Schrip-schrap-schrens”? heeten mijn hindekens. 1, 3. Te Mechelen spreekt men uit voor wroww, vra: voor Mij, MA; NOOT 204, za; zoodat die woorden met elkander rijmen. Tekst. A. Wirrems, Oude VI. ldr., nr. 259, bl. 527, ,Het hinneken”; — B. 12. Kortrijksche lezing. Snellaert teekent hierbij aan: , le Kortryk is dit kinderlied slechts van éen couplet”; — C. Horrwanx v. F., Niederl. Volksidr., nr. 184, bl. 324, »Ammenlied”, overgenomen uit Den navorscher, IL (1852), bl. 90, naar mondelinge overlevering uit Aardenburg in Zeeland; — D, Loovexs et Fevs, Chants pop. flam., nr. 119, bl. 214, ,Tsooren”. — Vel. Dr. van Vioren en M. A. Branprs Buys, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4% druk, bl. 138, onder de afdeeling: ,Pand ver- beuren” : ,Daer was ereis een mannetje” (Zeeuwsch-Vlaanderen) en bl. 139, ,Aleer ik was een edelman”: — X, J. Bors, Honderd oude Vlaamsche liederen, 1397, nr. 98, bl. 238, die daarbij eene variante van Kapelle-ten-bosch mededeelt, voor- gedragen op eene melodie aanverwant met de Fransche zangwis: ,La faridondaine, la faridondon” ; — Æ. Ons volksleven, Brecht, IX (1897), bl. 71, lezing uit Mechelen, medegedeeld door K. N. ne Becx. Melodie. A. Wiccems, t. a. p.; — D. Loorexs et Fays, t. a. p.; — E. J. Bocs, t. a. p.; — FF, Ons volksleven, t. a. p. Een dergelijk lied is in Duitschland bekend. Zie: F. K. vox Eracn, Die Volksldr. der Deutschen, IN, 425: ,Als ich ein armes Weïb war”: — Frrmenrcu, Germaniens Vôlkerstimmen, I, bl. 125: ,Als ick noch so kleene woar” ; — bl. 130: ,Als ick moal en riker Mann was”; — bl. 346: ,Ick was säu lang en armen mann”:; — IT, bl. 814: ,Ech woor en oorem Moan”’; — III, bl. 65: ,Als ick eenst ’n Huuswirt wir”; — Bünme, Deutsches Kinderlied u. Kinderspiel, nr. 1264, bl. 268, het voormelde: ,Als ich ein armes Weib war”. 377. Schaepwachter, schaepwachter. ,Schaep-wach -ter, schaep-wach-ter, waer -om Jlaet gy uw riet, waer at hy hoort noch = uyt, myn schaep-kens, al »Schaepwachter, schaepwachter, waerom laet gy uw schaepkens niet uyt?”? ,Zy zyn benouwd van den ouden wulf.? — ,Den bouwulf zit in het riet, Waer dat hy hoort noch en ziet.” — A] uyt, myn schaepkens, loopt uyt.” Tekst. Dr Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 150, bl. 407, ,De bouwulf” (Westvl. boæwulf, waarin boe voorkomt als in boeman, kinderschrik), opgeteekend te Veurne. — Bünme, Kinderlust u. Kinderspiel, 1897, bl. 578;-nr. 897. Dit kinderlied gaat met spel gepaard. Een kind, den herder voorstellend, durft, uit vrees voor den wolf, zijne kudde, door andere kinderen verbeeld, niet laten uitloopen. Door den zang van het liedje gerustgesteld, laat de herder zijne kudde weiden. De wolf breekt los en springt op een der schapen, dat op zijne beurt de rol van wolf speelt. Varianten: a) J. W. Gent, VII (1843), bl. 81: Wozr, Wodana, Gent 1843, bl. XVIII, en Belgisch museum » Herderke, laet u schaepkes gaen.” uit Brabant: — ,Um = Die tusschen tusschen .Ik en darf niet.” , Waerom niet ?” .Ik ben verveerd , Van wie?” ” , Van Mynheer de Wolf.” »Mynheer de Wolf zit gevangen tusschen de zon tusschen twee yzere tangen, en tusschen de maen: herderke, laet u schaepkes gaen.” »Herder lot auw schoopkes goon. .Ik en derre nit.” , Woorom nit?? ,Ik bin verveerd. , Van wie?” » Van Menhier de » Wovüür ?? » Wolf.” »Hä wil men schoopkes opeten.” —_. KDurtsniets » Waarom niet?” €) Dr. J. van Viorex en M. A. Branprs Buys, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4de uitg., Leiden, z. j. (1894), bl. 124: »Schaapherder, schaapherder, jaag deur je schapen.” dien dikken ruigen wolf niet.” dikke ruige wolf zit in banden, twee knijptangen, zOn en Maan; »L00p- en sprookjesspelen”, worden de ,twee | Dr. G. J. Boekenoogen, die in Den navor kinderspel wijdt, is van gevoelen, dat hier heidensche overleveringen zijn bewaard. Zijne laat al je schapen vergaan.” In eene variante uit Sluis, te vinden bij A. pe Cock en Is. Trirunox, Xinderspel en Kinderlust, 1 (1902), bl. 208, waar , Wolf en schaap” zijn besproken onder de knijptangen” twee ,koperen tangen”. Aan de Zaan, zooals in variante & hierboven, zijn het twee ,ïjzeren tangen”. -scher, 1891, bl. 107, eene studie aan dit b) J. M. Frrmenrou, Germaniens Volkerstimmen, TI, z. j. (1854), bl. 661, lezing 1580 verklaringen dienaangaande worden door Dr. M. Sagse, in Volkskunde, XV (1903), bl. 94—5, in ’t kort weergegeven aldus: ,In dit spel ligt een stuk oud-Germaansch geloof. Onze voorouders dachten dat hunne goden, de goden van het licht, door die van de duisternis zouden overwonnen worden en dat de wereld dan zou vergaan. De symbolische voorstelling van de macht der duisternis was een reusachtige wolf. De lichtgoden hadden hem geketend tusschen twee rotsen. De herder en zijn schapen stellen het lichtelement voor. Zeer dikwijls worden de schapen in de Germaansche mythologie gebruikt als voorstelling der wolken. Van daar dat de lichtgod of de zon als herder voorgesteld wordt. De wolf verbreekt zijn boeien; de strijd tusschen licht en duisternis breekt aan, de wereld moet vergaan. — Dit is de diepe zin van het onnoozele kinderspel. Er is geen twijfel mogelÿjk; wij hebben hier wezenlÿk te doen met heidensche, oud-Germaansche overleveringen. De wolf ligt, volgens het aangehaalde rijmpje, gevangen ,tusschen zon en maan” ; er kan hier dus geen spraak zijn van een gewonen wolf. Wij weten ten andere, dat de heidensche Germanen zich voorstelden, dat zon en maan elk door een wolf vervolgd werden, die zocht ze te grijpen.” A. pe Cocx en Is. TerRuNek, t. a. p., die nog een aantal andere varianten mededeelen, en op de Duitsche en Fransche bronnen wijzen, ,denken veeleer hier met een spel te doen te hebben, dat aan welbekende en overal verspreide sprookjes zijn ontstaan heeft te danken, nl. aan die, waarin de wolf als veelvraat optreedt.” Zie mede Bünme, t. a. p., bl. 572—3, en Wircrems, Belgisch museum, t. a. p., eene Westfaalsche variante: ,Schaap, schaap, komt to Huus”. Melodie. Dre Coussemaker, t. a. p. Wij brengen de notatie in verband met de metriek der taal; buiten het refrein wordt de strophe gedeclameerd en dus in vrije maat voorgedragen. 378. Nu wil ick eens omme gaen. 6, 3. Duitsche tekst: ,das thät die Jungfer leide.” A. Nu wil ick eens omme gaen, roosen aen min hoedeken! en sien of ick se vinden kan, roosen, roosen bloemen aen mijn hoet! hadden wy gelt wy hadden goet! roosen aen mijn hoedeken. Ick sey: schoon lief geeft my de hant, roosen aen mijn hoedeken! en treedt met my aen desen dans, roosen, enz. 3. Ick sey: schoon lief wy moeten knielen, roosen aen mijn hoedeken! ick hoop het sal ons wel gelieven, roosen, enz. 4. Ick sey: schoon lief wy moeten kussen, roosen aen mijn hoedeken! ick hoop het sal ons wel gelucken, roosen, enz. 5. Ick sey: schoon lief gy dient my niet, roosen aen mijn hoedeken! al benje wat zwart, gy smet my niet, roosen, enz. 6. Ick sey: schoon lief wy moeten scheyden, roosen aen mijn hoedeken ! ick hoop ’t sal ons wel geleyden, roosen, enz. Duitsche tekst: ,das thät die Jungfer lusten.” — 5, a 9, É. : Sy smel. — wey - nig goed; danst, Ro - sa zoet. (1) WIzzems: c (2) In.: gis. bloe -men op heu - ren hoed; zy CRONCATED* IE 6, 2. äédaen — gedaen. 1382 Rosa, willen wy dansen ? a — ns Re = dan - sen? danst, Ro - sa, danst, Ro - sa. _ had - de geld, maer Rosa, willen wy dansen ? danst, Rosa, danst, Rosa. Ros’ he’ bloemen op heuren hoed ; zi hadde geld, maer weynig goed ; danst, Rosa zoet. Rosa, willen wy kiezen ? Kiest, Rosa, kiest, Rosa. Ros’ he’ bloemen, enz. Rosa, willen wy kussen ? Kust, Rosa, kust, Rosa. Ros’ he’ bloemen, enz. Rosa, willen wy kroonen ? Kroont, Rosa, kroont, Rosa. Ros” he’ bloemen, enz. Rosa, willen wy knielen ? Knielt, Rosa, knielt, Rosa. Ros’ he’ bloemen, enz. Rosa, willen wy opstaen ? en deure gaen, ‘tis al äédaen. Ros’ he’ bloemen, enz. np RE = ha-renhoed. Had-den wij geld,wij wa - ren goed, Ro - sa, mijn hon-de - tje. 1) Tekst: Rosa, willen wij kiezen, Li kiezen, Rosa ? Ros had bloemen op haren hoed. Hadden wi geld, wij waren goed, Rosa, mijn hondetje. 2. Rosa, willen wij eten, enz. 3. Rosa, willen wi drinken, enz. 4. Rosa, willen wi wandelen, enz. 5. Rosa, willen wij kussen, enz. 6. Rosa, willen wi scheiden, enz. Rosa, willen wy kiezen®? a —_N À — N — he #7 Ca A em Ro -sa, wil-len wy kie-zen? Kiest, Ro-sa zoet, Ro-sa methaerbloemenhoed. Danst, Rosa zoet. D sien rome 1384 1. Rosa, willen wy kiezen? Kiest, Rosa, kiest, Rosa. Rosa, willen wy kiezen ? Kiest Rosa zoet, Rosa, met haer bloemenhoed. Danst, Rosa zoet. Rosa, willen wy dansen? Danst, Rosa, danst, Rosa. Rosa, enz. Rosa, willen wy minnen? Mint, Rosa, mint, Rosa. Rosa, enz. Rosa, willen wy trouwen ? Trouwt, Rosa, trouwt, Rosa. Rosa, enz. Rozen groeien op mijnen hoed. NS Dei Ro - zen groei - en al - le heer -kens N ke EN — RE rer zijn zoo zoet, Rec gij moet wer - ken, wer gaan ! Rozen groeien op mijnen hoed, alle die heerkens zijn zoo zoet, Roza, gij moet werken, werken gaan! Rozen groeien op mijnen hoed, alle die heerkens zijn z00 zoet, Roza, gij moet knielen, knielen Rozen groeien op mijnen hoed, alle die heerkens zijn zoo zoet, Roza, gij moet kussen, kussen gaan! 385 4. Rozen groeien op mijnen hoed, alle die meiskens zijn z00 zoet, Roza, gij moet opstaan, henengaan. Roozebloemen op mijnen hoed Roo -ze-bloe-men op mij-nen hoed! Had-den we geld en had-den we goed, enz. Roozebloemen op mijnen hoed! Hadden we geld en hadden we goed. Roozen op mijn hoedeke! Kiest wie ge wilt, de schoonsten uit den ring. Ziedaar eene juffrouw ; dat is er een voor jouw. Tekst. A. Huerlems oudt 1b., 275ten druk, 1716, bl. 85, , Roosen-dans-liedt”, zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; — Wrciems, Oude VI. Idr., nr. 126, bI. 295; — Horrmanx v. EF, Miederl. Volksldr., nr. 138, bl. 250, die een Duitschen, door hem in de omstreken van Bonn in 1820 gehoorden, tekst: ,Jungfer giebt mir die weisze Hand”, aanhaalt en den Nederl. tekst voor eene navolging daarvan houdt, De melodie van de Duitsche liederen is te vinden o. a. in Erk u. Boame’s Deutscher Liederhort, IT, nr. 975a, bl. 741, en in Bôuwe’s Deutsches Kinderlied u. Kinderspiel, bl. 473, nr. 182 vlg. Doch onder de Duitsche lezingen is degene van 1820 de oudst bekende, terwijl de melodie reeds met de tweede helft der XVIIde eeuw, Zoo niet nog vroeger, in Nederland moest populair zijn. Inderdaad, in Het geestelyck Lubilee van het iaer O. H. MDCL, enz. door Loannes van Saugeex P. D. S. I, Antw. 1663, vindt men, bl. 187, met de wijsaanduiding: , Roosen aen myn hoedeken”, een lied met denzelfden strophenbouw. Ziehier den aanvang van dit lied: Als het schaepje was verlooren van den helschen wolf verleyt, is den Herder ons gebooren, Jesus. Jesus in de middernacht ons in sijnen stal verwacht, en noch tot berouw verbeyt. Tekst en melodie. B. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 107, bl. 330. — Herdrukt door Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, 1386 IT. nr. 976b, bl. 742. Volgens eigen getuigenis bezorgde d. C. aan Wizcems, Oude , ) (=) E O Oo Le} Vi. ldr., nr. 127, bl. 297, den door dezen met minder nauwkeurige melodie uitgegeven onvolledigen tekst. — Snellaert op W t. a. p., deelt de volgende variante van den tekst uit Kortrijk, mede, variante overgenomen door HorFMANN v. F., t. a. p. nr. 139, bl. 252: 1. Zou ik niet mogen ingaen? ingaen? Rosa-bloemen op mynen hoed, waren wy, waren wy al zoo zoet! Rosa-bloemen op mynen hoed! Rosa min alderzoet! 2. Zou ik niet mogen kiezen? kiezen? Rosa-bloemen, enz. 3. Zou ik niet mogen kussen? kussen? Rosa-bloemen, enz. Zou ik niet mogen wafels bakken? wafels bakken? Rosa-bloemen, enz. Zou ik niet mogen uutgaen? uutgaen? Rosa-bloemen, enz. C. Loorexs et Fevs, Chants pop. flam., 1879, nr. 113, bl. 208. De zangwijs is eene variante van de onmiddellijk voorgaande melodie. D. De Coussemaker, t. a. p., bl. 832, variante uit Veurne (West-Vlaanderen). Æ,. Por pe Mowr, ,Eenige kinderspelen met zang”, Volkskunde, II (1889), bl. 120, met de volgende aanteekening: ,Dit liedje wordt bij het kermisdansen rond het kaarsken gezongen. Een meisje staat in den kring, en voert regelmatig alles uit, wat de zangers haar opéragen. De great attraction is natuurlijk het derde, het kus-koeplet.” Nagenoeg op dezelfde manier wordt of werd het lied in Duitschland gezongen, blijkens het opschrift van den hierboven gemelden Duitschen tekst. Dit opschrift, bij E. u. B., t. a. p., bl. 741, luidt: , Eine im Kreise stehende Jungfrau hat Alles das zu thun, was die sie umtanzenden Burschen und Mädchen singen”. F, ‘ Daghet, Hasselt, II (1887—88), bl. 188, Kinderdans uit Weert (Limburg). De zangwijs genoteerd g a g d met {-maat, is waarschijnlijk te lezen: g a g e met 6-maat, zooals wij hierboven schrijven. Vel. # Daghet, t. a. p., bl. 148. Deze zangWijS die gemeenlijk voor zegzels en verhalende stukjes dient en welke men wel het kinderromos zou mogen heeten (r0om0s in den zin van oorthema), wordt mede in Duitschland gebruikt voor allerlei kinderliederen en kinderspelen; o. a. voor het met het hier besproken lied in verband staande: ,Blau, blau Fingerhut”. Zie Bônms, Deutsches Kinderlied, bl. 477, nr. 195, en nr. 227, bl. 490, de wijs: ,Rote Kirschen ess ich gern”. — Zie mede de kinderwijzen aangehaald in ‘ Daghet, I (1885 —86), bl. 76. 1387 In hetzelfde tijdschrift, Il, bl. 169, vindt men nog deze variante uit Venloo: Rooze bloemen op min hoed! Had ik geld, dan had ik goed. Rozen op min hoedje! Kies wie gi wilt, de schoonste uit het kringetje; daar, schoone juffrouw, en zoo geef ik u den trouw. Ga nu van elkander scheiden met een kusje tusschen beïde : zoo verlaat ik jou, schoone juffrouw. Zie verdere lezingen bij A. pe Cocx en Is. Terrcinox, Kinderspel en Kinderlust, IT (1903), 219 vig. Het ,Rozendans-lied”, ook ,Rozenhoed-” of » Kroonlied”, is de naam van een rondedans waarmede het een of ander spel gaat verbonden: zie Dr. Kazrr, Jet lied in de M. E., bl. 521, waar tekst A wordt aangehaald. De Coussemaker, &. a. p., bl. XIII, leert ons, dat in Fransch-Vlaanderen gedurende den ganschen zomer en voornamelijk op sommige feestdagen, op St. Jansdag (24 Juni), op St. Pieters- en Pauwelsdag (29 Juni), de kinderen, tegen den avond, bij zonsondergang, rondedansen uitvoeren met zang. Te Duinkerke noemt men ze ,Roo- zenhoed-dansen”, omdat ze worden gedanst en gezongen onder eene over de straat gespannen kroon met bloemenkransen. Die dansen gaan gewoonlijk vergezeld met spelen en zelfs met pantomimes, waardoor zij van de gewone rondedansen te onder- scheiden zijn. Volgens den schrijver getuigen de melodieën, die ze vergezellen, van hoogen ouderdom. — De oude modus kan, naar onze meening, niet altijd gelden als cen bewijs van oudheïid; tot in de XVId eeuw, en misschien nog later, heeft men in den ouden modus melodieën geschreven. Op bl. 324 doet de Coussemaker ons eene andere bijzonderheid kennen, namelijk dat ten allen tijde bij de ,Rozenhoed- dansen” een meisje door haar gezellinnetjes werd aangeduid om met linten en eene kroon te zijn getooid. Van zijnen kant leert Por pe Mowr, Meigebruiken in Vlaams-Belgie, in Volkskunde, Gent, XI (1898—99), bl. 10, dat vôér vüftig jaar te Wambeek (Brabant), tijdens de »Meiviering” en het kiezen der ,meigravin” of ,meïnne”, werd gedanst onder de kroon, op de woorden van het nu nog links en rechts als kinderrei bekende liedje : Rozen bloeien op minen hoed, al die heerkens zijn z00 zoet! Roza, gij moet knielen, knielen gaen. Het lied is hier ineengeloopen met het ,Patersliedje”; vgl. A. pe Cocx en Is. Terrier, t. a. p., bl. 216 het lied: , Pauline, Pauline ge moet kiezen”. Blijkbaar, 1388 zegt Bünue, Geschichte des Tanzes in Deutschland, I, 164, is de Rozenkroondans, _Rosenkronentanz oder Tanz unter der Krone”, zooals de Joannesdans, een overblijfsel van het oud heidensch vreugdefeest bij *s zomers zonnekeerkring. Dit volksfeest, dat vroeger in verschillende streken van Duitschland bekend was, bleef het langst bewaard aan den Nederrijn en werd nog onlangs gevierd in Holland en in België. De schrijver verzendt o. a. naar de Coussemaker, t. a. p., bl. 123 en naar WoLr, Wodana, Gent 1843, bl. 103, waar men onder den titel ,Ste Pietersfeest” leest: Te Geeraerdsbergen (Oost-Vlaanderen) verzamelt men in elken wyk of elke gebuerte, onder het afzingen van een zeker liedeken, eene tamelyke menigte hout, dat men dan ontsteekt en onder het geroep van: ,vivat zinte Pieter! vivat zinte Pieternelle ! djou, djou, djou, djou!” omdanst. Dit heeft plaets in den vooravond van het feest. Den volgenden morgen wordt de ,roozenkroon” gewonden en in het midden van eene der straten van den wyk opgehangen. Des achternoens is [het] ,bollen- werpen”, en alle ,leden” van den wyk, zoo mannen als vrouwen, nemen er deel aen. — Op den navolgenden zondag wordt een dans onder de ,roozenkroon gehouden : heimelyk maekt men zich eens (komt men overeen), welk paer der dansers .bruid en bruidegom” zyn zal; op hun hoofd laet men de roozenkroon vallen, en het paer is verpligt, een gelag te geven, waarby het natuerlyk niet aen bier en iets daer by behoorende ontbreekte (sic). — In Hekelgem, by Aelst (Oost-Vlaanderen) [1.: Brabant], wordt St. Pieter op eene andere wyze gevierd. De jongens en meisjes van het geheele dorp verzamelen zich (sic) en maken twee bloemenkransen: den ,roozen- hoed” en de kroon. Dan spelen de meisjes strooikentrek: die het langste strooiken heeft, verkrygt den ,roozenhoed” en is eerste koningin, in welke eigenschap zy eenen koning verkiest; die het naestlangste behoudt, verkrygt de ,kroon”, is tweede koningin en zoekt zich ook eenen makker. Is dat gedaen, dan stemmen allen een liedeken aen en trekken tot aen den avond naer de herbergen, waer zy by een lustig dansken den dag en het feest sluiten. Komt een vreemdeling den stoet voorby, dan schreeuwt alles ,djou! djou!” en klapt in de handen.” Hiervoren (II, bl. 995) zagen wij, dat het lied: ,Meideken jong, meideken fier”, mede onder de ,kroon” werd gedanst. 3/9. Onder de lindeboom groene. #— On - der de lin - de-boom groe - ne, daer ry-deik naer myn RE ES RR ? IO ee = ik ry-deof Rs 5 È == # = 2 = 1 = —_— = eue EN | = IE Le D — ty - de, myn lief en was daer niet, myn lief en was daer niet. 1. Onder de lindeboom groene, daer ryde ik naer myn lief; (2 maal) en of ik ryde of tyde, myn lief en was daer niet. (2 maal) 1 En of ik ryde of tyde, | verdrooget moet gy zyn. (2 maal) Wy zullen t’avond wand'len en maken eenen hoed, ja maek’n een rozenhoed. 3. Een roozenhoed van bloemen, met een kroonelind of twee. (2 maal) Wat kwam myn lief te zenden van Parys over zee, ja, van Parys over zee? 4. Wat kwam myn lief te zenden? Sen Parysbrievetje. (2 maal) Winne staet er in geschreven van binnen myn brievetje? (2 maal) 1390 Winne staet er in geschreven : ,jongvrouwe, leest den brief; (2 maal) al spreken de jongmans schoone en gelooft ze daerom niet. (2 #aal) ,Al spreken de jongmans schoone, zy hebben een loozen zin. (2 maal) Den appel die op den bogaert staet, hy hevet wormen in, ja, hy hevet wormen in. ,Den bogaert is gesloten, daer in komt niemand in, (2 maal) niet anders als ’t nachtegaeltje, het vliegt van boven in.” (2 maal) a 1, 3 — En of ik heenrijd of weertrek. — 2, 3. n. de lindeboom. — 4, 8. Winne voor wine, gemaakt met een suff. #e en wi een oud instrumentaal van aie, acie, wat. Dat wij heeft men in ’t Mdn. hoi = tot wat, waartoe, waarom. error Onder de groene linde. À E lin - de daer ley een Re ARE C4 PA PE daer ley een kreb -be-ling; z00 verr' als dat ik ging en ne was daer niet, en myn lief en was daer niet. Onder de groene linde daer ley een krebbeling ; zoo verre als dat ik ging en myn lief en was daer niet. 1391 [Ne] Heb ik myn lief verloren, spelen gaen ik nu doen. Wy gingen te samen wandelen en wy mieken daer een hoed van roozen al zoo zoet. 3. D’ eene van winter-roozen, d’ander van winter-sneeuw. Wy gingen te samen wandelen, en van Parys [al] over zee. 4. Wat zond hy wederomme ? Een Parys-brievetje, met twee vergulden letters, en van binnen een liedetje. 5. Wat stoeger in geschreven ? Medegezellen leest den brief: ,al zyn de knechten schoone en bemint ze daerom niet. 6. ,AI zyn de knechten schoone, z hebben een loozen zin. Den appel die in den bogaert staet, hy hevet de wormen in. 7. ,Den appel die in den bogaert staet, hy heeft de kaken rood; van buyten is hy schoon en van binnen is hy loos; zoo zyn de knechten boos.? 1, 2. krebbeling = slaapstee van krebbe, d. ï. krib in de bet. van wieg. Tekst en melodie. A. De Coussemaker, Chants populaires des Flamands de France, 1856, nr. 53, bl. 185, opgeteekend te Duinkerke, Roozenhoed- of Kroonlied. — Erx u. Bünme, Deutscher Liederhort, I, nr. 409c, bl. 223, die het stuk met Duitsche vertaling geven, teekenen daarbij aan: , Dies vlämische Lied mit seinem Baumgartenschluss (str. 7) is ein Nachkômmling des altmiederländischen Liedes von der Ostfahrt” {,Naer Oostland willen wi ryden”); auch die Melodie ähnelt der alten.” Zooals wij het reeds vaststelden, behoort de bedoelde strophe niet bij het lied ,Naer Oostland”, enz., maar wel bij de liederen: ,Naar Roosland zijn wij gevaren”, of , De 1392 son is onder gegangen”; zie hiervoren I, bl. 721, nr. 198 B, str. 4, en bl. 723, nr. 199, str. 2. De melodie van nr, 379 heeft ook gansch andere cadensen dan de melodie ,Naer Oostland”, en kan dus moeielijk met deze worden in verband gebracht. B. De Coussemaker, t. a. p., nr. 52, bl. 183, uit Belle. Zooals d. C. het doet opmerken, leveren de bedorvenheïd in den tekst en de recht oorspronkelijke melodie genoegzame bewijzen voor den ouderdom van dit lied. 380. Jofvrouw, bewaert uw purperen lint. o pur - pe -ren lint, FE -VrOUW NERO uw LÉ es pur -pe -ren lint; het moet van u ge-dra-gen, ge-dra-gen, het moet van u ge-dra-gen zyn in ee-nen dans Le maeg -de - tjes a Wie tjes. wilé er in vi- o -le gaen, vi -o -le; wie wilt er in vi-o -le gaen zeer tjent? Jof- | vrouw, be- rs uw M ErO0, ne, uw kroo- ne; Zy moet van u ge -dra -gen Zzyn. | Jofvrouw, bewaert uw purperen lint; | het moet van u gedragen zyn in eenen dans der maegdetjes schoone, in eenen dans der maegdetjes. Wie wilt er in viole gaen, viole: wie wilé er in viole gaen zeer tjent. Jofvrouw, bewaert uwe kroone ; zy moet van u gedragen zyn. TT DETTE ISERE +394 Tekst en melodie. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 101, bl 323, ,Het purperen lint”. Dit lied, aangeteekend te Belle, onder de omstreeks de Meïmaand en gedurende den zomer gezongen liederen, behoort tot de reidansen van den ,Rozenhoed”. Bij dezen dans wordt een jong meisje door haar speelmaatjes uitgekozen om met linten en kroon of krans getooid te worden, wat ten allen tijde plaats had bij de dansen van den rozenhoed. Dr. Kazrr, Het lied in de M. E, bl 527, meent dat men deze fragmenten te beschouwen heeft als over- blijfselen van den ,Dans der maechdekens”. Zie onder de geestelijke liederen : ,In den hemel is eenen dans”. De rol van het meisje in het Vlaamsche fragment doet Dr. K. ook denken aan die van de Pinksterbloem; zie nr. 375 hierboven. V. 5—6 zinspelen op het feit, dat aan booze wijven en lichtekooïen een viool als eerestraf om den hals gehangen werd. Van daar de Duitsche uitdrukking ,in der Geige stehen”, waarmede ,in viole gaen” treffend overeenkomt (cfr. HEYNE, Deutsches Wôrterbuch, i. v. Geige en Fiedel, alsook R. MerINGER, Idg. Forschungen, XVI, 134). De zin is dan: ,Meisje, bewaar uwe kroon als bewijs van uwe maag- delijkheïd; gij wilt toch niet tot lichtekooï gestempeld worden ?? Het volgende stukje opgeteekend door Prudens van Duyse, onder de Dender- mondsche liedekens, kan als een tegenhanger van het voorgaande worden aangezien. De melodie is ons niet bekend: y Wil my uw cransken leenen, so reene, wil my uw cransken leenen, so fijn.” — ,Wel neen, jonckheer, g’ en bewaerdet, bewaerdet, wel neen, jonckheer, g’ en bewaerdet niet wel.? — ,Wil my uw cransken leenen, so reene, wil my uw cransken leenen, 50 fin.” — ,Wel neen, jonckheer ‘t moet er van maegden, van maegden, in deugd en eer, hups ghedragen sijn.? — ,lck ghevet op u vraghen, o maghet, ick ghevet op u vraghen, u weer.” — ,Hou daer, jonckheer, ei bewaret, bewaret, hou daer, jonckheer, ei, bewaret wel.? — ,/k En gheeft om heel de stede niet weder, ‘ken gheeft om heel de stede met weer.” 1395 — ,0 ghy, jonckheer, ’k willet betalen, betalen, o ghy, jonckheer, ’k willet betalen fijn.” — ,lck moet u driemael soenen, in ’t groene, ick moet dan driemael soenen u mont. Hou daer, jonckvrou, ei, bewaret, bewaret, hou daer, jonckvrou, ei, bewaret wel.” D. 381. N —— e Komthier, gy (4 Zyt a — NN PI pro-per maeg-de - tje,komt, danst met ea EN e aen # 8.0 = gen; houd al # 2 ik hier À —— æ. == = AR EUR en, rentes DER RP — =. ——Vÿ—— ’teer-ste = PE - ken Komt hier, P== Vs © gy proper maegdetje. ne pr = = my, komt danstn net koor - de - tje van EN —— + LES nn — = er D van ach-ter my-nen nieu- wen gaen Zoe zoe - ken o - ver - al, waer ik ie - mand vin - den zal. Komt hier, gy proper maegdetje, komt, danst met my! Gy zyt aen ’t eerste koordetje van mynen nieuwen wagen; houd al aen, wagen, wagen, houd al aen, wagen! — Wat zal ik hier gaen zoeken van achter in de hoeken? ’k Zal gaen zoeken overal, waer ik iemand vinden zal. 1: 5 9 97 Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 102, bl. 324, ,Den wagen”, opgeteekend te Belle. Dit lied behoort tot de rei- of rondedansliederen van den ,Rozenhoed”, en gaat vergezeld met pantomime. Terwil de kleine meïsjes ronddansen, staat een van hen buiten den kring met een zakdoek of ander voorwerp in de hand en raakt daarmede een harer gezellinnen aan, die zich dan achter haar moet plaatsen, en zoo verder totdat al de meisjes aangeraakt en achter haar geplaatst zijn om een nieuwen rei te vormen. Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bL. 529, leert ons hoe een dergelijk spel, dat den naam droeg van » Houdwagen”, nog voor eenige jaren te Zwolle bekend was. De kinderen zongen: Hoüdwägen éen béen, Zônder ziel of zälighéid, Zal ik ér op uitgäan. Naar ’s schrijvers vermoeden, is dit laatste lied oud, en zou ,houdwagen” wel cene verbastering kunnen zijn van een vroeger ,houd aan, wagen!”. Ook zou men wel in het woord wagen eene herinnering kunnen hebben aan den ,Grooten Beer”, den » Wagen”, in Vlaanderen ,Hellewagen” geheeten, dien de Germanen zich als voertuis van Wuodan dachten. Het slot der melodie is ontleend aan de Fransche wijs: ,La Faridondaine” ; zie hierna nr. 388, het lied: ,Waerom zou ik het dansen laten”. Erk u Büônme, Deuischer Liederhort, 1, nr. 989, bl. 754, geven tekst en melodie naar d. C. met Duitsche vertaling. 382. Ik zoude nu zoo geiren naer Engeland gaen varen. Ik al zou - de om myn nu eer Z00 - ste gei F wiel - ren tje naer van En - ge- my - land gaen nen nieu-wen va - ren, Wa - gen. a s pe == = y — JS ee Ik zal om een gaen zoe-ken, van hiernaer Te vier Ne -X + . ken, van hier OMVEOTS x IA! TE Se NN waer dat ik hem vin - den, hem vin - den, ——_ — hem a - den, hem vin-den, o - ver - al, waer dat ik = À —- = hem vin- den zal. Komt hier, myn pro - per maeg-de - tje, komt, danst met my. Co I Date zal myn eer - ste wiel-tje van my-nen wa - gen zyn Ik wi = Lé FA ên, ’k wil ee - nen man, ik wil h’ên ee - nen wa-gen - man. 1399 Ik zoude nu zoo geiren naer Engeland gaen varen, al om myn eerste wieltje van mynen nieuwen wagen. Ik zal om een gaen zoeken, van hier naer de vier hoeken, van hier overal, waer dat ik hem vinden zal. Komt hier, myn proper maegdetje, komt, danst met my. Ye zal myn eerste wieltje van mynen Wwagen Zzyn. Ik wil h’ên, ’k wil eenen man, ik wil h’ên eenen wagenman. = =— 1 wiel-ken aan mij-nen wa-gen; tjokis uit mijn wa -ge -ne, ’t jok is uit mijn Wa-ge-ne. ’k Zoude zoo geeren naar Engeland varen, hadde ik nog een wielken aan mijnen wagen; 5 jok is uit mijn wagene. (2 maal) Tekst en melodie. A. De Coussewarer, Chants pop. des Flamands de France, nr. 108, bl 325, ,Den nieuwen wagen”. Herdrukt door Erk u. BôHME, Deutscher Liederhort, IL, nr. 988, bl. 753, met Duitsche vertaling. Deze reidans maakte te Duinkerke deel uit van den ,Rozenhoed”, als variante van het liedje : Komt hier, gy proper maegdetje”; zie hiervoren, nr. 381, bl. 1394 — B. Mi voorgezongen door mijn vriend F. A. Gevagrr, die mi) verzekerde, dat dit liedje uit zijne kinderjaren, hem altijd levendig was bijgebleven. Deze normaal-iastische melodie zal ten minste zoo oud zijn als de zangwijs medegedeeld door de Coussemaker. — Vgl. Gevagrr, La mélopée antique, b. 310, thema 24: Caro mea requiescet in spe”. — In de ©. en n. Hollantse boeren lieties, 24 uitg., Amst. c. 1700, treft men, onder nr. 73, met de aanduiding: ,Nae engelandt vaeren”, deze melodie aan: | | } À { d | l'OL UT DE | 1 (1! | 1 qu Ÿ | ni À 1! |] | | (fl | | | CH | à | maal TR RENTE Volgens J, rer Gouw, Volksvermaken, 1871, bl. 106, zou het volgende liedje in 1651 bij de Engelsche Navigatie-acte zijn thuis te brengen: Groene granen, witte zwanen, Wie wil meê naar Engeland ? Engeland is gesloten, de sleutel is gebroken, en daar is geen smid in ‘’t land, die den sleutel maken kan. BüscHixG und von per HAGEN, Sammlung Deutscher Volksldr., 1807, nr. bl. 281, deelen een dergelijk liedje mede: Eene, meene, mieken, Mäken hät en Metzer, will die stäcken, hät en Stock un will die schlän. Kumm will'n beid’ nà England gäbhn. Engeland is togeschläten, Schlütel is intwei gebräken. Veer Pärd vür den Wägen, ick will sitten, du sa[l]st jàägen: zibber de bibber, de biff, baff, aff! B. en v. d. H.. bl. 417, voegen daarbi: ,Merkwürdig ist die Erwähnung von England, und das Lied stammt vielleicht noch ursprünglich aus den Zeiten der 1401 Wanderungen der Angeln und Sachsen nach Britanien”. — Er u. Büane, Deutscher Liederhort, III, nr. 1867, bl. 600, en Pünwe, Deutsches Kinderlied u. Kinderspiel, nr. 1731, bl. 390, op het voorbeeld van anderen (zie Dr. Kazrr, Het lied in de | M. E., bl. 492), zijn van eene andere meening. Voor hen is, naar de verklaring van Mannxarpr, ,Engelland” het ,Land der Engel, Seelenreich, Lichtreich, Alfen- land”, dat geldt als ,Inbegriff aller Freude” : Achtern Kerkhof stuff dat Sand in Engelland, in Brabant. Jüffer mit de Tute ; Helle mit beschute, enz. nNaer Engeland varen” zal met de volksverhuizingen zeker al niet veel meer te maken hebben dan het ,naar Oostlant” of in Oostlant varen” (zie hiervoren I, bl. 714). — ,Engellant” tegenover , Brabant” gesteld, bewijst genoeg, dat hier van geen bovenaardsch land der zielen, maar van eene ondermaansche plaats spraak is. | Ook in het liedje: ,Noch weet ic een ouden couden man” (zie hiervoren, nr. 261 bl. 942), str. 7, heeft Engeland den zin van land van geluk, van geneugten. De ,Tute”, die Bühme voor een ,Horn oder Trompete” neemt. zal wel eene ” L | gepipte muts (Fr. bonnet tuyauté) zijn. Scnuermans, Idioticon (Bijvoegsel), bl. 339, op het woord fuit, tute = muts, kap, vrouwenhoofddeksel, verzendt naar De Bo. Het {l woord fute is nog heden in West-Vlaanderen bekend. 383. Ma seurtje, gae ye meê? EE EG : Ma seur-tje, gae ye meë, als wy ja -gen, als wy Ja - gen, ma FX nf pes | ÉA | = = seur-tje, gae ye meë, als wy Ja- genrond de steé? Ja, ma seur-tje, gy en ik - ke, on-zen thun is al te dik-ke als wy moe-ten be -ja-gen zyn. Kruyptal deu-re van toer-loe -ret - te, kruypt A deu-re van toer -loe- Q—+—— = Ma seur-tje, gae ye meé, als w ja-gen, als w ja - gen, ma ? n oO ? y. e D , gae ye meë, als wy ja-gen rond de ste. Ma seurtje, gae ye meë, als wy jagen, als wy jagen, ma seurtje, gae ye me, als wy jagen rond de steë? Ja, ma seurtje, gy en ikke, onzen thun is al te dikke als wy moeten bejagen zyn. 1403 Kruypt al deure van toerloerette, kruypt al deure van toerloeroe. Ma seurtje, gae ye meé, als wy jagen, als wy jagen, als wy jagen rond de steë. Waar zullen wij dat hazetje gaan jagen ? B. __—— = Door denbosch en door de ha-gen, daar zul-len wij dat ha-ze-tje ja-gen. ec Fraai, haas - je, zoek uw kost, al door den bosch. Laat hem los! Waar zullen wij dat hazetje gaan jagen ? Door den bosch en door de hagen, daar zullen wij dat hazetje jagen. Fraai, haasje, zoek uw kost, al door den bosch. Laat hem los! VARTANTE. Waar zullen wij dat hazetje jagen ? AI door den bosch, door bosschen en door hagen. Fraai, Mietje, gij en ikke, onze tuin is al te dikke. Dat hazetje moet gejagen zijn al door den tuin! 4, Vel. À, 1, 4. 1404 Hensken deur. C. Er Hens - ken deur, hens -ken deur, laat dat hens-ken maar bin -nen kom-men ... Tekst en melodie. A. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 104, bl. 327, opgeteekend te Belle; Rozenhoedlied, zie d. C., Inleiding, bl. XIII. Volgens de beschrijving van d. C. gaat deze reidans vergezeld met een pantomime, die hierin bestaat: Kleine meisjes dansen in het rond of op eene lijn, elkander als schakels van eene ketting vasthoudende. Twee hunner vormen met de opgeheven armen eene soort van boog, waaronder al de anderen doorgaan elkander steeds b1j de hand houdende, de voorlaatste moet zelf onder de brug doorgaan. Volgens eene mededeeling door Pr. van Duyse aan de Coussemaker gedaan, {| zong men en danste men, in den aanvang der verleden eeuw, te Dendermonde. een rondedans — ook wel een jachtliedje, voor de natuurtonen van den jachthoorn geschreven — voor de woorden eenigszins aan den tekst van Belle herinnerend ; zie hiervoren I, nr. 287, bl. 862: ,Willen wy ‘t haesken jagen”. De melodie van Belle, voor een deel ontleend aan Acione, , Tragedie mise en musique par M. Marars (1656—1728), ordinaire de la Musique de la chambre du Roy”, voor de eerste maal opgevoerd te Parijs in 1706, doet zich voor zonder tekst, bl. 1128 van de partituur, als ,Marche pour les matelots”, vervolgens, bl. 127, met het opschrift: ,Une Matelotte”, aldus: î ie a— À - mans mal-heu -reux, si mille E- ceuils fas-cheux trou-blent vos RE e— vœux, le de -ses-poir est le plus dan-ge-reux. Quel-que vent qui nn — C ne J gron-de, l’a-mourcal-me l’on-de, peut on per-dre l’es- poir quand on con- Deze melodie ging over.in Tendresses bachiques, Paris, Chr. Ballard, 1712, I, bl. 177, met den tekst: ,Lautre jour Colin”, en in Recueil de fables choisies, ,dans le gout de M. De la Fontaine”, Paris, 1749, ,Chant 49, sur l'air: Quelque vent qui gronde”, aanvang van het tweede deel der bovenstaande strophe, waar zÿj wordt Î aangehaald bl. 65, 72, enz. — Een herdruk van dit laatste werk, onder den titel: Trois cens fables, enz., verscheen op het einde der XVIIIAe eeuw, bij F. J. Desoer, te Luik. B. Loovens et Fevs, Chants pop. flam., 1879, nr. 157, bl. 249, volgens wie d het lied véor veertig jaar (0. 1840), te Brugge in verschillende parochieën op den feest- of naamdag van den patroon der parochie door jonge meisjes werd voorge- dragen, die hand aan hand de straat afsloten. De regel ,laat hem los”, doet de \ verzamelaars veronderstellen, dat de voorbijgangers verplicht waren het doorgangsrecht | af te koopen, aan de kinderen tol te betalen. C. Dr. Kazrr, {et lied in de M. E., bl. 531, zag en hoorde te Warnsveld (bij Zutfen) dit spel, zooals het door d. C. wordt beschreven, uitvoeren door jonge meisjes, en was z00 vriendelijk ons de melodie mede te deelen. Als een meisje doorgegaan hi | | was, klonk het tweede vers: Loat dat hensken maar deurmarseeren. | | Al Het is wel mogelik, zegt Dr. K., dat dit »hensken” (hansken) eene verbastering | 14 zÿ van ,haesken”, want in een ander reilied, dat mij toeschijnt bij hetzelfde spel te Al À behooren (Van Vioren, Nederl. baker- en kinderrijmen, nr. 57, bl. 111), lezen wi: IAA l À ‘k Wou z00 graag een ketting breien; dat gaat door de stad van Leien. HE Ha, haasje, knikker de knaasie, || ; Je; Je; ha, haasje, door den dauw. Verder wordt door denzelfden schrijver de vraag gesteld, of het spel van het haasken jagen” niet een overblijfsel zou zijn of samenhangen met het oude lied: »IC arrem haesken in ’& wilde wout” (zie hiervoren I, nr. 211, bl. 762 vlg.), en of | met ditzelfde spel, dat ook te Zwolle bekend is, niet eene historische herinnering gaat | 1 verbonden, nl. de aanslag door den Hertog van Gelderland, Karel van Egmond, in | 1524 tegen Zwolle ondernomen. | Over het ,Haschenspiel” bij de Duitschers, zie Bünme, Deutsches Kinderlied u. Kinderspiel, 1897, nr. 3068, bl. 560. À. pe Cook en Is. Terruinok, Kinderspel en kinderlust, I, 1902, bl. 258—9, deelen, onder eene der afdeelingen van het » Bruggespelen”, een Antwerpsch kinderliedje il mede, dat met het door Dr. Kalff aangehaalde ,Hensken deur” in verband staat: | 1406 Sa Een hos - ken, deur ons tros-ken, en zoo schie-ten wij on -zen (haas - ken) a en zoo schie-ten wi ons ko - nin! De laatste twee regelen worden ook gezongen : En zoo schieten wij ons konïijn, met een glosken witte win! Aan den heer organist Desideer van Reysschoot te Gent, hebben wij de mede- deeling van de volgende Gentsche variante te danken: ha, ros-ke deu-re de trein ! ——+ — Rs | ® ® 2e de = — 7 . ze -ten op mijn ros-ken,loo-pen wi sa-men door den trein. Het ,haasken” is hier tot ,roske” geworden; het trosken”, tot ,kroske”, en het woordeken ,trein” heeft ongetwijfeld de plaats genomen van ,tuin”, in den zin van het Fransche berceau. Op dezelfde melodie droegen de kinderen te Gent ook eene klacht voor op den dood van een ,pietje” (vogeltje) : O moeder, my pietjen es (is) duud! (2 mual) in hoade (hadt ge) mij(n) pietjen ete(n) gegeve(n), mij pietje die oa (hadde) in ’t leve(n) gebleve(n), O moeder, my pietjen es duud! Deze laatste zangwijs brengt ons de fraaie melodie te binnen door F. A. GEVAERT benuttigd in de finale van het eerste bedrijf ziner opera Quentin Durward, Parÿs 1858, voor het lied: ,Que ce beau jour // tout à l'amour”, enz. bl. 81 der pianopartituur. De meester noteerde deze melodie zooals hi ze in zijne eerste jeugd te Huysse (bij Oudenaarde), zine geboorteplaats, had aangeleerd en meegezongen, en was ook zoo goed ons den oorspronkelijken tekst van dit kinderliedje mede te deelen: Hui - ben komt uit, Hui-ben komt uit, Hui-benkomt uit dat hoe-ken, dat ei, dat lod-der-lijk ei e - del lands-hee -ren, danst, fraai e - del lants-knechts, danst dat vloer -ken recht, danst dat vloer-ken o - ver en-deo -ver, danst dat vloer-ken op zijn recht. Dezelfde melodie, bekend onder den naam van ,Huyben komt thuis”, bl. 206 vlg.), werd nog dit jaar (1903) op den Gentschen beïaard gesteld. — Te Gent zong men ook op diezelfde zangwis, ten minste op het refrein: ,Drij boeren die Lieze loeren ...”. In Ons volksleven, Brecht, I (1889), bl. 68, vindt men onder de ,rondedansliedekens uit Antwerpen”, medegedeeld door J. B. Vervzrer, de volgende ongetwijfeld met dit refrein in verband staande regelen, die ook worden aangehaald door À. pe Cocx en Is. Terrxnex, t. a. p., Il, (1903), bl. 130: Drij boeren, Liske loeren, drij boeren die dansen; nog e’nen boer, van Liske loer, nog e’nen boer die danste. 384. Daar ging een patertje langs de kant. pa - ter - tje langs de kant, hei, ’twas in =, = Mei! en hi vat-te zijn zoe-te-lief bij de hand. Her, t was [=> Mei! Daar ging een patertje langs de kant, hei, ’t was in de Mei! en hij vatte zijn zoetelief bij de hand. Heiï, ‘t was in de Mei zoo blij, hei, ‘t was in de. Mei! Pater gij moet knielen gaan, heïi, ‘tis in de Mei! nonnetje gij moet blijven staan. Heiï, ’tis in de Mei zoo blij, hei, ‘tis in de Mei! Pater spreid uw zwarte kap, hei, ‘tis in de Mei! daar uw heïlige non op stap. Heï, ‘tis in de Mei z00 bli, hei, ‘tis in de Mei! 1, 1. Wat betcekent eigenlijk dat ,langs den kant”, of moet het zijn ,langs het land ?” (vgl. lezing B), vraagt J. mer Gouw, De volksvermalken, bl. 140. BrcperDux, Over een oud Ainsterdamsch volisdeuntien (, Heer Heinderik /| kapteinderik”), Leyden 1824, DL. 10, had reeds ,langs den kant” verklaard door: ,ons tegenwoordig {er zijde, à-parl”. Beïde uitdrukkingen hebben echter denzelfden zin: kant beteekent : boord of zijde van een stuk land met heesters of struikgewas beplant (Sonusrmans, 1409 Pater geef uw non een zoen, heï, tis in de Mei! dat moogje nog wel zesmaal doen, zesmaal, zesmaal, zesmaal doen. Hei, ‘bis in de Mei! Pater beur uw non weër op, heï, ’tis in de Mei! en dans nu met uw Kermispop. Heï, ‘tis in de Mei zoo blij, heï, t is in de Mei! Pater gij moet scheiden gaan, hei, ‘tis in de Mei! en moet uw nonnetje laten staan. Heiï, ‘’&is in de Mei 700 bli, hei, ‘tis in de Meil! Nonnetje wilt nu kiezen gaan, hei, ‘bis in de Mei! neem nu een anderen pater aan. Heï, ’tis in de Mei zoo blij, hei, ‘tis in de Mei! Idioticon); dus zooveel als het woord land zelf. Daer ging een pater langs het land. Le land, hy nam een non -ne-ken by - der hand; hei! (l h LH pi 1 4 ' [LAN {| | a | 41 il 4 ! { {il Mei Z00 I ses ( IL zei, hei! twas in de Daer ging een pater langs het land, (2 mual) hy nam een nonneken byder hand; hei! ’t was in de Mei zoo zei, hei! + was in de Mei. Sa pater, gy moet knielen gaen, (2 #44l) maer nonneken, gy moet blijven staen; hei! ’tis in de Mei, enz. Sa pater, spreid uw zwarte kap (2 #aal) daer uw heilige non op stapp'; hei! ‘’tis in de Mei, enz. Sa pater, geeft uw non een zoen, (2 maal) dat moogdy nog wel driemael doen; hei! ‘tis in de Mei, enz. Sa pater, heft uw nonneken op (2 mal) en danst weër vrolijk met uw pop; hei! ’tis in de Meiï, enz. Sa pater, gy moet scheiden gaen, (2 #»aal) maer nonneken gy moet blyven staen; hei! ‘tis in de Mei, enz. Sa nonneken, wilt nu kiezen gaen (2 #aal) en neemt een anderen pater aen; hei! ’tis in de Meï, enz. Sa nonneken, gy moet knielen gaen (2 maal) enz. Ei, wy zingen de mei, sasa. C. 1. Ei, wy zingen de mei, sasa, ei, wy zingen de mei! Paterken neemt een nonneken mée; ei, wy zingen de mel, sasa, ei, wy zingen de meil! 1411 [Re] Ei, wy zingen de mei, sasa, el, wy zingen de mei! Paterken doet u kappeken af, ei, Wy zingen, enz. 3. Ei, wy zingen de mei, sasa, el, wy zingen de mei! Paterken geeft het nonneken een zoen: ei, Wy Zingen, enz. 4. Ei, wy zingen de mei, sasa, ei, wy zingen de mei! Paterken laet het nonneken staen, el, Wy Zingen, enz. Daer wandeld’ à patertje. Lee c Sp Pipe Daer wan-deld” ä pa - ter - tje langst de kant, daer wan-deld’ à = Se _ = €: ® -— a =_— — — _ te = = Ep pa -ter -tje langstde kant, en hy greep à non-ne-tje by der hand. Het was in den mid - de -ren dey, het was in den mey. 1. Daer wandeld’ ä patertje langst de kant, en hy greep ä nonnetje by der hand. Het was in den midderen dey, het was in den mey. 2. Sa, patertje, gy moet knielen gaen; en nonnetje, gy moet blyven staen. Het was, enz. 3. Pa, patertje, geeft uw nonnetje een zoen. Dat meugt gy nog wel driemael doen. Het was, enz. 1412 4. Sa, patertje, gy moet scheyden gaen; en nonnetje, gy moet blyven staen. Het was, enz. 1, 3. dey geeft, volgens d. C., het Eng. day = dug, weer. Er wandeld’ een patertje. EE — Er wan- deld’ een Le a —— V 4 io | . en hij pak-ted’ een non-ne- tJe bij der hand. Hei! ba-zin-ne, de mei, zei, zei, en heil ba-zin-ne, de mei. 1. Er wandeld’ een patertje langs de kant, en hij pakted’ een nonnetje bij der hand. Hei! bazinne, de mei, zei, zei, ! en hei! bazinne, de mei. 2. Sa, pater, leg af uw zwarte kap, alwaar die weerdige non op zat. Hei! enz. 3. Da, pater, en geef uw non een Zoen, gij moogt ‘t nog wel zes keeren doen. Hei! enz. 4. Sa, pater, en kom al aan den dans, en kom al aan de kermisdans. Ï Hei! enz. k}] 5. Sa, pater, gi moogt deure gaan, en ‘t nonnetje die moet blijven staan. Hei! bazinne, de mei, zei, ei, en hei! bazinne, de met. 1413 Sa, pater kiest er een nonneken uit. die gij zult ne-men voor uw bruid. Aaï, bo - zin - ne - ken, F aai mij mij, en aai, bo-zin-ne-ken mij, en aai bo-zin-ne-ken mij. 1. Sa, pater kicst er een nonneken uit, (2 maal) die gij zult nemen voor uw bruid. Aaï, bozinneken, aai mij mi), en aai, bozinneken mij. (2 maal) 2. Sa, pater, gij moet knielen gaan, en uwe non zal voor u staan. | Aaï, enz. 6] | 3. Sa, pater, geeft u non’ nen zoen, Dat moogt ge nog wel driemaal doen. Aaï, enz. 4. Sa, pater, gij moet scheiden gaan, | en uwe non Zal blijven staan. | Aai, enz. | Het meiïsje, alleen gebleven in de ronde, kiest een jongen uit, en nu zingt men: 5. Sa, nonneken, kiest er een pater uit, die gij zult, enz. Tekst. A. J. C. W. ce Jeune, Letterkundig overzigt, *s Grav. 1828, nr. 10, bl. 113, ,mondelinge overlevering”. In de inleiding van zijn werk, bl. 31, zegt le Jeune: ,Het Patertje, daar deze en gene zijne onopbeurende geleerdheiïd of zwarte menschenkennis misschien wel voor geven zou, om het nog eens, in al de kinderlijke vreugde van zijne onbezorgde jaren, meê te dansen, het heeft mij nog eenige moeite 1414 gekost om er het afschrift van bijeen te brengen, en ik geloof niet dat het volledig is. Dit is wel meer het geval met dingen, die men, omdat zij 00 algemeen bekend zijn, verzuimt aan te teekenen en die daardoor voor later’ tijd verloren Ag = Horrmanx v. F., MNiederländische Volksldr , 1856, nr. 140, bl. 253; — J. H. SonELTEMA, Nederl. ldr. uit vroegeren tijd, 1885, nr. 123, bl. 278, met de melding ,te ‘s-Gra- venhage”; — Dr. J. vax Viorex en M. A. Braxprs Buys, Nederl. baker- en kinderrijmen, Leiden, 4% uitg. 1894, bl. 102, de eerste vier strophen, met bijvoeging van het woord ,kom”, als voorslag, in de tweede en de vierde strophe. Laatstgenoemde schrijvers geven nog, met het opschrift: , Anders”, dezen tekst: 1. Daar ging een patertje langs den kant, hei, ‘&t was in de Mei; hij nam er zijn nonnetje bij de hand, heïi, ‘t was in de Mei zoo bli, hei, ‘& was in de Mei. 2. Kom, pater, geef je non een zoen, heï, + was in de Meï; dat mag je nog wel zesmaal doen, heïi, t was, enz. 3. De pater spreidt zijn zwarte kap, heï, ‘t was in de Mei, al waar hij met zijn non op zat, hei, ‘t was, enz. 4. Kom, pater, beur je non weër op, hei, ‘t was in de Meï, en dans er meë, gelijk een pop, heï, ‘6 was, enz. 5. Kom, pater, jij moet scheiden gaan, hei, ‘t was in de Meï, en laten je non alleenig staan, heï, ‘t was, enz. 6. Nonnetje, jij moet kiezen gaan, heï, ‘t was in de Meï, en de andere nonnetjes laten staan, hei, ‘t was, enz. Wanneer dan het nonnetje een pater gekozen heeft, en daarmeë dezelfde ver- tooning gemaakt is, luidt het: 7. Nonnetje, jij moet scheiden gaan, heïi, ‘t was in de Meï, en laten den pater alleenig staan, heï, ‘t was, enz. 8. Ziet zoon lompert daar eens staan, heï, t was in de Meiï, hij durft niet eens een meisje aan, hei, ‘t was, enz. 4, 2. Of ook: En dans eens met je kermispop. — 8, 1. Of: lummel. — 8, 2. Of: geen meisje aan te slaan. De Noord-Nederlandsche lezing verschilt van de meeste Zuid-Nederlandsche lezingen door dat de eerste regel onmiddellijk wordt gevolgd van het refrein: ,hetï, *t was in de Mei”. Coxscrexoe in zijn roman Zn #* Wonderjaer [1566], Antw. 1837, bl. 182, deelt, op zijne beurt, vijf strophen van het lied mede, die van den tekst 1415 van le Jeune slechts verschillen door hunne oudere spelling, en de strophen 2—5, voor den eersten versregel den voorslag S« aannemend, dien men in sommige Zuid- Nederlandsche lezingen aantreft, terwijl in de vijfde strophe het werkwoord ,opbeuren” door het bij de Vlamingen meerder gebruikelijke ,opheffen” is vervangen. Conscience’s tekst, die aan le Jeune ontleend schijnt, wordt in den mond der razende Antwerpsche Beeldstormers gelegd. Deze hebben het door hen gestolen priestergewaad aangetrokken en zijn vergezeld door ontuchtige vrouwen als nonnen verkleed. De heïligschenners komen op de Groote Markt geloopen. Hier laten wij het woord aan Conscience. »Intusschen hadden de heiligschenders de beelden, die op de plaets lagen, in eenen hoop geraept, — eenige houtbossen er onder gemengd en het alles in den brand gestoken. De rook ging als eene gryze nevelwolk ten Hemel. — Weldra kwam het vuer zich met zyne puntige vlammen vertoonen. — En het gejuich der aenschouwers bonste tegen den marmeren gevel des gebouws. Nu begonnen ook de spotters hun duivelsch voornemen uit te werken. Zy als priesters gekleed zynde namen ïieder een meisje by de hand en vormden eenen wyden kring om het vuer. Een van hen stond met eene vrouw in het midden. Zy begonnen dan met razende stemme, schreeuwend te zingen: 1. Daer ghinc een paterken langs den kant / hey! ’t was in de mey. Hy nam syn soete lief by d° hand. Hey! ’t was in de mey / soo bly/ hey! ‘t was in de mey. By iederen slotrym draeiden zy heviger en als dol rond. Zoodra de pater zyn zoete lief by de hand had, vertraegden zy hunnen loop en begonnen op nieuw: 2. Sa pater! ghy moet knielen gaen hey ! ’t was in de mey. Nonneken! ghy moet blyven staen. Hey! enz. De pater knielde dan voor de non, en met vreemde gebaren betoonde hy, dat hy zeer op haer verliefd was. Uitzinnige lachen en weérgalmende toejuichingskreten liepen over de duizend hoofden, als de wind die over een korenveld ryst. De spotters liepen zoodanig rond, dat de oogen er op verdwaelden: 3. Sa pater! spreyd de swarte kap hey! ’t was in de mey. Daer uw heylige non op stap. Hey! enz. De pater trok op dit gezang het priestergewaed uit. Na hy hetzelve op den grond gespreid had, liep de non met beide voeten, ten teeken van verachting er over: 1416 ‘A 4. Sa pater! gheeft uw non een zoen/ | hei! ’t was in de mey. 1 Dit meught ghy noch wel sesmael doen. Sesmael sesmael doen / soo bly, hey ’t was in de mey. | Dan drukte de pater, bij onkuische woorden, het onzedige venusdier tegen (l zijne borst en kustte ze menigmael : ». Pa pater! heft de non eens op} hey! ’t was in de mey. ; Ù En danst eens met uw kermis pop. Hey! ’t was in de mey/ soo blij / Hey! ’t was in de mey. Bij dit vers keerden velen het hoofd om} want het walgelykste schouwspel zagen Zy.... Op eens brak de kring: — en eene der heiligschendende vrouwen vloog in het vuer....” Firmentou, Vôlkerstimmen II, (1854), bl. 660, ,Door gink e Poterke langst de Kant” (,in der allgemeinen Mundart Brabants”) en bl. 679, ,Door ging een poterken langs den kant” (,Mundart von Antwerpen”). Beide lezingen van vif strophen, zijn stellig ontleend aan Conscience, zooals overigens blikt uit de aanteekening, bl. 679: »Dieses Lied stammt aus dem sechzehnten Jahrhundert; es ward von den Geusen gesungen in der Revolution unter Philipp dem Zweiten.” — Nog eene andere lezing voorkomende in Vôlkerstimmen, I, bl. 880 (,Mundart von Kleve”), laten wij volgen ; het refrein duiden wij slechts in de eerste strophe aan: 1. Et ging ’ne pater langs te kant, heys was in de mey? en noom en nünneke bei de hand. Heys was in de mey, me y, mey, heys was in de mey! 2. Och nünneke, willé gei mit minn gon, — allwor die mooie blümkes ston ? | Nou, pater, spreit ou swarte kapp! — allwor de frau de box (broek) mit lappt. 4. Pater, geft ou nonn en suun! dat mügt gei noch wel sesemol duhn. 1417 OX Pater, büürt ou nonn es op, — en danzt dermit as en kermespopp! 6. Och, pater, gei mott scheie gon, dat nünneke dat mott blieve ston. Dezelfde tekst ,aus der Gegend von Cleve am Niederrhein” met eenige afwij- kingen in de spelling (zie hierna) doet zich voor met de melodie in Erx's Deutsche) Liederhort, 1856, nr. 179, bl. 382, van waar hij overgenomen werd door Erk u. Bôaue, Deutscher Liederhort, I, nr. 977a, blz. 748, Het lijdt geen twijfel of die. Nederduitsche lezing, met refrein onmiddellijk na den eersten versregel, is aan den Nederlandschen tekst A ontleend. Ook in eene variante van de eerste strophe, door ©. J. BorkenooGEN, Onze rijmen, Leiden 1893, bl. 48, aangehaald onder reidansen, vindt men het refrein onmiddellijk na den eersten regel: Daar ging een patertje langs den kant, heï, ’t was in de Mei! Hij vatte een nonnetje bij de hand, heï, ‘t was in de Mei zoo blij, hei, ’t was in de Mei! En zoo blij waren zij! (bis). De Noord-brabantsche lezing medegedeeld door A. pe Cocx en Is. TriRLINCK, Kinderspel en Kinderlust, IL (1903), bl. 204—5, naar P. N. Panken, Ons volksleven, Brecht, IX (1897), bl. 58, geeft nagenoeg de lezing van le Jeune terug. Panken doet daarbij nog deze variante van de slotstrophe kennen : En zou dat dan zoo scheiden gaan. Hei! enz, En zonder een kusje laten staan ? Hei, enz. Panken denkt, dat Conscience ,in zijn Wonderjaur den oorsprong en verdere uitleggingen” van en over het Paterken geeft. Het komt ons waarschinlijker voor, dat deze laatste door het liedje in andere spelling en dan nog met gothische letter sedrukt in zijn roman op te nemen, alleen den ouden rondedans heeft willen dra- matiseeren en op die wijze zijn verhaal meer belang bijzetten. De Duitsche navolging: ,Es ging ein Paterchen an dem Rand”, te vinden bij O. L. B. Worrr, Proben altholländischer Volksldr., 18382, nr. 12, bl. 48, ,aus mündlicher Ueberlieferung”, heeft insgelijks den tekst van le Jeune tot grondslag. B. Wireus, Oude VI. Idr., 1848, nr. 125 bL 293, zonder bronaanduiding, doch, volgens Snellaert op Willems t, a. p., opgeteekend in Brabant, hierboven Weergegeven; — SNELLAERT, Oude en nieuwe liedjes, 1859, nr. 62, bl. 37; 1864, 1418 nr. 82, bl. 91; — Horrman v. F., Nedel. Volksldr., 1856, nr. 141, bl. 254, zelfde tekst. Zooals ik de aanvangsstrophe, uit vaderlijken mond, met dezelfde melodie leerde kennen, klonk het: Daar liep ne pater langs den kant, (2 maal) hij nam zijn nonneken bi heur hand ; hei! ’t was in de Mei zoo bli, hei! + was in de Mei! C. J. W. Worr, Wodana, 1843, bl. 79, zonder aanduiding van plaats, met midden van een ronddansenden kring deze aanteekening: ,Paterken staet in het an de laetste strophe treedt (in den rei) van jongens en meisjes; na het slot paterken tot de dansers en het lied begint al weër van voren (begint opnieuw), maer met dat verschil, dat men nu zingt: ,nonneke neemb een paterken meé”. waerop het in het midden staende meisjen zich een jongen verkiest.” (Vel. A, str. 7, en B. str. 78): tekst hierboven weergegeven. — Wolf voegt er in aanteekening bij: ,1k heb gezet ,ei wy zingen de mei”, want het ,ei bazinne de Mei” (vgl. de Antwerpsche lezing hiervoren, de Duinkerksche en de Brugsche hierna), dat ik in de my over het liedeken medegedeelde notis leze, kan ik niet anders verklaren. Het gansche is eene variante van Paterken langs de kant.” Horrmann v. F. t. a. p., nr. 142, bl. 255, zelfde tekst. De door Wolf voorgestelde verandering echijnt H. v. K. ,ganz richtig”. D. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 105, bl. 328. (Belle). Door d. C., zie bl. XII, gerangschikt onder de Rozenhoed- of Kroonliederen. Te Duinkerke, luidt het refrein: .Hei bazinne de mey z00 zey, hei bazinne de mey. E. Loorexs &r Fevs, Chants pop. flam. nr. 102, bl. 195. F. A. pe Cocx en Is. Terrznox, Kinderspel en kinderlust, IL (1903), bl. 259, Antwerpsche lezing. Snellaert op Willems, t. a. p., leert, dat het Paterslied door Willems als een zeer oud lied beschouwd, door deze in de XV eeuw werd thuis gebracht. Snellaert is mede van gevoelen, dat het lied ouder is dan de Hervorming en dat men dit reeds uit zijne zoo ongewone algemeenheid door alle de Nederlanden, Friesland niet uitgesloten, kan afleiden. Die oudheïd vloeit ook voort, volgens denzelfden schrijver, uit het refrein: ,Hei, besinne de Mei, zoo zei”, zooals het te Kortrijk en elders klonk, en dat eigenlijk beteekent (Snellaert verzendt naar Brroerpux, Verhandeliny over de geslachten der naamuvoorden, I. 225, en Dr. HALBERISMA, Letterkundige naoogst, I, 255): ,Gedenk aen de zachte mei, als een hoogtijd”. H. v. F. bl. 255, kan daar niets anders uit maken dan: ,heï, wees inne de meiï zoo blij!? Dit alles belet Snellaert niet, in zijne Oude en nieuve liedjes, Gent 1852 en 1864, t. a. p. het ,Patersliedje” thuis te brengen in de XVI“ eeuw. Dr. Kaurr, Het lied in de M. E. bl. 513—16, is met Willems van gevoelen, 1419 dat het lied van véor de Reformatie dagteekent, en in zijn eersten vorm, als meilied, zeker ten minste in de XIVée eeuw. Dat het oorspronkelijk tot een Meilied behoorde, blikt, volgens Dr. K., uit het refrein, dat vroeger niet: ,’twas in de Mei” geluid zal hebben, maar: ,’t is in de Mei” : immers in de ,cluyte van Player- water”, zooals J. rer Gouw, De volksvermaken, bl. 140, het eerst deed opmerken, vindt men reeds de spreekwoordelike uitdrukking: ,Tes al in de meye”. Ook véor de Hervorming, zegt nog Dr. K., heeft men paters en nonnen geplaagd : onze geheele middeleeuwsche letterkunde getuigt het. Pater en non waren niet onafscheidelijk met dezen dans verbonden, zooals blijkt uit het liedje: ,Sa boer gaet naer den dans” (zie het volgend lied). Dr. Kalff besluit, dat de Hervorming het hare kan hebben gedaan om het 14%-eeuwsche meiliedje op paters en nonnen toepasselijk te maken. Het refrein, in vroegere taal: ,tis inne de Mer”, is ,bezinne de Mei” geworden, wanneer men den vorm Î#ne niet meer verstond. Stellig is het, dat het ,Patertje” vroeger in de Meimaand werd gezongen. FrrmenicH t. à. p., I, bl. 380, teckent aan: ,Man singt das Lied auch häufig beim Umtanzen des Maïbaums, der am ersten Mai aufgepflanzt wird”, en Dr. Scnorer, Geschied-, letter- en oudheidk. uitsp. (1840), aangeh. door J. ter Gouw, bl. 146, deelt mede, dat hi te Dordrecht het volk nog zag dansen ,om den versierden mei- boom”, onder ’t zingen van ‘t ,Patertje”. »In de gemeenten tusschen Aalst en Dendermonde,” zeggen A. de Cock en Is. Teirlinck, &. a. p., IT, die, bl. 197—206, nog verschillende andere varianten van den tekst mededeelen, ,werd, 30—40 jaar geleden, het ,Paterken” somwijlen nog rondom den meïboom gezongen; meer, evenwel op het kinderfeest van St. Gre- gorius. Doch vooral als gezelschapsspel van jonge lieden van beide geslachten, was die rondedans zeer in zwang op feesten en kermissen, op uitvaarten van onge- trouwde personen, bij de sluiting van den hoppepluktijd, enz.” Ook Por ne Mont, Boerenhumor in kerkelijke zaken, in Volkskunde, NI (1893), bl. 116 vlg., doet ons een spotlied kennen op de biecht, parodie of toepassing van het »Paterliedje”, gezongen op de wijs van dit laatste dat, evenals dit, ,in Brabant, Vlaanderen en Antwerpen, tot heden toe, op tal van plattelandskermissen, dikwijls in de volle straat, door talrijke scharen, als rondedans uitgevoerd wordt:” 1. Wii waren laatst op eenen dries, op een begijntjes kerremis, roebedoebdoeb en hei, sei, sei, op een begijntjes kerremis, en hei sei sei! [ne Wij dansten samen rond een komfoor: drij begijnen en eenen pastoor. 3. Waar zullen wij nu te biechte gaan? Mijnheer pastoor heeft meê gedaan. 1420 4, Wij zullen gaan bij pater Andries, die valt van zulke dingen niet vies. 5, ,Pater Andries aanhoort mijn biecht, ’k heb gistren in mijn kous gepist.” Ê L 8 6. — ,Begiintjes, ziet dat ge dat nimmer en doet, of ik moet u slagen in de boet.? 7. — ,Pater Andries, wat is de boet?”? - ,Dat gij mij drij keer kussen moet.” 8. -— ,Pater Andries, dat wordt geern gedaan, als we dan niet meer moeten te biechten gaan.” 9. Hij heeft de begintjes eens ferm gekust, en nu blijven al de begijnen in rust. Conscience begaat zeker geen anachronisme, wanneer hij ons liedje in zin roman te pas brengt. Ten tijde der Hervorming maakte men, zooals J. ter Gouw, t. a. p., bl. 140, zegt, meer liedjes in dien trant, zoo bi. het : Pater, grijpt doch eenen moet en kust eens uw abdisse, dat hoogst waarschijnlijk tot stand kwam korten tijd véor de Beeldstormerij (1566). Staaltjes uit onze oude letterkunde aangaande den geestelijken stand worden ons voor oogen geleid door Fr. ne Porrer, De zeden en gebruiken van ons volk in de X1L% en XIV& eeuw, Antw. 1889, bl. 52 vlg, en men mag zeggen dat diezelfde letterkunde door Briperoiux, Over een oud Amsterdamsch volksdeuntjen, bl. 14 (Bivoegsel), wel eenigszins uit het oog wordt verloren, wanneer hi sprekende van den ,Govert” (zie hierover P. J. HarreBomée, Spreekuwdb. der Nederl. taal, I, bl. 121, en J. rer Gouw, t. a. p., bl. 343) als van ,eenen ontuchtigen dans”, het ,Patertje” noemt, alsof er geen oudere liederen in den trant van dit laatste bestonden: ,eene aanstootelijke minnary van een geestelijke met een nonnetjen”. Bilderdijk, die het met deze liedjes zeer euvel neemt, voegt er bij: ,Deze stukken werden zeer verminkt, en verder zonder verstaan te worden, in eenvoudigheid des harten als kinderdansen ingevoerd, schoon zy oorspronkelijk op geheel andere plaatsen dan in de kinder- speelkamer t'huis behoorden”. Van Lennep, aangehaald door Dr. Kalff, t. a. p., bl. 513, dacht er heel anders over, wanneer hij het ,Patertje langs den kant” noemde: -de liefste dans, die ooit is uitgevonden”. Wij zagen hiervoren, bl. 1197, dat een liedje: ,Eï, Münchlein, willt du tanzen”, tegenhanger van ons: ,Zeg kwezelken, wilde gy dansen”, reeds op het einde der XVId eeuw bekend was: Erk u. Bünme, t. a. p., nr. 977b, bl. 744, vermelden naar 1421 Môünch und Nonne”. Dr. Kalff, t. a. p., bl. 515, vermeldt, naar Uhland, een Deensch kinderspeelrijmpje waarin wordt verhaald van den monnik, die op een zomerdag rozen plukt en de non wil grijpen; licht als een veertje springt zij weg, zwaar als een steen komt hij achter haar aan en beïiden dansen lustig. Zooals elk ander oud lied, is het lied van het ,Patertje” zoo niet uitgestorven dan toch bina vergeten. A. pe Cocx en Is. TerruineKk, t. a. p., I, bl. 207, waar zij een refrein van de lezmg van Denderbelle aanhalen : En hij durft niet, en hij zou ’t zoo geren doen, enz., zijn van meening, dat het jonge volk zich hier en daar, onder het zingen van het »Patertje”, verregaande vrijheden veroorloofde, die de kinderen nadeden, dat om die redenen de geestelijkheid op vele plaatsen ijverde (hetzelfde gebeurde in Noord- Nederland, zie J. ter Gouw t. a. p., bl. 146) om den ouden rondedans uit te roeien en het daaraan is toe te schrijven, dat hi, althans in Zuid-Nederland, grootendeels is verdwenen. Misschien mag gelden als een bewijs, dat het oude lied in Noord- Nederland nog niet spoorloos verdwenen is, een bruiloftsliedje te vinden in De Bloemendaler minnezangster, enz., 34e druk, Amst., G. van der Linden, een nog in den handel zijnde volksliederboekje, voorkomend bl. 11, op de wijs: Daar ging cen Patertje”, enz., met aanvang: Daar ging een vreïertje proper en net, hei, ’t was in de Mei, op een meisje had hi zijn zinnen gezet, hei, ‘t was in de Mei z00 bli, heiï, t was in de Mei. Melodie. A. J. H. Scnerrema, t. a. p., medegedeeld door W. EF. G. Nicolaï, hierboven weergegeven; — Dr. J. van VLiorex en M. A. Branprs Buys, t. a. p., die tot slot van de vierde strophe, bij hen de slotstrophe, dit bijvoegsel doen kennen: Zes-maal doen en zes-maal is geen ze - ven, mooimeis-je kan er wel o , u REE SC te - gen; ze-ven is geen acht, o wat Zoe - nen die meis - Jes en De mt Psp l=s & & = PERS Es UE = | | Fe é Ï =) = E—— Lo a xT | ll zacht, 0, wat Zoe - nen die meis - jes zacht. ARWIDSSON, Svenska Fornsünger, IL, bl. 188 en 243, ,schwedischen Tanzlieder mit 1422 Erx u. Büuwe, Deutscher Liederhort, I, nr. 977b, bl. 743, geven, met Duitsche vertaling, den tekst naar le Jeune, de melodie echter naar Willems, melodie welke ziÿ vervolgens op den tekst zoeken te passen. Einzelner. Es ne Daar ging een pa-ter-tje langs den kant, [heï, ’twasin de mei!] enz. Met meer recht leggen de Duitsche schrijvers den aanvang van de strophe in den mond van den .Einzelner”, den vooreanger. Het gebruik om den voorzanger, den solist, te laten begeleiden door het koor, dat gewoonlik inviel bij het refrein, klimt tot de hoogste oudheid op (zie onze Verhandeling: De melodie van het Neder- landsche lied, bl. 203 —4). B. Naar Wairrews, t. a. p., nr. 125, bl. 293, zooals deze wijs door ons werd oenoteerd in Ndl. 1b. van het Willems-Fonds, Gent, II (1892), nr. 79, bl. 158. D. De Coussewarer, t. a. p, nr. 105, bl 328; — H. Loorens et Feys, ta Up: F. A. pe Cocx en Is. Terrznor, t. a. p. naar de notatie echter volledig in ?-maat, hun medegedeeld door den muziekleeraar K. van den Eynde te Antwerpen. — Zelfde lezing gebruikt door Jax Brockx in zijn lyrisch drama Tyl Uylenspiegel (1900), derde bedrijf, bl. 213 vlg. der pianopartituur, buiten éen enkele noot, y in plaats van ec op het woord die in den aanvang van den tweeden versregel. Te Gent wordt de eerste strophe van het Paterken door de kinderen en 00k weleens door de volksklasse bij het ,sluiten” van vastenavondbals, nog gedanst en cezongen. Evenals de Antwerpsche vangt de Gentsche lezing maar dadelijk met de strophen ,van het kiezen” aan; de melodie heeft tamelijk geleden en met het refrein ziet het er nog erger uit: oij gei-re doen, ah se-si-de-ri, ah sa-sa, O% (gaar-ne) ah! Hed-de te ve - le geet an mi. Brei, brei, brel (Hebt ge) (geeft het) Met de Gentsche zangwijs kan men o. a. vergelijken (zie het volgende lied) de Duinkerksche melodie ,Sa, boer gaet naer den dans”. De aanvang van de melodie van het ,Patertje” behoort tot de vijfvoetige 2 [2] Ne] 142 £ iambische maat; dus zal men niet in doorloopende 6-maat noteeren, zooals Willems, de Coussemaker, en Lootens en Feys schreven: 1 6. te) Sommige wendingen van deze zangwijs worden reeds in 154-eeuwsche melo- : 5 ste : ‘ maar wel in °-maat of, zooals wij hierboven deden, in met ÿ-maat. dieën gevonden; b. v. in deze fragmenten genoteerd naar Biuurer’s Niederl. qeistl. Ldi., 1888,-nrs. 48 en 59: ——0 — >; Des ons A - dam heeft be - roeft, dat heeft ons Cri - stus Nu is doch bheen des ons ge- naect die zu - te tijt, enz. De oudste genoteerde bron voor onze melodie dagteekent van den aanvang der XVII eeuw en wordt medegedeeld door Dr. J. P. N. LanD, Zet luitboek van Thysius De zangwis, nr. 15, met opschrift ,Die gans die compt wt Sassem”, opschrift dat op een St. Martenslied wijst (zie Erk u. Büume, Deutscher Liederhort, XI, nr. 1153, bl. 80; zie mede het lied: ,Sinte Maertens vogeltje”, aanteekeningen op tekst C), heeft inderdaad eene in ‘t oog vallende overeenkomst met de wijs van het , Patertje”. Onder hetzelfde nr. 15, doet Dr. Land ons melodische fragmenten kennen voor- komende in een 18de-eeuwsch schilderwerk te vinden op het deksel van een spinet van 1640, berustend in ’t Koninkliÿk Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam: és 0h, nantes oO RS rom mg me à j l à ! Ù Oorspronkelijk in d. Indien de (-maat gemakkelijk tot de populaire pe of $-maat overgaat, omge- keerd, zooal men leert uit de melodie in de omstreken van Cleef, te vinden in Erks Deutsche Liederhort, 1856, nr. 179, bl. 382, mede herdrukt door Erk u. Büave, Deutscher Liederhort, IL, nr. 977a, bl. 742, kan de $-maat in i-maab veranderen. Ziehier Erk’s notatie : Li -—< Et ging en Pa -ter-ke langs te Kant, Hei’t was in de 7 Eu | a ; 1 En hi ec irR ns E . 5 PRE _—— | Sr PE Y——— = SE ; : He nohm en Nôün - ne - ke bei de Hand. Hei ‘6 was in de { N +r— —- ® 3 : D Mei Mei Mei! Hei, twas in Ook in Recueil d'airs de crûmignons Litgeois, Liége 1889, vindt men onder nr. 37, bl. 75, een ,crâmignon” (reidans), waarvan de melodie eenigszins is verwant met het ,Patertje” : PESRREES LA Ce er SO —| É= Me pro-me-nant le long du bois, Me pro-me - nant le ne pe bois, J'ai ren-con-tré/nfemm’qui dor-mait, Le long de la rl --viè - re, Ï 5 JE ZE à ns == DEN Le long de la ri-ve du bois, Le long de la ri - viè - re. Overigens vindt men denzelfden zoo natuurlijken melodischen aanvang in een aantal Nederlandsche, Duitsche en Fransche liederen, waarvan wij enkele hebben 1425 aangeduid in onze verhandeling: De melodie van het Nederlandsche led, ’s-Grav. 1902, bl. 237 vlg. De door Snellaert op Willems, bl. 295, medegedeelde, door den hiervoren, I, bl. 842, genoemden heer Reylof genoteerde ,Kortryksche wyze”, is eene variante an: , tIs Sint’ Anna die komt aen” (zie dit lied, nr. 354, bl. 1279 hiervoren): 2 Sn ; as = gg —# f p 2 D f 2 me | (Se mm e PE D PE a ee Daer ging een pa-ter-ken langs de kant, hei, be -zin- ne de mel Zo0 Zzei, hei, be - zin-ne de mei. Hy nam het non-ne-ken by haer hand; hei, be -zin -ne de meizoo zei, hei, be-zin-ne de met. Dat er ook later, in den aanvang der XVIIde eeuw biv., meer andere melodieën in den aard van de wijs van het ,Patertje” bestonden, ziet men bij SrazpaErT, Extract. catholicum, Loven 1631, waar men, bl. 430, voor het lied: , Wilt ghy met korte reen”, met stemopgave: ,Lestmael langs een rivier”, de volgende zangwijs vindt, die zich ook voordoet in Gulde-iaers feest-dagen, van denzelfde, Antw. 1635, bl. 362, voor: ,lustijn den Philosooph” : a —__ — e : Lest-mael langs een Het komt ons voor, dat de melodie van het ,Patertje”, zooals ze ons door Willems werd bewaard, de oudste en de fraaiste is. Daarbij sluit zich de door Jan Blockx gebruikte zangwijs aan. — De melodieën, waarop het liedje heden nog hier en daar gedeeltelijk wordt voorgedragen, zijn slechts veelal een verre nagalm van de oudere wis. D C9 385. Sa, boer, gaet naer den dans. ker - mis-dans, ker-mis, a ker-mis, ker - mis-dans, gaet alnaer den dans. Sa, boer, gaet naer den dans; gaet al naer den kermisdans, kermis, kermis, kermisdans, gaet al naer den dans. Sa, boer, zit op den stoel; zit al op uw kermisstoel, kermis, enz. Sa, boer, en kiest uw wuf; kiest eens al uw kermiswuf, kermis, enz. Sa, boer, en kust uw wuf; kust eens al uw kermiswuf, kermis, enz. Sa, boer, gaet uyt den dans; gaet daer uyt den kermisdans, kermis, enz. Tekst en melodie. De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 106, bl. 329, aangeteekend te Duinkerke, daar gezongen als variante van het ,Patertje” en als Rozenhoedlied (zie d. C., Inleiding, bl. XIII). — Aangeh. door | Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 515; zie hiervoren, bl. 1419. — Erk u. Bünms, 1427 Deutscher Liederhort, IX. nr. 987, bl. 752, en Bônme, Deutsches Kinderlied u. Kinderspiel, nr. 620, bl. 673—4, halen een ,brandenburgisch und thüringisch” lied aan, dat zij voor den tekst met het Duinkerksche liedje in verband brengen en dat aanvangt: Es fuhr ein Baur ins Holz, es fuhr ein Baur ins Kirmesholz, sa, sa Kirmesholz! Es fubr ein Baur ins Holz. Het Duitsche liedje behoort tot de optelliederen in den aard van de hierna besproken: ,Agter des meïjers huizeken”, en ,In Holland staat een huis”. Een wif 386. Een wijf had een kabaas. — CE re had een ka-baas, een D'or E ° ° - Ce — — - e/ als ze naar ging, Ze kocht een vor - te kaas. Neh, On WW æ_ n e neh, tu-re - lu - re - lu, a — “ ee = De 5 : = = Done Da / = ze kocht een vor -te kaas. 1. Een wif had een kabaas, en als ze naar de markt ging, ze kocht een vorte kaas. Neh, neh, turelurelu, ze kocht een vorte kaas. 2. Een wif had eenen zin, en waar zij ‘s morgens uit kroop, ze kroop er ?s avonds in. Neh, neh, enz. Een wijf had een schapraa, van boven stond de boter en van onder de sala. Neh, neh, enz. 4. Een wif zat daar en spint al aan een houten wieltje, er was geen draaier in. Neh, neh, enz. 1429 Manen zat in den hoek, al op een houten bankje, met een corinthe koek, Neh, neh, enz. 1, 4. Neh, uit nem, imperatief van nemen, zooveel als tiens. 9, 1. Manen = Emanuel. Tekst en melodie. Loorexs et Feys, Chants pop. flamands, 1856, nr. 106, bl. 200. De zangwijs is eene variante van de melodie van het ,Patertje”. — De door L. en F. bij de melodie gevoegde aanduiding: ,Ronda”, bewijst, dat het liedje mede tot den rondedans behoort. heb den meiboom in myn hand. A. Ik heb den meiboom in myn hand, aen wien zal ik hem geven ? ÂAen de jufvrouw, die daer staet, zal ik hem presenteren. Danst eens, springt eens, gaet in de ronde, kust daer eens: als gy dat zult hebben gedaen, achter myn hondje zult gy gaen. ’k Heb hier een blauwe bloem in mijn hand. ’*k nn hier een blau- we bloem in mijn hand, aan wien Al ik ze ge - ven? —— Cu RE _ EN ESP PE Geef z'aan de doch -ter fa, nef-fens u staat, op- dat ze De zou le - ven. QE EE fa 2: —— ee = — Dans en spring, en ga daar uit de mid-del, en kus ne ee - - ne, kus Fer ee -ne die u aan- dent dat ze naar de rech-ter re gaat. 1431 ’k Heb hier een blauwe bloem in mijn hand, aan wien zal ik ze geven? Geef z’ aan de dochter die neffens u staat, opdat ze lang zou leven, Dans en spring, en ga daar uit de middel, en kus daar eene die u aanstaat, dat ze naar de rechterhand gaat. ». de middel — het midden. Ik heb een bloem al in mijn hand. C. Ik heb een bloem al in min hand, aan wie zal ik haar geven? Aan een mooi meisje, dat naast mi staat, zal ik haar presenteeren. Ziedaar, schoone juffrouw, ik geef er de hand aan jou. Ik heb eene meiboom in de hand, aan wie zal ik hem geven? Aan mejuffrouw weinig land, en weinig land er neven, IK heb ’nen meiboom in mijn hand. stil. En stil. En waar-om zou ik stil staan? Ik heb van min Jan nel on-der de trap-pen ge en Samen. en daarheefthi de — *——} a — > le - ven geen kwaad gedaan. En’tis van Japper, den aardigen knapper, en ’tis van ne sta stil ! 4. Leven — Leuven. Ik heb ’nen meiboom in min hand, aan wie zal ik dien geven? Aan de dochter van Zeeland, van Zeeland en Leven. Kiest eens, danst eens, juffers, doet uwen dans eens rond. Pater, gij moet knielen, pater, gij moet opstaan, pater, gij moet slapen gaan. En ‘tis van Japper, den aardigen knapper, en ‘tis van Japper, sta stil. En Jan heeft onder de trappen gelegen, en daar heeft hij de koorts gekregen. En ’tis van Japper, den aardigen knapper, en ‘bis van Japper, sta stil. =) En waarom zou ik stil staan? Ik heb van mijn leven geen kwaad gedaan. En ‘tis van Japper, den aardigen knapper, en ‘tis van Japper, sta stil! 1433 Tekst. A. J. W. Wozr, Wodana, 1843, bl. 82, , West-Vlaenderen” ; — B. Loorexs et Feys, Chants pop. flamands, Bruges 1879, nr. 149, bl. 241: C. Dr. J. van Vroven, Baker- en kinderrijmen, 4% uitg., 1894, bl. 101, nrs. 29 en 30; — D. Por pe Monr, Vo/kskunde, II (1889), bl. 94. De tekst bevat fragmenten van ‘© ,Patersliedje” en van het ,alombekende” (zie G. J. BorkeNooGex, Onze rijmen, bl. 7): Ik zei er: wel Jaap, wat ben je een knaap. Ik zei er: wel Jaapje sta stil! dat zelf eene vervorming is van het liedje getiteld: ,Kermis-vryagie tusschen Truy en Jaap” — ,stem als ‘t begind”, te vinden in De nieuwe Overtoomsche markt- schipper, Amst., 1793, bl. 6, met aanvang: Jaepje sta stil, Jaepje sta stil, hoord eens wat ik u moet vertellen, Jaepje sta stil, Jaepje sta stil, hoord eens wat ik u zeggen wil: daer liep ons Kaetje met Krelis, zoo mooitjes door de kramen in ‘+ stil; ik loof zy gingen aen de tril! Wat dunkje nou Jaepje sta stil ? »Japie sta stil” wordt door J. rer Gouw, De volksvermaken, bl. 343, aangehaald onder de 17de-eeuwsche bruiloftsdansen. Voor de talrijke varianten van het liedje van den ,Meiboom”, zie A. pe Cock en Is. Termcnok, Kinderspel en kinderlust, II (1903), bl. 247 vlg., waar men niet minder dan zeven-en-twintig verschillende lezingen vindt, en waar ook aan- verwante Fransche lezingen worden aangeduid. De schrijvers brengen dit liedje onder de ,Rondedansen met alleenstaande danseres, die éene of verscheidene mede- speelsters uit den kring uitkiest”. Het spel, zooals het zich voordoet in C, wordt door hen beschreven: ,Een meisje staat in ‘t midden van den dansenden kring met een of ander ,meiboom” (masten- of dennetakje, palmtwijgje of iets dergelijks) in de hand. Achter het eerste orgelpunt véor den tweeden alleenzang, moet dat meisje eene van hare meedansende vriendinnen uitkiezen; daarom blijft de zang daar een kort poosje stil, tot de keuze gedaan is. — De uitverkorene neemt den meiboom over en vervangt het eerste middelmeisje als #eigravin.” — Dit kinderliedje is in verband te brengen met de vroegere meigebruiken, en namelijk met het recht van den jongeling het tot ,Meilief” gekozen meisje met bloemen te vereeren. J. E. Deraraize, Gesch. van Mechelen, Mech. z. j. [1908], bl. 48—9, die insgelijks eene variante van ons liedje mededeelt, teekent daarbij aan, dat bij besluit van den Magistraat, van 15 Juni 1472, werd geboden, gedurende den tijd dat hertog Karel den Stoute den oorlog zou voeren, de dans- en meispelen te staken. 1434 voor tekst B; Por pe Mont, t. a. p. Melodie. Loorexs et Feys, t a. p, voor tekst D. ol. de teksten hierboven het volgende liedje te vinden in Wallonia, Luik VI (1898), bl. 106: a a ° = Dr HET | c ne e Re = PER PP un beau bou - quet es fleurs, À qui le don-ne -rai - je? Il faut que je le don - ne. ai A mam'-zelle oi - ci tout près 1 -—— PE Eu Sau-tez, dan -sez, Em-bras-sez cell que vous ai- mez. 888. Waerom zoud’ ik het dansen laten. bbet a ñ HO se —— CR — Waer-omzoud’ik het dan-sen la-ten,om-dat myn schoen’ ver-sle -ten zZyn ? PE — a \ mp : Î —— y— te Jan Schoen-lap - per is myn ko-zyn; hy legt daer-op ä lapt-je fyn; à À pps. FI PP. a 8 — ne = —— _ de set —— —e L T N 53 2) ] ù 2 2 —— — € SC dans-waert in, en ‘kzien wat dat er om-me- gaet; en ’kkies daer een die my aen-staet; en ‘kkie - zen me-nig kee-ren; en ‘tkie-zen zal me lee - ren. E —— = == 5 Komt al ue: aen my-ne nn Hiacce een doch-ter van ee-ren. Waerom zoud’ ik het dansen laten, omdat myn schoen’ versleten zyn? Jan Schoenlapper is myn kozyn: hy legt daerop ä laptje fyn; ä laptje van roo laken, omdat myn schoen zoun kraken. 1436 En ‘’k gaen daermeé ten danswaert in, en ‘kzien wat dat er ommegaet; en ’k kies daer een die my aenstaet; en ’k kiezen menig keeren; en + kiezen zal me leeren. Komt al dansen aen myne hand, g’lyk een dochter van eeren. Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 113, bl. 339: ,De keus”. — Dit lied, zegt d. C., schÿnt tot de rondedansen met gebaren te behooren. Nochtans gaat het te Belle, waar het vooral wordt gezongen, met geen spel gepaard. In de Inleiding van zijn werk, bl. XIII, brengt d. C. het lied ook onder de gezongen dansen van den ,Roozenhoed”. De zangwijs, die in verband staat met ons , Reuzeliedje” en de daarmee verwante melodieën (zie bl. 1276 hiervoren), herinnert ook aan de Fransche wijs: , La faridon- daine”, mede bekend als: ,A la façon de Barbari, mon ami”, beide aanduidingen ontleend aan hetzelfde refrein. Dit refrein vindt men reeds in 1700, voor een lied: , A la fin la mort a mordu // le morne roi Guillaume”, ontstaan bij de voorbarige tijding van den dood van Willem III (1650—1702), den geduchten vijand van Lodewik XIV, lied voorkomend in Le nouveau siècle de Louis XIV, Paris 1857, bl. 199. — Men heeft het refrein ,La faridondaine” vwillen afleiden van de muzieknoten: ,la La en van de woorden ,ris, dondaine”, voor: ,ris (lach) la grosse dondon” ; Littré ziet er niets anders in dan een refrein (Larousse, Grand dictionnaire). Zie ook Prof. J. VercOULLIE, Étym. wdb.: Lariefari (zottepraat) verwant met Hgd. Larifari; vergel. bij Fichard: ,Da sungen sie la re fa re ut in excelsis”. In Volk en taal, jaarg. III, bl. 3, aangehaald door A. ne Cocx en Is. TerRLiNCK, Kinderspel en kinderlust, IT, bl. 248, komt eene variante voor van het liedje ,van den Meiïiboom” (zie het onmiddellijk voorgaande lied), variante waarvan de tweede strophe op hare beurt eene variante uitmaakt van de Coussemaker’s lied nr. 113, zoodat dit laatste zelf wel tot eene lezing van hetzelfde liedje ,van den Meiboom” zou kunnen behooren. Ziehier den tekst van Vo/k en taal, dat geene melodie heeft: 1. Alhier ne meiboom in mijn hand, aan wie zal ik hem geven? aan een jonk van neffens mi) zal ik hem prezenteeren. Dansen en springen, kermis houden en zingen; al onz werken zijn gedaan, wederom in den dans gegaan! Hoepsa! Falderiere ! Hoepsa! Faldera! 1437 © Voor wie zou ik mijn dansen laten, dat mijn schoenen om stukken zijn ? Dansen is geen karretarre karitate. Pier de Lapper is mijne kozin; zet mij daar een lapken fijn, op den tip van mijne schoen, waar ik meest op dansen moet (moen(?))! Hoepsa! Falderiere ! Hoepsa! Faldera ! 1, 8. jonk = meisje. J. rer Gouw, De volksvermaken, bl. 343, aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 585, vermeldt een dans ,Schoenlappertje”, die in de XVII eeuw op de bruiloft der deftigste lieden werd gedanst. In de Oude en nieuve Hollantse boerenlieties (24 druk), c. 1700, treft men, onder nr. 484, met het opschrift ,De Schoenlapper”, de volgende melodie aan: Dr. J. van Vioten, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4% uitg. 1894, bl. 98—9, nrs. 20 en 21, deelt de volgende kinderliedjes mede: Schoenlappertje zou uit lappen gaan, *s avonds al in de lichte maan; zoo stak hij er zijn naaldetje, zoo trok hïj er zijn dradetje, zoo sloeg hij er de pen, de pen, denk je dat ik niet lappen en ken? Schoenlappertje vetleer, t vet loopt bij je kinnetje neér, lap ze maar, lap ze maar, lap ze maar net, dat ik ze aan mijn voetjes trek. Zoo steekt hij, enz. Voor dit laatste liedje vindt men bij J. H. ScnerremA, Nederl. ldr. uit vrocgeren tijd, 1885, nr. 120, bl. 273, eene minder goed bewaarde melodie. Anders is de zangwize van het ,Engelsch schoenlappertje” ; zie hierna het lied: , Wie dat sich selfs verheft te met”. Al van den droogen haring willen wy zingen. à + Al van den droo-gen ha -ring wil -len wy Zzin - gen; ter ee - re van zyn kop - je zul -len wy sprin-gen. van zyn kop,springter maer op: ‘tis van den droo-gen ha - ring. 1. Al van den droogen haring willen wy zingen; ter eere van zyn kopje zullen wy springen. ‘Is van zyn kop, springt er maer op: ’tis van den droogen haring. 2, Al van den droogen haring willen wy zingen; ter eere van zyn oogje zullen wy springen. ‘Is van zyn 008, springt er maer hoog: ‘tis van den droogen haring. 3. Al van den droogen haring willen wy zingen; ter eere van zyn balgje zullen wy springen. ‘+ Is van zyn balg, springt er maer half: ’tis van den droogen haring. 4. Al van den droogen haring willen wy zingen; Î] ter eere van zyn stertje zullen wy springen. ‘+ Is van zyn stert, springt er met hert: ’tis van den droogen haring. Is Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 108, bl. 338, rondedans uit Duinkerke. — » Le sujet de cette ronde”, zegt d. C., »indique suffisamment qu’elle appartient à Dunkerque. Elle n’est accompagnée d'aucun jeu.” — Fransche navolging: ,C’est en l'honneur du hareng-saur”, in Chansons pop. des provinces de France, door CnamPrLeury en J. B. WECckERLIN, z. Jj., IV, bl. 14. Een 17de-ceuwsch met het bovenstaande stuk gansch verschillend , Drinck-liedt op de pekelharingh”, met aanvang: ,Haaringh is s00 bon, bon, bon”, en wijsaan- duiding: ,Qu’il est bon, bon, bon, bon, bon”, werd herdrukt door J. H. Nederl. ldr. uit vroegeren tijd, 1885, nr. 96, bl. 219. SCHELTEMA, 390. Daer is een ezelinne. A, a EE — lang. Watzal m’ze ge-ven t’e-ten den hee-len win-ter lang, den Daer is een ezelinne; haer ooren zyn z00 lang. Wat zal m’ze geven t’eten den heelen winter lang? Hooy en strooy en perlaryn, en dat zal uw travaille zyn. ’k Heb eenen ezel aen myn hand. AS ’k Heb eenen ezel aen myn hand, zyn ooren zyn lang. Wat zal ik hem te eten geven? de winter is te lang. 1457 2 1. Daar was een boom, de schoonste boom, de liefelijkste boom! De boom stond in der aerde, | en hïj groeit (en hi bloeit) zoo schoon. | 2. En op dien boom, daar stond een tak, | de schoonste tak, de liefelijkste tak! Die tak stond op den boom, enz. 3. En op die tak, daar stond een blad, enz. 4, En op dat blad, daar stond een nest, enz. 5. En in dat nest, daar lag een eï, enz. 6. En uit dat ei, daar kwam een jong, enz. 7. En op dat jong, daar kwam een’ pluim, enz. 8. De schoone pluim kwam op den hoed, den schoonen hoed, den liefelijken hoed. Die pluim kwam van dat jong, het jong kwam uit dat ei, het ei lag in dat nest, het nest stond op dat blad, het blad stond op dien tak, de tak stond op dien boom, de boom stond in der aerde, en hij groeit (en hij bloeit) zoo schoon. In mijnen hof, daar staat een boom. E: | e 2 < ee ee In mij -nen hof, daar staat een boom, een schoo - ne boom, een | | lie - fe-lij-ke boom. De boom komt uit de aer-de, en hij groeit zoo schoon. 92 D 2 1458 In mijnen hof, daar staat een boom, een schoone boom, een liefelijke boom. | De boom komt uit de aerde, en hi groeit zoo schoon. | En van dien boom daar komt een stam, een schoone stam, een liefelijke stam. De stam komt van den boom, de boom komt uit de aerde en hij groeit zoo schoon. En van die stam daar komt een tak, een schoone tak, een liefelijke tak. | De tak komt van den stam, de stam komt van den boom, de boom komt uit de aerde en hi groeit zoo schoon. En van dien tak daar komt een blad, een heel schoon blad, een liefelijke blad. Het blad komt van den tak, enz. En van het blad daar komt een knop, een schoone Kknop, een liefelijke knop. De knop komt van het blad, het blad komt van de tak, enz. En van den knop daar komt een’ bloem, een’ schoone bloem, een’ liefelijke bloem. De bloem komt uit den knop, de knop komt van het blad, enz. TS ne mij-nen hof daar staat er een boom, zoo’n schoo-nen boom, zoo’n De en hij bloeit zoo schoon! (1) Zie de melodie D, aant, 1. FR In mijnen hof daar staat er een boom, zoo ’n schoonen boom, z00 ’n liefelijken boom ! De boom staat in zijne aerde, vol van waerde, en hij bloeit zoo schoon! Aan dezen boom daar komt er eenen tak, zoo ’n schoonen tak, zoo ’n liefelijken tak. De tak komt van den boom, de boom staat, enz. Aan dezen tak daar komt er dan een blad, zoo ’n schoonen blad, zoo ’n liefelijken blad. Het blad komt van den tak, de tak komt van den boom, de boom staat, enz, En van dat blad daar komt er dan een’ bloem, zoo ’n schoone bloem, zoo n liefelijke bloem. De bloem komt van het blad, het blad komt van den tak, de tak komt van den boom, de boom staat, enz. En aan die bloem daar komt er eene vrucht, Zoo ’n schoone vrucht, zoo ’n liefelijke vrucht. De vrucht komt van de bloem, de bloem komt van het blad, het blad komt van den tak, de tak komt van den boom, de boom staat, enz. boom staat In de aerde bloeit er eenen boom. aerde, en hij bloe = 1460 —}7 In de aer - de bloeit er ee - nen boom, ee - nen RSS it zoo schoon, en hij bloeit zoo schoon. (1) Zie de melodie D, aant. 1. ile C2 Ou C2 In de aerde bloeit er eenen boom, eenen liefelijken boom, eenen schoonen boom. De boom groeit in de aerde, en hij bloeit zoo schoon. Van dien boom, daar kwam er eenen tak, eenen liefelijken tak, eenen schoonen tak. De tak kwam van den boom, enz. Van Van Van Van Van Van Van Van dien tak, daar kwam er eene blad. — dit blad, zoo kwam er eene bloem. — die die die die die bloem, zoo kwam er eene vrucht. — vrucht, zoo kwam er eene pluim. — pluim, zoo kwam er eenen nest. — nest, zoo kwam er eenen vogel. — vogel, kwam er al een ei. — dat ei, zoo kwam er al een jonk, enz. de = lie -fe - lij-ken 1461 De boom, die stond in ’t aerdrijk. aen die boom, daer kwam een tak, tak, en ET RP ME D Ne [nee Em Ne Ne NN — = a P— lie -fe-lij-ke tak. De tak fan de boom,en de boom EE —— a _—_— aerd-rijk, en hi groei-de so skoan. 1. De boom, die stond in ‘t aerdrik, en hij groeide so skoan. G 2. En aen die boom daer kwam een tak, tak, en het was so een liefelijke tak. De tak fan de boom, 2 en de boom die stond in * aerdrijk, en hi groeide so skoan. 3. En aen die tak daer kwam een blad, blad, en het was so een liefelijke blad. Het blad fan de tak, en de tak fan de boom, en de boom die stond in ‘’t aerdrik, | en hij groeide so skoan. | 4. En aen dat blad daer kwam een nest, | nest, en het was so een liefelijke nest. Het nest fan het blad, en het blad fan de tak, en de tak fan de boom, enz. ot En in dat nest daer kwam een ei, ei, en het was so een liefelike ei. Het ei fan het nest, en het nest fan het blad, enz. 1462 En fan dat ei daer kwam een jong, jong, en het was so een liefelijke Jong. Het jong fan het ei, en het ei fan het nest, enz. En fan dat jong daer kwam een feer, feer, en het was so een liefelijke feer. — En fan die feer daer kwam een bed, bed, en het was so een liefelijke bed. — En op dat bed daer kwam een frou, frou, en het was so een liefelijke frou. De frou fan het bed, en het bed fan de feer, enz. Tekst en melodie. A. Waircems, Oude VI. ldr., 1848, nr. 251, bl. 522, .Meilied”, zonder bronaanduiding. Het stuk behoort tot de liederen met herhalingen, bij de Franschen randonnées genoemd. In À hebben die herhalingen plaats op de noten ec f a ce a bes bes a. Van Willems’ notatie behouden wij alleen de notenwaarde. — B. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 110, bl. 335, ,Den boom”, onder de ,Reï- en dansliedjes’ ; — C2. Loorens et Feys, Chants pop. flam., 1879, nr. 144, bl. 236, ,De goddelijke boom”, onder de kinder- liedjes. De uitgevers teekenen daarbÿj aan: ,Dit fragment wordt, onder het dansen rond een boom of een ander voorwerp, naar goeddunken herhaald”. Tekst. C2 A. Ducros, Rond den heerd, Brugge, X (1875), bl. 27; herdrukt door Por pe Mowr, Het lied van den boom, enz., in Nederlandsch Museum, Gent, 1889, tweede deel, bl. 218 vlg.; zie bl. 227. Tekst en melodie. D, H', E°, F4. Por pe Mon, t. a. p., bl. 221, 298, 924, 295, lezingen uit Wambeke, Antwerpen, Heyst-op-den-Berg en Denderleeuw. D en E: voeren tot titel ,Het boomken Jesse” en ,De boom van Jesse”. Zooals wij zagen wordt Willems’ lezing door hem met den naam van , Meilied”? gedoopt. D. C. en met dezen laatste L. en F. noemen het lied een rei- of danslied. Nog heden is dit lied in Holland bekend, maar zoover Dr. Kazrr weet (Het lied in de M. E., bl. 540), danst men er niet meer by. G. Por pe Moxr, t. a. p., tekst naar Wazne Dyxsrra en T. G. van DER MEULEN, In doaze fol alde snypsnaren, 1882, bl. 115, een werk dat geen melodieën bevat. — Zie verder A. de Cook en Is. Terrrinox, Kinderspel en kinderlust, Gent 1903, II, bl. 82 vlg. De Friesche lezing is de meest uitgebreide. Bij deze sluiten zich de twee lezingen aan, die voorkomen zonder melodie, in Nederl. baker- en kinderriÿmen door Dr. J. van Viorex en M. A. Branors Buys, 4% druk, Leiden (1894), bl. 149 en 150. De eerste dezer lezingen heeft nog daarenboven het volgende slot: En van die vrouw daar kwam een kind, en van dat kind kwam een student, en daarmeë is het lied ten end. 146: Van twee andere varianten, insgelijks zonder melodie, te vinden in ‘# Daghet, Hasselt, III (1889), bl. 10, ,De boom staat op die aarde”, en bl. 11, ,Ik weet eenen boom”, stemt de eerste, buiten den aanvang, nagenoeg overeen met A. De tweede bepaalt zich bij een boom — in den bosch — op de eerde — dragende een {ak. De tekst F, waarin de wrucht tot pluim gedijt, is zooals P. d. M. doet bemerken een zeer ongelukkige versmelting van E° en E*. De pluim doet zich mede voor in À en in D; doch niet in de lezing van ‘# Daghet, bl. 10, terwil in G en in de varianten uit Nederl. baker- en kinderrijmen, spraak is van feer, veer en kwif. Slechts in D wordt de hoed met de pluim gevonden. Misschien is D eene ingetoomde variante ad usum Delphini van G en van de beïide varianten volgens Dr. van Vloten, waarin bed, vrouw (of paar) en kind zich opvolgen. Deze laatste drie lezingen, die met de hierna te noemen Kransche teksten in verband staan, zullen wij dan ook als de volledigste beschouwen. Volgens A. Duclos, had de droge boom of braambosch van Mozes, Exodus 3, 2—4, zijne plaats in de kunst der middeleeuwen, en men gaf dien als het beeld van de goddelijke moederschap der maagd Maria. Geliÿk hij ,bernde en niet verbernde”, zoo was en bleef ziÿj maagd, al werd zij moeder. Daaruit ontstond, volgens denzelfden schrijver, de devotie van den ,drogen boom”, het zinnebeeld van Maria. , Andere zinnebeelden en legenden zijn daar rond komen wenden”, waarvan men in deze lezimg den weerklank vindt. P. d. M., t. a. p., meent ,niet zonder eenigen schijn van waarheid” te mogen aannemen, dat het ,Boomken van Jesse”, titel, waarmede D en E1 prijken, ,oorspronkeliÿjk niets anders zal geweest zijn, dan de aloude voor- germaansche Waereld-esch Ygdrasil of Boom des levens” wit de Voluspé, de lijdende en steeds aangevallen boom, de goddelijke boom, op welks top de Phoenix der wedergeboorte rijst. Ongetwifeld werd aan de boomen, niet alleen in de Oudheïd en bij de Germanen, maar ook in de middeleeuwen een eeredienst bewezen, zoodat zij als heilig werden beschouwd (Güôrznerr, Réallexicon, s. v. ,Heïlige Bäume” ; — Dr. Kazrr, Het lied in de M. E,, bl. 347); doch het komt ons voor, dat in C?, zooals het lied in Rond den heerd is uitgegeven — de ,goddelijke boom” wordt ook in het Brugsch fragment (C') gevonden — niets anders is dan een vergeestelijking van het vroegere wereldlijk lied ,van den boom”, en waarin thans de spruit van Jesse’s stam, het ,goddeliÿjk kind” optreedt. Aldus zal men er ook zijn toegekomen om de wereldlijke lezmgen D en E! met het latere geestelijke pastiche te verwarren en hun den geesteliken titel ,Het boomken van Jesse” te geven. Eene vergeestelijking van denzelfden aard onderging het Duitsche lied: ,Ach Tannebaum, ach Tannebaum”. (Bünme, A/éd. Lb., nrs. 491 en 656; Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, I, nr. 175 en TI, nr. 2143). Dienvolgens meenen wij ons te mogen aansluiten bij de meening uitgedrukt door S. P. in het Belfort, Gent, V, 1ste deel (1890), bl. 198: ,Het lied ,van den boom”, is een lied zonder eenige beteekenis, en het heeft geen een van de kenmerken, die in de beschrijving van den oudgermaanschen esch te voorschijn komen.” Overigens was eene Fransche lezing van ons lied, lezing waarin niets aan geestelijke zaken doet denken, reeds bekend in de eerste helft der XVId eeuw; zie J. Trersor, re are 1464 Versions anciennes de la chanson ,Le joli bois”, in Revue des traditions populaires, Paris, VIII (1893), bl. 523 vlg.: Au bois, au bois ma dame, au joly bois m'en vois. En celuy bois, ma dame sçaves vo’ qu'il y a? Un nid d’oyseau, ma dame, un nid d’oyseau y a. En celuy nid, ma dame, sçavés vo’ qu'il y a? Trois vifz, trois vifz, ma dame, trois vifz oyseaux y a. De meerstemmig bewerkte melodie welke dit lied vergezelt, dagteekent waar- schijnlijk uit de XVe eeuw. In laatstgenoemde verzameling, bl. 519—522, vindt men, telkens met verschillende zangwijze, eene meer moderne ,version de Haute Bretagne”, eene andere ,de la Bresse”, en eene derde ,de la Franche-Comté”, waarin slag op slag bosch, boom, tak, nest, ei, vogel, bed en vrouw worden vermeld. Andere Fransche lezingen met de hun eïgen zangwijze, treft men aan in Recueil d'airs de cramignons, enz., Luik, 1889, nr. 76, bl. 152 vlg. (zie aldaar de aant. bl. 490—4), en in Wallonia, Luik, IT (1895), bl. 126—7. Over een Duitsch aanverwant lied: ,Droben auf grüner Waldhaïd” (,Der Birnbaum. — Zählgeschichte”), zie Erk u. Büônme, Deutscher Liederhort, II, nr. 1746, bl. 531. De aanvang van Willems’ tekst (A) verschilt met den aanhef van al de tot hiertoe vermelde lezingen. Echter treft men, bl. 104, der Nedert. baker- en kinder- rijmen, een lied aan van zelfden aard, voor den aanvang eenigszins met À verwant, in dien zin, dat in de eerste strophe insgelijks van een huis wordt gesproken : FÉ EU : : EE — = None = e/ = ee In : Hol - land staat een huis, in een lin - de -laan, van 9 re cr . : 5 E E w . Wie woont daar in dat huis, in die lin - de -laan, van 3. Daar woont een rij - ke heer, in die lin - de -laan, van a in Hol - land staat een huis. hop - sa - sa, wie woont daar in dat huis? hop - sa - sa, daar woont een rij - ke heer. 1465 De heer krijgt eene vrouw; de vrouw, een kind: de heer krijgt een knecht ; de vrouw, eene meid, enz. — Volgens eene andere lezing, t. z. p., woont in ,dat huis” een boer, enz. ; De melodie is eene bedorven lezing van de fraaie zangwijs van het Fransche kinderliedje: ,1l était un’ bergère”, o. a. te vinden in Wecxeruin's Chansons pop. du pays de France, Paris 1903, II, bl. 208. Lootexs et Fes, t. a. p., nr. 114, bl. 209, geven deze lezing : 9% 9 +. Holland staat een sin-ge-lin-ge-lan, van hoep sa-sa, van fal-de-ral-de-ra, in Hol- land staat een huis, in Hol - land staat een huis. De verdere strophen luiden: In dat huis woont er een man, enz.;: — En die man heeft een kind, enz.; — En hij doet dat kind naar school, enz. Ben tiental varianten uit Vlaanderen zijn te vinden bij A. pe Cocx en Is. Terr- LINCK, t. a. p., bl. 102 vle. J. Lewarrer, Deutsche Volksidr. (in Niederhessen verzameld), Hamb. V (1894), nr. 7, bl. 11, heeft een lied: ,Da oben auf dem Berg”, waarin ,Berg, Haus, Hex, Kind, Kuh, Milch”, enz., elkander opvolgen. In Holland”, enz, wordt aangezien door Max FrreDLAENDER, Commersbuch, Leipzig (1892), bl. 162, als nauw verwant met het studentenlied ,beim Fuchsritt zu singen”, met aanvang: , Was kommt dort von der Hüh’”, dat in vroegeren vorm, volgens een Hs. van 1808, aldus begon: Zu Nürnberg war ein Mann, zu Nürnberg war ein lederner Mann, sassa, lederner Mann, zu Nürnberg war ein Mann. Der hatte einen Sohn, enz. Al de lezingen van het lied ,In Holland”, enz., hebben inderdaad denzelfden strophenbouw met refrein als derden regel. — Vgl. bij A. ne Cook en Is. TErRzINCK, t. a. p., het lied ,van den mosselman”: ,Mijn vader werkt op zee”, enz. Een dergelijk lied vindt men ook bij Fr. Ronr. Mami, Cantos populares Españoles, Sevilla 1882, t. I, p. 88: Esta es la Ilave de Roma, y toma. En Roma hay una calle. En la calle hay una casa. En la casa hay un patio, etc. 1466 Hierbij wordt tevens een ander lied opgegeven, p. Esta es la bota Que buen vino porta De Cadiz à Rota. Aqui està el tapon Que tiene la bota Que buen vino porta De Cadiz à Rota, etc. 396. Klein, klein kleuterken. \ ra Klein, klein kleu - ter - ken, wat doe - de-gy in my -nen hof? Gy Len? ED En a —_—- dt — RE — —— plukt er al de bloem-kens af, gy maekt het al Ma- ma-ken die zal ky - ven, pa - pa- ken Fe zal slaen; klein, klein nn kleu -ter - ken, maek u maer gaeuw van daen. Klein, klein kleuterken, wat doedegy in mynen hof? Gy plukt er al de bloemkens af, gy maekt het al te grof. Mamaken die zal kyven, papaken die zal slaen; klein, klein kleuterken, mack u maer gaeuw van daen. 1. Men zong ook: Aleutergat en kloterspaan. Kleuter = vrooliÿk kindje, wordt afgeleid van Æleuteren — ratelaar, geraasmaker (J. Vercoucre, Etym. Wadb.). Wrczews, Belg. Mus., 1837, bl. 230, herinnert aan de spreekwijs: ,zyn tijd verkleuteren”, voor: ,verspelen”, en haalt Hoorrs Ware-nar aan (vifde bedrif, derde tooneel), hier weergegeven naar de uitgave van 1617: Heer, ‘tis sucken dochter, en ’tsel jou sucken snaer wesen, Se kan alle ding verbe’tren watter in huys ghesciet. Ick hebse op mijn arm edragen, en anme hangt eliet, Dat het dusschen kleuter was . .. _— EE ue RE NL Po RTE É Ep 1468 Kleen, kleen kreukelzetje. Ce fee 0e LE Se hof? Gij pluktpa-pa-tjes bloem-tjes af, en ma-ma-tjes staen-der nog. Ma-ma-tje die zal ky - ven, pa- — pa -tje die zal slaen; kleen, kleen kreu-kel-gat, wat hebt gy al ge - daen? Kleen, kleen kreukelzetje, wat doet gy in dat hof? Gy plukt papatjes bloempjes af, en mamatjes staender nog. Mamatje die zal kyven, papatje die zal slaen ; kleen, kleen kreukelgat, wat hebt gy al gedaen? Kleen, kleen kloterspaan. DR, —S RE eee 9 ——p e | te | ns Pay, Det bloe -me-tjes of, en dat is veel te grof. pa-tje die zal slaan; kleen, kleen klo-ter-spaan, laat al die bloe-me-tjes staan. 1469 | Kleen, kleen kloterspaan, Enr wat doet j hier in mijn hof? jt Gij trekt al mijn schoone bloemetjes of, | L en dat is veel te grof. 1 AQU Mamatje die zal kijven, ah! papatje die zal slaan; | kleen, kleen kloterspaan, ii | x db laat al die bloemetjes staan. ! | Klein, klein kleutertje. | à - tje die zal slaan; klein, klein HE -ter-tje, wil uit mijn hof-jen gaan. 5 Klein, klein kleutertje, | wat doet jij in min hof? Je plukt er al de bloempjes af, en maakt het veel te grof. l Mamaätje die zal kiven, | papâtje die zal slaan; klein, klein kleutertje, | wil uit mijn hofjen gaan. | 1! | | | | Tekst A. Wicews, Belgisch Museum, 1 (1837), bl. 229, waar dit kinderlied, dat ,men in Braband en elders hoort zingen”, vergeleken wordt met eene Westfaalsche | Je û .. . ce 7 ? PS QQ lezing voorkomende bij Mone, Aneeiger für Kunde der teutschen Voreeit, 1837, bl. 168, waarvan Willems eene Nederlandsche navolging levert: Puthüneken! Puthôneken! wat deist’u in usen Goren ? Du plückst us alle de Blômkes af, und lest de Stilkens stohn. | ee ami ne. 1470 Grotmama wert kiwen, Grotpapa wert slohn, o du kleine klüterken, wo wert et di ergahn! Waterhoenken, waterhoenken, wat deed gy in onzen tuin? Gy plukt al de bloemkens af, en laet de steelkens staen! Grootmama zal kyven, grootpapa zal slaen, o gy klein kleuterken, wat zal ‘t u slecht vergaen. Puthüneken” is samengesteld met het tusschenwerpsel ;,put”, waarmede men de hoenderen roept, zooals bij ons ,kokkenhaantje”, en dus niet te vertalen door ,Waterhoenken”. ,Het heugt my,” zegt Willems, sprekende van de Brabantsche lezing, ,dit lied door myne moeder, en door vele andere moeders, te hebben hooren zingen. De over- eenstemming van beide gezangen strekt ten bewyze van hetgene wat ik hiervoren, bladz. 12 (waar gehandeld wordt ,over den oorsprong, den aert, en de natuerlyke vorming der Nederduitsche tael”), wegens de gemeenschappelyke afkomst van al de Nederduitsch sprekende volken, heb aangevoerd.” In hetzelfde tijdschrift, VIL (1843), bl. 78, vergelikt Willems andermaal het liedje met eene lezing ,gezongen in de streek van Hameln, aen de Wezer”, insgelijks voorkomende bij Mowe, t. a. p., 1838, kol. 243: Tuck, tuck, tuck, mien Hänneken, wat deist in mienen Hoff? Du plückst meck alle Blaümeken, du mackst üt gar tau groff. De Vader will deck kieben, de Mutter will deck slan! Tuck, tuck, tuck, mien Hänneken, wo werd üt deck noch gahn. Nederduitsche lezingen, met hunne melodie, zijn ook te vinden in Bôxwe’s Kinderlied und Kinderspiel, 1897, bl. 138, nrs. 637—8, onder de afdeeling ,Das Kind im Verkehr mit der Natur”. De eerste komt reeds voor bij Büscin@ u. VON DER HAGEN, Samml. deutscher Volksldr., 1807, nr. 114, aldus: Put - hô - ne -ken, Put - hô - ne - ken, wat deist in un - sen Gär'n? Duplückstuns all de Blôm-kens aff, du mâkst er all to groff. hü - ne - ken, wat deist in un - sen Gär’n? Deze bij de Brabantsche lezing niet passende melodie werd er nochtans op gewrongen in Wiczems Oude VI. ldr., nr. 254, bl. 526. P. Leprocquy, Analogies linguistiques, Brux. 1845, bl. 124, deelt eene lezing mede, gezongen in lithauen. J. W. Wozr, Wodana, Gent 1843, bl. 197, geeft, zonder bronaanduiding, de Brabantsche lezing volgens Willems, daarbij deze variante, medegedeeld door C. Stroobant : Klein, klein kleutergat, wat doet gy in den hof? Gy plukt papakens bloempjes af, gy maekt het veel te grof. Mamaken, die zal kyven, papaken, die zal slaen ; klein, klein kleutergat, laet al de bloempjens staen. Dezelfde tekst is te vinden bi F. E. Decaraizce, Gesch. van Mechelen, Mech. A PITIONSN EME TENTE E Meer uitgebreid is de lezing uitgegeven door T... in de Gazette van Gent van 7 November 1841 : 1. Kleen, kleen kleuter-gat, wat doet gy hier in huys? Gy speelt ‘er op het trommelken, gy maekt te veel gedruys. Uw’ moeder zal gaen kyven, uw’ vader zal u slaen; kleen, kleen kleuter-gat wilt gauw maer henen gaen. — "le, : . | | | Kleen, kleen kleuter-gat, wat doet gy nu op straet ? ’Er blyven spelen moogt gy niet, het is al veel te laet. Uw’ moeder, enz. wilt gauw naer huys toe gaen. Kleen, kleen kleuter-gat, wat doet gy in den hof? Gy trekt ‘er al de bloemkens af, gy maekt het al te grof. Uw’ moeder, enz. laet gauw die bloemkens staen. SNELLABRT, Oude en nieuwe liedjes, Gent, 1852, nr. 71, bl. 42, en 24e uitg. 1864, nr. 95, bl. 103, tekst zooals hierboven onder À, buiten den tweeden versregel, waar men leest: ,wat doede gy in den hof?”; — Nederlandsch lb., uitgegeven door het Willems-Fonds, II (1892), nr. 84, bl. 177, tekst naar Snellaert. Melodie. Snezragrt, t. a. p., hierboven weergegeven; — Ndl. lb. van het Willems-Fonds, t. a. p., zooals mijn vader het zong: ru er A — e Le = TE = EEE —— Klein, klein kleu-ter-ken wat doe - de in den hof? Gy 0—) A > | ZÈ ID RS ner ln / e/ plukt er al de bloem-kens af, zy staen er niet te grof. Het overige zooals hierboven, buiten den laatsten versregel die klonk, zooals in de Brugsche lezing hierna: ,laet al die bloemekens staen”. Tekst en melodie. B. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 140, bl. 398, lezing uit Quadypre; — [n., Quelques recherches sur le dialecte flamand de France, Annales du Comité flamand de France, IV (1859), bl. 105, nr. 81, lezing (zonder melodie) uit Rexpoede; de vierde regel is achterwege gebleven; — OC. Loorens et Fevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. 125, bl. 219; — D. Dr. J. van Viorex en M. A. Branprs Buvs, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4e uitg. (1894), bl. 40, die daarbij het antwoord van het kind doen kennen: Och min lieve mamaatje, en zeg het niet aan papaatje! Ik zal zoet naar school toe gaan en laten al de bloemetjes staan. 1441 Dry keeren beschummelt brood, gelyk eenen ezel toebehoort,. O gy ezel, o gy kwezel, zoekt uw brood. Ouden, ouden ezele. t'e-te-ne de g’hee-le we-ke lang? Hooï en strooi, peer-de ma fooi. ’t Doch:ter - ee moet af- gaan, de kar en kan niet voort-gaan. Hu! gaat min Kkar -re voort, hu! gaat mijn kar - re voort, hu! ne mijn Ra re voort. Ouden, ouden ezele, uw ooren zijn zoo lang! Wat gaan w’hem geven t etene de g’heele weke lang? Hooï en strooi, peerde ma fooi. ‘t Dochtertje moet afgaan, de kar en kan niet voortgaan. Hu! gaat min karre voort. Tekst en melodie. A’. De Coussemarer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 109, bl. 334, rondedans uit Belle, behoort tot de liederen van den Rozenhoed; zie d. C., Inleiding, bl. XIII. Tekst. A°. In., variante uit Brussel, mededeeling van J. M. DAuTzENBERG, voorkomende in Wozr’s Zeitschr. f. Myth, I, bl. 176. Te Brussel, op den laatsten kermisdag, werd die variante mede onder de kroon 91 PE ). | | 1442 gezongen, voorafgegaan van deze regelen door de jongens voorgedragen onder ‘t inzamelen voor ’t vreugdevuur dat zij, ook onder de kroon, aanstaken : Roebe doebe doep, haelt den mutsaerd uit den hoek! Hier ewat en daer ewat, En ‘+ naeste jaer noch wat. Voor de laatste twee regelen vgl. nr. 374, A. str. 3 en 4. Bij het aansteken van het vuur danste men onder de kroon, al zingend: ,Ik heb een ezel aen myn hand,” enz. Onder ’t zingen van de laatste woorden der strophe stootte men een paar dansers in het midden van den kring, die de vroegere twee ,verlosten”. B. Loorexs et Fevs, Chants pop. flam., 1879, nr. 145, bl. 237, met verwijzing naar Horrmanx v. F. H. B., Niederl. Volksidr., bl. XXXVIII, waar Dautzenberg’s lezing te vinden is, lezing die men ook aantreft in Büaue’s Deuitsches Kinderlied u. Kinderspiel, 1897, nr. 1675, bl. 365. In Votkskunde, Gent XII (1899—1900), bI. 58 vlg., vindt men eene tekstvariante uit Meenen: ,Houten, houten ezelke”, waar het luidt: ,Hooi en strooi, en peerdela- vooi”, medegedeeld door Dr. M. Sassz, en drie andere lezingen medegedeeld door A. pe Cocx: de eerste, uit Beverloo, naar # Dagha, VI (1890), 175; de tweede, uit Maldegem, naar Ons Volksleven, XI (1899), 172; de derde met hare zangwijs aangeteekend te Denderbelle. Deze zangwijs is de gewone kindermelodie berustend op g a ge. Dr. Sabbe ziet het ,peerde ma fooi” in B, voor eene verbastering aan van het Fransche ,par ma foi”, doch waaraan het volk, nog heden met het lied bekend, hier den zin van paardenvoeder geeft. Deze uitlegging zal wel de juiste zijn, en het verbasterde ,peerde ma fooi” zal te dezer plaats wel ter wille van het lieve rijm staan, evenals in het door Dr. Sabbe aangehaalde versje uit R. Visscher's Brabbelingh : Want daer men in de somer eet gras, par ma foy, daer moet men in den winter ook eten hoy. Ook in Een Duitsch musyck boeck, Antw. 1572, zie Tijdschr. voor N.-N. mzgsch., III (1891), bl. 144, vindt men het verbasterde ,par ma foi” : Een bier, een bier, een bierenbroyken, en drincket schier, maer bringhet altijd loyken; ic segt u, parmafoyken, lappet in u coyken: wildit my eens bringhen, ick sal ons een lieken singhen. Het woord bierenbroyken beteekent bier en brood, biersoep, bij de Franschen birambrot ; loyken is: lauwtjes; coyken, wil zeggen: kooïtje, keel; wildit staat voor : 1443 wilt gij het; bringhen is: toedrinken, zie Wdb. der Ndl. taal, III, 1286, en aan- vangsregel van nr. 308, bl. 1094 hiervoren. In Volkskunde, t. a. p., bl. 142, stelt O. van DEN DAëLE de vraag of ,perlarijn” in A!, niet eene verbastering is van het Fransche ,par la reine”. Het woord dat zeker niet in verband te brengen is met ,perlorin” of ,perlorijn”, in den zin van pilori, schandpaal (zie nrs. 357 en 358 hiervoren), kan hier ook wel alleen voor het lieve rijm gebruikt zijn. Voor verdere varianten van het lied, zie A. pe Cocx en Is. Terrzinor, Kinderspel en kinderlust, IL (1903) nr. 76, bl. 272 vle. ste nc as Er ES 391. Een oud mannekie wilde vryen. Se: Een oud man-ne-kie wil-de vry-en;nooyt en keek hy neë - re-waert. Als wy la - ten wy gaen. Een oud mannekie wilde vryen; nooyt en keek hy neérewaert. Als wy langst den bogaert ryen, nooyt en keek hy neerewaert, rype kersen willen wy plukken en de groene laten wy staen; mooye meisjes willen wy kussen en de leel’ke laten wy gaen. Tekst en melodie. Ds Coussemaxer, Chansons pop. des Flamands de France, 1856, nr. 114, bl. 341, ,Rype kersen”, rondedans van Belle. D. C, doet de melodie op den eersten slag aanvangen. Vgl. hiervoren nr. 388, de zangwijs: , Waerom zou ik het dansen laten”. Frrmenion, Germaniens Vülkerstimmen, Berlin, z. j., I, bl. 55, aanverwante ,Holsteinische” tekst: 1445 Riepen Gassen wül wi meien, Stoppeln wül wi laten staan ; junge Jumfern wôl wi freen, oole Wiever laten gaan. Ik bün en Keerl un de wat leert hett, de ook noch wat üver’n Steert hett. Nananana, nananana, spreekt dat Jawoord ook man to! 1 = Ripe garst willen wi maaien (plukken). — 38. freen = vrijen. — 5, 6 — Ik ben een kerel die wat geleerd heeft en die geen lompen draagt. 392. Langst een groen meuletje. von - den daer een paer hee-ren, ja hee-ren, ja on -zen we-gaert staen. Z00, dat zyn hul-der ma - nie - - ren. Langst een groen meuletje kwam ik getreden, langst een groen meuletje kwam ik gegaen; en wy vonden daer een paer heeren, ja heeren, ja heeren; en wy vonden daer een paer heeren op onzen wegaerb staen, 1447 En zy deëên nu van zulke, van zulke, van zulke; en zy deên nu van zulke, op onzen wegaert staen. En ä zoo, en ä z00, dat zyn hulder manieren. Langst een groen meuletje, enz. en wy vonden daer een paer boeren, enz. Langst een groen meuletje, enz. en wy vonden daer een paer nonnen, enz. Langst een groen meuletje, enz. en wy vonden daer een paer paters, enz. 1, 8. wegaert = smalle weg, nog gebruikt in West-Vlaanderen. Langs een groen heidetje. Langs een groen hei - de - tje kwam ik ge - tre - den, langs een groen SR È ET PE EE DE Se hei - de-tje kwam ik ge - gaan. k Was in min hem-de-tje, van tik tak, + tik tak, hem-de -tje; kwas in mijn hem-de - tje, van tik tak tak. Langs een groen heidetje kwam ik getreden, langs een groen heïdetje kwam ik gegaan. ’k Was in mijn hemdetje, van tik tak, tik tak, hemdetje; ’k was in mijn hemdetje, van tik tak tak. Tekst en melodie. A. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 115, bl. 342, ,'t Groen meuletje”, rondedans uit Belle, met gebaren, 1448 die bestaan in het namaken van de manieren, waardoor de personen van de verschillende standen die men nadoet, van elkander zijn te onderscheiden. Een deel van de melodie is ontleend aan het Fransche liedje: ,Malbrough s’en va-t-en guerre”, uit den aanvang der XVIII eeuw (zie WeokeruiN, Chansons pop. du pays de France, Paris 1903, II, bl. 118 vlg.). — Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 535 en daar vergeleken met het liedje ,Tusschen Keulen en Parijs”, zie nr. 398 hierna: — JB. Loorexs et Fevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. 156, bl. 248, fragment van een pandspel. kind-je da moe-der gae koo - pen wy gaen het Tres ten A- S L speelt A-dri-aen met zyn i-voo-ren RER ter-spaen. 1. ’k En etwat in my koffertje, een nieuw ivooren klaterspaen ; ’t eerste kindje da moeder gae koopen wy gaen het heeten Adriaen. En zoo speelt Adriaen met zyn ivooren klaterspaen. 2. ’k En etwat in my koffertje, een nieuw ivooren klaterspaen ; t eerste kindje da moeder gae koopen wy gaen het heeten Roeltje. En zoo loopt Roeltje met zyn ivooren stoeltje. 3. ‘’k En etwat in my koffertje, een nieuw ivooren klaterspaen ; "5 eerste kindje da moeder gae koopen wy gaen het heeten Tistje. En 200 slaet Tistje met zyn ivooren wisje. Île x En etwat — ’Kk Heb ietwat. 393. ’k En etwat in my koffertje. os LC LEZ = — k En et-wat in my kof-fer-tje, een nieuw i - voo-ren kla-ter-spaen ; teerste a ——— ns dri-aen. En zoo 1450 Ik heb op myn slaepkamerken. E: 1. Ik heb op myn slaepkamerken nog een yvoore lierken, het eerste kindje, dat ik koop, en dat zal heeten Pierken: alzoo [speelt] Pierken op zyn yvooren lierken. 2. Ik heb op myn slaepkamerken nog een yvooren klooterspan, het eerste kindje, dat ik koop, en dat zal heeten Adriaen: alzoo speelt Adriaen op zyn yvooren klooterspan. Ik heb op myn slaepkamerken O2 nog een yvooren beezeken, het eerste kindje, dat ik Kkoop, : en dat zal heeten Threseken : alzoo knabbelt Threseken op haer ivooren beezeken. 4. Ik heb op myn slaepkamerken nog een yvoren doosken, het eerste kindje, dat ik koop, en dat zal heeten Soosken: alzoo snuift Soosken uit haer yvooren doosken. 5. Ik heb op myn slaepkamerken nog een yvooren kapelleken, het eerste kindje, dat ik koop, en dat zal heeten Nelleken: alzoo leest Nelleken voor haer ivooren kapelleken. Tekst en melodie. A. De Coussemaxer, Chansons pop. des Flamands de France, 1856, nr. 116, bl. 343, ,’t Koffertje”, door meisjes gezongen rondedans met gebaren, aangeteekend te Burburg; mede te Belle bekend. Tekst. B. J. W. Wozr, Wodana, Gent, 1843, bl. 82. Pr. van Duyse vestigde de Coussemaker’s aandacht op dezen tekst en leerde hem dat de tekst À vroeger ook te Dendermonde bekend was. 394. Den krepelaer ging wandelen. Le me ue, De ÉÉ—E EE —— Den kre- De laer ging wan-de -len, en hy nam er Bal- lo Re 4-5 PS NT SAS SN QE ES EMEA QU TU CRE N SN Li à + + Ve © CE meê; by koch-ter à pond a - man -de-len, en hy deel- de Bal-lo - tje = 5 RS À = & 66 9-0 6 + RCE meê. Bal-lo-tje van de ba - le, Bal-lo-tje van de scha-le, Bal - Lo- = van de a —— ee EN steê, bom-bard deë, en ze Jloeg er meé. Den krepelaer ging wandelen, en hy nam er Ballotje meé; hy kochter äà pond amandelen, en hy deelde Ballotje meé. Ballotje van de bale, Ballotje van de schale, Ballotje van de steé, bombard deé, en ze loeg er meé. 1. Krepelaer = kreupele. Tekst en melodie. De Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 117, bl. 345. Soort van rondedans met gebaren, die men echter aan d. C. te Belle, waar hi het liedje vond, niet kon aanduiden. De zangwijs is ontleend aan eene melodie ,La Savoyarde”, volgens WECKERLIN, »2 14 La chanson populaire, 1886, bl. 151, door den tooneelschrijver Ch.-S. Favart (1710-1792) zelf gecomponeerd voor zün tooneelstuk Les Savoyards : EE EE CCF E Où Vé-nus in-ven-ta, di-ri-da, Les plai -sirs de Cy-thè-re, Eh, cou-si cou- sa, stou-rou la, L’a-mour dit:que fais tu là? De gansche tekst (12 str.) met de melodie, onder den titel ,Parodie nouvelle de la Savoyarde, dansée aux Italiens”, is te vinden in Amusement des compagnies, la Haye, 1761, I, bl. 219. Larousse, Grand dict., op het woord ,Savoisienne (REYE geeft dezelfde zangwijs met eenige varianten, en met woorden van E. pe Loncay, als een ,air populaire Savoisien, transformé en chant national”, voor het lied: ,La Savoie, unie à Ja France”, geschreven toen Savoye door Sardinië aan Frankrijk werd afgestaan (1869). 395. Agter de meijers huyseken. (De boom) A. a L Ag-ter de meï-ers huy-se-ken staet ee-nen boom, ag -ter de meij-ers LE es DR 0 —_— 5 —6—0 |» |— = —æ LR ES a a huy - se-ken staet ee-nen boom, en dien boom staet in de aer-de, in de Le — es ==| AE aer - de bloeit hy schoon. En op dien boom staet ee - nen tak, en op dien zeer vlug lan 1gzaam aer - de, in de aer-de bloeit hy schoon. 1. Agter de meïjers huyseken staet eenen boom, en dien boom staet in de aerde, in de aerde bloeit hy schoon. [Ro En op dien boom staet eenen tak, en dien tak staet op den boom, en dien boom staet, enz. 3. En op dien tak daer staet een ris, en het rijs staet op den tak, en dien tak, enz. nv eee pi ns a D HG 7 es un — = = = = = =] oo 1454 En op dat rijs daer staet een blad, en het blad staet op het ris, en het rijs, enz. En op dat blad staet eenen nest, en de nest staet op het blad, en het blad, enz. En in dien nest daer ligt een ey, en het ey ligt in den nest, en den nest, enz. En in dat ey daer zit het jonk, en het jonk zit in het ey, en het ey ligt, enz. En op dat jonk daer staet een pluym, en die pluym staet op het jonk, en het jonk zit in het ey, en het ey ligt in den nest, en de nest staet op het blad, en het blad staet op het rijs, en het rijs staet op den tak, en dien tak staet op den boom, 1 dien boom staet in de aerde, © in de aerde bloeit hy schoon. boom groeyt in den zavel. tak van de brank, den brank van den boom, den 1455 1. Den boom groeyt in den zavel, en bloeyt er mooy. Op den boom daer was een brank; ‘t was een allerschoonste brank. 2. Op de brank daer was een tak; ’t was een allerschoonste tak. 3. Op dien tak daer was een nest; ’t was een allerschoonste nest. res 4. [n dat nest daer was een ey; ’t was een allerschoonste ey. 5. Van dat ey daer kwam een duyf; ’t was een allerschoonste duyf. De duyf van het ey, het ey van het nest, het nest van den tak, den tak van de brank, de brank van den boom. Den boom groeyt in den zavel, en bloeyt er mooy. En de boom, en de boom. C2 CE _ En de boom,en de boom,en de god-de - li - ke boom, en de | FX e æ_ ® ae — - — Lx = D D © = | RO — e . | boom die staat in d’eer-de, en er rijdt een man-ne-tje te peer-de. En de En de boom, en de goddelijke boom, en de boom die staat in d’ eerde, en er rijdt een mannetje te peerde. 1456 CE Den boom, den boom, den goddelijken boom, den boom, die staet in de eerde, en hi groeit, en hij bloeit zoo schoone. op dien boom, die staet er eenen tak, een goddelijken tak, den tak staat op den boom, enz. op dien tak, die staat er eenen nest, enz. in dien nest, daer lag er een eï, enz. in dat ei, daer zat er een kind een goddelijk kind, een kind, dat ons verlossen zal, 1 En 2. En 3. En 4, En RnVE ee Le 1. -—- - - — nee e + Daar was eer aer - de, en (1) Op de door | dat ons verlossen zal. Daer was een boom. 1 boom, de schoon-ste boom, de lie - fe - lijk - ste boom, de hi groeit (en hi bloeit) zoo schoon. | aangeduide noten worden in de volgende strophen al de ingeschoven verzen gezongen. (2) | | = wordt door sommigen weggelaten. 1473 Zie ook verdere varianten bij A. pe Cock en Is. Terrzincx, Kinderspel en kinderlust, IT (1903), bl. 79 vlg., die het stuk brengen onder de ,eenvoudige rondedansen”. De zangwis uit Denderleeuw, medegedeeld door deze schrijvers, is een nagalm van de oudere melodie A, waarin de zang gedeeltelijk is overgegaan tot het gewone kindernomos (zie bl. 1386 hiervoren, F, op het lied: ,Roozebloemen op mijnen hoed !”). In Volkskunde, Gent XV (1903), bl. 97, deelt Dr. M. Sabbe van dat liedje een geestelijk pastiche uit Herdersem (Oost-Vlaanderen) mede, ,als staaltje van lieve, vrome kinderpoëzie” : Klein, klein Jeezeken, heje (hebt ge) zulke kou ? Komt in mijn herteken wonen en maakt u daar een schouw. We zullen een vierke stoken, we zullen een pappeke koken; en brengt u liefste moederke mee, dan zullen we zijn tevree. 397. Mol, mol, waar zit-je? JA Rs RAT | \#} Mol, mol, waar zit-je ?” — ,De mol zit in zijn hol.” — ,Wel molleken, hedde geen strooi van doen ?? — ,Wel neen ik,” zei de mol. sus, ren rom ROC bi nn ef Z TT UF Î 4 a | | ni — ,Mol, mol, waar zit-je?? — ,De mol zit in zijn hol.” PS B. »Mol, mol, waar zit-je ?? — ,De mol zit in zijn pitje.” EE ——— — ,Mol, mol, waar loopt je?” — ,De mol loopt in zijn hoopje.” | — ,Wel molletje, hebt gij geen strooi van doen ?” | — ,Ba neen ik,” zei de mol. | | — ,Mol, mol, mol!” — ,En de mol zit in zijn hol.” | C | Mol, mol, waar is de mol?” — ,Naar Amsterdam.” — ,Wat doet hi daar?” — ,Hij kamt zijn haar.” | ,Laat hem van avond thuis komen, dan zal hÿj wat hooren: | de beddestok om zijn ooren.” | Tekst. A. Dit lied, thans nog te Gent bekend, wordt voorgedragen op dezelfde wijs als het voorgaande: ,Klein, klein kleuterken” (melodie A). | B. Loorexs et Feys, Chants pop. flamands, 1856, nr. 219, bl. 222, , Air de Midas”. | N — Als aan deze wijs beantwoordend, had de heer Feys de goedheid mi eene melodie 1475 aan te duiden, welke geene andere is dan degene van het Fransche kinderliedje bekend onder den naam van ,la Polichinelle”. Zïj berust echter op eenigszins anderen versbouw. Wij laten ze hier volgen naar Vieilles chansons pour les petits enfants, Paris, E. Plon, Nourrit et Cie., z. j., bl. 8, zooals ze overigens werd gebruikt in An. Apaw's jongste werk: Les pantins de Violette (Paris 1856): Pan! qu’est-c’qu’est là? C’est Po - li - chi-nel que v'là. Il est mal fait Et = ge + craint de vous dé-plai-re, Mais il es -pè - re Vous chan-ter son cou - plet. Over dit lied en de geboorte-akte van ,Polichinelle” kan men verder raadplegen Ernesr MainproN, Marionnettes et quignols, Paris, z. j., c. 1900, bl. 106 vlg. C. Dr. J. van VLoren en M. A. Branprs Buys, Nederlandsche baker- en kinderrijmen, 4% uitg., 1894, bl. 123, onder de ,verdere speelrijmen”, zonder zang, met deze aanteekening: ,Een kind, dat voor de mol speelt, gaat weg, de anderen geven elkaâr de hand en beginnen te zingen: ,Mol, mol, waar is”, enz. — De mol komt dan voor den dag, en de kinderen gaan op de hurken zitten; weet h1j er een te raken voor ze zitten, dan moet hem dit, als mol, vervangen. Voor verdere varianten zie À. pe Cocx en Is. Terrzinok, Kinderspel en kinderlust, IL (1903), bl. 133 vlg., onder de ,Rondedansen met plotseling neerhurken”. 398. Maar tusschen Thourout en Parijs. A. eq Name ss _ Sr TE — D an er RE — Maar tus-schen Thourout en Pa-ris, daar woonter ee - ne, gij weet wel a E D Ne 9 a Ù © F | # En é Wie ik mee - ne, daar woont er ee - ne mijn - hee - re. RE ——— = J ET a — PE — Hij had drie doch - e -tjes fie - re, al - zoo zijn EE — NN En 3 | == pp D ee Spip ÈS C4 # hun -ne ma-nie-ren, ma-nie-ren, al-z00 zijn hun-ne ma - nie - ren. Maar tusschen Thourout en Parïÿs, daar woont er eene, gij weet wel wie ik meene, daar woont er eene mijnheere. Hij had drie dochtertjes fiere, alzoo zijn hunne manieren. Tusschen Keulen en Parijs. B. EERSTE MELODIE. ; | Î le | | al Tus - schen Keu - len en Pa - rijs, leit de weg naar Ro - me; CRE ee + P— à) N=— N A ee us us | 1 ==] LAS F4 ESRI RAINETS x al wie met ons meê wil gaan, die moet on - ze ma- nie - ren ver-staan: Z60 zijn on - ze ma - nie - ren. TWEEDE MELODIE (Variante). K- à ESS e = ÿ — — — Tus-schen Keu - len en Pa-riÿjs leit de weg naar Ro-me; ee —À\—- a — RE nr, = — al wie met ons meê wil gaan, die moet on - ze ma- nie - ren ver-staan: Z60 zijn on - ze ma - nie- ren. DERDE MELODIE. gr ST Dee” Ep & A — 2 7 12 Tus-schen Keu-len en Pa-rijs, leit de weg naar Ro - - - me; al wie met ons mee wil gaan, die moet on-ze ma - nie-ren ver-staan: — ES o L v— Net z60 zijn on - ze ma - nie-ren, Z60 Zÿjn on -Ze ma - nle-ren, et a 2 — E- Hd z60 zijn on-Zze ma - nie-ren, ma-nie-ren, Z60 Zijn On-Zze Ma -nIe-ren, Tusschen Keulen en Paris, leit de weg naar Rome; al wie met ons mee wil gaan, die moet onze manieren verstaan : zO0 zijn onze manieren. 1478 Tekst en melodie. A. Loorexs et Fevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. 155, bl. 247, pandspel. De kinderen zingen, een hunner midden in den ring geplaatst maakt een teeken, dat de andere moeten nadoen. Wie zich vergist, moet pand geven. — Dezelfde tekst was reeds verschenen in Rond den heerd, Brugge, IX (1874), b1. 258, met aanvang: ,Tusschen Thourout en Paris”. Tekst. B. Dr. J. van Viorex en M. A. Branprs Buvs, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4% uitg. [1894], bl. 98; — Nederl. volksldr., uitgegeven door ’t Nut van ’talgemeen, 1896, nr. 134, bl. 175. — Naar eene welwillende mededeeling van Dr. Kazrr, werd dit lied ook voorgedragen op de melodie door ons gegeven, bl. 1304 hiervoren, onder À, voor het lied: , Hedde niet gehoord van den zeuven”. Dr. K. denkt, dat deze door kinderen veel gezongen onde waarschinlijk werd gedicht naar aanleiding en ter bespotting van pelgrimstochten. De kinderen gaan, op de maat van het lied, hand aan hand in een kring rond; een der ouderen, bij de woorden: ,z00 zijn onze manieren”, maakt telkens een of ander gebaar met hoofd, arm, been of hand, waarin de anderen hem moeten navolgen, daarna begint men van voren af en gaat voort zoolang men lust heeft. — Vel. Bünme, Deutsches Kinderlied und Kinderspiel, bl. 497, nr. 241: ,Zwischen Küln und Paris /} wo die neue Mode ist”, en zie nog A. pe Cocx en Is. Terrzinox, Kinderspel en kinderlust, IT (19038), nr. 56, bl. 184, die het liedje brengen onder de ,rondedansen met naäpende gebaren”. Melodie. I. Dr. J. v. Vrorex en M. A. Branprs Buys, t. a. p. Deze zang- wijs is verwant met de melodie van het ,Patertje”; — II. (Variante) Haagsche lezing, mededeeling van den heer J. H. Scaecrema ; — III. Nederl. volksldr., t. a. p. Of nu de melodie met opschrift ,Tussen den Haagh”, te vinden onder nr. 363 van het vijfde deel der Oude en nieuxe Hollantse boeren lietjes, Amst., Pieter Mortier, z. j., met het liedje ,Tusschen Keulen”, enz. gemeenschap heeft, is bij gebrek aan verderen tekst niet uit te maken. Ziehier deze laatste zangwijze : Laat ons te samen vroolijk zijn. (De hemel is de onze) A. l'ai | j = a —— ñ a ” À — à . \ == — 70 —12— —— ù a — Me g—|—e ——g—} 18 0 EE —e | + D _—— | e e mr = = —d —0——0- o Laat ons te sa - men vroo-lijk zijn, de he-mel zal de ht — — ES | (72 on - ze zijn. De he - mel = EE he - mel ïis de on - ze! En wa - ren wij dan Zoo Fe vroo-lijk niet, de he-mel en wa-re de on-7ze niet, maar O1 + + ER — EP o—|—2: £ je EPS PNR + — RE — nu is hi de on - Ze, Mmaar nu is hÿj de on - ze! Laat ons te samen vroolijk zijn, de hemel zal de onze zijn. De hemel is de onze! En waren wi dan zoo vroolijk niet, de hemel en ware de onze niet, maar nu is hij de onze! 1480 Laet ons eeten en drinken, en vroelyk zyn. B. Laet ons eeten en drinken, en vroelyk zyn, ’& is toch zoo lan’he dood te zyn. En den duivel is dood ; en den hemel is den onzen. En ware den hemel den onzen niet, wy en waren zo vroeylyk niet. En den duivel is dood; en den hemel is den onzen. Den hemel is den onzen! C. Den hemel is den onzen! En waer den hemel den onzen niet, wy en waeren zo vroeylyk niet. Kyrie eleyson; Christe eleyson ; Kyrie eleyson. 2. t.: Al waer, enz. Tekst en melodie, A. Loorexs et Feys, Chants pop. flamands, 1879, nr. 154, bl. 246, ,Ronde”. Het laatste vers, zeggen de uitgevers, wordt verschillende malen herhaald, terwil de kinderen zich aan allerlei vreugdegebaarden overleveren. De melodie is eene variante van de vroeger zeer populaire zangwijs: ,On doit soixante mille francs”, ook bekend als: ,C’est ce qui vous console” (of ,désole”), ontleend aan het tooncelstuk: Les dettes, comédie en 2 actes, mêlée d’ariettes, van N. J. Forczor (1758—1789), muziek van St. Champein (1753—1830), vertoond te Parts op Het Théâtre Italien, den 8 Januari 1787. De melodie komt voor onder nr. 428 van La clé du caveau, 15t uitg., Parijs 1811: RE On doit soi-xan-te mil - le francs, On prend fem-me de soi-xante D G Hi F ans, C’est ce qui vous dé - so - le, (C'est ce qui vous dé - so- ne Dent 9 gg D— == SE le. Le jour que vous vous ma-ri-ez, Tous vos cré-an-ciers sont pay- és, C’est ce qui vous con-so-le, C’est ce qui vous con-so-le, C’est | = R : N j eo Il ——-—0 LE e ce qui vous con - so - le, C'est ce qui vous con - so - le. Deze melodie diende tijdens de Brabantsche omwenteling, voor het beruchte antipatriottenlied : ,Een boer, een paep, een edelman /} dronken te saemen lest een kan”, met refrein: ,den boer zal ’t al betaelen”, dat op zijne beurt voor tal van liederen werd gebruikt en nog heden bij de Vlamingen niet gansch vergeten is. Tekst. B. De CoussemaKer, Quelques recherches sur le dialecte flamand de France, in Annales du Comité flamand de France, Dunkerque, IV (1859), nr. 29, bl. 104, aangeteekend te Millam; — Frirmenron, Germaniens Vülkerstimmen, II, | | bl. 693, naar d. C. | Tekst. C. De Coussemaker, t. a. p., aangeteekend te Ste-Marie Capelle; — FIRMENICH, Ë. a. p. — In zijne ,recherches” deelt d. C., nr. 54 vlg., verschillende | »Chants et cris des moissonneurs” mede, die wij laten volgen, en waarin de telkens voorkomende uitroep ,Kyrie eleison”, ofschoon ook verbasterd, op den hoogen ouderdom dier zangen en kreten wijst. Kyreleise, kyreleise ! Os de boerinne wafers bakt, de duvel houd de keisse. | Kyreleise, kyreleise! | (Belle) | 2. Os — als; wafers — wafels. — 8. kXeisse —"kaars. Over de spreuk: de duivel houdt de kaars, zie Pr. van Duvse, Belg. Museum, Gent, V (1841), bl. 232. |: | Kriole, kriole! al in, kriole! | Viva den akkerman die ‘tal betaelen kan! Geluk boer en boerinn’, + laeste voer komt in! Kriole, kriole! al in, kriole! | Als de boerinne geen wafers en bakt, ’t en is maar eene ioole; 1482 en als de boer geen bier en tapt, ‘ten is maer een hons vai. Kriole, kriole! al in, kriole! (Ghy velde) 1. Kriole = oogstfooi. — S8. ioole, bij De Bo djoole, bonasse, imbécile. — 10. Aons vét —= hondsvod. Kouriole, kouriole, ow! Kouriole, kouriole, ow! (Oudezeele) Kariole, kariole ! Viva den akkerman, die wel beschinken kan! Geluk boer en boerinne ! ’t Laeste voer komt in (l.: inne), Kariole, kariole ! (Quadypre) Keriole, keriole, al in! ’t Loaste voer gaot in. Keriole, keriole, al in! (Wormhoudt) Ongetwijfeld klonken die maaierskreten in den trant van de koeïerskreten en zangen, bij d. C., t. a. p., nr. 40 vlg., en van den ariauw” van Geluwe (West- Vlaanderen), te vinden in # Daghet, Hasselt, II (1887—88), bl. 149, die iastisch aanvangend, zoo fraai lydisch sluit: = nn re Te | a 5 BE Q — 9 — 0 — 0 0 —— 0 — 0 — 0 —— — A ri a ri a rui-te, geeft den koe -ie-wach-ter en stui-te, en nenstamp on-der zij-nen balg, dat hi on-der de koe-ien rolt ; a - à - ri - a-auw, à - à - rl - à - auW. Balg klinkt bolg en maakt assonantie uit met ro. Horrmanx v. EF. Geschichte des deutschen Kirchenliedes, 3% uitg. 1861, bl. 8, leert, hoe van de eerste tijden van het Christendom de roep: ,Kyrie eleison” bij het 1483 volk in gebruik trad: ,Der religiüse Volks- oder Kirchengesang der Deutschen”, zegt H. v. F,, ,in den ersten Jahrhunderten der christlichen Zeit bis zum zehnten be- schränkte sich lediglich auf das Rufen der Worte Kyrie eleison, Herr erbarme dich. Diesen uralten, einfachen, bedeutungsvollen Ruf hatten rômische Mônche aus Italien, wohin er durch griechische Christen verpflanzt worden war, nach Deutschland mit- gebracht; sie wussten den heïdnischen Deutschen und den unter ihnen ansässigen Slaven nichts Beziehungsreicheres, Bedeutungsvolleres für ihre heidnischen Lieder und bei dem Widerwillen und Abscheu dieser Vülker gegen die lateinische Sprache nichts Einfacheres zu geben”. Hetzelfde gebeurde met den roep ,Alleluia”. » Wie das Kyrie”, zegt op zijne beurt Ferp. Worr, Ueber die Lais, Sequenzen und Leiche, 1841, bl. 29, war nämlich auch das » Halleluja” schon frühzeitig ein unter dem Volke allgemein verbreiteter Freudenruf, und daher ein ächt volksmässiger Refrain geworden; denn schon in den ersten Jahrhunderten des Christenthums kommt es, ausser in den eigentlichen Kirchenliedern, auch als Freudengesang der Kinder, Landleute, Hirten und Schiffer, und als Feldgeschrei oder Schlachtruf vor... .” Echter treffen wij ten onzent het ,Alleluia” alleen in geestelijke volksliederen aan. În het lied: ,In den hemel is eenen dans” (zie hierna) vindt men het refrein »Alleluia”, voorafgegaan door de woorden ,Benedicamus domino”. die er de vertaling van uitmaken. In een ander: ,Het was een maghet wtverkoren” (zie hierna) luidt het: ,0 o o, benedicamus domino”. Vel, mede hierna, het lied (Ps. 116): ,Loeft God den Heer” — ,nae die wise: Benedicamus domino / alleluya / alleluya / alleluya”. Het oude Paaschlied ,Christ ist erstanden” (E. u. B., II, nr. 1970, bl. 676, sluit met het dubbel refrein: ,Alleluja, Kyrieleis! Kyrieleyson !”, terwijl eene andere lezing ,Christ der ist erstanden” (E. u. B., nr. 1974, hl. 681) alleen met het woord »Halleluja” sluit en de Nederlandsche lezing: ,Christus is op ghestanden” (zie hierna) daarentegen geen ander refrein dan »Kyrieleison” kent. Aan een anderen kant hebben Duitsche kerstliederen tot refrein nu eens: .Kyrie eleyson” (E. u. B., t. a. p., bl. 625, 626, 627, 632, enz.) dan weer: »Halleluja” of ,Alleluya” (E. u. B., t. a. p., bl. 639, 640); terwijl in het 15%e-eeuwsche kerstlied: ,God groet u edel maechdekïijn” (Horrmann v. F., Niederl. geistt. Ldr., 1854, nr. 3, bl. 20) al de strophen aan zangen met ,Alleluia”. Ook in het kerstlied: ,Nu sit willecome” (zie hierna) treft men het refrein »Kyrieleys” aan, terwijl in het lied: ,Kyrie, God is ghecomen”, de verschillende strophen aanvangen met het woord ,Kyrie” en sluiten met het woord ,eleyson” (zie mede onder de geestelijke liederen onzer verzameling). De twee uitdrukkingen of roepen: ,Alleluia” en ,Kyrie eleyson”, werden dus in het volkslied onverschillig gebruikt. Over den oorsprong en het gebruik van beide binnen en ook buiten de Kerk kan men nog raadplegen Miexe (l'Abbé), Dictionnaire liturgique, Paris 1858, kol. 105 vlg., 734 vlg. De hierboven medegedeelde ,ariauw” behoort tot de gereciteerde liederen; vgl. hierboven I, nr. 7, bl. 48: ,Mi Adel en hir Alewijn”, alsmede nr. 377, bl. 1378 hiervoren: ,Schaapwachter, schaapwachter, waarom”. A. 6 a 400. Daar komt een kanonneken aan. DE _ = EN = R L ESP) Daar komt een ka -non -ne-ken aan ho - ge, jo - ge, A En RER | gg # ® d P— en | AR EEE NE) 2 e É (D pe 2 7 PE RE La Met u - we gou - en ton - ne - kes, sib - be - le - sab - be - le- | son -ne - kes, mos-terd o - ver den visch! Ho-ge, jo -ge, ja -ge, jis! Daar komt een kanonneken aan hoge, joge, jis ! Met uwe gouen tonnekes, sibbele-sabbele-sonnekes, mosterd over den visch! Hoge, joge, jage, jis ! A2 Daar komt al één kanonneke aan van hooge jooge jis, al met een gouden tonnetje. Sippele, sappele, sonnetje; boter bij de visch ; hooge, jooge, jare, jis. Wat komt dat één kanonneke doen ? Van hooge jooge jis? enz. Het komt al ééne dochter halen. Welke dochter zal dat wezen ? Data er wezen. 1485 Wat zult gij haar dan geven ? Wij zullen haar ’t steertje van ‘t verken geven. Pak ze bij de hand en leit ze naar den waterkant. Het refrein: ,Van hooge”, enz. wordt bij dezen, de vier volgende in de twee laatste regels herhaald. Zoo ook bij de volgende rijmen. B. 1. Daar komt al een kanoniken aan; ran ielefie, van alefa, kanonike. 2, —— Wat komt dat kanoniken hier doen ? Van ielefñe, enz. 3. — Ik kom uw schoonste jong’ dochter al halen, enz. 4. — Min schoonste jong’ dochter zult ge niet krijgen, enz. >. — Ik zal ze doen op Steepot zetten, enz. 6. — Op Steepot zetten dat doen we niet, enz. 7. — Ik neem uw schoonste jong’ dochter al bij de hand. Van Engeland, van Spanje, appelkes van Oranje, peren van de boomen, Christus met de krone, bedanke Dijeezeke. 5 en 6. Sfcepot, l.: Steenpoort, het gevang boven de poort van het Steen, zooals vroeger in ‘#6 Gentsche Gravensteen; zie A. vax Wervexe, Bulletiÿn der mautsch. van geschied- en oudheidkunde, Gent, X (1902) bl. 73. Vel. hiervoren I, bl. 689, str. 4. DB Daar komt al één kanonniken aan, | van elepha, van elepha, kanonneke. Wat komt dat één kanonneke doen ? Het komt al ééne dochter halen. | Welke dochter zal dat wezen ? Dat zal Marieke wezen. Marieken en zult ge nie krijgen. We zullen u op steenpot zetten. 4, Het refrein: ,van elepha”, enz. wordt na elken regel herhaald., — 7. Of een andere naam. — 9. Steenpoort. C. Daar kwam eens een kanonnikje aan, van ei-frank, van oliefrank, van oliefrank-kanonnikje. Wat wou dat kanonnikje halen ? Van ei-frank, enz. Ik wou jou dochter (1) Jantje (2) wel halen. Van ei-frank, van oliefrank, van juffrouw Diene Frankien, Spaansche drankien, Spaansche noot. Wat wou je met mijn dochter Jantje doen? Van ei-frank, enz. Ik wou haer een fikschen vrier (3) geven. Van ei-frank, enz. Wat voor een vrijer zou dat wezen? Van ei-frank, enz. Kom, laat dat onze Piet Smul maar zijn. Van ei-frank, enz. Die vrijer is toch al te min. Van ei-frank, enz. Kom, laat het dan Klaas Plak maar zijn. Van ei-frank, enz. Die vrier, enz. Dan zal het onze Willem zijn. Van ei-frank, enz. Daar heb je mijn dochter met eeren, zi mag er meê verkeeren. Kom, laat ons dan maar henengaan, van ei-frank, van oliefrank, van juffrouw Diene Frankien, Spaansche drankien, Spaansche noot, (1) Of: zoon. — (2) Of een andere naam, z00 ook hieronder. — (3) Of: vrister. D. Daar komen al twee kanonnekens aan. Savits savits savats ! Wat komen die twee kanonnekens doen ? Savits savits savats ! Die komen eene jonge dochter halen. Savits savits savats ! En die konnen ze niet krijgen. Savits savits savats ! Dan zullen wij ze maar stelen, SAVIÉS . ... Dan kis ik u den hond. DAVIS ee Dan geef ik den hond een stuksken brood. Savits.... De hond die lust geen brood. Savits . . .. Dan slaan ik hem met eenen kluppel dood. Savits .... 1487 Dan zullen we haar maar geven. Savits .... Wij rijden al weer naar ons kasteel en komen in zeven jaren niet weer. De zeven jaren zijn al om, juffrouw draai u eens om! Tekst. A. ‘#* Daghet, Hasselt, II (1887—88), bl. 18 en 151 (Timburg); — A°. Dr. J. van VLioren en M. A. Braxprs Buys, Nederl. baker- en kinderrijmen, 4e uitg., [1894] bl. 118, nr. 3 (Hament in Limburg) met deze aanteekening: ,De kinderen staan op eene rei, één staat alleen tegenover de rei en gaat eerst voor- en dan achteruit, terwijl het 15te couplet wordt gezongen. Bij het 24e couplet doet de rei hetzelfde. Zoo gaat het voort tot het 8ste couplet; dan kiest het eerste kind er éen uit de rei en allen dansen in het rond. Het spel begint dan opnieuw met: ,Daar komen al twee kanonnekens aan”, enz.; — B. Auc. Grrrée, Volkskunde, Gent, III (1890), bl. 89 (Limburg); — B°. Dr. J. van VLoren en M. A. Branprs Buys, t. a. p, bl 117, nr. 2 (Hasselt); — C. Dr. v. Vi. en Br. B, t. a. p., bl. 117, nr. 1, zonder aanduiding van plaats; — D. * Daghet, t. a. p., bl. 126. — F. E. DeLAFAILLE, Gesch. van Mechelen, z. j., [1903], I, bl. 31, met aanvang: Daar komt al een klein nonneken af, van Adam, van Eva, klein nonneke. Wat komt hier dat klein nonneken doen ? van Adam, van Eva, klein nonneke. Om een schoon meiske te bestelen, van Adam, van Eva, klein nonneke. Hebt gi schoone dochters? zwaluwké, zwaluwké? enz. Voor verdere varianten, zie A. pe Cocx en Is. Terrrinok, Kinderspel en kinder- Lust, IL (1903), bl. 295 vlg. onder de rondedansen, in engeren zin, d. 1. reidansen, .waar één of meer meisjes (gemeenlijk slechts één) tegenover een heelen rei staan, en beide partijen beurtelings tot elkander naderen en dan weer achteruit gaan.? Aangeh. door Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 534, waar men leert, dat het spel van ,het Kanonnike” nog in het midden der verleden eeuw in de omstreken van Elburg was bekend, en wordt beschreven in den Gelderschen Volksalmanak voor 1842, bl. 90 vlg. — Volgens J. rer Gouw, De volksvermaken, bl. 303, dag- teekent dit lied zeker uit de XVIde eeuw; maar ‘tis een bruilofts- en geen kinder- dans, als ’t geheele beloop van ’t lied bewijst. Dr. Borre, Das Kinderlied von Hernn von Ninive (Zeitschrift des Vereins für Volkskunde, 1894, bl. 180 vlg., 1896, bl. 98—9), leert, dat dit met ons lied ,van TT TT 1490 ,In dit spel schuilt eene herinnering aan den tijd, toen de man zijne vrouw nog door een formeelen koop verkrijgen moest”. — Die formeele koop zal zeker zelf wel tot het ,Maiïlehen” aanleiding hebben gegeven. Melodie. ‘ Daghet, t. a. p., bl. 151. Dat de zangwiÿze bij tekst À gevoegd, herinnert aan de melodie van het ,Patersliedje”, mag misschien insgelijks tot bewijs gelden, dat Dr. Bolte terecht den Nederlandschen tekst van ‘#t ,Kanonikke”, in verband brengt met het vroegere ,Paters- en nonnenspel”, echter zelf uit een vroeger lied of spel ontstaan en dat, zooals Gittée zegt: zijn oorsprong vond in de zucht om na te bootsen, welke, op menschelijke handelingen gericht, steeds bleek een machtig faktor in het verzinnen der kinderspelen te zijn.” Het liedje dat volgt, is eene Gentsche variante, die wij verschuldigd zijn aan den heer organist Desideer van Reysschoot. a 1 Es Re a-sen-tein, van a-sen-tein, sen - tei - ne!” 1. ,k Ga naar mijn hoveke(n) vol me(t) blomme(n), van fievelorein, van asentein, senteme!” 2. , Waarom gade naar mijn hoveken vol met blomme?”, enz. D: »Om een van u(w) beste dochters t’ hen (hebben),” enz. 4. — ,Ik zal der e’ muurke(n) veure zette(n),” enz. D. — ,[k zal da(t) muurken overklemme(n),” enz. 6. — ,Ik zalder e’ waterke(n) veure legge(n),” enz. 7. — ,Ik zal dat) waterke(n) over zwemme(n),” enz. Het verband met het ,Kanonneke” wordt eerst duidelÿjk wanneer men deze variante vergelijkt met de lezing van St. Maartens-Laathem (Oost-Vlaanderen), te vinden bij À. pe Cocx en Is. TEerrzINCK, t. à. p., bl. 307: M. Daar komt een arme Clare gevaren, van fioreine, van hare fonteine, o reine. R. Waarom komt die arme Clare gevaren? enz. M. Om een van uw beste dochters te hebben, enz. R. Gy zult er mijn beste dochter niet hebben, enz. R. Ik zal er een muurken voren zetten, enz. A4OÏ. Van waar komt gij getreden, Massouffel ? — _— EEE + — TT + , Van waar komt gij ge -tre - den, Mas-souf- fel, Mas - souf- fel, van ra) a —— — —\ ——-— 1! a a À waar komt gij ge - tre-den, Mas - souf - fe 1. ,Van waar komt gij getreden, Massouffel, Massouffel, van waar komt gij getreden, Massouffele ?? 2, — ,Ik kome van onder de aarde,” enz. 3. — ,Wat hebt gi daar gelaten,” enz. 4, — ,Een mandetje met taarten,” enz. 5. — ,Aan wien zult gij dat geven,” enz. 6. — ,Aan een van mijn naaste gebeurtjes,” enz. {1 - da 7. — ,Waar wonen uwe naaste gebeurtjes,” enz. | 8. — ,Zïj wonen rechtover mijn deurtje, Massouffel, Massouffel, zij wonen rechtover mijn deurtje, Massouffele.” 1492 Van waar komt gij gedreven, machichel ? B. SE TR & 2 z gd 0 —0— 0—_—0—_—_ 06 6 | Î = en Les E— er Ci FA 4 »Van waar komb gij ge -dre-ven, ma - chi - chel, ma - chi - chel, ma- np B Ve eme ++ ] — É, te € CL) à! | ] \ ] æ mi mr Ne Er æ : (4 J #° + 6° cho -chel-ke, van waarkomt gij ge - dre-ven, ma - cho-chel-ke?” 1. ,Van waar komt gi) gedreven, machichel, machochelke, van waar komt gij gedreven, machochelke ?” 2. — ,Ik kom al uit die aarde,” enz. 3. — ,Wat zit gi) daar ’weest halen?” enz. 4 — ,Een korfken met vlaaien,” enz. 5. — ,Aan wien zult gij dat geven?” enz. 6. — ,Gij schuurt u aan uw huisken,” enz. 7. — ,Een vlooiken en een luisken,” enz. Van waar komt gij getreden, Brunelle gezelle. 1. ,Van waar komt gi) getreden, Brunelle gezelle, Brunelle gezelle, van waar komt gi) getreden, Brunelleken ?? 2. — ,I1k kome van onder de eerde,” enz. 3. — , Wat hebt gij vandaar al meégebracht,” enz. 4. — ,Ëen paanderke met frinzen (aardbeziën),” enz. »Aan wiene ga je ze geven,” enz. 1493 Tekst. A. Loorexs et Fevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. 158, bl. 250, die het spel met het lied gepaard, aldus beschrijven : Een geblinddoekt kind staat te midden van den kring. Na de laatste strophe heeft tusschen een ander kind en het eerstgenoemde deze samenspraak plaats: ,Zoek naalden.” en Het geblinddoekte kind, keert zich om en tracht een » k En vinde geene.” »Zoek spelden.” , k En vinde geene.” , Waar is ’t bier ?” ,In ‘6 vat.” »Keer u driemaal om end’ om geef elk wat!”? dat gedaan heeft alsof het naalden en spelden zocht, ander kind te pakken, dat er op zijne beurt aan is en geblinddoekt in den kring gaat staan. B. ‘# Daghet, Hasselt, IL (1887—88), bl. 151, ,rondedans”, met varianten uit Geluwe en Kortrijk, en deze aanteekening: ,Alzoo zong men oulings in Beeringen. Nu zegt men ,roozen” in plaats van ,vlaaien”, en de twee leste regels worden vervangen door ’t volgende vers : Wie zal uw huis geburen ? »Deze hier!” zegt de speelster en kiest er eene. En dan zingt men verder : Die is niet goed van lezen en schrijven, machichel machochelke, die is niet goed van lezen en schrijven, machichelke. — Dan zal ik er eene andere nemen machochelke .... ,En dan gaat het gezang voort zonder ,machichelke”, op de verhalende wis: JgJ4aggqge enz.: Pak ze dan maar bij de hand, en rijdt er meê naar Engeland, van Engeland nae Spânje; appele van Orânje, peren van den hoogen boom. Al wie kans in ’t spelleken heeft, die heeft de gouden kroon, de gouden kroon van Wieren. 1494 In den winter zal het vrieren; in den zomer zal het zonneke schijnen; dan loopen de boeren met klonken. Zotte Dries gij n weet het nie: Janneken is verdronken.” C. Rond den heerd, Brugge, IV (1869), bl. 47, ook te vinden, met eene variante » Wik-Maastricht”, bl. 119 van Dr. J. van Vroren’s en M. À. Branprs Buys, Baker- en kinderrijmen, 4% druk, [1894]. — De aanvang van C stemt overeen met eene lezing uit St. Elooïs-Vijve, te vinden bij A. ne Cocx en Is. TerrzineK, Kinderspel en kinderlust, Il (1903), bl. 315, die van ,Masjoffelken” (bl. 282 vlg.) en van ,Brunelle-gezelle” (bl. 313 vlg.) talrÿke varianten doen kennen. — Nog wordt onder den titel ,Blinde Magchoeggel” eene variante uit Mechelen medegedeeld door F. E. Deraraizze, Gesch. van Mechelen, z. j. [1903] II, bl. 32. Melodie. A. Loorexs et Feys, t. a. p.; — B. * Daghet, IL, t. a. p. 402. Wie zit er in mijn torre® er in min tor Re = schoon-ste maagd van Brug - ge. Rom,-rom, fi - li - um.” 1. ,Wie zit er in min torre? Rom, rom, filium.” 2, —— De schoonste maagd van Brugge,” enz. 3. — ,Zou ’k ze niet mogen aanschouwen,” enz. 4, — ,Al de muurtjes zijn toegenageld,? enz. — ,Zou ‘k niet mogen een muurtje afzagen? Qt Rom, rom, filium.” Tekst en melodie. Lootens et Fevs, Chants pop. flamands, 1879, nr. 160, bl. 252. — Bij dezen tekst sluit zich aan de variante uit St. Maartens-Laathem, medegedeeld door A. pe Cocx en Is. Terrrinox, Kinderspel en kinderlust in Zuid- Nederland, Gent, I, 1902, bl. 166. .Wie zit in dien diepen toren? Ro-ro-figaro ?? _— tIs de schoonste maagd van Brugge! Ring-ring-bellering !” — ,Mag ik daar nen steen af weren? Ro-ro-figaro |? _— ,Eénen steen kan mi niet deren. Ring-ring-beilering !? — ,Mag ik daar twee steenen af weren ? Ro-ro-figaro.? .Twee steenen,” enz. a PACA ARS TPE BEF RSR TR © 1496 Deze variante staat in verband, wat het ,steenen afweren” of »aftrekken” betreft, met de lezing voorkomende bij J. W. Worr, Wodana, Gent 1843, bl. 218: »Een meisje gaet op hare knien tegen eenen muer zitten, en heft den bovenrok met beide handen tot over het hoofd. Dan roepen de anderen: Ons lieve vrouwken van boven. Het meïisje vraagt: Wie staet er hier aen mynen toren? Een van de anderen: Mag ik er eenen steen aftrekken ? Het meisje: Eene steen kan my niet letten. De andere: Mag ik er dan wel twee aftrekken ? Het meisje: Twee is te veel; rydt er al met eenen door. Dit wordt zoo lang herhaeld tot dat het meisje toestemt.” Dezelfde tekst doet zich voor bij F. E. Decararrre, Gesch. van Mechelen, Mech. z. j. [1903], IT, bl. 29, doch met de door de gezellinnen van het geknielde meisje gestelde aanvangsvraag : Wie zit er onder den toren ? waarop het geknielde meisje antwoordt : Onze lieve Vrouw van boven. Deze teksten zijn varianten van het ,Spel van de koningsdochter”, waarvan een twaalftal lezingen uit Vlaamsch-België te vinden zijn bij A. ». O. en Is. T., t. a. P bl. 160 vlg. Deze schrijvers leeren, dat dit spel mede bekend is in Noord-Nederland, in Duitschland, in Zwitserland en in Frankrijk. A. pe Cock, Volkskunde, Gent, XV (1903), bl. 1 vlg, wijdt daarenboven aan dit onderwerp eene bijzondere studie. Volgens dezen geleerden folklorist komt dit spel hierop neer: Al de meespelende kinderen, gewoonlijk meisjes, vormen een kring, waarbinnen een meisje Zit neergeknield of neergehurkt, wier rokje zij met beide handen omhoogheffen om haar onzichtbaar te maken: buiten den kring is een kind, soms een jongen, althans een jongen verbeeldend, die steeds rondgaat. De kring stelt den toren voor, waarin het middelmeisje, de koningsdochter, opgesloten zit; het omgaande kind is een prins, waarschiÿnlik een vrijer. Naar s schrijvers meening, doet eene variante uit Nederl.-Limburg, te vinden bij Dr. van VLorex, Nederl. baker- en kinder- rijmen, vierde druk [1894], bl. 115—6, het best den gang van het spel uitschijnen. Het geldt eene samenspraak tusschen den rondgaanden minnaar en het middelmeisje (het refrein wordt na elken regel herhaald) : , Wie woont hier onder den toren ? Ting, tang, tillerom, rose, rose, feliom.” — De schoonste maagd van hierboven. Ting, tang,” enz. »Zou ik de schoone maagd eens mogen aanschouwen ?” 1497 — ,De steenen muren zijn te hoog gebouwen.” — ,Zou ik dan geen twee steenen mogen trekken ?” — ,Twee steenen is te veel, maar eenen kan me niet letten.” Daarop slaat de minnaar op de handen van een der omstaande meisjes, die het rokje der koningsdochter loslaat. De dialoog wordt hernomen, en telkens weer opnieuw, tot dat al de ,steenen” zijn afgeslagen en vernieuwd. Nu wordt door A. de Cock hierop gewezen, hoe in de meeste Nederlandsche lezingen, de ,steenen” van den torenmuur, met verdwijning van alle beeldspraak zich vervormd hebben tot ... kindéren. Te Lommel bijv. vormen de meiïsjes een kring (den toren of burcht verbeeldend) : te midden Zzit eene medespeelster, ,de ,moeder” ; buiten den kring gaat een meisje (de ,minnaar” of ,prins”) rond. Tusschen dezen laatste en de moeder heeft de volgende samenspraak piaats : — ,Wie zit er in dien hoogen toren ?” — ,Twee schoone koningsdochters !” — ,Van wie zijn het de kinders ?” — ,Van mi!” — ,Mag ik er eene van nemen?” — ,Neen!” — ,Mag ik er eene van stelen ?” — ,Neen!” — ,Dan zal ik driemaal rond den toren gaan, den dienaar zijnen kop afslaan, en de juffrouw zal met mi gaan! Pif, poef, paf! Den kop af!” De minnaar slaat nu op den rug van eene speelster en loopt onder de armen der andere meisjes door, achtervolgd door de eerste; dit naloopen duurt totdat deze den minnaar heeft gegrepen of zijn spoor is kwijtgeraakt. Te Hasselt hoort men: » Wie zit er in dien toren !” — ,Onze-lieve-Vrouw van Babeloren.” — ,Van wie zijn al die kinderen,” enz. Te Denderleeuw houden de ,ronde” (het koor) en de ,moeder” deze samenspraak : y Koor. < À Moeder. He 0 Re = —g- E ee # RC 2 . x »Wi zit er on-der din hoo-gen to-ren?” — ,Ons Lie-ve Vra-ken van (Wie) (dien) S < : ou-vend bij Ka -trien-tje goun. kZa ze doen de’ kop af-sloun. (A [A ne-men! Pe - tat-ter-zak! Pe - tat - ter - zak! Pe -tat- ter-zak !” Eene enkele maal, te Assche, wordt de toren herschapen in een ,troon? van .0.-L.-Vrouw van Barbara? Het ,brouwketel-spelen” is eene variante van het spel van de koningsdochter. Kinderen heffen omhoog het bovenkleed van een te midden van hen zittend kind; aldus vormt het kind eene soort van ketel. Een buiten den kring staand kind gaat rond al zingend : Wie zit er in den brou-wers-ke - tel! Die Dan naai-en, die kan spin-nen, die kan al -le pop-jes win-nen! Haas! daas! Laat maar ee-nen poot los. Op de woorden: ,Haas! daas!”, slaat het rondgaande kind op de hand van een kind, dat het kleod los laat. Het spel wordt herhaald tot al de ,pooten” (handen) los zijn. Het middelste kind loopt dan achter de andere en wie gepakt wordt, is op | hare beurt ,brouwketel” Het .muurtje afzagen”, ,steenen afweren” of ,afbreken”, ,den dienaar zijnen kop afslaan”, zijn de geweldige middelen, die gebruikt worden om de koningsdochter te verlossen. Voor de Duitsche en Fransche aanverwante lezingen, zie Bünme, Deut- sches Kinderlied, bl. 457 vlg. en Vieilles chansons pour les petits enfants, Paris, Plon, Nourrit et Cie., z. j., bl. 22: ,La Tour, prends garde” ; zie mede WECKERLIN, Paris 1903, II, bl. 236. Chansons pop. du pays de France, 1499 In de ingemuurde koningsdochter heeft men beurtelings willen zien eene gedu- rende den winter gevangen en met de aankomende lente verloste godin Holda, en eene herinnering aan ,ein Märchen von Jungfer Maleen und einer vermauerten EL Prinzessin” ; zie Bühme t. a. p. — G. J. Borxenoocen, Onze rijmen, bl. 20, is de eerste ERA meening toegedaan. A. de Cock is echter van gevoelen, dat men in het hier be- 1 | É JE sproken spel eenvoudig een met geweld gepleegden vrouwenroof heeft te zien; eene schaking met goedkeuring van het meisje en met een huwelijk gevolgd. Hij herinnert aan de van ouds bekende sprookjes (zooals het verhaal van Floris en Blancefleur, | zie hiervoren nr. 45, bl. 249: ,Een stuk van liefde moet ik u verhalen’), waarin fl een vorst zijne dochter in een burcht of toren opsluit, om haar aan een gehaten minnaar Of aan allen omgang met mannen te onttrekken. De schrijver komt tot de slotsom, dat — evenals het spel van ,Kanonneke” (zie nr. 400, bl. 1484, hiervoren) het spel ,van de koningsdochter”, ook genoemd : ,van de schoone maagd van Brugge” QE of ,het O.-L.-Vrouwken van Barbara” of ,van Babyloren”, deel uitmaakt van de reeks kinderspelen, ronde- en reidansen behoorend tot hetgeen de Duitschers noemen de ,Brautwerbung”, de bruidwerving. ‘12 Ë : | 408, Ich aen ghegheven hertze ende zin. == Re ee -ne vrou-we 1 —— + 4 J SE = a PEL) = H | | | | =D LL 7 À > ï CE — er ere D sé < Li ? 5 : SL Te goet; hoe ver-re dat ic van haer bin soe es mi in den TR _ > —— 4 (=, 4 3 = a — SP: = —— - — + —2— EVER ee ; a moet. Ten vruechden an-ich crancken spoet of ic en zie haer lie - ve- ic la ! ñ nt À | (7: L EI === RS PS e— É scijn; dan mach mir nicht ver - ghes - sen zin. 1. Ich aen ghegheven hertze ende zin an eene vrouwe goet ; hoe verre dat ic van haer bin soe es mi in den moet. Ten vruechden anich cranken spoet of ic en zie haer lievelic scijn ; dan mach mir nicht verghessen zijn. Ÿ 2. Liever boel ic nie ghewan, no nemmermeer en sal ; eist dat soe mi der dueghet jan, sone claghic gheen mesval. Mijn hertkin es in vruechden al, alsic aenzie de vrouwe mijn; dan mach mi nicht vergessen zijn. 1501 3. Hoe soudic dat ghelaten connen, soe es so dueghdelijc ; met gansen wille willic haer jonnen, soe maect mi vruechden rijc. Nie en vandic haers ghelïe, so goetlic es de vrouwe min; dan mach mi nicht vergessen zijn. 4. Al haddic allen weinsch ghewolde, sone gherdic nemmer bas, dan ich haer eewich dienen solde ; want ich das nie vergas. Vooral dat es of ye ghewas, blivic in trauwen haer eighin ; dan mach mi nicht verghessen zijn. 1, 7. mir; in de drie andere str. mi. — 4, 1—3. — Indien ik had alle macht om te wenschen, zoo begeerde ik niets beters dan haar eeuwig te dienen. 4, à. of ye = van sedert altijd. Tekst en melodie. Oudvolaemsche ldr., uitgegeven door C. Carrox (Vlaemsche Bibliophilen), Gent, z. j., (1849), nr. 3, bl. 58. 404. Het voer een scheepken over Rijn. RS 3 = SES, == F = ES g #: 4 ail ri j j JE J UE = f=—| EE PE mer a = la - den vrou-kens fijn.... | Refrein Alleen de aanvang: ,Het voer een scheepken over Rijn |} het hadde gheladen vroukens [fijn]”, werd ons door Ps. 130 Souterl., Antw. 1540, met de melodie bewaard. Terwijl in deze verzameling de tekst vierregelige strophe heeft, wordt de wijs: ,Daer voer een schipken over den Rhyn” gebruikt door Nicozars JANSSExS vAN RoosENDAEL, Een nieuw devoot geest. lb. (geest. goedk. 1594), Antw. P. J. Rymers, z. j, bl. 20, 69, 101, voor de liederen met vifregelige strophe: , Adam onsen vader playsant” ; — ,Mynen bruydegom Jesu gebenedijdt” ; — ,Ick heb in mijn herte een | liefken geset”. — In het Paradis der gheest. vreuchden, Antw. 1617, bl. 158, ( vindt men het gemelde lied: ,Mijn bruydegom”, enz. terug, met wijsaanduiding : Het voer”, enz., terwil bet lied: ,Myn hert is op een lief geset” = ,Ick heb | myn herte”, enz. voormeld, met dezelfde stem voorkomt op bl. 113 van Æen gheest. fl | lusthoof ken, Emmerik 1632. ME | Zelfde melodie zonder tekst, bij Bünwe, Aléd. Lb., nr. 80, bl. 169. — Aangeh. Erk u. Bôume, Deutscher Liederh., I, nr. 1864, bl. 459. In I. Srazpaerr's Æwtractum catholicum, Loven 1631, bl. 23, komt met wijsaan- duiding: ,Het voer een scheepjen over Rhïjn”, deze melodie voor, waarschÿnlijk de door N. Janssens aangehaalde: De wet was ‘tvoor-hof van Gods Kerk,, Het Chris -ten les, werk ,, Maer Da-vid is ge - ko-men,, Om minst te vro - men. 405. Isabelle, mijn dochterken. | L4 7 re - eme S ne —— Dante == | —- »L - sa - bel - le, min doch - ter - ken, waer heb - de gy lee - ren Et == À : De A —— — Hé PR y — EE æ -# == EEE, f nael - jen?” — ,Te Gent al by mijn moei - je. Hoe leed, hoe D D — a —— a a — | leed, hoe lei - der is’t my! 1. ,lsabelle, mijn dochterken, waer hebde gy leeren naeïjen?? | — ,Te Gent al by mijn moeiïje. Hoe leed, hoe leed, hoe leider is ’t my !”? 2. — ,Isabelle, min dochterken, wat hebde gy daer g’eten?” — Visch meê geluwe strepen. Hoe leed”, enz. 3. »Isabelle, mijn dochterken, waer hên-ze dat vischje gevangen ?” — ,In een kelderken met een tange. | Hoe leed”, enz. | l | | | 4. — ,Isabelle, mijn dochterken, < waer hên-ze dat sopken gegoten ?” — ,0p de strate voor d’ honden. Ze borsten waer ze stonden. Hoe leed”, enz. |: 1505 5. — ,Ilsabelle, min dochterken, wat jonde gy aen uwe moeiïje?” .Eenen oven om in te gloeïjen. Hoe leed”, enz. 6. — ,Ilsabelle, mijn dochterken, wat jonde gy aen u zelven?? — ,Een spaëêdjen om my te delven. Hoe leed”, enz. — ,Isabelle, mijn dochterken, =] wat jonde gy aen uw broeder ?? — ,Een vrouwe gelijk zijn moeder! Hoe leed”, enz. Tekst en melodie. Snezraërr, Oude-en nieuve liedjes, 2% uitg., Gent, 1864, nr. 67, bl. 73, met deze aanduiding: ,Nevele” (Oost-Vlaanderen). In eene telling: ,Daar zou der eenen jager uit het jagen gaan”, fragmenten van De jager uit Grieken (zie hiervoren I, nr. 6, bl. 44), met fragmenten van andere liederen ineengeloopen, en te vinden bij A. Brvyau en M. Tasseer, Zepersch oud-lb., nr. 46, bl. 142, leest men: .Aan ‘tspit waar dat Isabella mijn dochtertje is, die hier laastmaal is ingekomen, die hier laastmaal gestorven is, en onder dezen lindeboom begraven is.” De volgende strophe mij te Gent, door eene vrouw van Leupegem (Oudenaarde), voorgezongen, hier weergegeven zooals ik ze hoorde, staat wellicht in verband met het bovenstaande lied : Li # dat de dood moet ster - ven, in het lij-den van Zi.” ms meme ere at te mit neo ei | Be ; let CAT 406. Hoe High ick hier in dees ellende. nr =F— — = Re Eur J - 4- EN | == En © PQ = 1 == E 4 SE Ces 27) CI 3 dr Hoe ligh ïck hier ïin dees el - len - de, van min vijf Komt, siet my aen, ghy aert-sche ben - de, die van die C Re mp, ee _ | æ FG ee = = sin - nen gants be - rooft! : a & = *. ghy die al - tit in r - del we - relt wert ver - dooft; 81 J ù a — | — — —— 1 #© |] ———— —#9* — -_—B8— Lu ne “ ——— Es D mens —_— — — sa - ken soeckt u - wen gheest soo te ver - ma - ken. 1. Hoe ligh ick hier in dees ellende, van mijn vijf sinnen gants berooft! Komt, siet my aen, ghy aertsche bende, die van die werelt wert verdooft; ghy die altijt in ydel saken soeckt uwen gheest soo te vermaken. 2. Die Zee-syrene met soet singhen verdooft den stuyrman in het meer, dat hy zijn seyl niet kan bedwinghen, maer moet vergaen door storm onweer: soo doen sy die in ydelheden verliesen haer verstant en reden. Tekst. Een gheestelijck lusthoof ken, Emmerick 1632 (?) (exemp. zonder titelblad), bl. 157, ,noch een ander” (lied ,vande Doot”) wt de persoon van een jongher dochter overleden. Op de wijse: ,Hy is my onbekent, etc.” ; elf strophen, alle even onbeduidend; — zelfde tekst, buiten een str. meer, in Haerlems oudt 1b., Amst. 1716, bL. 32, , Klaegh-liedelken. Stem: Hoe is den men[sch] helaes verbolgen.” 1507 Melodie. Ævangelische leeuverck, Antw. 1682, II, bl: 139, voor: ,Komt, Christe menschen, wilt aenmercken”. De zangwijs: ,Hoe ligh ick hier”, enz., die zeer populair moet geweest zijn, wordt aangehaald, als stem, bi Kruz, Pampiere wereld, 1644, IV, bl. 55, voor: ,Eylaes! wat is de zoete minne”, verder in vele 17de- en 18d-eeuwsche liederverzamelingen en nog in de losse bladen in den aanvang der XIX%% eeuw gedrukt te Gent door Van Page: nr. 7, ,Komt vrienden die hier staen in ‘+ ronde” (,Liedeken van de blauwe Zwaene”); — nr. 20, ,Aenhoort God-minnende zielen t’saemen” (,Liedeken of Bediedenisse van het heylig Sacrificie der Misse”); — nr. 69, ,Ach vrienden die hier staen in ‘t ronde” (, Wonderbaer historie lied en rechtveerdige Justitie van vyf moordenaren, geschied te Oudenaerde, den 28 Maert 1759, hunne belydenis bestond in 23 moorden”); — ook voor: ,Ey wie sal onsen trooster wesen” (,Een treur-liedt over het verlies van de Hollantsche vloote”), lied op den driedaagschen zeeslag tusschen Tromp en Blake, 26 Februari 1653 en volgende dagen bij Portland, voorkomend op een 174-eeuwsch los blaadje in ons bezit. RARE : 4 FT : £ D re fs nl te Ag or pt er | { A [ ll [ É: ; É [ \ dl 1! | LA « / RE 407. Wat is de werelt doch. = ur = vol wreet-heyt en be - droch ? = RO RO LR el En H FAN SSI F 2 CH ñ ] ; | n = ES as Î 7 — ns NV LE de we-relt doch dan een Pan - do - ras doos, De men-schen quaet en boos, Hee -ren des lans, vol on- il D l a ————_—— CRE | CR Wat is de werelt doch dan een Pandoras doos, vol wreetheyt en bedroch? De menschen quaet en boos, ia, de Heeren des lans, vol on-eeren te hans, leven goddeloos. Mocht u onkuysheyt heet niet worden wt gheblust, dan dat ghy, Prince wreet, my nemen moest mijn rust? Moest ghy schenden mijn jeucht om te enden mijn vreucht? O wat booser lust. Ghy hebt tot dit misdaet tyrannich noch verwoet, als Polyphemus wreet ghedorst naer menschen-bloet, heel Toscanen ont’eert ; en in tranen verkeert mijn ghenuchte soet. ee-ren te hans, le-ven god - de-loos. 1509 4. O Cesar, ghy sult wis u stooren, als ghy hoort wat my ervaren is, daer by dees growsaem moort; ick weet seker, dat ghy den wet-breker hier by haest sult helpen voort. Tekst en melodie. Ysermans, Triumphus Cupidinis, Antw. 1628, bl. 126, met het opschrift: ,Liedeken” en deze regelen: »Grisella songh dees droeve clacht als Lucius haer had vercracht, die haeren Tyter inder nacht bloet-dorstich noch had om ghebracht. Op de wijse: ,Nu ick de werelt ken”. — Op den rand van bl. 127: ,Ghesonghen in het spel van Grisella gespelt op de Camer van den Oliftack”. Op bl. 38 vindt men nog eens dezelfde melodie, met dit opschrift: »Coridon beclaeght hem seer dat men t’ goet nu kiest voor d’ eer. Op de wijse: ,Wat is de werelt doch”, voor het volgende lied: 1. Nu ick de werelt ken beclaegh ick my te recht, dat ick gheboren ben van stam en af-comst slecht, midts men meere om { goet dan om d’eere nu doet; wee mijns, ermen knecht! 2. Op deucht oft trouwicheyt wordt nu niet meer gheacht, een maeght wordt nu verleyt gout-suchtich, door den pracht; die niet rijck/lijck en gaet, wordt, t’is blijck'lijck, versmaet; want naer staet elck tracht. 3. O eeuw, Ô snooden tit, die s menschen boosheyt deckt met gout vermalendijt, dat eer en deucht bevleckt, Onder den titel De wereld, brengt Wirrews, Oude VI. ldr., nr. 246, bl. 509, | . 1 van het eerste dezer liederen en str. 1, 2, 3 van het tweede, tot één enkel lied. | De melodie hierboven geeft de oorspronkelijke notatie, buiten de bijgevoegde maatstrepen, terug. 1510 draeght dan rouwe, t is noot, want de trouwe is doot endt’ bedroch verweckt. Ist moordenaer oft dief, heeft hy maer goet en gelt, elck eert en heeft hem lief; d’ welck my ont’rust en quelt, ja beswijcker om dick, van een rijcker als ick lijt min lief ghewelt. Denckt, lief, denckt dat een man die t’ sijn wel gaede slaet aen goet licht raken can. En wat is rijckdom quaet ? Een, die t’ sijne verquist, gheliÿck schijne oft mist sijnen schadt vergaet. Siet, lief, siet dan mijn trouw’; voor ’t goet, kiest deucht en eer, soo ghy wilt sijn mijn vrouw’'; ick sal u achten meer dan een coninck de sin; mijn soet honinck aenschïn, neemt tot my den keer. ll 408, Tsa laet ons koopen. (Nieuwjaarslied) £ H- . D — à — —— + ED = In ee ” æ _n ses — Fé is + mr = = ee — = ee Tsa laet ons koo - - pen ,, nieu lo-gen -boeck, het jaer ver -loo - - pen, L ; HA ne - en | + |. SEE __— or id ———_— D EESE raecktin een hoeck; nu moet men que - len ;, en we-sen sot, al sou-men mn Lee ,° E ne = — | spe - - len ,,slecht op een schot; + ESA | ES cn want hier en daer,, singht men voor- waer het nieu 1. Tsa laet ons koopen ,, nieu logenboeck, het jaer verloopen ,, raeckt in een hoeck ; nu moet men quelen ,, en wesen sot, al soumen spelen ,, slecht op een schot; want hier en daer, het nieuwe singht men voorwaer jaer ,, op menich rommelpot. 2, Men speelt den koning ,, gelijck men plag, elck in zijn wooningh ,, op dertien dagh, en op de tafels,, schaft men dan vry leckere wafels ,, en rijsenbry, oock al te met suycker banket ,, en ander leckerny. ,, pankoecken vet, écris orroeernnmt sh nt £ ir ; ES - 77 1512 3. Op andere plaetsen ,, in tijt van is, rijé men op schaetsen ,, om eer en pris; rijers en rijsters ,, zijn by den back, vrijers en vrijsters int beste pack ; daer komen dan sien ,, veel kijkers na dien om te verspien ,, of daer oock yet gebrack. 4. De kopperdaghen ,, volghen daer aen om tot sijn maghen ,, te gast te gaen; ) som loopen mommen ,, met grijnsen veur, speelen de stommen ;, na d’ oude sleur; al zijnse wat mal, dan hevet een val; ’t gaet doch al,, met de Vastelavont deur. x Prinsen en heeren ,, weest vry verheucht, men mag met eeren ,, wel maecken vreugt, en oock oorbooren ,, een soete klap, maer niet versmooren ,, in dronckenschap; want die boven reen ,, na Tiribus treen, wens ick met een ,, int nieuwe-jaer een kap. 1, 1. logen-boeck = almanak. — 1, 4. a — als; slecht op een schot = eenvoudig in éen worp. — 1, 6. Zie hiervoren bl. 1327. — 9, 3. en bijgev. — 2, 6. suycker banket — suikergebak. — 3, 3. zijn by den back — zijn waar men koeken bakt, n. op het is (zie J. rer Gouw, De volksvermaken, bl. 587). — 4, 1. De kopper- daghen. Kopperen is een oud woord dat de drievoudige beteekenis van smullen, drinken en pret maken in zich vereenigt (J. rer Gouw, t. a. p., bL 120). — 4, 5. dan hevet een val = het valt uit of het valt mee ; zie Oupemaxs in i. v. val. — 9, 5. Tiribus. Tieribus, Un follastre, c. Un peu fol, m. (/et groote Woorden-boek van J. L. D'Arsy, Amet. 1699); dus eene schertsende vorming van lieren. Zie mede C. Tuixwan, Fakkel der Nederl. taale, Leiden 1722, i. v. Tirebus. Tekst. Huerlems oudt lb, Haerlem, Vincent Casteleyn, z. j., bl. 69, ,Nieuw- jaers-liedt. Stem: Vrolijcke gheesten die, etc.”, hierboven weergegeven; — WILLems, Oude VI. Idr., nr. 248, bl. 516, met deze aanteekening van Snellaert: , Haerlemsch oudt lb., bl. 68. Dit belangrijk lied voor de kennis van de zeden der XVüe (1. : XVIde) en XVII eeuwen, werd gezongen op de wyze: ,Lief wtvercoren, lief triumphant”. Het lied komt in Haerlems oudt 1b., Amst. 1716, niet voor. Melodie. De tekst ,Lieff wbvercoren”, enz. (van Paris tot Helena), zonder wijsaanduiding, is te vinden bl. 51b van Aemstelr. amor. lb., 1589, beschreven door J. Bozre, Tijdschr. v. Ndl. taal- en letterk., 1891, bl. 175 vlg. en in Nieu Amst. 1b., 1591, bl. 87. De wijs wordt aangehaald voor: , Van achtentachtig /} het nieuwe » iaer”, een lied dat men in beide laatstgenoemde verzamelingen aantreft ; — in Brepero's 1515 Groote bron der minnen (1622), uitg. Amst. 1890, bl. 501, voor: ,’t Vertoont sich vrouwe ,,in alder ootmoet”; — in Srazpazrr's Gulde-iaers feestdagen, 1635, bl. 455, zonder de melodie, voor: ,Den hoogh geleerden // theologant”, en in verschillende verzamelingen opgegeven door Dr. Lann, Luitb. van Thysius, nr. 42, die nog eene lezing van den tekst vermeldt te vinden in ,Amour, 68” (Druyven-tros der amou- reusheyt, 1602), en de melodie, hierboven teruggegeven, mededeelt ,uit de bewerking door Mr. David”. Anders is de zangwijs: ,Lief uyt verkoore”, nr. 31 der O. en n. Hollantse boeren lieties, 24 uitg., Amst. c. 1700 (in de tafel van dit werk luidt het: ,Lief uytver- koren”), insgelijks, t. a. p., medegedeeld door Dr. Land. 409. Als wy den handel wel doorzien. = 5 Noa jemN PR = 7 —® RE a y Als wy den han-del wel door-zien, zoo wel van jong als van ge- x # = = : ] #— — , A a CS — CR a Î jp Die ip trouw-de lien, ik en vin - de niet een, on - der groot of —— DE SE ns | Le == re = FREE = a ——— = ° Dselees I Î PE € kleen, vry zon-der ge-bre-ken; noch- tans klaptmen dk wi ag-ter’tgat van d’een en d’an-der, ik weet niet wat; maer daer wordt meest ge- | ii zeyd on - der de jong-heyd, waer dat men mind of vreyd. 1. Als wy den handel wel doorzien, zoo wel van jong als van getrouwde lien, ik en vinde niet een, onder groot of kleen, vry zonder gebreken ; nochtans klapt men dikwils agter ’t gat van d’ een en d’ ander, ik weet niet wat; maer daer word meest gezeyd onder de jongheyd, waer dat men mind of vreyd. Qt 1515 Ten eersten, vind men een jongman, die hem z00 stil houd als hy kan, en die zyn geld bespaert en byeen vergaert zonder te drinken, men zegt alom: het is een pry, zoo hy sterft wat heeft hy meer als wy; het is een zotten kwant, ja, een misverstand, die houd het voor een schand. Vind men nog ergens eene maegd, die haer wat stil en eerbaer draegd, men hoort zoo dikwils aen: de waters die staen, zyn zoo diep van gronden; is een dochter geestig of plaisant, men zegt: het is een lichte dant; blyft zy lang zonder man, wat zegt men daer van? Dat zy geen krygen kan. Spreekt er een jongman tegen een meyd, daer word ook genoeg van hem gezeyd ; men spaert geen faem of eer, ik heb het menig keer g’hoort en ondervonden, principael als het op trouwen gact; Momus snuyter vliegt dan langs de straet, en spouwd daer veel fenyn; een ieder weet het zyn, zoo wel by groot als kleyn. Den jongman is te groots, te pront, te zwart, te rost, te blont, hy is te stil, te zot, te dwaes of te bot, te ryk of te arm; het zelve word ook van de bruyd gezeyd en g’heel haer familie uytgeleyd; den handel en gedrag komt dan al voor den dag, meer als men weten mag. Sa a 4 6. =] 7, 8—9. Vel. wien”, I, 11e. 916 Als men dan ook cenen man vind, die zyn vrouw volgens plicht bemind, hy word begekt, bespot, men zegt: ‘bis een zot, ‘bis een vrouwenstreelder ; vind men dan ergens een goede vrouw, die haren man bewyst eer in de trouw, dan komt er een deel van zin, die zegt: ‘tis een zottin zy volgt hem te zeer in. Geen knecht, geen meyd, geen vrouw of man, die ieder een zynen zin doen kan; maer die hier vroeg en laet van een ieder praet heeft de meeste fauten ; daerom al die hier bezyden staen, leert dit lied waer in ik u vermaen; dat ieder zynen hof reynigt van vuyl en stof: dan verdiend hy den lof. hiervoren bl. 1006, r. 3, en A. Bus: ,Uws selfs hof wilt Tekst. Van Paeuwer, Gent, los blad, nr. 26, ,Liedeken van den Handel. Hoe ’t heden dags gaet. Stemme: eene aangename wis” ; tekst hierboven ; — Por pe Mont, Volkskunde, VIII, (1895-96), bl. 112, die denzelfden tekst, behoudens enkele varianten, mededeelt, meent, dat dit lied wel een meesterstuk van Joseph Sadones zou kunnen wezen. Deze liedjeszanger in 1755 te Opbrakel geboren, en in 1816 te Geeraardsbergen overleden, heeft, naar men verzekert, niet minder dan drieduizend liederen gedicht. De wis ,van den Handel” wordt aangehaald : bij Van Paemez, los blad, nr. 16, voor: , Wel Luxembourg, gy schoone stad” (,Over de kapitulatie en het overgaan der stad Luxembourg, op den 7 Mey 1795°); — nr. 38, voor: ,Komt hier lieden van goed gedagt” (,Rouwklagt van den Dolfyn, zoontjen des konings van Vrankryk, verdrukt zynde en doende zyn beklag, in de gevangenisse den Toren des Tempels, binnen Parys”); — nr. 75, voor: ,God toont zyn werken wonderbaer” (, Wonderbare geschiedenis van eenen voerman, die door de hulp van eenen armen mensch op de baen van Uytrecht uyt zyn verdriet is verlost geweest”); zelfde tekst bi De Cousse- MAKER, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 61, bl. 221, , De voerman; — nr. 77, voor: ,Het Heylig schrift die toont ons aen” (,Geschiedenis van ’t nieuw geboren sprekend kind” (1828); — J. Tays, Antw., los blad, nr. 32, ,Kom luystert Le 1517 wat ik u verkon” (,liedeken op de dood van Napoleon”, 1621). Het lied ,Wel Luxembourg” (Van Paemel, blad 16), heeft daarenboven als wijs: ,Catharina Lomaers” ; — Het Brabands nachteqaelken, Van Paemel, Gent, z. j., bl. 59, voor: »Menschen bemerkt hier kleyn en groot” (,Gezang op het overkomen van de dood?). Melodie. De Coussemaker, t. a. p. — In het tijdschrift Maerlant, Thielt, 1853, waarvan alleen de 98 eerste bladz. verschenen, deelt A. A. A. [A. Axez. ANGILuIS], bl. 92, een Lied van de Bien mede, van P. J. De Ryckere, een pottenbakker- rederijker, 0. 1734 te Isegem geboren, in 1802 te Roeselare overleden. In eene aanteekening zegt Angillis: ,mijn vriend P. Boutens heeft de goedheid gehad deze verzen voor den druk te overzien”. Ziehier het lied : 1. ’k Kwam laestmael in een hof gegaen, daer zag ik vele korven staen met biekens zuivr en puer, van God, en de natuer wonderlyk gezegend ; van dierkens die met bloemekens zich voën, en honing zuigen, zonder schaë te doen; een alderdierbaerst stof, waervan men tot Gods lof, het licht brandt in zyn hof. 2. + Was in het midden van den dag, wanneer ik al die bietjes zag die ’t saem, in vrede en min, vry vlogen uit en in, buit halend en brengend ; ik nam intentie op hun neerstigheïd ; ik zag den koning, die met zorg en vlyt F bestierde gansch het werk, hetgeen hem maekte sterk, en ik ging voord'r in ’#t perk. 8. Ik zag daer al die korven rond, waarin dat ik een ledig vond, geroofd en uitgejaegd ; 5 waerom ik heb gevraegd aen den biënhouder : welk d’ oorzaek was van hun bederfenis? Hij zeide: een korf, die zonder koning is om alles gâe te slaen, vergaet en moet vergaen, zoo als gy hier ziet staen. ms 4. x 1518 Dan dacht ik met myn klein verstand : dat gaet alzoo met ryk en land, daer prins noch koning is! Het is maer al te wis, dat het gauw zal vallen ; want eene stad of land van prins ontbloot, dat valt in onmagt en welhaast in nood, vol haet, nyd en verschil ; e de koophandel staet stil, elk volgt er zynen wil. Een huis is haest geruïneerd, waer ’t recht en het ontzag manqueert. Zoo gaet het in een land; ’tontzag en het verstand houden het in vrede. Voorwaer, my dunkt dat is een hemelsch straf, als God een land neemt zyn regeerders af; het komt ook tot ruïen zoo als wy aen de bien de klare preuve zien. En wilt men zien gerusten tyd, laet ons dan bannen haet en nyd, en ook gehoorzaem zyn aen Paus en Souverein, en die ons regeeren ; op dat wy mogen zien ons vaderland beklyven tot een’ alderbesten stand, door Gods voorzienigheid, en door het wys beleid an Zzyne majesteit. Hoe menigmael in dezen tyd en wordt God niet vermaledyd ? o Droevig kristendom eertyds zoo vol rom, hoe zyt gy verduisterd ? Niet van een Turk of Jode kwaed van faem, maer van die voeren eenen kristen naem; ja kristen in den schyn, maer die van binnen zyn het herte vol venyn. 1519 Naar ons door Angillis wordt verzekerd, verwierf De Ryckere, geholpen door zijn vriend Pieter Caytan, die zijne liedjes in muziek bracht, een aanzienlijken naam te Roeselare, waar hi zich gevestigd had. In ziÿne Xronijk der Rousselaersche tederijkkamer ,De Zebaer herten”, Tielt 1854, bl. 31, herdrukte Angillis het lied van De Ryckere en voegde er de melodie bij (de tekst werd opnieuw gedrukt in de tweede uitgave dezer ,Kronijk”, opgenomen in ÆRwmbeeksche avondstonden, Rousselaere- Gent, 1856, bl. 140 vlg.): — ’kKwamlest-mael in een hof ge-gaen, Daer zag ik ve-le kor-venstaen Met ee — bie-kens zuiv'ren puer, Van God, en de na -tuer Won-der-lyk ge-ze-gend ; enz. Hoe slecht genoteerd, is deze melodie geene andere dan degene ,van den Handel”, eene zangwijze die wij reeds in 1683 op den Gentschen beïaard aantreffen {zie de liederen: ,Liefste Roselinde” en ,Schoone maegd, ik heb u nu zoo lang gevrijd”, I, bl. 314 Naar hetgeen ik vernam van mijn vriend F. A. Gevaert, werd deze zangwijs omstreeks het jaar 1830 te Oudenaarde (Oost-Vlaanderen) vooral gebruikt door de 318 hiervoren). liedjeszangers, voor de liederen, die zij tijdens rechterlijke uitvoeringen, onmiddellijk na de terechtstelling zongen, ter plaats zelf. Dit treurig gebruik bleef in ons land bestaan, tot aan de feitelijke afschaffing van de doodstraf, tot omstreeks 1861. — een , Klachtliedeken van Onder de losse bladen van Van Paemel vindt men, bl. 72, (à een joffrouw tot Brussel gejustitieert den 15 January 1777. Stemme: van het droevig nonneken”, aanvang: ,Grooten God, waertoe ben ik gekomen”. Het bij dit lied gevoegde prentje dagteekent stellig van de XVIde ceuw, en heeft zeer waarschinlijk voor een 16deeuwsch lied van denzelfden aard gediend. Ten allen tijde waren moorden en andere gruwelen voor de liedzangers eene onuitputbare stof. ,Geen enkele geruchtmakende misdaad”, zegt Dr. Kazrrr, Het lied in de M. E., bl. 742, ,0f men hoort haar kort daarop in een lied verhalen. Over het algemeen bestaat er bij het volk een sterke trek tot het ijselijke, het somber romantische, het zwaar- moedige en het sentimenteele.” 410. Ziet de arme peerdebeesten. zy en heb- benschier geen stee-nen om naer Cas - sel toe te gaen. EE Ma - ri- ton, Ma -ri- ton, Ma-ri - tai - ne, zoe- te Ma - ri- ton, ton ton, zoe - te Ma - ri - ton, ton ton. Ziet de arme peerdebeesten, die daer langs de strate gaen; zy en hebben schier geen steenen om naer Cassel toe te gaen. Zoete Mariton, Mariton, Maritaine, zoete Mariton, ton ton. 3. Steenen — Steen- of grintweg, dus de paarden moeten meest den aardeweg beloopen. Tekst en melodie. Ds Coussemaxer, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 84, bl. 284, uit Belle. Zooals door d. C. wordt vastgesteld, is de tekst onvolledig. De uitgever brengt dit lied onder de ,Klugtliedjes” ; voor zooveel het overgebleven fragment toelaat hierover uitspraak te doen, schijnt het niet bewezen, dat het werkelÿk tot dit slag behoort. Het ware niet onmogelijk, dat die strophe van een voermanslied had deel uitgemaakt. 1521 In den aanvang der XVIII eeuw, zegt WEcxERLIN, La chanson populaire, Paris 1886, bl. 152, zong men te Parijs een liedje op de coiffure met gaas, genaamd .Mirliton”, die tven mode was. Vandaar het ,air du Mirliton”, en de wijsaanduiding ,Le Mirliton” die men meermaals aantreft 0. a. in Les parodies du nouveau théâtre italien, Paris 1738. In het tweede deel van dit werk, onder nr. 50 der muziek- bijlagen, vindt men de zangwijs waarvan de tekst voorkomt bl. 238, met deze aanteekening : ,Ce sont là les premiers couplets qu’on ait fait après la chanson du Pont-Neuf”, het liedje op den ,Mirliton”. De laatste vier regelen maken waarschijnlijk het refrein van het oorspronkelijke lied uit. Ziehier deze zangwijs, waarvan de bovenstaande eene variante is: + ee tre = ——7" D D 1 ÊSE= = ) EE a —— À Pa-ris est un-ne da-me, Dans le faux-bourg saint Ger-main; a\ = = —) Pour elle on court, on s’en-flam-me, J'ai vou -lu la voir en- fin: J'ai vû mir-li-ton, Mir-li -ton,mir -li-tai-ne, J'ai vû mir- li - ton Don, don. Dezelfde melodie diende reeds voor coupletten met aanvang : , Reine, je tiens ma promesse”, voorkomende in eene parodie van De LA Morre’s tragedie Znès, 1723 (WeckeruiN, t. a. p.). Eene andere variante van dezelfde zangwijs komt voor in La clef du caveau, 4m édit. Brux., nr. 991 voor: Moi qui jadis eus la gloire” (air du Mirliton”). De vwijsaanduiding ,Mirliton” wordt 00k patriotiques ,sur les principaux événements qui z. j., noch pl. v. dr. (1798, Brussel), bl. 61, voor een liedje : Sur le général D’Alton”, uit den Patriottentijd, met aanvang : ,Je vais chanter le courage”. Béranger gebruikte ,Amis entendez les cloches”. aangehaald in Recueil de chansons se sont passés depuis la révolution”, deze wijs voor zijn lied: Le jour des morts: De heer Alb. Blyau was zoo goed mi den volgenden door hem te [eperen gevonden tekst mede te deelen. De melodie is eene verloopen lezing van de Fransche zangwijs; ,Sitte mariedon”, vervangt de Coussemaker’s ,zoete Mariton” : # Was al in E BR —— 2 —# om de Hee- ren te gaan spre-ken, de Hee - ren 96 sit - te ma- rie - don, ma- rie- don, ma- rie- dei - ne, sit- te ma- rie- don, don, don! 1. ’t Was al in de feesteweke, dat wie mosten bovengaan, om de Heeren te gaan spreken, de Heeren van het magistraat. Waarom, waarom ? ; Van sitte mariedon, mariedon, mariedeine, sitte mariedon, don, don! 2. Meisje me’ je witte billen en je schoon gekreukeld haar, zoe je nie’ en jongman vwillen, die met de klasjoore slaat ? Waarom, enz. 1, 1.: de feesteweke — de kermisweek. — 1, Dat ik moste var. — 2, 2. ge- 9 2, kreukeld — gekruld. — 2, 3. 20e — zoudt. — 2, 4. klasjoore, Fr. clachoire = zweep. Somstnqonnrierir enirrenpenit Sté -mtétesramiers done ere die 20 eq 4. Sa, laat ons vroolijk wezen. (St. Antonius) = laat ons vroo-lijk we-zen op Sint An- tonius feest,feest,feest, op =) — ——- Brie = ie _— F3 = = —7 = EE a —, dan - sten O9 om het zeest, zeest, zeest,en ze dans-ten om het zeest. Sa, laat ons vroolijk wezen op Sint Antonius feest, feest, feest, op Sint Antonius feest. Sint Antonius en den duivel waren gemeen en ze dansten om het zeest, zeest, zeest, en ze dansten om het zeest. Een van Lucifers posturen die wilde vrooliÿk zïn; hij droeg een ijzer braadpan op zijn hoofd en een vaatje met brandewijn. A vouss ! zeid’ hij, Sint Antoneke, ‘tis een glazeken tegen de vaak; St. Antonius riep: ,'k en mag geen brandewijn!” en hij goot het tegen zijn kaak. Dat was om hem te kwellen door ’t nemen van den drank; St. Antonius greep den duivel bij den steert en hij schreeuwde wel zes uren lang. og cree tnt ro 9 1524 ». Dan kwam er nog een tweede, die droeg een blauw kleed nat, maar hi ging hem aan en ’t vaandel schoot in tween en de duivel viel op zÿn gat. 6. Daar kwam er nog een derde, die greep hem bÿ zijne kap; St. Antonius riep: ,Jesus, Maria, Joseph!” en de duivel gaf hem eenen lap. 7. Daar kwam er nog een vierde, die deed alleen muziek, en het eerste was Hebreeuwsch en het tweede was Latijn en het derde dat was Grieksch. 8. Daar kwam dan nog een haantje, het welke kraaide fel, St. Antonius riep: ,’k versta dit haantje niet!” en hi sloot zich in zijn cel. 1, ». zeest — zeerst. Tekst en melodie. Welwillende mededeeling van min vriend den dichter G. Th. Antheunis (Februari 1904), die daarbij deze aanteekening voegde: ,De woorden heeft een vriend uit Deinze (Oost-Vlaanderen) mi vé6r veertig of vif en veertig jaar bezorgd. Men zong die eertijds aldaar, op het tooneel der Rhetorika, in de ,Tentatie van St. Antonius”. De wijze heb ik aangeteekend zooals men ze mij gezongen heeft; ze is aardig en oud.” — Het refrein duiden wij alleen aan in de eerste strophe. | St. Antonius werd in 251 in Egypte geboren. Nadat hij als kluizenaar vijf-en- dertig jaar in de woestijn had doorgebracht, waar hij geweldig en op allerlei manieren door de booze geesten werd bekoord en getergd, stichtte hij een klooster in de wildernis van Theben. Hij stierf in 356, honderd en vif jaar oud. Gewoonlik wordt de heïilige Antonius afgebeeld vergezeld van een varken, ,tot gedachtenisse”, leest men in Rond den heerd, Brugge, II (1867), bl. 52, ,van een eeuwenoud gebruik, waarbij men in kloostergemeenten, daar men den regel van St. Antonius volgde, vele zwijns hield, die bestemd waren tot voedsel van den armen, en tot geneesmiddel van de zieken die door Sint Antonius’ vier (ignis sucer) aangerand waren.” Zie over hetzelfde onderwerp Baron pe RexsBerç-DüriNGsrezn, Calendrier belge, 1860, I, bl. 54 en R. Arexanpre, Le musée de la conversation, Paris 1897, 34 druk, bl. 102. La tentation de St. Antoine, overblijfsel van eenig mysteriespel, werd vô6r eenige jaren op onze foren; en wordt nog in Frankrijk op de foren vertoond; zie Revue des traditions populaires, Paris VIIL (1893), bl. 463. 412. Het was op eenen maendag, (Dood van Jacob van Artevelde, 1345) A. Het was op eenen maendag, eenen maendag al soo vroeg, dat mijnheere ser-Jacob tot sijne gesellen cloeg. Hy seide: ,min lieve gesellen, wy moeten gaen uit het land, ende trekken op naer Brugge of naer Brussel in Braband.? Doe sy naer Brussel wouden ende de heeren quamen uit, sy vonden mijnheere ser-Jacob geschoten al door sijn huid. 3. Ser is genitief (des heeren), zooals Mej. C. C. van de Graft, ter hierna a. p., doet opmerken, en dus moet sijnheer ser Jakob beteekenen: mijnheer de zoon van den heer Jakob of mijnheer (die heet) Serjakob, een nog heden bekende eigennaam. Nochtans is ser reeds vroeg een versteende vorm geworden, die in alle naamvallen kon gebruikt worden, zooals blikt uit aanteekeningen van den heer A. van Werveke, archivaris-adjunct bij het stedelijk archief te Gent, mi) door hem welwillend medegedeeld (b. v.: ,met mijn ser Heïnric van Vlaenderen”. Oorkondenboek, I, 112, r. 21). Derhalve kon Ser Jacob door het volk beschouwd worden als de naam van een persoon die Jakob heette, en voorafgegaan worden van den titel ,ymijnheer”. Ofschoon die vereeniging van twee titels, zooals de heer A. van Werveke ons ook doet opmerken, in de stukken van den tijd niet voorkomt en dus modern moet zijn, is zÿÿ nochtans geen volstrekt bewijs tegen de authenticiteit van het lied, daar het bij de mondelinge overlevering kan gemoderniseerd zijn. Maar we hebben op andere punten te wijzen, welke dienaangaande twifel veroorloven. A. Tekst. Wirzems, Oude VI. ldr., 1848, nr. 20, bl. 41, De dood van Jacob van Artevelde” (1345), met deze aanteekening: ,Tot in onze dagen zong men dit lied, als afkomstig uit de tyden van Jacob van Artevelde, in het nonnenklooster 1526 ten ,Groenenbriele” binnen Gent. # Kwam my ter hand door eene zuster uit dit gesticht (nicht van myn’ vriend den wel eerw. heer kanonik De Smet). die ’t vroeger had medegezongen; doch ik deed vergeefsche moeite om er de zangwyze van te hooren. In haer afschrift stond : Wy moeten gaen uit het land naer Gent (?) of naer Brugge, en verder : Toen zy uit Brussel quamen, enz. wat blykbaar misstellingen of door den tyd aengebrachte vervalschingen zyn.” Dr. J. van Viorex, Nederlandsche geschiedzangen, 1852, I, bl. 44. In den zevenden regel schrijft de uitgever: Ende trekken op naer Brussel, en teekent daarbij aan: ,Dit, waarschijnlijk veel verminkte en verknoeide, volks- rijmpjen ... schijnt Artevelde voor te stellen na het verwerpen van zijn voorslag om Engeland te huldigen en den prins van Wales graaf van Vlaanderen te maken, als restte hem toen niet anders dan het land uit te wijken. Wij hebben daarom Brugge in den 74e regel, wat niets kan beteekenen, in Brussel veranderd, zooals reeds Willems er de lezing Gent in verworpen had...” — Dr. P. Freperico, Onze historische volksldr., 1894, nr. 9, bl. 18, Willems’ tekst, in vierregelige strophen gebracht; — CornezrA Camm. van De Grarr, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 6, bI. 69, Willems’ tekst insgelijks met vierregelige strophe, echter zonder de door Willems aan den tekst gebrachte veranderingen en met aanduiding van historische bronnen betrekkelijk Jacob van Artevelde. dat mijn-heer Ser Ja -cob naer al sei - de: ,min fa - ve knech- cu wy moe-ten va-ren uit ‘tland, o - ver = mn Nm rs | ae Fret pompes er © hier uit Gent naer Brug - ge, naer Brus-sel, in Bra-band.” Als St a Q—— sy te Brus-sel kwa-men, de meis - jes spron-gen uit; d— = D EE | 9 =" a oi scho-ten al door sin huid. Het was op eenen maendag, op eenen maendag vroeg, als dat mijnheer Ser Jacob naer al sijn knechtjes vroeg. Hy seide: ,min lieve knechtjes, wy moeten varen uit ‘6 land, over hier uit Gent naer Brugge, naer Brussel, in Braband.” Als sy te Brussel kwamen, de meisjes sprongen uit; sy vonden mijnheer Ser Jacob geschoten al door sijn huid. B. Tekst en melodie. Sxezcagrr, Oude en nieuve liedjes, 2% uitg., Gent 1864, nr. 20, bl. 28, aan Sn. medegedeeld door Mevr. Heremans; zelfde tekst als bij Willems zonder de veranderingen door deze er aan toegebracht en tot een kinderlied vervormd. — Dr. P. Freperico, t. a. p., bl. 23, teekent hierop aan: ,Mevrouw Heremans vertelde mij dezer dagen, dat zij dat liedje in haar geboortedorp Kaprijk (Oost-Vlaanderen) als kind meegezongen had in den vorm van dansliedeken. Men danste hand aan hand eenen rondedans rondom een kind, dat in ’t midden stond en ,mijnheere Ser-Jacob” moest voorstellen. Wanneer Ser-Jacob zijn ,lieve knechtjes” opriep, sprongen eenige kinderen naast hem in de ronde en vormden rondom hem eenen tweeden engeren kring. die ook zingende ronddanste, terwijl de breedere kring zich weer aaneensloot en tegelijker tijd ook ronddanste. Na zine ,lieve knechtjes? riep Mijnheere Ser-Jacob zijne ,lieve meisjes” tot hem, en omgekeerd, herhaalde malen achtereen.” De melodie is eene in 5-maat gebrachte variante van het welbekende Fransche liedje uit het einde der XVIII eeuw: Ah, vous dirai-je maman”, die men 00k vindt bij Loorexs et Feys, Chants pop. flam., 1879, nr. 89, bl. 175, voor: ,Een ongelukkig kind, daë zijn ouders vroeg verliest” (,De keizerlijke soldaat”), en in Bôawes Kinderlied und Kinderspiel, b]. 188, voor eene Westfaalsche variante van het, bl 1470 hiervoren, vermelde kinderlied: ,Tuck, tuck, tuck, mien Hänneken”. De Fransche bedoelde zangwijs is nog heden bekend, te Gent 0. a. voor een liedje : Hedde nie’ gezien Baes Kimpe meê zij peerd”, aangehaald in De dulle Griele van Pfieter] L{ebrocquy], Gent z. j. [1839]. C. ee, t 2) I Neo ta ms = LS re nr Ps ne IE e e ) Het was op ee-nen maen-dag, ee-nen maen-dag al-z00 vroeg, dat ] nn PE ; Ï i == 9 Qt Le) = RE jus | . EE D PE PS PA D TI EU En Li D Î Myn-hee -re Ser Ja -cob tot zy - ne ge - zel- len kloeg. Het was op eenen maendag, eenen maendag alzoo vroeg, dat Mynheere Ser Jacob tot zyne gezellen kloeg. Hy zeide: ,myn lieve gezellen, ik moet gaen uit het land en trekken naer vreemde gewesten, myn Gent heeft my verband. »Myn Gent, dat my geo, myn Vlaenderen waer voor ik streed en dat ik heb verlossen van vyand kwaad en sneed. »Gezellen, wel lieve gezellen, ik voege my in de wet: de Leeuw zal boven blyven, de Lelie wordt verplet. »Den tyd zal wederkomen waer daë wy, weder vereend, voor Gent zullen bestryden den vyand kwaad en vreemd. »Daerom wil ik vertrekken by vrienden naer Braband, of verre over de heide by vrienden naer Duitschland.” Het was op eenen maendag, eenen maendag voor den noene, als & Gent in bloede rood verslagen veel mannen scoene. 8. 10. DIE 153. 14. 6, 4. De benoeming ,Duitschland” was, naar de meening van den heer A. van Werveke, in de XIVe eeuw te Gent niet in gebruik ; ,Allemaengen” — ,Overbergh? — ,Veswaerts” — ,Over de Mase”, waren integendeel de benamingen waarmede deze streek te Gent werd aangeduid. — 7—9. Deze strophen moeten het verhaal zijn van den ,Kwaden Maendag”, waarop vijfhonderd volders door de wevers werden gedood. Het gold hier noch Leliaards noch Klauwaards, maar wel het dagloon van de volders (aant. van den heer A. van Werveke). 1529 Ser Jacob, helpt ons toch uit zulken zwaeren nood; de Lelie triompheert, Klauwaerts sterven de dood.” De klok klepte zoo droeve, het broedermoorden was volbragt; vyfhonderd ligsen verslagen, twee duiz'd doorwond met wraek. »Ik trek wel uit den lande: vaert wel, getrouwe gezellen, vaert wel, myn vrouw en kinde: ’k wil my niet langer kwellen. »O Vlaenderen, Gent en volk, vaert wel op wederziene; God geeft u genad’ en vred’, wat ik zoo zeer bemine.” Het was op eenen maendag, eenen maendag op den avond, daer kwam het volk met storm Ser Jacob te vermoorden. De heeren kwamen buiten om ’t volk tot rust te bringen, verraders drongen in ’ huis om alles te bedwingen. Als d’ heeren binnen kwamen, was d’aerd’ van bloed z00 rood. Ser Jacob stierf voor Vlaendren, zyn ziele steeg toe God. _" Es D ! ï 4 Det: dé dis rien ee éfssishée satire lite HO C. Tekst en melodie. F. W. Arworn, Deutsche Volksl., Elberfeld, z. j. (o. 1864), aflev. IT, bl. 14, hierboven weergegeven; — R. von Lirrencron, Die historischen Volksldr. der Deutschen, 1, 1865, bl. 57, met enkele varianten, en Nachtrag enthaltend die Tüne, 1869, nr. 47, bl. 59, met deze aanteekening: ,Der Text dieses Liedes fand sich unter den Papieren des im vorigen Jahrhundert aufgehobenen Genter Frauenklosters ten Groenenbriele, Eine Nonne dieses Klosters, Schwester Ursula, wusste das Lied aber auch noch zu singen; auf diesem Wege gelangte es zu den jetzt in Elberfeld lebenden Geschwistern Westendorp, deren Vater jenes Kloster kaufte und in eine Fabrik umwandelte. Nach dem Gesang der Westendorps zeich- nete Arnold die Melodie auf und verôffentlichte sie in der hier als Beilage 4 mitgetheilten Gestalt” ; — K. Cnrysanper, Jahrbücher für musikalische Wissenschaft, IT, 1867, bl. 327 vlg., het eerste deel van von Liliencron’s uitgave (1865) besprekend, toont op zijne beurt aan, hoe Dr. Arnold met deze zangwijs bekend geraakte: , Die Melodie ist dennoch erhalten. Der sel. Arnold zu Elberfeld hôürte sie nebst anderen daselbst in der Familie Westendorp, nahm sie zu Buch, versah sie mit einer Clavierbegleitung und bereitete sie auf diese Weise zum Drucke vor: sie erschien mit dem vollständigen, von Liliencron's Version wenig abweichenden Liede erst nach seinem Tode in dem 2. Hefte der ,deutschen Volkslieder von F, W. Arnold”, Seite 14—15. Die Melodie ist offenbar uralt, sie besteht nur aus acht Takten” ; volet de melodie, die wij mededeelen onder C; — Büame, Ald. Lb., 1877, nr. 364c, bl. 439, eerste str. en melodie met $-maat, naar Dr. Arnold. Vooraleer de melodie in Duitschland het licht zag, was Dr. Arnold dienaangaande in briefwisseling getreden met Dr. Snellaert. In een brief van 6 Aug. 1861, op het Gentsche Stadsarchief berustend, waarop de heer Archivaris V. vander Haeghen welwillend onze aandacht vestigde, schrijft Dr. F. A. Snellaert ,Aen Heeren Burgemeester en Schepenen der stad Gent: Een hoogduitsche geleerde, Dr. W. Arnold, te Elberfeld, is in bezit van het verloren geachte lied op Jacob van Artevelde. Hij verzoekt mij, in zijnen naam, dat lied der stad Gent aan te bieden, ten einde het bij de aanstaande onthulling van het standbeeld des grooten mans in koor gezongen worde. Onze stad zal hij daartoe in gelegenheid stellen, indien hem langs officieelen weg verzekerd wordt, dat zijn voorstel aan de bevoegde overheid bevalt... Dr. Arnold verheft het (lied) tot een der schoonste volksliederen welke ergens bestaan: ,welche in Dichtung und Melodie von so wunderbarer Schoenheit ist, dass keine Nation der Erde etwas besitzt, was diesem Volksliede an die Seite zu setzen waere.” — In eenen tweeden brief aarzelt hij niet de vereenigde krachten van cenen Mozart en Beethoven ontoereikend te oordeelen om iets voort te brengen, dat in tragische uitdrukking de melodie dezer ballade op zijde kan streven . .. Wat de echtheid van het stuk betreft, de omstandigheden der ontdekking zijn in den brief nauwkeurig bepaald. De Ballade komt voort uit het vrouwenklooster ten Groenen- Briel hier ter stede. In het begin onzer eeuw werd het reeds afgeschaft gesticht door den heer Frans de Vos aangekocht en in eene katoenspinnerij herschapen. Toen na eenigen tijd de fabriek vergroot zou worden, viel eene tot nog toe ongebruikte kamer in de nieuwe beperking. In een hoek derzelve lag een hoop kloosterpapieren, 1531 keukenrekeningen en dergelijke, waaronder het bedoelde lied. De afstammelingen van degene die de ontdekking deed, zijn nog binnen Gent en zouden desnoods Dr. Arnolds woorden bevestigen.” Aan dit aanbod werd gelukkiglijk geen gevolg gegeven. Des Ruwaards standbeeld werd te Gent op 14 September 1863 plechtig onthuld, onder het uitvoeren der feestcantate Jucob van Artevelde, bij die gelegenheïd door Nar. DesranBerG gedicht en door F. A. GæevAERT gecomponeerd, een werk dat men voor den tekst en nog meer voor de muziek een der fraaiste en krachtigste voortbrengselen der Vlaamsche kunst mag noemen. Snellaert's brief geeft ons den uitleg van hetgeen door hem wordt gezegd in het Voorberigt zijner voormelde ©. en n. liedjes, bl. IT, ter plaatse waar hi, zonder dien te noemen, spreekt van Dr. Arnold, met wien hïj, zooals wij daar vernemen, in oneenigheid geraakte. Ziehier hoe Snellaert aan zijn wrevel lucht geeft: ,Een hoogduitsche muzükgeleerde, die zich ten aanzien van het nederlandsche lied niet onverdienstelijk maakte, drong zich bij mij op om den geheelen tekst en de melodie van het lied op den dood van Jacob Van Artevelde aan den man te brengen (1.: om het lied te Gent, bij de onthulling van Artevelde’s standbeeld te doen uitvoeren). In een schrijven wees hij de plaats te Gent aan (de ,tot nog toe ongebruikte kamer”), waar het stuk tusschen oude papieren (kloosterpapieren, keukenrekenimgen en andere) zou zijn ontdekt geworden. Deze vernufteling, die blijkbaar eenig bijoogmerk koesterde, vond het niet geraadzaam eenige strofen over te zenden. Intusschen had die poging van verschalking tot gevolg, dat ik op de vermoedelijke melodie (B) kwam van het Artevelde-lied, welke Willems vergeefs gepoogd had op te vangen. Ik ben ze, onder dank, verschuldigd aan de heuschheid van Mevrouw Heremans.”? Uit de registers van den Gentschén burgerstand blijkt, dat de in het jaar 1764 te Amsterdam geboren katoendrukker Gilbertus Westendorp — die dus geen vreem- deling in de Nederlandsche taal was — zich in 1790 metter woon te Gent vestigde en van daar in 1825 met zijne familie naar Elberfeld vertrok. Die omstandigheden worden aangehaald in een brief ons op 21 Februari 1894 door Eugenius Westendorp uit Elberfeld toegericht. De schrijver op 24 Juni 1816 te Gent geboren, meldt ons, ,dat zijn vader Gilbertus in 1790 in bediening trad bi den fabrikant De Vos, wiens fabriek kort na de veiling in het voormalige klooster »ten Groenen Briele” gevestigd werd. In het jaar 1823 vond vader Westendorp, op een zolder der fabriek, een los blad met onleesbaar geschrift, dat hij medenam naar huis. Omtrent dien tijd ontving de familie nu en dan het bezoek eener verre bloedverwante, eene gewezen non uit het klooster ,ten Groenen Briele”. De kinderen Westendorp noemden haar tante Ursula. Aan deze zuster liet vader Westendorp het door hem gevonden blad zien, en het geluk wilde, dat zij tekst en muziek — geen andere dan het lied van Jacob van Artevelde — van buiten kende. Op die wis bleef het stuk onder de leden der familie Westendorp bewaard. De reis naar Elberfeld in 1825 gebeurde in uiterst moeilijke omstandigheden. Al de boeken en papieren der familie, ook het handschrift van het lied, bleven in handen van Johan Westendorp, Gilberts oudsten zoon, die de familie niet naar 1532 Duitschland vergezelde. Toen nu Eugenius zijn broeder Johan in 1845 te Gent een bezoek bracht, vernam hi, dat al de papieren, en ongelukkiglijk ook het handschrift, ver- dwenen waren (sehr wahrscheinlich verbrannt). Met behulp van een anderen broeder en van zijne zuster — deze laatste had gelukkiglijk een wonderbaar geheugen (die, beiläufig gesagt, eine ausserordentliche Behaltungsgabe hatte) — teekende Eugenius 8 Sesast, 8s8 8 , omtrent het jaar 1853, verschillende Vlaamsche liederen aan -— tekst en melodie — ten einde die aan de vergetelheid te ontrukken. Daaronder de liederen van Jacob van Artlevelde, Willem Wenemaer, Cort-rozyn, Roland, Jan Borluut, De vier gasten. Deze werden dan ook aan Dr. Arnold medegedeeld.” Waar de familie Westendorp deze liederen had opgevischt, wordt echter niet gezegd. Het lied ,van de vier gasten”: ,Hoort vrienden, luystert”, (zie hierna), is ons in de Westendorpsche lezing niet bekend. Het lied van ,Cort-Rozijn” : , Wie wil hooren een schoon nieuw lied”, mede uitgegeven door F. W. Arnold, t. a. P., is een modern fabrikaat, dat heel en al verschilt met nr. 16, bl. 21, Anto. 1b., 1547. Het Ste Margareta-, Victorinen- of Nieuwe klooster ten Groenen Briele, waarvan eene bul van Clemens VI in 1343 de stichting bekrachtigde, werd door de wet van 15 Fructidor, in het jaar IV (1 September 1796) geschorst. In uitvoering der wet van 16 Brumaire van het jaar V (6 October 1796) — naar luid van op het provinciaal archief te Gent berustende notarieele koopakten — werd het klooster in hetzelfde jaar verkocht aan Norbert de Schampheleire; eenige maanden later door dezen overgemaakt aan Johannes de Vos en Abraham Voortman, en in eene katoenfabriek herschapen. In 1834 werd deze fabriek de eigendom van Joannes Pieter Rosseel. De inventaris van de Hss., door de commissarissen der Republiek in 1796 opgemaakt {zie V. van DER HAEGHEN, Het klooster ten Wulle en de abdij van den Groenen Briel, Gent 1888, bl. XV), zou dus niet belet hebben, dat in eene ,tot nog toe ongebruikte kamer, onder kloosterpapieren en keukenrekeningen”, zooals Dr. Snellaert schrijft, en zeven-en-twintig jaar na het opstellen van gemelden inventaris. immers in 1823, »0p een zolder”, zooals Eugenius Westendorp zich uitdrukt, de tekst van het Artevelde-lied teruggevonden werd! Dr. Kazrr, Het lied in de M. E., bl. 116, was de eerste die de onechtheïd der door de familie Westendorp geleverde liederen deed uitschijnen, ter plaatse waar door hem wordt besproken het lied van Roland en Godelinde. Dit lied, ook al door nonnen uit het klooster ,ten Groenen Briele” bewaard, werd mede in het licht gezonden door Dr. ArNo1p, t. a. p., 5 aflev. bl. 18, opgenomen door Bünme, A/éd. Lb., nr. 8, bl. 43, en nogmaals herdrukt door Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, nr. 91, bl. 324. Dr. Kazrr stelt vast, dat dit stuk in een mengelmoes van Duitsch en vri nieuwerwetsch Nederlandsch geschreven is, en komt tot de slotsom, dat het tot de namaakletterkunde behoort, waartoe Klaas Kolijn en de schrijver van het Oera-Linden- boek zulke verdienstelijke bijdragen leverden. Hetzelfde moet men zeggen van de liederen van ,Roland” en van ,Jan Borluut” (Dr. CreceLrus, Zeitschrift der Bergschen Geschichtsvereins, IL, 1865; — J. W. ArNoLp, t. a. p.; — R. von LILIENCRON, t. à. p., I, bL 57; — Bônme, t. à. p., nr. 364b, bl. 438, eerste strophe met de 1533 melodie). — Dr. P. Frepertco, t. a. p., bl. 21, doet opmerken, dat de historische bestanddeelen dezer liederen aan Kervyn’s Histoire de Flandre (1547—53) en hun opgeschroefde taal aan Conscience s Leeuw van Vlaenderen (1838) ontleend schijnen. Met weglating van het verhoogingsteeken, bij de voorlaatste noot gevoegd, kan de viftonige melodie C als oud aangezien worden, en als behoorend tot den onvol- ledig-iastischen modus, sluitende met de quint, of tot den aeolischen modus, sluitende met de tonica. Maar zij kan ook al of bij een ander oud lied hebben behoord, of van de familie Westendorp uitgaan. Aan wien toch zal men doen gelooven, dat eene zangwijs Zzooals degene die ons voor het lied van Jan Borluut wordt opgedischt, ooït heeft kunnen populair worden. Onmogelijk droever, stroever zang uit te denken. De lezer oordeele: Het mocht ons niet gelukken meer inlichtingen te bekomen omtrent de ,nicht van kanunnik De Smet,” die aan Willems een ,afschrift” van den door hem uitge- geven tekst ter hand stelde. Evenmin mochten wi iets naders vernemen aangaande »tante Ursula”, de registers inhoudende de namen der zusters van het voormalige klooster ,ten Groenen Briele” niet meer voorhanden zinde. ,Nicht” en ,tante”, nonnen van hetzelfde geschorste klooster, hebben het lied natuurlÿk voor de schorsing, voor 1796 moeten aanleeren, toen kanunnik De Smet nog geen twee jaar oud was. Immers deze laatste, die zich als geschiedschrijver bekend maakte, doch nooït een woord van het Artevelde-lied repte, werd te Gent den 11 December 1794 geboren. Hij overleed in dezelfde stad den 13 Februari 1877. Engelbert Westendorp ,vond” het lied o. 1825. Willems die, om zijne verkleefdheid aan de gevallen Regeering, op 17 Januari 1831, uit Antwerpen, waar hij Ontvanger der registratie was, naar Eekloo, een post van veel mindere opbrengst, werd verzonden en eerst in 1835 te Gent werd benoemd, zal het lied, misschien met de door hemzelf daarop gebrachte muziek, aan zijn vriend Dr. J. F. de Hvon in het naburige Kaprijk hebben medegedeeld, en aldus laat het zich begrijpen, dat ditzelfde lied door de dochter van dezen laatste, Mevr. Heremans, in hare jeugd werd gezongen. De melodie van B, variante, zooals we zagen, van een Fransch zeer bekend liedje, kan ook wel uitgaan van de kinderen zelf die het Artevelde-lied vervormden tot een kinderlied met spel. Zeker is het, dat de acht eerste regelen van À en C uit ééne en zelfde ,dichterlijke bronader” zijn gevloeid. In A treedt het modern Vlaamsche ,cloeg” in de plaats van ’t Mnl. ,claghede” of ,claechde”; ,wouden”, voor ,wouden gaen”, en het ,geschoten al door zijn huid” heel en al modern klinken; zoodat zelfs de echtheid van Willems’ tekst zeer te betwifelen valt. Dr. P. FKredericq, t. a. p., bl. 19, ziet C aan voor ,een onbeholpen fabricaat, half bestaande uit slecht modern-Vlaamsch, half uit slecht Hoogduitsch, met brokken van Willems’ lied aaneengeflanst”. A kan ook een eerste product der familie Westendorp zijn, door de ,nicht van kanunnik De Smet”, alias ,tante Ursula”, aan Willems opgehangen, later door dezelfde famille ,volledigd”. n° co 413. Iper, Ô Iper, hoe toont gy u verheugt. (Liedeken van den Thuyndag, 1383) AS Iper, à Iper. hoe toont gy u verheugt, op uwe Thuyndagh-feeste siet men u in volle vreugt. Waerom, waerom, vraegh ick, dat gy dit doet? Gy sult my antwoordt geven: omdat het moet geschieden tot een danck van weldaedt u gedaen door Onse-Vrouw van Thuyne, die u in noodt quam bystaen. Die eertydts Iper heeft verlost, ’t is klaer, waer af men heeft geviert ’t Jubelee van drie hondert jaer, doen dese stadt sterckelyck was beleyt van den Engelsman, het wordt u hier geseyt. Maria siet het aen, die groot vermogen heeft ; Maria is ’t, die troost aen haere Iperlingen geeft. Als Iper was twee maenden sterck beleyt, soo hebben de vyanden tegen malkander geseyt : »aensiet de stadt van onder tot de kruyn, ’t schynt als besloten in eenen stercken Thuyn.” s Hebben geretireert. Iper g'abandonneert ; looft Maria van Thuyne, die ons heeft gepreserveert. Tot een dancksegging’ van dese gratie, soo houdt men jaerelyckx noch de commemoratie, op den eersten sondagh van Ougst, dit wel verstaet, als binnen Ipre den Thuynschen ommeganck gaet ; wanneer dat daer kommen by duysende lien om Onse Vrouw’ te dienen en den ommeganck te sien. Den lesten Thuyndagh tot ieders groot verblien, soo sal ick gaen verhaelen al het gonn’ men heeft gesien : alle de ambachten gestaedigh gemaniert, met al hunne torssen ende keirsen verciert ; alwaer dat naer volet met eene feestelyckheydt de vier biddende ordens met alle de geestelyckheydt. 6. 10. 1536 De torre van David is dan gekomen aen, waer op scheen te vertoonen menigh kloecken edel-man seer cierelyck gekleedt, met sweirden in de handt, die scheenen te vechten voor het vaderlandt ; maer wat het wesen magh of wat het magh bedien, laet ick in het jugeren van geleerde en wyze lien. De ghilde van Sinte Michiel die volgde naer, met harpen en met pluymen en met hun sweirden allegaer ; kostelyk opgesteld van minste tot de meest, om te vereeren dese Thuyndagh-feest, en, s00 ick meynde, dan so volgde na de koninclycke ghilde al van Sinte Barbara, Die door hun musquetten maekten soo groot getier, soo dat men niet en hoorde noch en sagh door roock en vyer ; elck ghilde-broeder scheen als een kloeck soldaet, die met hun geweire lustigh ommegaet ; men soude geseyt hebben, dit best noteert, dat sy hun leven dagen den krygh hadden gehanteert. Den ouden Reuse is dan gekommen aen, die men somtydts sagh dansen ende somtydts stille staen, en korts daer naer soo quam, met groot gesagh, den nieuwen Reuse soo deftigh als hy magbh, met eenen panen justacorps seer treffelyck gekleedt, soo dat hy spant de kroone boven al de reusen vreedt. De ketel-trommels ende trompetters, siet, waeren met pluymen ende speelden menigh liedt ; twee nieuwe kemels quaemen daer aen-getreen, | met elck twee jongskens die dansten vooren heen; het was een groote vreugt en oock een melody’, als ick daer maer op peyse dan soo word myn hert noch bly. Eenen grooten walvisch, meerminnen aen syn y, met eenen zee-codt Neptunus als hebbende heerschappy over de baeren en visschen op de zee, die quaemen daer aen als uyt een nieuwe ree ; en spoogh veel water onder veele lien ; veel wisten niet waer duycken ofte alwaer henen vlien. 15. 14. 16. 1537 D'’helle met de duyvelen worden daer oock vertoont, die Godt al aen de quaede ende boose menschen loont ; hierom doet het goedt en laet altydt het quaedt, op dat gy in de helle niet en gaet; de Ghilde van Sinte Sebastiaen met glans quaemen daer op-gestreken, meest gekleedt als edelmans. Een konstich schip heeft men daer oock gesien, waer verwondert waeren een menigte van de lien; want men sagh niet hoe het soo kost voorts-gaen, maer quam gevaeren als op den oceaen, met kabels en tauwen en met een zee-peirdt groot; op ‘t schip sat Onse-Vrouwe als een Zee-sterre in den noodt. Aenschauwt de garde van onzen nieuwen Reus, die aerdigh was gemaeckt zeer konstigh ende zeer pompeus ; tot een beschermingh ende een lyf-wacht wordt dese garde den Reuse toegebracht; want hy siet veel vremt volck alwaer hy gaet of staet, en vreest voor conspirati ofte wel eenigh verraet. De konincklycke Ghild’ van Sint Joris goedt is dan oock aengekomen prachtigh ende wel gemoedt, ende een draecke, ‘t dient hier oock verbreydt, die van een schoone maghet alhier wierdt geleydt, en daer volgde naer eenen wagen schoon, die naer myn best onthouden wort genamt Salomons throon. Den schoonen opvaert een ieder wel beviel, die aerdigh wierdt gemaeckt, seer konstigh ende oock jentiel, hoe dat Maria met de engels schoon uyt ‘t graf verryst, en klimt naer ’s hemels throon ; by duysende menschen hebben dit gesien en konnen niet begrypen hoe ’t soo konstigh kan geschien. Oorlof, à Ipre, à wydtvermaerde ste’, hoe sagh men u floreren als gy waert in peys en vre; + schynt dat de goden en godinnen al verlieten Parnassus en quaemen in uw dal: Pallas, Minerva en Rethorica fier sagh men in u floreren met een oprechten bannier. 18. Die ons dit liedeken eerstmael heeft gedicht, het isser eenen jongman, boek-drucken is syne plicht ; is ‘t wel gecomponeert of is ’i niet wel gedaen, ’k bidd’ u, lief-hebbers, en wilt het niet versmaen ; | ter eeren van den Thuyndagh doet dese eer, en wilt het my eens brengen, want het singen droogt soo seer. 5, 6. De vier in de XIII eeuw gestichte bedelorden van de Dominicanen, de Franciscanen, de Augustijnen en de Carmelieten. — 7, 2. sic. Rond den heerd; le Vandeputte: met Karpen, enz. — 8, 5. t.: die best. — 9, 5. panen justacorps | (1.: justaucorps) = fluweelen sluitjas. — 14, 3. t.: beschermigh. B. Ie-per, à ee -per, hoe toont gy u ver-heugd, op u-we Tuyn-dag- fees - te Zzieb men u in vol - le vreugd. Vraegt men waer- Tuy - ne, die ïn oi u by kwam staen. 1. Ieper, à Ieper, hoe toont gy u verheugd, op uwe Tuyndag-feeste ziet men u in volle vreugd. Vraegt men waerom gy al dien opstel doet, antwoord vrymoedig, dat het geschieden moet | uyt een dankbaere pligt, voor ’t weldaed u gedaen door Onse Vrouw van Tuyne, die in nood u by kwam s 1° 1539 Is sy die leper verlost héft uyt gevaer, wiens jubeley wy vieren héden van dry hondert jaer; dan was de stad rondom seer nauw berend door d’ Engelsmannen en door ‘t oproerig Gent. Maria siet het aen, die groot vermogen héft, Maria troost en hulp aen haer lieve Ieperlingen géft. Ieper twee maenden bevochten sonder vrucht, de bondgenooten seyden, sich bereydende ter vlucht : .van heel de stad men siet alleen de kruyn; sy is besloten in eenen sterken Tuyn !? Sy trokken schielijk af, bevreesd voor meerd'ren nood ; loft al de Tuynsche Maegd, die ons haren bystand bood. Uyt dankbaer hert, voor soo krachtig gena, bied men Maria hulde pligtelyk jaer voor en na. In Oegst daer toe den eersten Sondag staet, als binnen Jeper het blyde klokspel gaet, wanneer er toeloop is van duyzende van lién om Onze Vrouw te dienen en den ommegang te sien. ’k Moet nu verhaelen wat men vol eer en deugd alhier den laetsten Tuyndag héft gesien tot ieders vreugd : d’ambachten eerst in pronk-gewaed vergaerd met wassen torssen in dobbel rék geschaerd, waer achter volgden na tot elks gestichtigheyd de vier bédelend’ orders met geheel de geestelykheyd. Seffens de torre van David kwam alsdan, waër op men sag verschynen menig kloeken édelman, seer ryk gekleed, met sweerden in de hand, veirdig te vechten voor ‘t lieve vaderland en voor de suyvere telg uyt Davids bloed getéld, op wie godvruchtig wyst haer omgedregen sinnebéld. Siet, hoe den ouden Reus vol van jongen moed valt hier en daer aen ’t dansen, wyl hy syne ronde doet, en korts daer na, het wésen vol gesag, den nieuwen Reuse kwam deftig voor den dag, in ’t edelste fluweel met fynste goud gekant, soo dat hy spant de kroone boven allen Reus van ’t land. running dt cette uen hey di \ = nn 1540 8. Siet nu de lyfwacht van onsen nieuwen Reus, gekleed in silver harnasch, alle mannen groot en preus, met spies en helm strydveirdig in der daed om te beschermen dit pronkstuk voor verraed ; wie wéb wat schuylen mag in een soo dikke wolk van alle slach van sinnen van het toegeloopen volk. 2 ‘6 Manschap van Sint-Michiel bereyd ten slag, met blinkende slag-sweirden stapte toe tot meer ontsag, met pluymen op, al kostelyk om ‘’t meest, om te vereeren de Jubel Tuyndag-feest ; van eener vorm gekleed, hun volgde seffens na de koninglyke gilde van de Maegd Barbara. 10. Siet hun optrekken met een soo trotsch gelaet als immer konings bende naer een swaeren optogt gaet ; rap aen ’t geweir, soo rustig en soo koen als oude krygers in volle woede doen, en hun musket geschot maekte soo groot getier, dat niemand meer en hoorde nog en sag als rook en vier. 11. Kétels en trommels, trompetten komend uyt door ridders in schaer-laken, gaven schallende geluyd ; de Bogeniers van Sint-Sebastiaen sag men uytmuntende met gulde kokers aen ; tot algemeene vreugd hun volgde van naby van fluyten en schalmeyen eene soete melody. 12. Jonge meirminnen van schoonen hupschen swier by eenen grooten walvisch, en den god van # hoog bestier vaert op ’t gewoel, en dieren van de see aldaer verscheenen als waerend' op de ree; den visch vél water schoot met vlaegen op de lién ; sy wisten niet waer kruypen om die groetenis t’ ontvlién. 13. Duyvels en helle daer wierden ook vertoond, waer mede God de kwaede volgens hunne werken loont : te midden vreugd, het schrik-tooneel der hel déd men versoeten met een behaeglyk spel : twee kémels kwamen op met een geméten stap ; voor elk twee lieve jongens dansten éven schoon en knap. dl 14. 16. 1172 18. 1541 Wéderom héft men een konstig schip gesien, waer op verwonderd juychde heel de ménigte van lién: een see-peird eerst als op de baeren klom, met blaeuwe seylen het schip daer achter swom, de vlag was suyver wit, de mast van goude rood, op ’tschip zat Onse Vrouwe, waere see-ster in den nood. Dan kwam het glansig en luysterlyk vertoog van Sint-Joris gilde, ’t géne schemerd’ in elks 008, al snel te peerd, gewapend tot den tand; een fellen draeke voor hun wierd by der hand geleyd van eene Maegd, ’t was wel verruklyk schoon, hun volgd’ een gulden wagen, die verbeelde Salmons troon. Onse Vrouwe opvaerd was van soo snégen vond, dat iederen aenschouwer suf en als verwésen stond. Maria scheen in ’t meesterlyk vertoon hoog op door engelen gevoerd by haeren soon; van véle duysend liên, dit hebbend’ afgespeurd, geen eenen kon begrypen door wat konst het was gebeurd. Oorlof, à Ieper, 0 wyd vermaerde steê! Hoe hoog sag men u praelen als gy waert in rust en vreé; gy kwam naeby in rykdom en verstand de beste stéden van geheel Néderland ; de laken-wévery, der borgren groot getal bewysen die beruchtheyd met de kerken en de Hal. Die ons dit liedeke voormaels héft gedicht, het was er eenen jongman, die boekdrukken had voor plicht ; hy héft seer wel en loffelyk gedaen ; hy hield daer mede d’ eer van Maria staen, en d’eer ook van de stad en haer voorleden gloor; géft, leper, aen de jongheyd lof en dank alle eeuwen door. 5, 4. rék — reek, reeks. — 9, 1. de schermers gilde. — 9, 6. ,de Busseniers.”? — 11, 3. de Hand-Bogeniers, handboogschutters. — 12, 5. Zie hiervoren, nr. 348, bl. 1267: »Den walvisch speelt niet mis”. Tekst. A. Kanunnik Vanpepurre, Ana pour servir à l'histoire des fêtes de la Flandre Occidentale, in Annales de la Société d’ émulation de Bruges, 24° reeks, VI (1848), bl. 165, ,stemme: La Vendosme”. Dit 17de-eeuwsche lied waarin het bele o e) van Jeper wordt bezongen, dat plaats greep in 1383, is geteekend': , Meer uyt jonst, als uyt konst”, daaronder: ,Vidit P. Vandermeersch, L. C. De uitgever achtte het 1542 nuttig, een lied te herdrukken dagteekenend van 1683 en waarvan de exemplaren zeer zeldzaam zijn; — Dr. J. van VLoten, Nederl. geschiedzangen, 1852 bla GIE de eerste vier strophen en de slotstrophe; — L. pe Barcker, Chants historiques de la Flandre, 1855, bl. 189, 5 str. naar v. VL.; — Rond den heerd, Brugge, IV (1869), bl. 282, volledige tekst met verjongde spelling. — VANDENPEEREBOOM, Ypriana, Brugge, V (1881), bl. 340, naar Vandeputte. B. Los blad, nr. 53, gedrukt te leperen bij LamBix- VeRwWAERDE, , Tuyndag-liedje gemaekt in de dry honderdjaerige jubiley van 1383, stemme: La Vandôme”, hierboven weergegeven; —— vVanDeR SrRABTEN, t. a. p., bl. 333; — VanpeN- PEEREBOOM, t. a. p. bl. 354; — Nederlandsch lb. uitgegeven door het Willems-Fonds, I (1891) bl. 144, de eerste vier strophen. Op hetzelfde los blad komt een tweede lied voor, geteekend ,L*** van Ypre”: getiteld: ,Zang ter gelegenheid van de vyftigjaerige jubelfeest van het ontzet van Ypre, gebeurd den 8e Augustus 1383, na een hardnekkig beleg van negen weken, door de Engelschen en Gendtenaers: deze jubelfeest gevierd den vierden en elfsten Augustus 1833,” met aanvang: ,Door tweedrag dreunde ’t gewelf der roomsche kerk”. Op ziÿne beurt werd dit lied gezongen op de wis: , Ypre, à Ypre, hoe toont gy u verheugd”. Vandenpeereboom, die dit tweede lied mede herdrukte, leert, dat de tekst B, volgens de kroniek van Vereecxe, in 1812 werd ,ververscht” door leden van de letterkundige maatschappij: ,Getrouwe herten”, en, dat het lied: , Door tweedrag”, enz., naar alle waarschijnlijkheïd, werd vervaardigd in 1833 door den archivaris J. J. LAMBIn. Dr. P. Frrperica, Onze historische volksliederen, 1894, nr. 13, bl. 32, haalt de schrijvers aan die men over het lied en zijne geschiedenis kan raadplegen en leert, dat het Engelsche leger onder het bevel van den bisschop van Norwich was aange- worven om in Vlaanderen tegen de aanhangers van den paus van Avignon eene soort van kruistocht te ondernemen namens den paus van Kome. In een romantisch verhaal in de Fransche taal, getiteld Twindag, zonder naam van schrijver, leper, Lambin 1854, leest men, bl. 4: ,Cette fête (de jaarlijksche processie binnen Ieper) fut nommée Tuindag des deux mots flamands fuin, haïe, et dag, jour; ,cette ville [Ypres] n’était défendue que par de grands fossés, par un mur de gazon et une haie de pieux, à peu près comme Strabon rapporte que les Belges avaient coutume de fortifier leurs villes (Dervez, Histoire de la Belgique, tom. 111; Lesbroussart, notes sur les Annales [de Flandre] de P. d’ Oudegherst”). — Aan een anderen kant leest men in Rond den heerd, I (1866), bl. 280: , Het beleg duurde van den negensten Juniÿ tot den achsten Augusti des jaars 1383. Op den elfsten Junij vonden eenige Engelschen, geloopen zijnde tot aen stads vesten buiten de boterpoorte geheeten de Lempe, eene jonge dochter van omtrent de dertien jaar, gelijk Sinte Agnes eertijds was, en die meende naar de stad te vluchten. Ja maar, zij vongen ze en wilden haar geweld aandoen, waarop het kind Maria ter hulpe riep, en uit hunne handen in ’b water sprong van stads vesten. Zïj dreef alzoo, altijd roepende en biddende, tot op een eïlandeken in ’t midden van ’t water, en wierd eindelijk door Dries Paeldinck, captein van de boterpoorte, in de stad gehaald, tot 1543 groote blijdschap der inwoonders. Daarom en om veel andere redens schrift men het ontzet van Iper Onze Lieve Vrouwe toe en heet men den verjaardag van ’t geval Onzer Lieven Vrouwen Thuyndag: immers omdat Onze Lieve Vrouwe als een Thuyn en staketwerk geweest heeft voor de stad, tegen ‘t geweld van hare vijanden.” Zie nog: Rond den heerd, IV (1869), bl. 281. — Zie mede Carzrer, Le poèle Salomon Faber et Notre Dame de Tune a Ypres (Bulletin du Comité flamand de France, Dunkerque I (1860), bl. 435 vlg. — Een stad ook een land wordt voorgesteld door eene maagd zittende in een ,tuin” (cf. de uitdrukking Hollands tuin). Het is niet onmogelijk dat de legende van O-L.-V. van Thuyne, die betrekkelijk jonger is dan de belegering, een ,vrome” vervorming is van dit symbool. — Jaarlijks nog, op den eersten Zondag van Augustus, gaat de Ilepersche processie uit ter eere van O.-L.-Vrouw van Thuyne. Vanpen Pesrepoom kon in de registers der lepersche Kamers niet zien door wien de spreuk: ,Meer uyÿt jonst, als uyt konst” werd gevoerd. De ,jongman die boekdrukken had voor plicht”, waarvan in de slotstrophe van beide lezingen van onzen tekst wordt gesproken, zou, volgens VAnDER STRAETEN, t. à. p, bl. 336, kunnen zijn de drukker Frans Bezcer, in 1609 van St. Omaars gekomen, die, naar de stadsrekeningen, in 1634 eene geldelijke belooning ontving voor een gedicht ,ghemaect ter eeren van myn heeren commissarissen ende myn heeren vander wet”. Stellig was Bellet in 1683 geen zeer jonge boekdrukker meer. Melodie. Vaxper STRAETEN, t. a. p., naar eene mededeeling van Px. Van pex Berne te Meenen, zooals de zangwijs met tekst B nog heden het Iepersch stedelied uitmaakt; — E. pe WAEGENAERE, ,organist der St. Jacobskerk te Yper, Tuyndag-liedje, voor zang met begeleiding van piano”, Gent, K. de Vylder, z. j.- Nederl. 1b., uitg. door het Willems-Fonds, t. a. p.; — Dr. P. Freperice, t. a. p.— Deze zangwijs kan ontleend zijn aan een marsch of aan een ballet ter eere van den Hertog César de Vendôme, geb. in 1594, oudsten zoon van Hendrik IV en Gabrielle d’Estrée, die in 1631 na drie dagen het beleg van Brugge moest opbreken. — Pauz Lacroix, Pallets et mascarades de cour, I, bl. 237, geeft de beschrijving van een in 1610 opgevoerd Ballet de Monseigneur le duc de Vendôme. 414, Met luste willen wi singhen. (Van de drie Lantsheren, 1450) EERSTE MELODIE. PETTœunE = —— ne + fnns) Te fs == — ES a — a — rt Met lus-te wil-len wi sin-ghen, schoonlief, al bi-der hant, van LR nent, re CL. | Ÿ Il | | | fl e drie lants - hee - ren din-gen, ge - bo-ren wb ne-der - lant, Cleve, | | EE = | N Il ——— } — = D en more Os | Qu ne 9 mem on | 1 7] ==; = ls D pe = AA 5 | Hoor-ne ende Ba-ten-borch; haer na-men zijn wel be - cant; met D EE ee ee D DS ——: Ë Des 8 —5 C0] = | san-ghe wil-len wij - se prij-sen, gaen wan-de-len al door dat lant. TWEEDE MELODIE. = eee) Met lus-te wil-len wi sin-ghen, schoon lief, al bi der hant, van nie ré or een Fc en a Je a — 2 Er Ke ES EE nd drie us de - ren 7H - gen, ge -bo-ren wt ne-der- lant, Cleve, @ (2) | — LE Si E— Hoor -ne ende Ba -ten - borch; bhaer na-men zijn wel be - cant ; met san-ghe wil-len wij - se prij -sen, gaen wan - de-len al door (1) Tekst : (2) Vgl. derde maat, a op het woord ,schoon”. 1. Met luste willen wi singhen, schoon lief, al bider hant, van drie lantsheeren dingen, geboren wt nederlant, Cleve, Hoorne ende Batenborch ; haer namen zijn wel becant; met sanghe willen wise prijsen, gaen wandelen al door dat lant. 2. Die heeren zijn wt ghetogen al in dat gulden iaer, si en wouden niet weder keeren si en waren ridder geslaen. Te Venegien dat si quamen, si maecten een verdrach: si en wouden niet weder keeren, si en besochten dat heylighe graf. 3. Si namen daer malcander al bider witser hant: »wi rijden nu te samen al door dat gulden lant.” Si saghen int suytwesten al dat vergulden iaer; mer si waren vreemde gasten, te Jerusalem was haer begaer. 4. Die een heere sprack den stierman toe: »hout uwen ancker al vast, bewaert u schip met staden, siet wel tot uwen mast; ghi hebt drie heeren gheladen, het en is om gheen ghelt te doen, bewaer u schip van schaden, dat ons gheen ghebrec en coem.” 5. — ,Schip, roer ende provanden, alle dinck is wel ghestelt.” — ,Nu stieret van den landen al in des Gods gewelt, voor wint ende oock voor waghe : dat meyr is onghewelt, wi willen vrolijck waghen, het ghelt ons even dier. Si seylden voor den wint ende ooc al voor die waghen, te Jerusalem aan dat lant. Salomons tempel dat si saghen. Si traden te Jerusalem al op dat heylich lant. Si traden op dat heylich graf, daer Maria so innich op lach. »Ghi heeren, sidy daer om comen dat ghi ridders wilt gheslaghen zijn ? Hout uwe scharen baren, ende laet den coopman varen, ende voert dat sweert met recht, ende beschermt weduwen ende weesen; so voert ghi een goet recht. Nu hebt ghi edelheyt ghecreghen.”? 1, 2. Volgens een 154e-eeuwsch Hs. vroeger aan Hoffmann v. F. behoord hebbende (Niedert. geistl. Ldr., 1854, nr. 107, bl. 211), heeft Brugman's lied: ,Mit vroochden laet ons singhen”, tot wijsaanduiding: , Het toghen uut drie lantsheren // al in...”, aanvang van de tweede strophe hierboven, waarvan ook eene variante wordt aangegeven voor Brugman’s pastiche in nr. 2 van het Hs. van Meerman, thans nr. 2631, 24e ser. der K. Brusselsche Bibl.: ,drie heren sijn uut ghetoghen in dat gulde jaer”. ,De eerste strophe (van onzen tekst)”, zegt Cornelia Cath. van de Graft, t. hierna a. p., bl. 87, ,is verknoeïd, en er misschien later geheel bijgedicht.? Nochtans wordt de wijs: ,Mit vrouden wille wi singhen // schoon boelken bi der hant / van drien...”, reeds aangehaald in de XVde eeuw, voor een variante van Brugman’s lied (zie H. v. K, &. a. p., nr. 108, bl. 214). — 2, 2. Het gulden iaer of jubeljaar, dat vergezeld gaat van aflaat, ingesteld door Paus Bonifacius VIIT in het jaar 1300. Later bepaalden achtereenvolgens de Pausen, dat ieder 50$te, 335t en 95ste jaar een jubeljaar zou zijn. — 2, 4. sic Willems; t.: gheslaghen. — 5, 4. — in Godes macht. — 5, 5. waghe — vloed, golven, vel. 6, 2. — 5, 6. onghewelt — rustig. — 5, 8. even dier — evenveel. — 7, 1. Alleen de drie voornaamste edelen 1547 worden in het lied genoemd. In de laatste strophe wordt de Heer van Créquy sprekend ingevoerd (CorneciA CaTx. van De Grarr, t. hierna a. p.). — 7, 3. W.: ,Dat is: houdt uwe vierscharen bare, houdt altyd uwe gerechtigheid open; ten zy men hier het Baergerecht hebbe willen bedoelen, waerover Grimm Deutsche Rechts- altherthümer, bl. 930.” Volgens het Baergerecht gingen de wonden van den vermoorde aan het bloeden, wanneer de moordenaar in tegenwoordigheid van het lijk werd gesteld. De eerste beteekenis zal wel de juiste zijn. Tekst. Ant. 1b., nr. 109, bl. 165, ,een oudt liedeken”, hierboven weergegeven ; — Wrcrens, Oude V1. Idr., nr. 26, bl. 56, , Die drie lantsheeren” ; — J. À. ALBERDINGK Tam, Gedichten uit de verschillende tijdperken, 1850, I, bI. 150; — Dr. J. van VLOTEn, Nederl. geschiedzangen, 1852, I, bl. 82; — Aangehaald door Dr. G. Kazrr, Het lied in de M. E., 1884, bl. 409, onder de bedevaart- of pelgrimsliederen, met deze aan- merking echter, dat het stuk eer tot de geschiedzangen behoort; — Vermeld door Dr. P. Freperico, Onee historische volksldr., 1894, nr. 20, bl. 38; — Cornezra CAT. vAN DE Grarr, Middelndl. hstorieldr., 1904, bl. 84 vlg., volledige tekst, met aan- duiding van de historische bronnen, naar dewelke de schrifster ons leert, hoe in het jubeljaar 1450, Hertog Johan I van Kleef zich met gevolg op reis begaf om op het H. Graf den ridderslag te verwerven, en hoe zich verder op de reis bij hem aansloten Frederik van Palandt, Heer van Wittem, en verschillende Nederlandsche edelen, waaronder de Graaf van Hoorn en Dirk van Bronkhorst, Heer van Batenburg. Te Jerusalem troffen zij den Heer van Créquy uit Picardië aan, die reeds ridder van het H. Graf was en nu aan Hertog Johan den ridderslag gaf, die door den nieuwen ridder terstond gegeven werd aan den Graaf van Hoorn en den Heer van Batenburg, en vervolgens aan al de edelen van zijn gezelschap. Melodie. Het lied ,van de drie Lantsheeren” werd reeds in de XV eeuw gepasticheerd door Joannes Brugman (zie ,Met vroechden laet ons singhen /} ende loven die triniteit”. Volgens Een dev. en prof. boecxken, 1539, nr. 5 (uitg. D. F. Scheurleer, bl. 24), werd Brugman's lied gezongen ,op die selve wijse” als het daar voorkomende, nr. I, bl. 17: ,Solaes wil ic hanteren”, dat twee verschillende melodieën heeft, beide zonder wijsaanduiding. Die twee zangwijzen behooren thuis ten minste in de XV eeuw en kunnen beide voor het besproken lied geciend hebben. De tweede zangwijs, die aan de melodie , Veni creator” herinnert, maakt de cerste helft uit van eene zangwijs mede te vinden in Æen dev. en pr. b., nr. 135, bl. 166, voor een geestelijk pastiche van het 154-eeuwsche: ,Verlanghen, ghi doet mijnder herten pijn”; zie nr. 93. bl. 397 hiervoren. Nog zeven andere liederen uit laatstgenoemde verzameling werden voorgedragen ,op die-selve wise”: nrs. 2, »Och edel siele wilt mercken”; 3, ,Ghenoechte willen wi hanteren”; 4, ,Jesus soete minne”; 6, ,Nu laet ons vrolijc singen // een liedeken . . .”; 7, ,lc wil mi gaen ontladen” (zie hierna); 8, ,Ghi mannen ende vrouwen”; 9, ,Met vruechden willen wi singen // in desen bliden tit // Heer Iesus...”. Nrs. 5, 6 en 9 komen ook voor in Dit is een suverlijc boecxken in welcke staen scone leysen, Antw. 1508, de eerste twee met de wijsaanduidimg: ,Cleve hoorne en batenborch”. 1548 Brugman’s lied is mede te vinden met de wijsaanduidmg: ,van Cleve, Hoorne en Batenborch”, in et Hofken der geest. liedekens, Loven 1577, bl. 64. — Dezelfde stemopgave doet zich nog voor in het 16%-eeuwsche Hs. nr. 901: der Gentsche Bibl., bl. 26*° en 28r'to, voor de reeds aangeduide, ook door Moxwe, Uebersicht, 1838, bl. 159, aangehaalde liederen: ,Ick will my gaen ontlaeden”, en ,Ghy mannen ende vrouwen”. Over de melodie door Willems op het lied van de ,drie Lantsheren” gebracht, zie het onmiddellijk volgende lied ,van Keyser Maximiliaen”. 415. Met luste willen wi singhen. (Van Keyser Maximiliaen, 1491) AT TRES DPESDIES ES T Er — — — SE D > Met lus-te wil-len wi sin-ghen en-de = -ven dat room - sche rijck, van co-ninck Ma- xi - mi - Dans ghe - bo - - - - ren wt Oos -ten- 3 > 3 | Nr = ] =, == a = = À Sn == F = _ > _—_ LE? PE rÜCk ; d'e e - del co-ninck,den e-de-len staet, hoe dat hi zijn - der re DIRE E> \7 | at 4 = ne ——— LE — dE —_—— “i] ——— e #— CE _— vrou-wen wb Bri - ta - nien be-schre-ven haet. 1. Met luste willen wi singhen ende loven dat roomsche rijck van coninck Maximiliaen, gheboren wt Oostenrick ; die edel coninck den edelen staet, hoe dat hi zijnder vrouwen wt Britanien beschreven haet. 2. Die brieven heeft si vernomen, die edel ioncfrou saert : »die met mi wil rijden, die maket hem op die vaert; ic moet rijden na dat duytsche lant tot minen edelen heere, hi is mi onbekant.” 1550 Die bruyt sadt op met eeren, si reedt na dat duytsche lant, met suchten ende met beven, groot iammer quam daer van; dat dede die coninc van Vranckrick : door zijn lant moeste si rijden, die ioncfrou was duechdelic. Doen reedt si een weynich voort; die conine quam haer teghen ghegaen, van tranen werden haer ooghen nat, si wert seer ongedaen ; hi seyde: ,God groete u ioncfrou teer, u eere wil ic behouden, den Roomschen coninek te lee.” Si sprack: ,dat en wil God nemmermeer, ghi hebt een ander wif, ic hebbe eenen conine tot een heere, gheboren wt Oostenrijck ; hi is edel ende daer toe fijn, ter eeren van hem vwillic draghen van goude een cranselijn.” — ,Mijn wijf en was niet oudt genoech, si en heeft maer neghen iaer; si was mi teghen minen wil gegheven, dat segge ic u voorwaer ; het was een ioncefrou op desen dach, si was mi toe gheschreven, doen si inder wieghen lach. »Die paeus nam dat ghelt van mi, hi scheyde mi van minen wive; hi scheyde ons beyde te samen, twee sielen ende eenen lijve ; mer dat sal costen so menighen man, die daerom sullen sterven ; luttel schulden hebben si daer van.” Si schreyde nacht ende dach; si screyde al om haer eer; van tranen so werden haer oogen nat, si versuchte so lancx so meer; si sprac: ,dat en wil God nemmermeer, ic sal mijn eere behouden den Roomschen coninck ter eer.” Die dit liedeken eerstwerf sanck, dat waren drie ruyters fijn, si hebbent so lichte gesongen, te Cuelen op den Rijn ; si trocken al door des coninex lant, om buyt so souden si gangen, si en hadden ghelt noch pant. 1,7. "t.: hace. "6, 21: 1aren. Tekst. Antuw. Ib. nr. 115, bl. 174, ,van Keyser Maximiliaen”. Karel VIIT verloofd met Margareta van Oostenrijck, dochter van Maximiliaan, zond deze tot haar vader terug en trouwde met Anna van Bretagne (6 December 1491). Zie Dr. P. Freperico, Onze hist. volksldr., 1894, b]l. 47, aant., en CorNeLrA CATH. VAN DE Grarr, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 16, bl. 113 vlg., volledigen tekst, met opgave der bhistorische bronnen en aanduiding der plaatsen waar de wijs ,Met lusten”, enz., in de 16%, in de 174 en nog in de 184 eeuw wordt aangetroffen. De tekst is mede in het Duitsch bekend. Zie Erk u. Bôume, Deutscher Liederh., XX, nr. 251, bl. 42, en de daar aangehaalde bronnen. Alhoewel de oudst bekende Duitsche lezing van het einde der XVI eeuw dagteekent, is de Nederlandsche tekst eene navolging van den Duitschen. Melodie. A. Souterl., 1540, Ps. 141, na die wise: Met lusten willen wi singhen // ende loven dat Roomsche rick” : np es er == SRE LS Ick riep tot mi-nen Hee-re Met mijn- der stem - men claer Ie mijn ghe-bet voor hem wt ghiet Mijn druc en mi - - nen 1552 Erk u. Bühme, t. a. p., geven deze melodie naar een 16%-eeuwsch , Wolfen- büttel Hs.?. B. Fruvriers, Ecclesiasticus, Antw. 1565, nr. 16, bl. 40 (zie in D. F. Soxeur- Legr’s uitg., Amst. 1898, de aant. bl. LII, nr. 16), met wijsaanduiding: ,Hoort toe ghy menschen op des (der) aerden”, minder goede lezing: Es) i | : à De PT RCD ER el!) ee = — LTE a 5 Al met ge-wel - di - ge seer crach-tich/en twist niet hebt ghy ver-stant Noch ri -cke hier van goe-de mach-tich/} so valt ghy niet in heur hant PR Me men me EE — —— Es + tbe-weecht oock wel co - nin-gen vail-lant//Daer-om sy u twist niet Sn S À = - mich - fout/en draecht tot heu -ren vie -re geen hout. De tekst: ,Hoort toe ghy menschen op der aerden”, is te vinden in Veelderhande liedekens (Leyden) 1599, bl. 116, met wijsaanduiding: ,Met vreuchden willen wy singhen // end’ loven dat Roomsche rijek”, en ook in de vroegere uitgaven, Amst. 1582 en 1589; zie overigens Dr. F. C. Wreper, De Schriftuurlijke liedekens, 1900, Regist., nrs. 881—383. — Zooals Büume, Ad. Lb., nr. 379, bl. 466, reeds deed opmerken, bracht Wazzems, Oude VI. Idr., nr. 26, bl. 56, ten onrechte deze op zevenregelige strophe berustende melodie, op het lied met zelfden aanvangsregel ,van de drie Lantsheren”, onmiddellijk hiervoren, dat op achtregeligen strophenbouw steunt. Daartoe was W. verplicht een deel der zangwijze te herhalen. — De wis »van Keyser Maximiliaen” wordt ook aangehaald voor het lied: , Verheucht u ghy Nederlanden” (Een liedeken vande Cornel van Groeningen, Caspar Robles, Heer van Billy, 1576), waarvoor zie Van Lummez, Nieww Geuzenlied-boek, D]. 269. Lo O9 416. Wie wil hooren singhen. (Van den Coninck van Castilien, 1506) À. Wie wil hooren singhen een druckelijc nieu liet, van die coninc van Castilien, hoe dat hi wten lande schiet. Trompetten ende claroenen dede hi so seere slaen, dat si alle souden comen die met hem wilden gaen. Als si opt water quamen, daer geschieden iammer groot ; die scepen vlogen van malcander, si waren alle in grooter noot. Die coninc sprac: ,Joanna, wel edel vrouwe min, dit is bi uwen schulden, dat wi in desen noode zijn.” Die conine totten stierman sprac : ,wel edel stierman fijn, nu brenget mi weder te lande ; mi en roect niet waer wi zijn.” Die stierman fyn totten conine sprac : ,wel edel heere min, ic en can u niet te lande gebrenghen, ic en weet niet waer wi zyn.” Die conine viel ootmoedelijc op beyde zijne knien : hi badt gode van hemelrijck, dat hem gracie mocht geschien. Die stierman totten coninc sprac : »wel edel here min mi dunet ic hoore die vogelen singhen, ic hope het sal wel zijn.” Doen si in Engelant quamen, men hiet hem willecoem zijn ; men scanc hem daer te drincken den alderbesten win. Van daer so gingen si seylen al na dat Spaensche lant, met zijnder edelder vrouwen, al in behoudender hant. 1, 2. druckelije = treurig. — 7, 2. tekst: 2ÿn. — 10, 8. sic Willems; t.: tot zijnder, enz. Filips gemalin vergezelde hem op den tocht, zooals overigens blijkt uit str. 4. Och, wie wilt hoeren zynghen. B. Och, wie wilt hoeren zynghen een droeflic nuwe lied, al vanden coninc van Castille, hoe dat hy in Spanghe reet. Ze deden zyn claroenen, die trompetten slaen, om dat zy zouden comen die met hem te water souden ghaen. Als zy te water quamen doe ghesciede dat iammer groet; die scepen vloghen van cante, och, zy waren in groeter noet. 1555 4. ,Och, stuerman”, seit hy, ,stuerman, och lieve stuerman fyn, och, helpt ons weder te lande, ic en weyet niet waer wy zyn.” © — ,0Och, coninc van Castilie, ghenaedighe heere myn, ic en can u niet te lande gebrynghen, ic en weet niet waer dat wy zyn. 6. ,Och heere,” sprac zyn stuerman, »ic ben in groeten druc, EE dat ic myn edel heere [fl il hebbe gebracht int ongeluck.” | 7. Die coninc viel oetmoedelic \ op beide zyne knien; | hy bat God ende Maria, li dat hem zyn ghenaede mocht gescien. 8. Die stuerman sprac totten coninc: »nu hebbe ic goeden moet, ic hore die voghel zynghen, ic hope tsal al zyn goet.” 9. Daer na quam hy in Spanghe, al in dat verre lant; och, wy zullen alle beweinen, dat hy oyt in Spanghe quam. 10. Och Hollant, Brabant, Zeelant, och Vlaendre boven al, wy sullen langhe beweinen, dat hy oyt in Spanghe quam. 1, 1. &.: wild. — 1, 2. ruwe leed. — 1, 3. van des. — Custile. — 1, 4. Spaghe, voor Späghe — Spanghe. — 2, 1. clarone. — 2, 2. troepette sclaen. — 2, 3. zoude. ll — 2, 4. te wale sande ghaen. — 3, 1. te wale. — 3, 2. doe ghesciet dat rama. — 3, 3. cate. — 3, À. groete. — 4, 1—2. sturman. — 4, 2. fin. — 4, 8. weder, bijgev. — 4, 4. weyet, bijvorm van weet. — 5, 2, ghenaede. — 5, 3. ic en kan her, kan ook zijn haar, d. i. het schip. — 5, 4. warde wy zyn. — 6, 1. heere, bijgev. — sturman. — 6, 2. groete. — 6, 4. gebrach in ongeluch. — 7, 2. ob beide zyn knien. — 7, 8. en Marie. — 8, 1. totten, bijgev. — 8, 2. goede. — 8, 3. voghele. — 8, 4. het tsal. — 9, 1. Spaghe. — 9, 2. verre, bijgev. — 9, 8. beweine. — 9, 4. noyt in Spaghe. — 10, 3. beweine. — 10, 4. noyet in Spaghe. I TT 1556 Tekst. A. Ant. 1b., 1544, nr. 167, bl. 252, ,van den Coninck van Cas- tilien” ; — daarna Uncann, Volksidr., 1844, nr. 175; — Wrrrems, Oude VI. ldr., nr. 27, bl. 59; — Dr. J. van Vote, Nederl. geschiedzangen, 1852, I, 168; — L. ne Barcker, Chants hist. de la Flandre, 1855, bl. 245. — Aangeh. door Dr. P. Frengrico, Onze historische volksldr., nr. 43, bl. 53. — CornezrA CATH. VAN DE Grarr, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 19, bl. 126; volledige tekst, met aant. en opgave van de historische bronnen. Filips de Schoone, zoon van Maximiliaan [ en Maria van Bourgondië, in 1496 in het huwelijk getreden met Johanna, dochter van Ferdinand den Katholieke en Isabella van Castilié, aanvaardde na den dood van deze laatste (1504) het wapen en den titel van Koning van Castilië. In 1506 vertrok hij met zijne gemalin naar Spanje, ten einde bezit te nemen van het hem toegevallen rijk ; maar op zee door een zwaren storm overvallen, zag hij zich verplicht eene Engelsche haven binnen te loopen en werd gedurende drie maanden door Hendrik VII in Engeland opgehouden. B. A. Rrcour, Bulletin du Comité flamand de France, Dunkerque, I (1856), bl. 177, naar een 164-eeuwsch Hs. van de Bibliotheek te Dowaaiï, dat echter niet terug te vinden is. Het lied ,van den timmerman” (zie hiervoren I, nr. 40, bl. 217) heeft den- zelfden aanvang en denzelfden strophenbouw ; de zangwijs van dit laatste zou hier dus kunnen toegepast worden. 417. "5 Was op een Zondag na den noen. (Dood van Filips den Schoone, 1506) nan na | e Li à 1 ‘Was op een Zon-dag na den noen, dat de Ko-ning zou-de ver- l | $ {| HI Di Es :. : . .. .. | il trek -ken ; hij zou ver-trek-ken naar Span-jen, hÿj zou ver-trek-ken metal zin volk. DE 1. t Was op een Zondag na den noen, dat de Koning zoude vertrekken ; hij zou vertrekken naar Spanjen, hij zou vertrekken met al zijn volk. 2. Als zij al verre gevaren waren: stuurmannen,” zei hij, ,stuurmannen van mi, klimt eens op uw mastje, en steekt uw hoofd geheel diep in zee, en kijkt als wij haast in Spanje reën.? 3. Hij klom eens op zijn mastje, hij stak zijn hoofd zeer diep in zee, hij keek als wij haast in Spanje reën, hij voelde een windje waaiïen, en hij hoorde een haantje kraaien, ‘t was teeken dat wij haast in Spanje waren. 4, Als wi tot Spanje binnen kwamen, jufvrouw Tsanne schonk ons den koelen win uit een kroes van goude fijn, uit een kroes van goude ; maar op den grond ’t was al venin. 1558 »Jufvrouw Tsanne,” zei hij, ,jufvrouw Tsanne van min, k voel het aan mijn hertje, dat gij mij vergeven hebt met vuil venin.” »Jufvrouw Tsanne,” zei hi, ,jufvrouw Tsanne van min, draag zorg voor al mijn kinderen fijn, dat zij te Rome schole zijn, dat zij te Rome schole gaan, want bij vier-en-twintig uren zal ik al in bare staan.” ‘s Avonds de heeren waren gezeten, zij hoorden wel zoo een groot gedruis, er waren twee sneeuwwitte duivetjes in huis, die onder den konings bedde kreesschen; om zijn zieltje was ’ allermeeste, zi vlogen met den konings zieltje te vensteren uit. Hollands heeren en Brabands, het zal Brugge nog wel rouwen, Vlaanderen nog al veel meer, van als de koning laatst in Spanje reed. 4, 2. Tsanne = Johanna. — 8, 1. door L. en F., naar aanleiding van str. 10, bl. 1555 hierboven, veranderd in ,Holland, Zeeland en Brabant”. Tekst en melodie. Loorens et Fevs, Chants pop. flam., Bruges 1879, nr. 40, bl. 74 — Aangeh. door Dr. P. Freperrco, Once historische volksldr., 1894, nr. 44, bl. 54; — CornerrA Car. van DE Grarr, Middelndl. historieldr., nr. 20, bl. 130, volledige tekst met aanteekeningen en opgave van de historische bron- nen. De schrifster leert hoe Filips de Schoone, na ziÿjne aankomst in Spanje door Castilië als vorst erkend en plechtig te Burgos ingehuldigd, zijn intrek nam in de nabïheïd dier stad in het klooster Miraflores, bij eene feestelijkheid aldaar ziek werd door het drinken van koud water, nadat hij zich verhit had bij het kaatsspel, en kort daarop den 25sten September 1506 stierf. De beschuldiging in str. 5 door den koning tegen zijne gemalin Johanna van Aragon uitgebracht (er kan hier alleen spraak zijn van haar) -acht juffr. van de G. ongeriÿjmd, ,want Johanna had haar gemaal hartstochtelijk lief.” — De schrifster doet ook het verband van gemelde str. © opmerken met str. 2 van het lied ,van Tjanneke”, te vinden bij Bzyau en Tasseer, Jepersch oud-1lb., 24 aflev., Gent 1902, nr. 38, bl. 110: Dat schuitje kwam op de kaaie, juffrouw Barbara die schonk den win al uit een kroezetje van goud en van zilver, maar van binnen ’t was al fenijn. 1559 Het lied ,van Tjanneke” is eene variante van ,Ach, Tjanne”, zeyde hy, ,Tjanne” (zie hiervoren I, nr. 42, bl. 226), variante waarvan de eerste twee strophen behooren tot eene verminkte lezing van: ,Ick stont op hooghe berghen” (zie hiervoren nr. 21, bl. 131), vel. str. 2 van dit laatste lied. De door juffr. van de G. vast- gestelde overeenkomst bestaat niettemin. Voor de melodie geven L. en F. deze formule: A = Re — — ——_—- EE — * Wasop een Zon-dag na de noen, dat de ko-ning zou ver-trek - ken. Volgens deze schrijvers werd het lied: ,Er was een heer en hij had eenen zoon”? (zie hiervoren I, nr. 34, bl. 196) voorgedragen op dezelfde wijs als de gepsalmodieerde liederen op den dood van Filips den Schoone en van: ,Mi Adel ende hir Alewijn” ; er bestaat nochtans eenig verschil tusschen de door hen genoteerde formules voor beide laatste liederen (vgl. de notatie bovenaan bl. 55 hiervoren). 418. Const gaet voor cracht. (Krigslied tegen Frankrijk, 1522 toogt vroom dijn vacht ende o - pent tsLeeus ban- nie - ren, let op tvir- op, die ry- den noyt be - gan; 2lck e - de 1 rech-te TE 7 ù tuyt, ons wel-vaerthang-ter an. Elck e - del man int vech-ten valt zeer or fongefs Sms Se Le vent, daer is pro -fijt 1. Const gaet voor cracht, lije d’ ouders ons scholieren; steld u nu op, die ryden noyt began; toogt vroom dijn vacht ende opent tsLeeus bannieren, let op tvirtuyt, ons welvaert hangter an. Elck edel man int vechten valt zeer coene; int groene recht dijn tenten gent. Maect u bekent int Vrancs convent, daer is profijt te doene. [ne 1561 Marchierd gheras, verbeidt noch tijt noch huere : Godt gheeft u weder puer naer weynschen kies. Tis nu rechts pas, de vruchten zijn in schuere, gheen landman cright by u als nu verlies: Gods vriend Andries staet u wel te bevroene, te spoene pooght, hoept goeden hent. Maeckt u bekent int Vrancs convent, daer is profijt te doene. Spijt ende orgueil laet op de Lely commen: den [Inghelsman steket al omme in tvier boven Monstrueil, voort al dees zye der Sommen, mids Terowaen, t’ roofhuys voor ons onghier, blift int dangier, als nu zijnd’ in seysoene, te goene dy ketst ende rent. Maeckt u bekent int Vrancs convent, daer is profijt te doene. Sluert met hier op, die zijt van sKeysers soorte, trect altijt voort als vindy wederstoot ; biedt fray den crop tot Parijs voor die poorte, met eeren blijfdy voor den Keyser doot: vreest gheenen noof, maer wacht veur Ghuweloene, voor noene, is tfaict meest excellent. Maeckt u bekent int Vranes convent, daer is profijt te doene. D’ hooghste van al, als Prince boven princen, diet al regiert, en weet al goet en quaet, kent elcs gheval in steden en provincen: dies zal hy u, mits goet recht, gheven raet. 1 | | Donne gr 2e mme ren | 1562 Sonder verlaet is goet recht wel te doene, te bemoene, pijnt zulck accident. Maeckt u bekent int Vrancs convent, daer is conquest te doene. 1, 2. scholieren = leeren. — 1, 3. Steld enz., de zin is: ,Ga nu aan den gang; begin nu”, en in den samenhang: ,Stijg nu te paard, die nooït gereden hebt.” — 1, 6. let op tvirtuyt, tracht flink, dapper te zijn. — 1, 10. convent, troep, leger. — 2, 8. God geeft u goed weer, naar de keus van uwe wenschen, zooals ge zelf zoudt wenschen het te mogen kiezen. — 2, 79. Het staat u wel te bevroeden Gods vriend Andries, d. i. het past u Gods vriend Andries (den patroon der Bourgondiërs) te gedenken; voorts, maakt spoed en hoopt op een goeden uitslag. — Misschien slaat het woord ,Andries” op het in November van het voorgaande jaar (in de St. Andries- maand, zooals ze nog in West-Vlaanderen genoemd wordt) geteekende verdrag. — 3, 1. orgueil, Oudfransch — action, parole outrecuidante, outrageante; dus hier: spÿt en smaad. — 8, 3. den Inghelsman — onze bondgenoot. — 3. 5. en verder door het land deze zijde van de Somme. — 3, 6. en midden door het voor ons woeste roofhuis. — 3, 7. houdt stand in ’t gevaar. 3, 9. om aan uw voordeel te komen, jaagt en loopt. — 4, 8. Juffr. C. ©. van de Graft giste te recht, dat Ghuweloene hier staat voor Ganelon = verrader; : dus hoed u voor verraad; zie Er. LANGLOIS, Table des noms propres... dans les chansons de geste imprimées, Paris 1904, bl. 252. — 4, 9, — ’s morgens is het werk het best. — 5, 6. mis goet recht, mits te handelen zooals behoort, als ge rechtvaardig handelt. — 5, 9. ik geef ‘tu te bedenken, geeft u moeite voor zoo n voorval, geeft u moeite opdat zulks gebeure. Tekst en melodie. Marraus pe CasreLeyn, Diversche liedekins, Ghendt, 1574, nr. 6, bl. 13 vlg., Krijgslied tegen Frankrijk. — Aang. door Dr. P. FrepErIcQ, Onze historische volksldr., Gent 1894, nr. 58, bl. 61—2. — CornezrA CATH. VAN DE GRAFT, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 23, bl. 141, volledige tekst, aant. en opgave van de historische bronnen. Door het verdrag van Kales (November 1521) verplichtte Hendrik VIII zich Keizer Karel V te steunen in den oorlog tegen Frans I. Het lied wordt het Nederlandsche leger in den mond gelegd tijdens den veldtocht met het Engelsche leger op de Fransche grens (1522). Zooals het uit meer liederen van Casteleyn blijkt (zie o. a. het onmiddellijk volgende lied: ,Wt vreughden werdt hier een liedt ghesonghen”), zijn de bij de Diversche liedekins gevoegde melodieën aan destijds populaire zangwijzen ontleend. De muziek op de woorden: ,Maeckt u bekent int Vrancs convent”, in de eerste strophe van het bovenstaande lied, wordt teruggevonden in de Casteleyn’s ,Ghepeys, ghepeys, vol van envyen”, namelijk op de woorden: ,God gheve haer vreucht”, enz. Zie hier- voren I, nr. 149, bl. 563. — Vel. nog Ps. 103 der Gereformeerden: ,Loof, loof den Heer”, en zie onze verhandeling: De melodie van het Nederl. lied, 1902, bl. 131 —2. 419. W& vreughden werdt hier een liedt ghesonghen. (Van den slag van Pavia, 1525) — — EP R ee Wt vreugh-den werdt hier cen liedt ghe - son - ghen, den die nu Zy - nen vy - - andt heeft ghe-dwon -ghen, en Tr TES PRES ES CE a Key-ser t’ee-ren, dat e - - del bloet, leble 2 7 7 r-lles à plat ghe - wor - pen on - die Le ly zoet ver-liest den - der den voet; IE DE a E | in ons be-hoet; noyt quam nieu mare int landt 1. Wt vreughden werdt hier een liedt ghesonghen, den Keyser t’ eeren, dat edel bloet, die nu zynen vyandt heeft ghedwonghen, en plat gheworpen onder den voet; die Lely zoet verliest den moet, Borbon vaillant bewaert ons zyde; den Vrancschen Coninck is in ons behoet ; noyt quam nieu mare int landt Zoo blyde. és oenrelt Seite cum mean ordre oi [ne verstranghen = verworgen. — 2. 6. ghewieldt. wielen — wentelen, dus gewield = omwenteld. — hem was gezind, hem tegenviel. — 3, 4. Frans I, ofschoon zijn paard onder hem was 1564 Bourgoignen en vreest nu gheen verstranghen, ghy Vlaenders Leeu schuwet swaer gheclach; den Vranckschen Coninek die is ghevanghen: veur ons en quam noyt gheen blyder dach; daert menich zach ghewieldt, o wach, ontrent Pavyen binnen stryde was hy ghegrepen inden slach ; noyt quam nieu mare int landt zoo blyde. Als hem dus Fortune was besintich, en bleef ghevanghen aen onsen cant, schreefmen duyst vijfhondert vierentwintich; La Motte vingh hem daer metter hant. Princen playsant veertich vaillant blever ghevanghen, wiet benyde, ende acht versleghen inden brant: noyt quam nieu mare int landt zoo blyde. Ghy Vlaminghen, weest tot vreughd gheneghen, niemandt ter weerelt en macht verbien ; al tpeupel bleef meest daer doot versleghen, nauwe mochter eenich man ontvlien. Lof Godt van dien, diet liet gheschien ; wy hopen nu van goeden tyde; lof hem, die ons dus can versien; noyt quam nieu mare int landt zoo blyde. Prince Godt Vader, vol alder deughden, nu dancken wy u in elck conroot, dat ghy onslieden gaeft dus veel vreughden ; victorieus in ons exploot. In elcken stoot den Keyser groot bewaert altoos en zijn ghesmyde, ghelijck ghy ons nu helpt inden noot ; noyt quam nieu mare int landt z00 blyde. 2, 7. binnen = gedurende. — 3, 1 = als het lot aldus voor 1565 doodgeschoten en hijzelf op verscheidene plaatsen gewond, bleef heldhaftig te voet doorstrijden tegen de aandringende Duitschers en strijders. In dezen toestand werd de koning herkend door de la Motte, den hofmeester van den overgeloopen Karel van Bourbon, die aanstonds zijn heer waarschuwde. De la Motte keerde terug, gevolgd door Lannoy, den Onderkoning van Napels, die zich volstrekt niet onderscheiden had, en aan hem gaf de Koning zijn degen over (Juffr. Carx. C. van DE Grarr, t. hierna a. p.). — 4, 2. verbien — beletten. — 5, 2. conroot = menigte, samenloop van volk, gevaarlijke toestand. — 5, 7. ghesmyde = uitrusting, wapenen. Tekst. Marrarus pe CasreLevn, Diversche liedekins, Ghendt, 1574, nr. 16, bl. 37, lied op de overwinning behaald te Pavia (24 Februari 1525) door Karel V op Frans I. — Aang. door Dr. P. Frenerico, Onze hist. volksldr., 1894, nr. 53, bl. 61; — CornezrA Car. van DE GrArr, Middeindi. historieldr., nr. 24, bl. 145, volledige tekst, met aant. en opgave van de historische bronnen. Wiccems, Oude VI. ldr., 1848, nr. 28, bl. 61, naar een ,los blad der XVIGe eeuw”, met wijzigingen in de spelling, str. 1, 2. 4—5 van bovenstaanden tekst; — daarna Dr. J. van Vroten, Nederl. geschiedzangen, 1852, I, bl. 179 ; — L. ne BARCKER, Chants hist. de la Flandre, 1855, bl. 255; — R. von Licrexcron, Die hist. Volksldr. der Deutschen, IIT (1867), bl. 439. Bij het overlijden van Keïizer Maximiliaan dong Frans I, door eerzucht gedreven, met Karel V, reeds Koning van Spanje, naar de keizerskroon, doch moest voor dezen laatste de vlag strijken. Vandaar de oorlog die tusschen hen in 1521 uitbrak, en waaraan slechts een voorloopig einde werd gesteld door de gevangenneming van den Koning in den slag van Pavia. Voor Duitsche en Fransche liederen op den slag van Pavia, zie R. von LILIENCRON, t. a. p., nrs. 870-373, bl. 425 vlg. Erx u. Büume, Deutscher Liederhort, , nrs. 270, 271, 295, 802 en III, bl. 720; Le Roux pe Lanov, Recueil de chants hist. francais, II, nrs. 18—922, bl. 86 vlg.; — Recueil de chansons, poèmes et pièces en vers français relatifs aux Pays-bas, publiés par les soins ‘de la Société des bibliophiles de Belgique, XEL (1878), bl. 85—120, tien stukken. — Ex. Prcor, Chants hust. français du XVIe siècle, in Revue d’ hist. littéraire, Paris, I (1894), nrs. 38—40, bl. 306 vlg.; IL (1895), nrs. 42—44, bl. 36 vls. Melodie. M. pe CasreLeyn, t. a. p. Deze zangwijs heeft niets gemeen met den Duitschen Pavierton, maar is verwant met de tijdens de XVIde eeuw zeer verspreide melodie: ,Den lustelijcken mey is nu inden tijt” (zie hiervoren I, nr. 79, bl. 356). De zangwijze van de Casteleyn’s nr. 7: ,0 slingher minne |/ seer wild van sinne”, is in den grond dezelfde als die van ,Wt vreughden”, enz. De melodieën die in zijn bundel voorkomen onder nr. 10: , Venus eerdsche goddinne”, nr. 14: , Fortune wien maect my vol zorghen”, nr. 15: ,Schoon Vlaender-lant” en nr. 30: ,Verblit u Vlaender-landt”, hebben insgelijks verwantschap met de melodie van: ,Den lustelijcken mey”. Waarschijnlijk schreef de dichter-rederijker deze liedekens op de door hem nu meer dan minder hertoetste wijze van het oude meilied, en dit volgens den door hem- zelf opgegeven regel in De conste van rhetorijeken, uitg. 1575, $ 174: 1566 il Een clause zonder meer moet ghi eerstwaerf dichten, ende als ghi die hebt om dijns zins verlichten, maect den voys daer op terstont metten ganghe, dan maect d’ander clausen met dien zanghe. {l | Terecht mocht de dichter dan ook zeggen: »Leest mijn liedekin boucxkin vele ende langhe of muzijcke en woorden en sullen accorderen niet.” Men moet bekennen, dat in het bovenstaande lied, zoowel als in andere liederen van de Casteleyn — men zie bijv.: , Verblijt u Vlaender-landt” — muziek en woorden tamelijk goed ,accorderen”. Overigens schijnt de Gentsche uitgave van 1574 de oorspronkelijke melodieën van de Casteleyn's liederen weer te geven. Immers leest men daar: ,Den drucker tot den goetwillighen zangher saluyt. Lustighen zangher die ghenouchte schept int zinghen / hier hebdy Casteleyns Liedekins met de voysen oft wysen daer by ghevought / die ick met groote moeyte | cost ende arbeyt / deur langhe ende veel zouckens vercreghen hebbe van zommighe liefhebbers binnen ende buyten Audenaerde / ende daer naer op musijck noten ghestelt, opdat / die de voysen niet en weten / te beter moghen daer aen gheraken.” »Een nieuw liedeken, op de wijse van Pavien”, voor: ,Den geest is gewillich, maer t’vleesch is cranck”, te vinden in Veelderhande Schrifturelijcke leysenen, Antw., z. j, geest. appr, 1587, sign. H r., berust op anderen strophenbouw. Schoon Vlaender-landt, edel Gravinne. (Vrede van Madrid, 1526) Schoon Vlaen- der -landt, e - del Gra-vin -ne, ver-vroeyt u ghy hebtf ver - wor-venpaeys en min -ne, noyt ma -re ver- nu maect buy - ten kee - re, .. ; = Fa s anck zoo dy dus se - re; dijn lof end’ ee - re wast lanck zo Le - © ver - blijdt u rasch met - ten ver - heugh den ; paeys is den oor-spronck van - - le vreugh - den. Schoon Vlaender-landt, edel Gravinne, vervroeyt u nu al buyten keere, ghy hebt verworven paeys en minne, noyt mare vermaect dy dus seere ; dijn lof end’ eere wast lanck zoo breere, verblijdt u rasch metten verheughden ; paeys is den oorspronck van alle vreughden. Den Vlamingh mach nu zeer wel lusten, wat mocht hy meer aen Godt begheeren ? Met paeys zal elck op syn bedd’ rusten, met paeyse zal hem elck gheneeren ; 1568 À paeys zal beweeren des vyandts deeren ; paeys sal ons houwen vul van deughden; paeys is den oorspronck van alle vreughden. 3. Veur niemandt durven wy ons veynsen, niemandt en zal ons nu vercleenen; ti paeys heeft beweert ons achter peynsen, ar paeys heeft ghebluscht ons druckich weenen ; paeys sal verleenen (# meer dan wy meenen; paeys is tvoedtsel van alle ieughden ; ua | paeys is den oorspronck van alle vreughden. ) 4, Almachtich Prince, Godt hier boven, wy dancken u met goe bescheede ; anders en meugh wy niemandt loven, ghy zijt regent int sweerelts weede ; dees Princen beede bewaerdt van leede, niet meer werden wy van d’ontvreughden; paeys is den oorspronck van alle vreughden. 1, 2. Verheugt u nu boven mate. — 1, 6. groeit hoe langer hoe meer aan. — 2, 4. il À gheneeren, ,tolerare vitam” (KiL.), genoegen hebben. — 2, 5. beweeren = afweren. | 3, 1. durven — moeten, behoeven. — 3, 3. achter peynsen, Fr.: arrières pensées, À zorgen. — 4, 4. weede — weide. — 4, 7. &.: ontweughden. Tekst en melodie. Marrnrs ne CasreLzeyn, Diversche liedekins, Ghendt 1574, nr. 15, bl. 86. Lied op den vrede van Madrid den 14 Januari 1526 gesloten tusschen Karel V en Frans IL. Bij dit verdrag liet de laatste zijne aanspraken op Napels, Milaan, Genua, Asti en de opperheerschappij over Vlaanderen en Artois varen, stond Bourgondië af, beloofde Eleonore, de zuster van den Keizer te huwen en leverde tot aan de uitvoering dier bepalingen zijne twee jongste zonen als gizelaars. — Aangeh. door Dr. P. Freperico, Onze historische volksldr., 1894, nr. 55, bl. 64; — Cornezra Cars. van DE Grarr, Middelndl. historieldr., nr. 25, bl. 149, tekst met aant. en opgave van de historische bronnen. De melodie, hierboven met vermindering van de helft der notenwaarde terug- a ner gr ed msrraranns- cr np PTE ; gegeven, werd voorgedragen ,op der zelver wiÿs” als de Casteleyn’s ,Fortuna, wien maeckt my vol zorghen?” (nr. 14), en heeft zoowel als de onmiddellÿk voorgaande : .Wt vreughden werdt hier”, enz., verwantschap met de zangwijs van: ,Den luste- lijcken mei”. Vgl. nog het slot van de bovenstaande wijs, met het slot van de melodie: ,Verblijt u Vlaenderlant”, te vinden hierna. — De hinderlijke scansie in str. I: ,edél Gravinne”, mag in de Casteleyn’s liederen eene uitzondering heeten. 421. (Van die coninghinne van Denemercken, 1526) O radt van avontueren. EERSTE MELODIE. a —_ — O radt van a-von-tue-ren, hoe won-der-lijck draeytu spil-le: den mm Nm NN Re ù CD DE per gg S D me eme lien em: ee = — ee - nen moet on - ge-luc ge - bue-ren, die an - der heeftso wel si-nen 5 lee - ne haer die ee-wi -ge vre-de,—dat sul-di hier na ver-staen. TWEEDE MELODIE (variante). 09 ll | Ah {| (| 4 «1 À Ni | 1 4 | nl) ==9 ghin - ne van De -ne-mer-cke, Y leene haer die ee- wi - ge vre- de, —dat sul - di hier na ver-staen. O radt van avontueren, hoe wonderlijck draeyt u spille; den eenen moet ongeluc gebueren, die ander heeft so wel sinen wille; van die coninghinne van Denemercke, Ysabeele, dat vrouwelijc graen, die clachte die si dede, — God verleene haer die eewige vrede, — dat suldi hier na verstaen. ,0 coninck van Denemercken, mijn man, mijn here reyn, God wil u in duechden stercken ende alle mijn kinderkens cleyn; nu moet ie van u scheyden ende laten u in eeneri soberen staet; God willet hem vergheven die ons dus hebben verdreven, oft daer toe gaf den eersten raet. Mijn broeders zijn verheven ende mijn susters in staten groot; eylaes, wi zijn verdreven ende liggen hier in groote noot; o heeren ende prelaten, diemen hier al met ooghen aensiet, coemt doch alle mijn kinderkens te baten ; dat icse nu moet laten, dat is mi een groot verdriet.” 1571 4, Die Coninc sprac met weenenden ooghen: »0ch edel vrouwe en zijt niet versaecht, hoe salt mijn herte ghedoghen, dat ghi dus deerliÿc claecht; die kinderen sullen wel op gheraken, den Keyser wort haer onderstant, ic hope ic salt so maken, Gods gracie sal met mi waken dat ick sal comen in min lant.” 5. — ,Adieu vrou Janne, lieve moeder, God behoede u voor teghenspoet! ende u, Kaerle, lieve broeder, dat edel keyserlijc bloet ; hadde ic tegen u moghen spreken — mer ic moet sterven die doot — ende claghen u mijnen ghebreken, dat mijn kinderen niet en worden versteken, so en ware mi gheen stervens noot. 6. ,Adieu hertoghe van Oostenricke, Don Fernandus, broeder goet, ende Leonora dier ghelijcke, God behoede u voor teghenspoet! ende Katherijne, suster reyne, die ic noyt en hebbe gesien, adieu myn kinderkens cleine, adieu min vrienden alle ghemeyne, adieu mijn man, coninclijck engyen.” = Dit heeft die coninghinne ghesproken, te Swijnaerde, alst is bekent, daer haer herte is ghebroken, den Coninck daer zijnde present, den XIX. Januario tghewaghen, CCCCC . XXV. beleven ; hi machse wel beclaghen ende in zijn herte draghen, also langhe als hi mach leven. 7, 5—6. tyewaghen — te gewaghen, om te zeggen; voor het zesde vers heeft het Aemst. amor. Ib., in plaats van beleven: besneven. Misschien voor beneven, zooals juffr. C. C. van de Graft gist. — CCCCC.XXV staat voor: M.CCCCC. XX V. Het jaartal 1525 is opgegeven in o. st.; vgl. den onmiddellijk volgenden Franschen tekst, waar het in de slotstrophe heet: 1526, n. st. | man map ire miens Tekst. Ant. 1b., 1544, nr. 195, bl. 189, , van die coninghinne van Denemercken” (1526). — Een Aemst. amoreus 1b., 1589, bl. 132a, beschreven door Dr. J. Bozre, Tijdschr. voor Ndl. taal en letterk., 1891, bl. 175 vlg. ,op de wijse: Hoort, hoe Jesus na Galileen”, zie hierna; — Dr. P. Freperico, Onze historische volksldr., nr. 58, bl. 67, aant.; — CornezrA Cam. van ne Grarr, Widdelndl. kistorieliederen, 1904, nr. 27, bl. 153, volledige tekst, met opgave van de historische bronnen. Isabella, de zuster van Keizer Karel, in 1501 te Brussel geboren, trad in 1514, op haar vüftiende jaar, in den echt met Christiaan II, koning van Denemarken, bijgenaamd den Booze. In 1523 door zijn volk verdreven, vluchtte de koning met Isabella en hunne kinderen naar de Nederlanden in de hoop, dat Karel V hem zijn troon zou doen herwinnen. De koningin, wier gezondheïd door de gebeurtenissen gekrenkt was, ging zich op het einde van 1525 vestigen in het kasteel van den abt van St. Pieters, te Zwijnaarde bij Gent, waar zij den 194en Januari 1526 overleed. In dit zielroerend lied neemt de koningin afscheid van haar man, van hare bloedverwanten en de bij haar sterfbed aanwezige personen. — Zie C. P. SERRURE, Vaderlandseh museum, Gent, I (1855), bl. 270, ,Christiaen, Koning van Denemarken in Belgie”, waar een brief van den Koning te vinden is, gedagteekend van 19 Februari 1525 (o. st.) toegericht aan den hofmeester des Keizers, waarin hij klaagt, dat, niettegenstaande de beloften te Zwijnaarde gedaan, zijne dienaars en die van de ontslapen koningin, ,les filles, officiers, serviteurs et servantes, tant de nous comme de feu la Royne, notre bonne compaigne, que Dieu absolve”, nog geen rouwgewaad bezitten, ,ne sont encore vestu en doeul, dont nous nous esmerveillons, car il nous avait esté dit à Zwynaerde que chascun d’iceulx seroyent rabilliés seloing leur estat . . .? Eene Fransche vertaling van ons lied, medegedeeld door Emize Picor, in de Revue d'histoire littéraire de la France, IL (1895), bl. 48, is te vinden in Recueil de chansons, poèmes et pièces en vers français relatifs aux Pays-Bas, publiés par les soins de la Société des bibliophiles de Belgique, IL (Brux. 1878), bl. 150. Die vertaling voert tot titel: ,Chanson nouvelle de la complainte de la royne de Dine- marche, sur la voix: J’ay veu le temps que je soloie”: Perverse roue d'aventure, comment peulx tu ainsi tourné ? Car l’un traveille oultre mesure, l’autre a du tout sa voulenté, comme par pitoyal record ouir porés tout a present que la royne de Dinemarche fit a son dernier partement. ,0 noble roy de Dinemarche, mon chier mari, mon bon seigneur, Dieu vous vueille donner sa grace et nos enfants paix et honneur! 5] G) 1578 Or me convient de vous partir et vous laisser en sobre estat, en la glore puist parvenir, qui nous à causé tel barat ! Mes deux freres sont eslevés, aussi mes sœurs pareillement. Helas ! nous sommes deprimés et nous fault vivre sobrement. O vous, prelatz et chiers seigneurs, escoutés par compassion ; des enfants soiés adjuteurs que laisse en tribulation.” Le roy respondit larmoyant : »Dame, cesses te lamenter ; comment pourra mon cœur souffrant telles complaintes escouter ? Nos enfants seront de l’empereur assistés, sans doubtance avoir; aussi j'espere sans malheur mon royaulme bien tost revoir.” — ,A Dieu, dame Jeanne, ma mere; Dieu vous soit garant de tout mal! A Dieu, Charle, mon treschier frere. O noble sang imperial, sy jJ'eusse peult a vous parler devant ma mort qui me surprent, pour mes enfans recommander, j'en mourroye plus lyement. A Dieu, dom Fernand, duc d'Autriche, mon bon frere que j'ayme bien; a Dieu, chiere soeur Katherine, qu’onques me veis: ,Dieu vous doint bien! À Dieu, mes chiers enfans petitz, a Dieu, tous les amis que j'ay, a Dieu, noble roy, chier mary; morir me convient sans delay !? Ceste pitoyable complainte a Zwinaerde fut en doleur par la dame quy est fort plainte quant fut a l’extreme langueur, 1574 de Janvier le dix et neuf, l'an vingt et six et quinze cent. Le bon roy grant douleur en eult et fut tout impourveu de sens. Zooals Emile Picot het t. a. p. doet opmerken, is de Fransche tekst eene bijna letterlijke vertaling van den Nederlandschen. Of echter de Fransche stemopgave met de Nederlandsche overeenstemt en beide teksten aldus op dezelfde melodie voorge- dragen werden, is te betwijfelen, te meer daar het Fransche lied uit achtregelige, het Nederlandsche uit negenregelige strophen bestaat. Het ,Radt van avonturen” komt in verschillende andere liederen voor: Antw. lb. nr. 101, bl. 152, 5de (achtregelige) str. van het lied : ,Ick wil mi gaen verhuegen”, zie hiervoren I, nr. 118, bl. 467, en Anto. lb., nr. 139, bl. 207, 24e (negenregelige) str. van het lied: ,Rijck God wie sal ick claghen”, waarvan de eerste str. alleen acht- regelig is; — ‘b., nr. 93, bl. 140, 24e (zevenregelige) str. van het lied: ,Ick arm schaepken aender heyden”, zie hiervoren I, bl. 393, en vgl. nr. 27 (achtregelige str.) van Het ierste musyck boexken van Tielman Susato, Antw. 1551, teksten uitge- geven door J. C. M. van Rremspux, Tüdschr. der Vereenig. voor N.-N. mzgsch., III (1891), bl. 82; — H. J. van Lummez, Nieww geuzen-lb., nr. 75, bl. 173: ,0 radt van avontueren /} wilt ghy schier omme slaen” (Samenspraak tusschen Amsterdam en Enchuysen, 1578) achtregelige str., ,op de wijze: van den ouden Hillebrant”, aanvang: ,Ïck wil te lande rijden”, zie hiervoren I, nr. 5, bl. 37 en 48. In 1506 had te Dordrecht eene groote processie plaats, waarin nevens tooneel- matige voorstellen uit den bibel, in ‘t Legendenboek geput, de Reus en de Reuzin, ‘t Ros Beyaert der Aymons kinderen (zie hiervoren IT, nr. 346, bl. 1252) en ,'t Rad van avonturen” werden verbeeld (Pr. van Duyse, Verhandeling over de Rederijk- kameren. T. XI, Mémoires couronnés de l’Académie de Belgique, 1861, bl. 141, en Ip., De Rederijkkamers in Nederland, I, bl. 164). Nog ten huidigen dage is ,’t Radt van avonturen” in de ommegangen van Dendermonde en Mechelen te zien. Te Dendermonde zit het stevig met ijzer beslagen rad of wiel, van drie meters breedte, schuins op eene spil, op hare beurt vastgemaakt in een zwaar houten blok. Het wiel sleept langs een kant op den grond; door paarden voortgetrokken verkrijgt het eene snel draaiende beweging. Op het rad staan wiemen poppen, die gekleed worden en verbeelden een boer, eene boerin, een soldaat en een procureur. Ki. Wigrsman, Anciens airs et chansons pop. de Termonde, 1868, nr. 8, deelt een liedje mede van ,'t Radt van avonture” met aanvang: ,Die ’t ellendig radt van avontuer aanziet”, doch waarvan tekst en melodie even onverstaanbaar zijn. — J. ver Gouw, De volksvermaken, 1871, bl. 488, sprekende over den jaarlijkschen »0ptogt” van Douai, vermeldt ,het rad van avontuur op een wagen”. Horrmanx v. F., Loverkens, Altniederländische Ldr., Hor. Belg., VIII, bl. 19, op zijn eïigen lied: ,Ïc ghinc mi eens vermeiden”, str. 8: ,0 rad van Aventuren // wat hebbic u ghedaen?” teekent aan: , Aventure” ist die Fortuna bei den Deutschen Dichtern des 13. Jahrh. diu sœlde, das Glück. Die Vorstellung des Glücks auf einem 1575 sich wälzenden Rade ward aus dem classischen Alterthume entlehnt. Sie findet sich bereits in 12. Jahrh.. Lamprecht in Alexander sagt: Fortuna diu ist sû getân, | ir schibe lâzet si umbe gân, | umbe loufet ir rat, | dicke vellet der dà vaste saz. S. Grimm's deutsche Mythologie, S. 505: ,Eine alte Abbildung des Glücksrades, | früher in meinem Besitz (Bibl. Hoffmanni Fallersl., p. 51.) ist jetzt im der kün. | Bibliothek zu Berlin. Vgl. die Abhandlung Wizx. WackernaGeL’'s: Das Glüchksrad und die Kugel des Glücks, in Haupr’s Zeitschrift, VI, 134—161.7 Aan deze monographie ontleende Dr. E. Gürzneer, Reallexicon, 2% uitg, Leïpzig, 1885, bl. 300, het artikel: Glücksrad und Kugel des Glücks, waaruit men leert, dat het rad of de kogel, door de poëzie en de kunst der Oudheid aan de Fortuin als symbolum toegekend, tot de middeleeuwen overging. In middeleeuwsche handschriften | en houtsneden vindt men de om en weer geslingerde stervelingen afgebeeld als | koningen, of als menschen uit de zes levenstijden, of als narren met ezelskoppen. In | | een Hs. van Ulr. v. Hutten, den voorlooper en bevorderaar der Hervorming (1488 —1523), ziet men de Fortuin, onder de gedaante eener geblinddoekte vrouw, een rad rond- draaien waarop vier figuren verbeelden den Paus, den Franschen Haan, den | Venetiaanschen Leeuw en den Rijksadelaar. En hierin bestaat het verschil tusschen LEUR LE de middeleeuwsche opvatting van ,t Rad der fortuin”, en de manier waarop men j { het in de oudheïd begreep. In de oudheïd staat de verpersoonlijkte Fortuin met een | voet op een rollenden bol of wiel: in de middeleeuwen draait het wiel om eene spil en | worden de aan het wiel gekliste of daarop staande verschillende standen rondgeslingerd. | L. Croquer, Eléments d'iconographie chrétienne, Ville, z. j., bl. 288, , La Fortune”, ill il | vermeldt een fragment van muurschildering in de hoofdkerk van Rochester (IX ED | eeuw), en beeldhouwwerken in de hoofdkerk van Amiens (XVde eeuw) en de St.-Stephanuskerk te Beauvais (XVIde eeuw), die het rad der Fortuin symbolisch voorstellen. Over hetzelfde onderwerp zie mede: Mr. X. Bargrer De MonrauLr, | Traité d'iconographie chrétienne, Paris, I (1890), bl. 161—4, en J. Bore, Bilderbogen | | des 16. Jahrhunderts, in Tijdschr. voor Nederl. Taal- en letterk., XIV (1895), bl. 135 | | vlg. ,Der Tod und die vier Lebensalter” en ,Der Lauf der Welt”, waar aangehaald | wordt: K. Wennozr, Glücksrad und Lebensrad (Abhandlungen der Berliner Aka- demie, 1892). | | Aangeh. als wijs: Een dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, nrs. 124-132, uitg. | | D. F. Soneurzeer, bl. 154—163, voor: ,Sijn vriendelijc oogen schinen” ; — ,1ck | wil mijn herte keeren”; — ,Maria, maghet schoone”; — ,Sanck, lof ende alle ñ spelen” ; — ,0 lacy, ic mach wel claghen” ; — ,Als ic beghin te dencken”? ; — .O Heere God leert ons heden”; — ,Mine herte dwingt my om singhen” ; — ,Rijck - | God wien sal ic clagen”. Dit laatste lied (zie hiervoren I, nr. 184, bl. 681) draagt nue | ook tot stemaanduiding: ,oft op die wise alsoot beghint”; — Het Paradis der CES nt D | £ ps opera GS teens nn ré orties cle, mr Ne UE er ge + ra 1576 gheest. vreuchden, Antw. 1617, bl. 8, 51, 71, 111, 113, 209, voor: ,Heere Godbt, leert ons heden” (voornoemd); — ,Laet ons gaen mediteren” ; — ,0 vat vol swaerder sonden” ; — ,Hoort toe ghy kersten sinnen” ; — ,Hoort hoe Christus na Galileen” (als wijs aangegeven door Een Aemsl. am. 1b., t. a. p.); — ,Menschen ghierich van aerde” ; dit laatste ook te vinden in Het prieel der geest. melodie hierna aangeduid ; — Veelderhande liedekens, 1569, bl. 46, voor het lied: ,Alsmen schreeft duyst vif- hondert en daertoe noch viftich jaer” (Lied van de vier martelaren binnen Lier): ,na de wijse, vant liet vanden Coninc van Denemerck. O Rat van avonturen”, her- drukt door PH. WackerNAGeL, Lieder der Niederl. Ref., bl. 126. Zie Dr. F.C. Wreper, De Schriftuurlijke liedekens, 1900, bl. 94 vlg. — J. H. van Lumer, t. a. p., bl. 151, voor: ,Eylaes wy moghen wel claghen” {een claech-liedt van de paepsche soldaten, 1573), ook genoemd, volgens Dr. H. Lowan, Register der geuzeliedjes, nr. 34, wijs van Job”. In Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 109 ro., vindt men voor een lied met vifregelige strophe, de wijsaanduiding : ,van den Coninck van Denemerck off den Lindensmit”. De aanvangsstrophe luidt : Ghy Christen / hoort dit cleyn vermaen | en wilt dit liedt in danck ontfaen / die Schrift doet het ons oorboren | dus wilt dit wel te recht verstaen / den arbeyt is anders verloren. De strophenbouw is gansch verschillend met dien van nr. 125, Anhw. Ib. ; de bovenstaande melodie past hier dus niet. Integendeel gaat die strophe zeer goed op de melodie van het Duitsche lied van den ,Lindenschmid”, dat zeer waarschinlik vroeger ook ten onzent bekend was (zie Dr. Karrr, Het lied in de M. E., bl. 247—8). Deze melodie is te vinden in de Souterl., Antw. 1540, Ps. 45, ,na die wise: Het voer een cnaepken over ryn”; zie hierna: ,God is ons toevlucht inder noot”. Een lied: ,Hoe draeyt het radt van avontueren”, met stemaanduiding: ,0 Kersnacht schoonder dan de daghen” (zie dit laatste hierna) komt nog voor in: Haerlemsche winterbloempies, 1645. De wijs: ,Hoe draait” enz. dient voor ‘t lied : »Och dwaze mensche wilt doch aenmerken” (De doode tot gast genood), te vinden in De nieuwe Overtoomsche markt-schipper, Amst. 1793, bl. 89, en uitg. 1805, bl. 75: »Ach dwaze”, enz.. Deze laatste tekst, met eene thans nog gezongen melodie, werd herdrukt door Dr. G. J. BoEkENOOGEN, in Volkskunde, Gent, XV (1908), bl. 237. Melodie. I. Æen dev. en prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 124, uitg. D. F. SUHEURLEER, bl. 154, ,dit is die wise van O radt van avontueren”, voor het vermelde: »Syn vriendelijc oogen schinen” (zie dit lied onder de geestelijke liederen onzer verzameling). Wij brengen hierboven den tekst van het An#v. lb. op de melodie zonder voor de zekerheïd der lezing te durven instaan, gezien de onduidelijkheiïd van den druk. — II. I. Fruvriers, Æcclesiasticus, Antw. 1565, nr. 20, bl. 48, ,op de wijse: O rat van avontueren”, hierboven weergegeven; — III. Jet prieel der gheest. Il | | 1577 melodie, Brugghe, 1609, bl. 163, zonder wijsaanduiding; in de uitgave van 1620 echter wordt dezelfde melodie, bl. 149, aangeduid: ,0 radt van avonturen” : Men -schen gie - rich van aer - de Die ver - gaert schat en goet/ A gl — DIRE Le Merct dat oudt/jonck/ ghe - jaer - de Al tsa - men ster - ven moet / Elcx sterf-dach die sal com-men/ Leeft soo ghi ster-ven wilt: Wat baet dan t’gelt by som-men Als u naect t'helsch ver - dom-men/ Oo à, De dood en vreest gheen schilt. Dezelfde lezing is te vinden bij Srazpazrr, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 408, voor: ,Vreed’ zy u Marce”, en bl. 962, voor: ,Den heyligh van Assijsen”. De zangwijs van Ps. 130 der Fransche Reformeerden: ,Du fonds de ma pensée”, een tekst die na het hier besproken lied ontstond, is niet zonder overeenkomst met de hier medegedeelde melodie; zie onze verhandeling: De melodie van het Nederl. lied, 1902, bl. 107—8 en 141. Errxer, Bibliographie der Musik-Sammehverke, bl. 500, vermeldt een lied van Crecquillon: ,Jai veu le temps que javoye”, waarvan de aanhef eenige overeenkomst heeft met de wijs van de gemelde Fransche vertaling, en dat voorkomt in Quabriesme livre des chansons à quatre parties, Louvain, P. Phalese, 1555. TL ii at —ÿ — Springht al - le zeer wifs laet ons ver-heu-ghen 422. Springht alle zeer wijfs ende mans. (Geboorte van Philips II, 1527) de - sen dans, tsa - men ; Vra - Men; (se) Springht alle zeer wijfs ende mans, knechtkins en meyskins tsamen ; laet ons verheughen desen dans, twerdt t’onser alder vramen; de mare is hier int Vlaemsch vergier, t’ bescheyt mach elck wel horen; lof hooghst’ Princier van dit bestier, een Prince is ons gheboren! Den Vlamingh is vreese ende ducht gheweerdt met veel calaignen; gheboren was dees edel vrucht nu cortelinghe in Spaignen ; dien Godt bemindt dwaelt niet een twindt, laet ons hem niet verstoren; deur dit bewindt, weest vro ghesindt, een Prince is ons gheboren! s en meys - kins twerdt t’on-ser al - der knecht - kin de ma-reis hier int Vlaemsch ver-gier, ‘tbe-scheyt mach elck wel Danst alle zeer deur dit bedrijf, ons blijft nu paeys en minne; God wil vertroosten ‘’t reyne wäif, ons edel Keyserinne; noyt zulck een pant veur onderstant quam ons van haer te voren. Schoon Vlaender-lant weest nu playsant; een Prince is ons gheboren! 4. Prince, hooghste Godt t’ ons liberael, lof u deur dit ghevaren; wy bidden, ghy desen vassael ons langhe wilt bewaren, en sparen doet veur teghenspoet wy hebben wtverkoren. Lof, hooghste goet, met sin en moet; een Prince is ons gheboren! 1, 6. vergier; Fr, verger — boomgaard, lusthof. — 1, 8. hoogst Princier = de Prins der Prinsen, God. — 2, 2. calaignen = twisten. — 2, 6. niet cen twindt, niet het minst. — 3, 1. bedrijf — gebeurtenis. — 3, 6. t.: onderstrant. — 4, 2. deur dit ghevaren, om deze gebeurtenis. — 4, 3. vassael, moedig, dapper man. Tekst. Marrays pe Casrezeyn, Diversche liedekins, Ghendt, 1574, nr. 19, bl. 43, ,op den voys: ,Ick vrijdde een vroukin”, feestlied bij de geboorte van Philips IT (21 Mei 1527). — Aangeh. door Prof. P. Frenerrco, Onze hist. volksldr., 1894, nr. 60, bl. 69; Cornezra Carm. van pe Grarr, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 29, bl. 163, volledige tekst en aanteekeningen. Mr. J. C. W. Le Jeune, Letterkundig overzigt, enz., 1828, nr. 7, bl. 105, gemoderniseerde tekst. Aangehaald door denzelfden, in De navorscher, IT (1853), Bijblad, bl. CVI, waar de schrijver zijn voornoemd werk tegen de critiek verdedigend, onderzoekt wat men door volkslied moet verstaan, herinnert aan hetgeen door hem bl. 83 van ditzelfde werk wordt gezegd: ,verandert de smaak des volks en de geest des tijds, dan vlugt het lied van de lippen”, en er bijvoegt: , Was b.v. de rondedans op de geboorte van Philips Il, van Mathis de Castelein, geen volkslied? hoe jammerlijk ook, in volgenden tijd, die toegejuichte den volkszin logenstrafte en wreedaardig miskende”. Melodie. M. 2e C. t. a. p., nr. 9, bl. 21; zie hiervoren: I, nr. 108, bl. 436: ,Ick vrydd’ een vraukin alsoo fijn”, en Il, bl. 982: ,Tsavents sprack hy tot der maecht”. 423. Eyn nye ledt wy heven an. (Landsknechten-lied, 1531) — LE Eyn ny-e ledt wy he-ven an, dat best dat wy ge -le-ret han, eyn ni-ës ledt to sin - - - nam eyn hu- penlandsknechtan, den gra-ven wold he dwin - - gen. 1. Eyn nye ledt wy heven an, dat best dat wy geleret han, eyn niës ledt to singen; juncker Baltzer nam eyn hupen landsknecht an, den graven wold he dwingen. [et Wy toegen dem graven yn sin landt, dar hebben wy gerovet und dapper gebrant, vor dem graven was uns nicht leide, he doerfft unser nicht vorbeiden. 3. Des wart de koeninck van Dennemarck gewar, he mackde den fréde, dat ys war, al twischen den beiden landsheren. He sprack: ,gy framen lantdsknecht gudt, wilt gy my eyn eedt toswëren ?” Qt til 1581 De hoevetlud gingen bald tho radt, se mackden eynen anslach, kort und drad, her koening, vël gnedigster here, spit trotz wol wilt uns wëren. Wy buerden eynen guelden op de handt, yn Holland maeckden wy uns wol bekant, mit pipen und mit trummen, de Hollanders moesten da dantzen eynen dantz, se heddent wol bëter genamen. De Hollanders weren yn groter nodt, se maeckden eyne klacht an den keyser groth: ,herr keyser, vëél gnëdigste here, de koeninck van Dennemarck licht uns ym landt, wy koennen uns nicht gewëren.” De keyser antwerd und sprack, »8y Hollanders, wëset darto vordacht, und helpt minen swager to lande, das Ricks radt hefft ën dar uth gebracht, des schal he liden grote schande.” De Hollanders hebben ër beste gedaen, to Mëdenblick synt wy to schëpe gan, yn Norwëgen angekamen, und hedd uns Godts wëder und wind gedan, tho Kopenhagen weeren wy gekamen. Jégen Godts wëder und windt koennen wy nicht don, Norwëgen hebben wy yngenamen, yn de Wieck synt wy gekamen, Katzborch, dat vellen wy dapper an, mit stormender handt gewunnen. Al wat dar was, dat bleff dar dodt, de lantzknecht weren yn groter nodt, grote kranckheyt hadden ze vorwunnen de hagel und sne, de ded uns we, darto de bitter hunger. Up eynen soendach dat geschach, dat men de landtzknechte trecken sach, vor Nicloes up dem ise, der quemen de Sweden mit gantzer macht, se meinden de lantzknechte te vordriven. ! | | Des andren dages dat geschach, dat men de Sweden trecken sach, wol gëgen de framen landtsknechte, wy meynden se scholden uns levern eyne slacht, se doerfften unser nicht vorbeiden. 13. Die uns dit nie ledtlin sanck, Meïinrt van Hamme is he genant, he hefft gar wol gesungen, he drinekt vel lever den rynschen kolden win, alst water uth der brunnen. Tekst. Dr. J. van VLomen, Nederl. geschiedzangen, I, bl. 202, overgenomen uit Gospege’s Conine Ermentrikes Dot, Hannover 1851, blz. 8, naar een los blad van 1531. Zie mede Von Larrencron, Hist. Volksidr., no. 485; — Erk u. Büae, LI, no. 248, blz. 40; — Dr. P. Freperico, Once hist. volksldr., no. 65, blz. 72. — De eerste twee strophen van dit lied in Gelderschen tongval, waarvan de tweede en de vierde onvolledig zijn, hebben betrekking op Jonkheer Balthasar von Esens, een Friesch vrijbuiter-opperhoofd voor 1531 gevangen genomen. In de volgende strophen, gedicht, zooals uit de slotstrophe blijkt, door Meinaert van Ham, die onder Karel V diende, wordt bezongen de laatste ongelukkige poging van Christian I, den verdreven koning van Denemarken, om zich in het bezit zijner Staten te herstellen. Christian zag zich den 51 Juli 1532 genoodzaakt zich over te geven en bracht de overige zeventien jaren van zin leven in gevangen- schap door. Meinaert van Ham, Maarten van Rossum'’s luitenant, en zijn mislukte aanslag tegen Heinsberg (1543) worden herdacht in Anéw. lb. 1544, nr. 186, bl. 284, een nyeu liedeken”, met aanvang: ,Ghi chrislieden alle te samen”, 8 str. en nr. 182, bl. 278, zelfden tekst, zonder de aanvangsstrophe. Over dit lied en de wijsaanduidingen waartoe het aanleiding gaf zie CorNezra ÜATH. VAN DE GRAET, Middelndl. historieldr., 1904, no. 43, bl. 212 vlge. Melodie. Naar het voorbeeld van Erk en Bühme brengen wij op den tekst de melodie van Ps. 46 Souterl., 1540, die gelijken strophenbouw heeft en tot opschrift voert: ,Een nieu liet wij heffen aan.” — J. Fruyriers, Ecclesiasticus, 1565, nr. 83, bL 158, zelfde melodie, ,wijsaanduiding: Een nieuwe liet”, enz., voor: ,Ick heb noch veel meer te spreken”. 424, Wie was die ghene die die looverkens brac. jar PIN (Van den storm van Munster, 1534) es et a — Wie was die ghe - ne die die loo - ver-kens brac en-de diese in-der cruyce al van-den he-mel an, wi vro -melants-knech - - ten al-le. 1. Wie was die ghene die die looverkens brac, C9 ende diese inder narren cappen stack ? Het wil hem openbaren. Wi riepen dat cruyce al vanden hemel an, wi vrome lantsknechten alle. Het was op eenen maendach, datmen den storm voor Munster sach ontrent den seven uren; daer bleef so menich lantsknecht doot, te Munster onder die mueren. Die storm die duerde een corte tit tot dat die metten waren bereyt ; die metten waren ghesonghen; doen schoten wi daer drie bussen los, alarm so sloeghen die trommelen. 1 zooals men thans nog zest: ,wie is degeen die dat pluimken d. ïi. die zoo vermetel is, die dat durft aangaan? Uit die regelen verneemt men de klacht van de ,vrome lantsknechten” tegen hunne aanvoerders, die hen ter slacht- bank hebben geleid. — 1, 3. — wi zullen het gaan zien. — 6, 2. gevuert = gevoerd. — 8, 1. t.: busschicter. — , 1—2. — Wie was degene die lauweren plukte en ze 1584 Wi vielen Munster dapperlijck an, wi leden schade so menighen man, men sach daer menich bloet verghieten, men sach daer menigen vromen lantsknecht, het bloet liep over haer voeten. Die lantsknechten waren in grooter noot, daer bleeffer wel drie duysent doot in onderhalver uren; was dat niet een groote schare van volc? noch en sal geen lantsknecht trueren. Wi weecken in een wilde velt, in die $8canssen hebben wi gevuert ons gelt, eenen raet souden si ons gheven ; wi riepen Maria Gods moeder aen: »beschermt ons lijf ende leven !? Knipperdollinc tot sinen knechten sprack : ,&hi borghers coemt hier op die wacht, laet ons den hoop aenschouwen ; al waren si noch drie duysent sterc, den prijs willen wi behouden !? Een busseschieter, die daer was, hi schoot drie cortouwen al op dat pas, veel snelder dan een duyve: -wistent mijn vader ende moeder thuys, si souden mi helpen trueren.” Die dit liedeken eerstmael sanck, een vroom lantsknecht is hi ghenaemt; hi hevet seer wel ghesonghen ; hi heeft te Munster aen dans gheweest, den rey is hi ontspronghen. op zijn zotskap stak ; op zijn hoedje steekt”, 9, 5. den rey — den dans, den doodendans. 1585 Tekst. Antw. lb, 1544, nr. 168, bl. 253, ,vanden storm van Munster”: — Uucaxn, Volksldr., nr. 200; — Dr. J. van Vortex, Nederl. geschiedz., TI, b1. 205 ; — KR. von LicrencroN, Die historischen Volksidr. der Deutschen, IV (1869), nr. 456, bl. 114. Munster was in handen gevallen van Bernard Knipperdolling, aanvoerder der Wederdoopers, die er met zijne aanhangers, waaronder Jan Matthijsen, de bakker uit Haarlem, Jan Beukelsz., de kleermaker uit Leiden, en Gerrit Kippenbroek uit Amsterdam enz. het koninkrijk van Sion stichtte, waarin veelwijverij en gemeenschap van goederen werden ingevoerd, terwil het gezag op bloedige wijze werd gehandhaafd. Een cerste beleg van de stad door het leger onder het bevel van den bisschop van Munster, Frans graaf von Waldeck, mislukte. Na de verovering van de stad door den bisschop, ondersteund door eenige Protestantsche Vorsten (24 Juni 1535), werd Knipperdolling terechtgesteld. Reeds den Vrijdag voor Pinksteren, 22 Meïi van hetzelfde jaar, zegt von Liliencron, t. a. p., liet de bisschop de stad beschieten; de storm zou aanvangen den Dinsdag in den vroegen morgen. Doch reeds den Maandag avond wierp eene Geldersche ordelooze schaar zich op de stad; te laat snelde het overige leger toe. Met zwaar verlies werden de aanvallers van de muren afgeslagen. Dr. P. Frenerico, Onze historische volksldr., 1894, nr. 67, bl. 73, doet opmerken, dat, terwijl Dr. van Vloten het lied in verband brengt met de inneming van Munster, von Liliencron terecht de eerste bestorming van die stad als onderwerp van ditzelfde lied opgeeft. Bôxme, Altd. Lb., nr. 201, bl. 284—6, en Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, IT, nr. 280, bl. 88, brengen den aanvang van ons lied in verband met den aanvang van een lied ,auf die Einnahme Maiïlands (1521), tegen de Fransche Lelie gericht: Godt weet wol wer uns de Lilien brickt und wer sik na dem adel richt, so gar mit rykem schalle! To Meïland aver der werdigen stat dar sach men de lanzknecht alle. E. u. B., t. a. p., deelen ook den tekst van het Antw. Ib. mede, benevens eene vertaling van de eerste strophe in het Duitsch. Melodie. Zie hiervoren, nr. 275, bl. 988: ,Ic rede eenmael in een bossche dal”, naar aanleiding van den eersten versregel der tweede strophe: ,Te Bruynswick staet een hooge huys”, gebracht op de melodie van Ps. 83 Souterl., 1540 : ,Te Munster staet een steynen huys”, zangwijs die ook wel voor het lied op den Storm van Munster zal gediend hebben. E. u. B., t. a. p., noemen deze zangwijs identiek met den , Wisbeckenton” of ,Schweizerton”, die gebruikt werd voor het lied: ,Es geht ein frischer Sommer daher”, en die zÿ, t. a. p., nr. 269, bl. 67, in driedubbele lezmg mededeelen. Met hen, bl. 69, zijn wi van meening dat de oudste lezing, Ps. 10 der Souterl.: ,nae die 100 { | | (LE LH | [A 411 || A1! | A 1 { ten mat me ne 2 - me nie ere -Trrmnet pen 4 À É | 1586 wise : Ick‘hoorde die spiessen (lansen) craken” [seer], wat den toonaard betreft, juist genoteerd is. Doch of zij geheel de bovenstaande melodie teruggeeft, is wel te betwijfelen; de aanvang is in beïide zangwijzen dezelfde, maar het vervolg, zoowel als de cadensen, verschillen. Ter gemakkelijker vergelijking laten we de melodie van Ps. 10 volgen, eene quint hooger getransponeerd, met den tekst der Souterl.: —— a — ie In God is al mijn toe-ver- LEE es EE nZ) js - aer om wilt ghi my ter-ghen? En seg-ghen mijn sie -le met woor-den quaet Ÿ Wilt vlie-chen tot die De wijs ,van Munster” wordt aangehaald voor de liederen : » Doe den Spaenschen Senacherib hoort”, (Beleg van Alckmaer, 1573) en ,Wie wil hooren een nieu liet” (Slag bij Moock, 1574); zie H. J. van Lumuez, Nieuw Geuzenlied-boek, bl. 147 en 206, terwil de wijs ,van Munster / oft van Haerlinghen”, wordt voorgeschreven in Een nieu Geusen-lb., 1581, bl. 30 v°, voor: ,Hollant / Zeelant / ghy edel prieel”. 425. Verblijdt u, Vlaenderlant, schoon blomme. (Van den vrede van ,Aeyghersmoorte”, 1538) A ra) N 3 : ; DES EED VE nn NN Se | cf Ne De Nr [ny pp | ] Ver-blijdt u, Vlaen- der - lant, schoon blom - me, mach-tich pri- den paeys is nu be -kendt al om - me, dinct vry dat eel op de - sen tit; ghy ge-luc-kich zit; de mees-te twee der wee-relt wijt heb-ben van _—_ Ç 3 ———+ ET / a = zelfs den paeys ghe - zwo - ren:dies zy den Hee -re Pte - be - ne- re _— rs — ES RE e dit, dat hy ons heeftdus wt-ver-co-ren; Mars is ghe-stremt en tsvi-andts ——— Le D PE — RE et — = ra — Fe # = te - ren, druc is ghe-weert wt ons for -eest. Lof —— = = NN 4 — ne —— te 8 —— : ‘ = Va-de-re, lof So-ne, lof he-lich Gheest. 1. Verblidt u, Vlaender-lant, schoon blomme, machtich prieel op desen tit; den paeys is nu bekendt al omme, dinct vry dat ghy geluckich zÿt; b88 de meeste twee der weerelt wit hebben van zelfs den paeys ghezworen: dies zy den Heere ghebenedijt, dat hy ons heeft dus wtvercoren; Mars is ghestremt en tsviandts toren, druc is gheweert wt ons foreest. Lof Vadere, lof Sone, lof helich Gheest! Ons is ontdaen der vreuchden poorte, de Lelie aen den Arend sant, ons Keyser track naer Aeyghersmoorte, daer hy den Vrancxken Coninck vant; sy confirmeerden daer d’ bestant ende eeuwich paeys voor ons bequame: elk ander gaefzy sulcken pant, dats d’land sal hebben groote vrame. Wy zijn bevrijdt voor druck en blame, men wert ghetrocken noch gheteest. Lof Vadere, lof Sone, lof helich Gheest! Janus den tempel is ghesloten, dien Tullus voortijds heeft ontdaen; met heunich wordt al d’land deurgoten, op doornen sullen druyven staen: de schueren werden vul van ‘tgraen, tsuyvel sal al omme overvloeyen, de weerelt sal vul vreuchden baen, elck boom die zal nu twee werf bloeyen, wies onslien faelt, sal dobbel groeyen, voor faute en zy niemant bevreest. Lof Vadere, lof Sone, lof helich Gheest! Nu sullen rusten voor alle andre, by dat ghetuychd’ Ozeas fier, den Arend en den Salamandre, prophetie is volcommen hier; den Arend vlieghd als thoochste dier, gheen onrecht hoordtmen hem te biene; den Salamandre woend int vier; dus zijn zy alle bee t’ ontsiene: haer felheyt staet ons niet te vliene, ons is ghebluscht alsulck tempeest. Lof Vadere, lof Sone, lof helich Gheest! 1589 5. Prince, hoechste God, wy zijn wel taeyse, u danck’ wy als hier af regent; Wy zijn versien met goeden paeyse, maeckt dien gheduerich zonder ent; ghy hebt ghebluscht al ons torment, lof zy u eeuwich tallen stonden, lof dy, als Vader excellent, lof zy dy, altoos niet om gronden, lof wese dy, van allen monden, lof, die ons bystaet minst en meest. Lof Vadere, lof Sone, lof helich Gheest! 1, 5. Karel V en Frans I. — 1, 9, t.: ghestrent. — 2, 7. 7ïj gaven elkander de verzekering, dat het land zal hebben vrede. — 3, 1. De tempel door Romulus ter eere van Janus gesticht, die gedurende den oorlog open bleef en alleen bij den vrede werd gesloten. — 3, 2. Tempel dien Tullus Hostilius, de derde koning van Rome, heeft ontsloten. — Voor heel de 3de str. cf. Numeri XIII — 4, 2. De profeet Hosea, die echter niets van dien aard profeteert. — 4, 8. De arend verbeeldt moed, de salamander kracht. De salamander heeft een zeer taai leven ; immers werd hÿ, volgens vroeger volksgeloof, in het vuur geboren en wederstond er aan. Het wapen van Frans I voerde een salamander te midden der vlammen met de kenspreuk : , Nutrisco et extinguo”, ik voed en doof uit. — 5, 1. éaeyse, Fr. à l’aise = tevreden, voldaan. Tekst en melodie. Marrays pe Casrezeyn, Diversche liedekins, Gent 1574, nr. 930, bl. 75; juichlied bij ’* sluiten van den vrede met Frankrijk tusschen Karel V en Frans I, te Aeyghersmoorte” (Aïgues-Mortes, 1538). — Aangeh. door Dr. P. Frenerico, Onze hist. ldr., 1894, nr. 69, bl. 74. — CornezrA CATH. vAN DE GRAFT, Middelndl. historieldr., 1904, nr. 35, bl. 183, volledige tekst met aant. en aanduiding der historische bronnen. Vgl. de melodie met de zangwis: ,Wt vreughden werdt hier een liedt ghesonghen”, nr. 419, bl. 1563 hiervoren. | { | Î 426. Rijst wt den slape, die sijt beswaert. (Vrede van Cateau-Cambresis, 1559) Rijst wt den sla - pe, die sijt be-swaert, ver- blijt u Mars ïis ver-jaegt met si-ne stan-daert, ver-stroyt u | | ot RE de - sen gul- den tit. strit, twist, haet en nijt. Lof God, int hooch-ste ghe-be -ne-dijt, tot el-ken A ÉTÉ L =) jalons = | TS eee ‘ Es 5 RE | e kee -re, den peys play-sant is nu int lant, loeft God den Hee - - re. | - | Rijst wt den slape, die sijt beswaert, verblijt u in desen gulden tit. Mars is verjaegt met sine standaert, verstroyt u nu strijt, twist, haet en nijt. Lof God, int hoochste ghebenedit, tot elken keere ; den peys playsant is nu int lant, loeft God den Heere. mir pm POS Ghy Heeren en Wet der Stadt eerbaer, alle cooplieden en schutters me, wilt triumpheren en vieren claer, voor twist ist nu al peys en vre; wilt locht op springhen en rueren u le, gheeft God de eere; den peys playsant is nu int lant, loeft (rod den Heere. LÉ un 1591 3. Alle ambachten en consten jent en die met sorghen sit bevaen, al heeft ons benauden tijt gheschent, ick hope het wordt seer haest ghedaen; wilt vroolyck sijn en druck afstaen, alsoo ick leere ; den peys playsant is nu int lant, loeft God den Heere. 4, Ghy gulden der rhetorijcken soet, met blyden schijn wilt vrolijck sin, druck van u doet, maect eenen moet, doer Gods ghenade twordt noch al sin; wilt fray hoveren en drincken den win, vrij van verseere; den peys playsant is nu int lant, loeft God den Heere. 5. Wilt danckelijk nemen alsoot betaemt, ghy Edel Heeren, ons slecht voorstel van Tviolierken wt jonsten versaemt, die tuwen dienst niet en syn rebel; verjaecht is nu snel doorloghe fel, dies vruecht vermeere ; den peys playsant is nu int lant, loeft God den Heere. 2, 5. uwe leden. Tekst en melodie. Los blad, z. n. v. dr., met het jaartal 1559 en het opschrift: ,Wt ionsten versaemt”, zinspreuk van de Antwerpsche Kamer De violieren. — Tekst en melodie werden mij medegedeeld door den heer A. van Werveke, archivaris-adjunct bij het stedelijk archief te Gent, die beide te Ieperen, op eene tentoonstelling, naar het oorspronkelijk stuk had gecopiterd. Het lied slaat op den vrede van Cateau-Cambresis (of Chateau-Cambresis), eene kleine stad in het Fransche Département du Nord, waar op 2 en 3 April 1559 tusschen Frankrik, Engeland en Spanje de overeenkomst gesloten werd, waarbij elk dier rijken afstand deed van de veroverde gewesten (zie Jonx Lorarop More, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. Bakhuizen van den Brink, 242 dr., ?s Grav. 1860, I, bl. 101). — Een rondeel op hetzelfde onderwerp, met aanvang: , Deur peys en vré”, uit H. I. vanner Noov's Bosken (sic) inhoudende verscheyden poëtixe wercken ; herdrukt door Dr. J. van Viorex, Nederl. geschiedzangen, 1852, I, bl. 261, wordt aangeh. door Dr. P. Freperico, Onze historische volksidr., 1894, nr. 104, bl. 99: 14 al, een-drach-tich voor een leus, als FE 427. Ick hope, dat den tijt noch comen sal. (1566) a Bree ro - de met blij - de ghe- Geus! 1 - ve le Ick hope, dat den tijt noch comen sal, datmen sal roepen over al, eendrachtich voor een leus, als Breerode met blijde gheschal: Vive, vive le Geus! Die edele Heere van Breeroe soet, metten Graef van Nassou, dat edel bloet seer ingenieus, den Grave van Culenburch metter spoet : Vive, vive le Geus! Dese hebben ons verlost vanden Cardinael en van de Kettermeesters int generael, vanden Bisschop seer pompeus ; dus roepen wy met blyschap altemael : Vive, vive le Geus! 10. 1593 Sy hadden ons ghepast te brenghen inden noot, als slachtschaepkens, diemen doot met tyrannije beus: dus roepen wy, want Godt verdroot : Vive, vive le Geus! Sy hadden na ons bloedt ghevast, ons goet te nemen hadden sy ghepast, want sy maken ons fameus voor den Coninck; maer roept ontlast : Vive, vive le Geus! Hertoch Eerick heeft hem sterck gheset teghen die waerheyt reyn en net met lancen ende speer; hierom gheeft God, diet heeft belet, lof, glory, pris, end eer! Die Prins van Orangien triumphant, met andere Baroenen hier int lant, | sy waren damboreus ; | Godt maeckte haer synen wille bekant: À Vive, vive le Geus! De Deken van Ronsen om Gods woort bloot, hij heeft ghebracht menich Christen ter doot à met moede preus ; daerom roepen wy cleyn en groot: Vive, vive le Geus! || De Marcgraef van Antwerpen is een wreet tyrant, | hij heeft de Christenen verdroncken en verbrant met nijde dangereus ; dus roepen wy, tot zijnder schandt: Vive, vive le Geus! | Bisschoppen en Prelaten achtmen nu niet meer, noch den Paus met syne valsche leer, , | want sy zijn venineus; al | dus roepen wy teghen haer eer: ee | Vive, vive le Geus! À + il an me nn 1594 11. Verblijt u allegader met groot iolïjt, die den Cardinalen draghen de trouw te split, als sy vraghen na de leus; dus segt altijt en weest verblit: Vive, vive le Geus! Danckt Godt, den Prins van Hemelrijck, ghy, die de waerheyt soeckt ghelick, hoe langher hoe meer: betert u, gheeft Godt autentijck lof, glory, pris end eer! 3, 1. Granvelle, die, na herhaalden aandrang van Oranje, Egmont en Hoorn, op geheimen last des konings, in Maart 1564 vertrokken was (Dr. v. VI). — 6, 1. Hertog Erik van Brunswïk, die van Lutheraan Roomsch was geworden (Dr. v. VI). — 7, 3. damboreus = eergierig, ijverig (H. J. v. L.). — 8, 1. De kettermeester Pieter Titelman (Dr. v. VI). — 9, 1. Jan van Immerzeel, sedert 24 Dec. 1554 markgraaf van Rijen en schout van Antwerpen (Dr. v. V1). Tekst. Zen nieu Geusen 1b., 1581, bl. 5ro, ,Hier beginnen de Liedekens van Paepken wt/ ende gaet op de wijse / Broeders en susters en | etc.”, tekst hierboven weergegeven; — WackerNaGez, Lieder der niederl. Reform., 1867, nr. 86, bl. 164, naar de uitg. van 1588, zelfde wijsaanduiding; — Dr. van VLoTen, Nederl. geschiedz., I, bl. 271: — H. J. van Lummer, Nieww Geuzenlied-boek, nr. 10, bl. 15, waar men leest: ,Dit vers is hoogstwaarschïinlijk gemaakt naar aanleiding van het gezegde van Barlaimont tot de Landvoogdes: Vrees niet, het zijn maar Geuzen! d.1.: bedelaars. Hij zeide dit in de fransche taal, vandaar dat deze spotnaam ook altijd door de gereformeerden in die taal gebruikt is en zij zelfs penningen droegen, die het aandenken aan dien eeretitel moesten levendig houden (5 April 1566). — Poxrus Paven, IT, MS., aangehaald door Joux Lornrop Morzey, De oplomst van de Nederlandsche Republiek (vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN DEN Br), 24e druk, ’s-Grav. 1860, II, bl. 81, aant. 3, verhaalt: ,Le Sr. de Berlaymont — prononça par grande colère les parolles mémorables qui firent changer de nom aux gentilshommes confédérez. Et comment, Madame, Votre Alteze at elle crainte de ces gueux? — Par le Dieu vivant, qui croirait mon conseil leur Requeste seroit appostillée à belles bastonnades, et les ferions descendre les degrés de la cour plus vistement, qu'ils les ont montés”. Marcus van VAERNEwIIOK, Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelijk in Ghendt, 1566—1568 (uitg. Fer. VAN DER HAEGHEN, Maatsch. der Vlaamsche bibliophilen, 4% reeks, Gent, 1872, I, 66 vlg.), ter plaatse waar hï leert, ,hoe tvolck hem zeer becommerde met psalmen te sijnghen”, zegt 0. a., bl. 68: ,z00 werden ooc up de maerct van jongheluers (goochelaars) liedekins ghezonghen die menich zeer onstichtende waren, ende al meest in spotte vande ghesstelicke persoonen, ende was 1595 van sommighe liedekins altits dlaeste (’t refrein): Vijve le ques, als oft de gues nu de overhandt ghehadt hadden”. Op eene andere plaats van zijn dagboek (II, bl. 291), schrift van Vaernewijck: ,Ontrent dees tijt wart zeer smeltende, als de snee voor theet zonneschijn, den name vande ghues, zoo dat men met haer wel alven (spotten) ende ghecken mochte .... Nu en zout ons niet qualic dijncken voughende, dat wi hier ooc een refereïjn stelden, dat hemlien ooc beghect .... Aldus hebbic ditte metter aest ghedicht : »Eylacen ! hier voortijts was ic zeer prues ; ic vijve le ghues, alomme te beene. Men zanck van mij liedekins puer amoreus ; vele hadden mij in den mont, zeer pompues:” enz. térwijl de schrijver sluit met deze woorden : »Die voortijts ghues waren werden nu papiste. Dit doet mij nu scrijven met bloedighe pennen : O ghues, vijve le ghues, licht in de kiste! In noode zoo leert men de vrienden best kennen.” Melodie. De wijs: , Broeders en susters, en vreest doch niet”, is de aanvangsregel van een lied met zelfden strophenbouw, voorkomende o. a. in de Veelderhande liedekens, 1569, bl. 39, herdrukt door WAaokerNAGEz, t. a. p., nr. 53, bl. 125 (zie mede Dr. F. C. Wiener, De Schriftuurlyke liedekens, ’s-Grav. 1900, Regist., nr. 96), lied dat werd gezongen ,nae de wijse: Ick heb ghedragen wel seven jaer”. Zie hiervoren IT, nr. 266, bl. 956. Dezelfde melodie diende voor een schimplied op de Pardonisten : , Waer blijft ghy nu, ghy boos geslacht” (1567), ,na de voyse van Vive le Geus”, tekst te vinden bi Dr. J. van VLroten, Nederl. geschiedzangen, I, bl. 336, en H. J. van Luuuez, Nieuw geuzen-lb., hl. 101. 428. Waerom zijt ghy soo langhen tijdt. (De Beeldenstorm, 1566) ns hs ui Jim a == a —— — Waer-om zijt ghy soo lan -ghen tijdt van ons ab-sent, och lie - ven nf 7 joe | en me o—_—,;l |. Heer, en dat u schaep-kenson -be-vrijdt u hee-te gram-schap vue -len seer ? Waerom zit ghy soo langhen tijdt van ons absent, och lieven Heer, en dab u schaepkens onbevrijdt u heete gramschap vuelen seer ? Denckt op u Catholijcke kerk, door u ghesticht en ghefondeert, u vry verlost en eyghen werck, daer ghy soo lang in zijt ghe-eert. Ghedenckt toch op u oudt gheslacht, u eyghen erfdeel en u schadbt, denckt op u Sion seer gheacht, daer ghy u wooning hebt ghehadt. Heft op u voet, en metter daet, vertreet u vianden tot niet, door wie ghecomen is het quaet, dat u ghewijdt plaets is gheschiet. U teghen-strijders met gheschal, in t midden van u kerck seer coen, haer vlagghen stellen over al, te toonen wat sy dorven doen. (ee) 10. 11. 12. 14. Men sach eertijts tot kercken bouw men steen en houdtwerck heeft ghesneden, soo excellent als wesen souw, ter eeren Godts met ghoede reden. Maer nu een deel veracht onvromen, door boosheyt sijnde heel onstelt, sijn in u tempels hier ghecomen, om daer te toonen hun ghewelt. Daermen ‘soo groot devotie sach, en Godt soo loflijck was ghe-eert, daer hij ghedient was nacht en dach, daer sachmen menschen heel verkeert, Met hamers, bylen en gheweer, als vanden boosen gheest bezeeten, het schoon ciraet, met groot on-eer, hoe sy dat al in stucken smeeten. De plaetsen tot Grodts dienst ghewijdt, die hebben sy in brandt ghesteken, »Wy willen”, seyden sy wt spijt, ,dit altemael in stucken breken.” Sy seyden in hunne boosen moet: »laet ons gheheel gaen destrueren, en rooven al het kercken goet, wy sullent noemen reformeren.” Dit hebben sy alsoo ghedaen, soo met af breecken s00o met branden, daer erghens sy gheraeckten aen, de templen Godts in dese landen. En tot noch toe is geen ghewach, noch profesy noch geen propheet die vanden tijdt dit dueren mach, can onsen hope doen eenich weet. Maer salt o Heer noch langher sin, dat u u vyant sal ont-eeren? Is ooc oneynd-lijck den termin, dat sy u blijven blasphemeren ? | } ( À } À 1598 Waerom en toont ghy niet u cracht, te consumeeren heel te niet elck een die uwen eer veracht, want alles is in u ghebiet. Och houdt u handt niet langher stil, te straffen dese geus-ghesellen, ghy hebt de macht, hebt oock de wil, het sijn vyanden en rebellen. Ghy sijt ons Coninck en ons Heer ; ghy doet de deught dat wordt ghedaen, laet kercken-schenders nimmermeer, onghecastijdt dus hennen gaen. 17, 2. Gij doet het goede dat gebeurt. Tekst en melodie. Nr. 77, bl. 25—928, van de Nieuwe tijdinghen, Tunius 1622, ,ghedruct In een Aentworpingsche (Antwerpsche) straet daer de menschen in gaen / en de Sonne stil staet. Met approbatie”, bij Abraham Verhoeven, Lombaerd- straet, in de gulde zon.” Zie over de gazet, uitgegeven door Verhoeven, het artikel van Ta, J. Arnozp in Bibliotheca belgica, Gent, aflev. 129-130, alsmede eene bijdrage van Emn. ne Bou, in Tjdschr. voor boek- en bibliotheekwezen, Antw., I (1903), bl. 27 vle. De tekst hierboven weergegeven naar het exemplaar der K. Brusselsche Biblioth., dat insgelijks de melodie bevat, is eene navolging van Ps. 74: ,0 God! waarom verstoot Gij in eeuwigheïid ?” — De initialen onder de laatste strophe, beteekenen : » Vidit Cornelius de Witte, Canonicus Antverpiensis et Archidiaconus”. — WiLLems, Oude VI. ldr., 1848, nr. 31, bL. 68, ,De Beeldenstorm (a° 1566, etc.)”, elf strophen, met weglating der str. 5, 6, 7, 19, 13, 15 hierboven, met menigvuldige veranderin- gen en zonder de melodie, naar ,een los blad der XVId eeuw, ook herdrukt achter een satyriek opstel van het jaer 1622” (het aangeduide nr. van de Nieuwe tijdinghen) ; — Dr. J. van VLiomen, Nederl. geschiedzangen, TX, bl. 286, naar Willems. Zie Jon Lorurop Morzey, De opkomst van de Nederl. Republiek vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BakauIZEx van DEN Brink, ‘’s-Grav. 1860, II, bl. 116 vlg.: ,De kerkelijke bouwkunst in de Nederlanden. — De beeldstormers”, enz. (1566). Wij laten de oorspronkelijke notatie volgen : Waer-om zijt ghy enz. 429. Slaet op den trommele. (0. 1566) EERSTE MELODIE. D ee Sem DE Slaet op den trom-me -le van dir -re- de dei - ne, db op den dei -ne, Vi-ve le Gate, is nude loes. TWEEDE MELODIE. Slaet | op den trom-me - le van dir -re- dom-dei - ne, dre op den dei -ne, Vi-ve le Geus, is nude loes. 1. Slaet op den trommele van dirredomdeine, slaet op den trommele van dirredomdoes, slaet op den trommele van dirredomdeine, Vive le Geus is nu de loes. C9 6. 10. u vleyschen arm, die u huys boude, princelick met u gheest haer doch regeert; princelick drijvense u eer, aldus bemintse, princelick 1600 De Spaensche pocken, licht als sneeuw vlocken, de Spaensche pocken, loos ende boos, de Spaensche pocken, onder sPaus rocken, de Spaensche pocken groeyen altoos. D de Spaensche Inquisitie, als draecx bloet fel, Spaensche Inquisitie, voor Godt malitie, © de Spaensche Inquisitie ghevoelt punitie, de Spaensche Inquisitie ontvalt haer spel. Vive le Geus! wilt christelick leven, Vive le Geus! houdt fraye moet; Vive le Geus! Godt behoed u voor sneven, Vive le Geus! edel christen bloet. De Paus en Papisten, Godts handt doet beven, de Paus en Papisten, zijn teynden haer raet; de Paus en Papisten, wreet boven schreven, ghy Paus en Papisten soect nu oflaet. Oflaet in tijts noch, Godts woort te krencken, oflaet in tijts noch, u godtloos spel; | oflaet in tits, och wilt u bedencken oflaet in tits, en valt Godt niet rebel. | Tswaert is getrocken, certeyn Godts wraec naect, tswaert is ghetrocken, daer Joannes aff schrijft; tswaert is ghetrocken, dat Apocalipsis maect naect, tswaert is ghetrocken, ghy wert nu ontlijft. Tonschuldich bloet, dat ghy hebt verghoten, tonschuldich bloet roept over u wraeck; | tonschuldich bloet te storten heeft u niet verdrooten, tonschuldich bloet, dat dronct ghy met den Draeck. GRANVELLE. U vleyschen arm, daer ghy op betroude, u vleyschen arm beswijckt u nou; u vleyschen arm wijckt van u schou. PRINCE. Princen der princelijcker Geusen Prince, ee M ONE PSN ne wert u rijck alsdan vermeert. 4e 2e 1601 Tekst. Zen nieu Geusen 1b. 1581, bl. 96 r°, met opschrift : » Tghene hier nae volghet en is noyt in eenighe Liedtboecken ghedruckt gheweest. — Een Liedeken gemaect by M. Arent Direxz. Vos | in zijn leven Pastoor inde Lier / ende soude wel voor in desen boeck behooren ghestelt gheweest te hebben : Op de wise / Bedructe hertekens etc.”, tekst hierboven; — Dr. J. van VLorex, Nederl. geschiedzangen, X, bI. 856 ; — WAckeRNAGEL, Lieder der niederl. Reform., 1867, nr. 81, bl. 161, naar de uitg. van 1588, ,op de wijse, Bedructe hertekens, etc.” ; — H. J. van Lummez, Niewc Geuzen-lb.. nr. 9, bl. 5, ,op de wyse: Bedruckte harteken” ; de uitgever leert, hoe de dichter van dit lied een der vier priesters was, die in 1570 te ‘s-Gravenhage werden verbrand. Volgens zijne sententie had hij o. a. de beelden in zijne kerk afgeworpen en met een hamer het zilveren harnas van het beeld van St. Joris in de kerk van [De] Lier, dat met veel nagelen en schroeven in het hout was vastgehecht, losgemaakt, en de zilveren platen in een zak gedaan en naar zijn huis gebracht: verder, had hij met zijn eigen hand geschreven en bij zich gehad een ,oproerich referein of rondeel”, denkeliÿk het hier bedoelde liedje, waarschijnlijk in 1566 vervaardigd. Van Lummel geeft geene bron op. Volgens P. Bor, De Nederl. historiën, Amst. 1679, I, bl. 312—3, werd Arent Dirkszoon, Pastoor in de Liere bij Delft, oud zeventig jaren, met drie andere pastoors in 1567 in den Haag gevangen gebracht, ,ter sake van dat sy beschuldigt waren van ketterie / en dat sy de Roomse Kerke verlaten en de Gereformeerde aengehangen hadden”. Den 305ter Mei 1570, dus na bijna drie jaren gevangenschap, werden zij ,d’een voor en d’ander na eerst geworgt aen een pael / en daer na voorts verbrand . . .”. Melodie. I. Zie hiervoren I, nr. 124, bl. 483: , Pedroefde herteken, wat moet ghy lijden”, en vel. t. a. p., nr. 112, bl. 445: ,Miïjn oogkens weenen”. Aangeh. Het Paradis der gheest. vreuchden, Antw. 1617, bl. 68: ,Bedruckte hertekens”, voor: ,Mijn hert moet suchten // mijn oogen leken” ; — K. van Manper, De gulden harpe, Haerlem, 1627, bl. 86, ,Bedruckte herteken / etc.”, voor: , Den tijdt van gratien / is in saysoene”, en bl. 307, voor: ,Het jaer van gratien is nu voorhanden” ; Vonpezs Poëzy, Amst. 1650, bl. 574, ,Bedruckte harteke”, voor: ,Nu gun, 0 Godt, op zijne bede” (Simeons lofzangk) ; — ’{ Geestelijche Kruydt-hofken, Alckmaer 1664, bl. 27, ,Bedructe herteken, etc.”, voor: ,0 christen menschen bedenckt dat ende”. II. Den boeck der gheest. sanghen (Bliden requiem), Antw. 1631, bl. 291, lied -0p de wijse: ,Bedruckte hertekens” : D sn lus er en mn nn ns un = 7 PRE PE ë D = RE ea CAE TEE PRE. = a . : Staen sy van bin-nen in pul[e]r - der min-nen Al-tijdt s00 recht met haer ghe-moet ? Op de woorden ,In den afgrondt”, enz., wordt de rhythmus gebroken, zooals 101 1602 genoegzaam blijkt uit het tweede gedeelte der melodie en uit de volgende zangwÿs, waar die rhythmus niet gestoord wordt; wij hebben hierboven getracht de kleine leemte aan te vullen. BoroaniNo, Den gheest. leeuvercker, Antw. 1645, bl. 412, ,op de wijse: ,De blyde zielen j/ die daer verwielen”, geeft deze melodie: vi 5 — D ve) CP) _ =: e Ghe -looft aen-dach-tich / ghe-voelt waer-ach-tich Dat Godt recht-veer-dich is BE ile) ones (e) ARE 2 - ” æ = 6 re = == a E M AR PS Ra LE =. en goedt In al-le tijden// dat hy het lij-den Uyt lief-de op ons comen doet, De volgende lezing, die zich bij de Duitschers eerst voordoet in een liederboek van 1656, treft men aan bij Bäumer, Das katholische deutsche Kirchenlied, I, nr. 217, 220; Als nun voll-en-det, Und sich ge - en - det, = een E- RSS nr AN = fe RIES rs S | 5 Er orne und À - bend-mahl, Gieng er in (Gar-ten, Hiesz ab-seits war-ten, f t- Fe ÿ Een ander lied: ,Speelt op den trommel en maeckt gerommel” (1618), te vinden bij H. J. van Lummel, t. a. p., nr. 177, bl. 436, op het metrum van het bovenstaande sedicht, werd gezongen ,op de wyse: Wilder dan wilt, wie sal myn temmen” (zie [, nr. 146, bl. 550 hiervoren). 480. Als men een duysent vijfhondert jaer, (Handel der Nederlanden, 1566—1584) —— > — LÉ ee ee ne = | d Als men een duy- sent vijf- hon - dert jaer en ses - sen- ver -socht slandts a - del al - le gaer, om dat - mer { = — tses - - tich heeft ghe-schre-ven, | ; | oo tion le en vant straf - fe ghe-bodt{[daer] wt - ghe- | | | 8— =: [IA | —_ = == | ghe-ven [al] bin-nen Bruys-sel, te zijn be-vrijt; en in Hoy-maent be-gost-men | | | e - ven Godts woort te pre -di-cken met vlit. | ll 4 1566. 5. April 1. Als men een duysent vijfhondert jaer en sessentsestich heeft gheschreven, versocht slandts adel alle gaer, om datmer vele brocht om tleven, vant straffe ghebodt [daer] wtghegheven (À [al] binnen Bruyssel, te zijn bevrijt; | L, Juli. en in Hoymaent begostmen even 1 { Godts woort te predicken met vlit. | Int openbaer ,, begost men daer pe | x | 20. Augu. die beelden algemeyn ,, seer reyn, RE van steen en hout ,, silver en gout, te breken groot en cleyn. 1567. 21. April. 16. Augu. 1568. 5. Juni. 20. Sept. 1569. 27. [20. Mart.] 1573. 13. Juli. 11. Octob. 12, Octob. 1574. 2{, Januarius. 9. Februa. 3. October. 1875. 8. Augu. 1576. 21. Febru. {. Novem. l 1507 2. Meye. 1604 Wt& Antwerpen tooch op dat pas den edelen Prins van Orangien; Duck Dalf binnen Bruyssel was; Graeff Lodewijck quam wt Almangen; dus den Hertoch al van Albangen Egmont en Hoorn heeft onthalst, des Princen soon ghevoert na Spangen, en ’s lants vryheden alsoo vervalst. Tlandt was verneert ,, hy heeft begheert van als den penning thien ,, te sien; maer sijn opset ,, worde belet, twelck menich dede vlien. In Aprilis, den eersten dach, sachmen Lume inden Briel comen; den neghenden den Spaenschen slach wert binnen Rotterdam vernomen. Daer na werden vele vromen binnen Haerlem deerlick vermoort; maer den vijant most weer met schromen van Alcemaer met schanden voort. Den Grave nu ,, al van Bossu werde ter selver stee ,, op zee, doort langhe slaen ,, lustich ghevaen, ghebrocht tot Hoorn mee. Als den tyran na Spangen tooch, sach men den slach voor Bergen schieden, daer menich Spangiaert heenen vlooch, cruys-heeren en veel edel-lieden. Doen moest Dragon daer oock bieden die stadt Middelburch den Prins; dwelck corts daer na tontset bedieden van Leyden door veel storm en wints. Maer eer niet lang ,, wert door bedwang Ouwater heel int sant ,, verbrant ; maer int Bolwerck ,, te Krimperkerck, haelden sy weder schant. Antwerpen den maer wel vernam door moort, roof, branden, vrouwen schoffieren ; daer na Don Jan tot Bruyssel quam, thoonde corts zijn quae manieren. LE: 2 1605 1578—1582. Die lieden slants int regieren 4. Janua. namen tot hulp den Kranschen Heer. Daer nae werdt den Prins goedertieren 18. Mart. int hooft gheschoten, thgenas weer. Doen werde Lier ,, door sweert en vier, 23, Septem. gewonnen met verraet ,, seer quaet; daer teghen oeck ,, Liochem seer eloeck ontset tot onser baet, 1583. 17. Janua. 6. Daer den Prins op hadde ghestelt sijn hoop en, na Godt, zijn betrouwen, Vilvoort. meende Antwerpen met ghewelt Dermont. tovervallen en te benouwen. Duynkercken. Maer veel quamen daer door in rouwen, Dixmuyden. die wel meenden te zijn verblit ; Duck d’Alenson. den Hertoch, somen mocht aenschouwen, maeckte ons doen veel steden quit. Den Prince eel ,, werde gheheel 1584. 10 Juli. tot Delff door een schoot ,, ghedoot van een godloos ,, verrader boos, twelck menich mensch verdroot, 1, 4. t.: ve. — 1, 5. &. want. — 5, 11. oock. Tekst. Zen nieu Geusen 1b., 1588, bl. 79 r°. ,Een nieu liedeken / vervatende int corte den handel der Nederlanden / Op de wijse: Schenckt my te drincken nae mijnen dorst” (1566—1584), hierboven weergegeven; — H. J. vax Luwumwer, Niewuv Geuzen 1b., bl. 313, ,op de wyse: Geeft my”, enz. »Schenckt my te drincken” (ook ,Greeft my”, enz., zie Lomaw's lijst, Bowwsteenen, IT, bl. 222), waarvan de tekst ons onbekend bleef, wordt aangehaald als wis o. a.: Nieu Amst. lb. 1591, bl. 149 (daarbij de wijs: ,De Fransoysen met wapenen aen”), voor: ,G&hy onbedochte jeucht seer slecht”; — Veelderhande schriftuerlike nieuuwr liedekens, Utrecht, 1593, bl. 204 en 407, voor: ,Gheloeft zijdt gy, o Heere Zebaoth”, en ,Matheus schrift int seste claer” ; — N. Janssens, Een nieu dev. geest. 1b., Antw., geest. goedk. 1594, bl. 59, voor: ,Aenhoort min lief, min vriendinne reyn”, mede te vinden in De gheestelycke vryagie, Brussel, 1624, I, bl. 67; — K. van Manver, De gulden harpe, 1627, bl. 17, 52, 150, 548, 588, voor: , Al die om strijden hebben lust”; — ,Al laghen wy ons leven lanck; — ,Daer was een man in den lande Hus”; — ,Tot Leeuwaerden op eenen dagh”; — ,Veel boecken maken en heeft geen endt”; en nog in Het niewve vermakelyke Thirsis minnewit, Amst. 1731, IF, bl. 137, voor: ,0 maghet schoon, myn lief bemint”. Melodie. Den lust-hof der christeycke leeringhe, Antw. 1622, bl. 164, twee- stemmige bewerking, ,op de wijse: Gheeft my te drincken naer mijn’ dorst?; — PO eu a co 1606 .Malheureux monde je vous ay”; bl. 204, zelfde bewerking met enkele varianten, alleen met de Fransche wijsaanduiding, en verzending naar : ,Almachtigh’ Heere”, enz.: BI. ne Al - mach-tigh Hee -re Je - su goed/U zy lof en danck toe - ge- Die my van veelquaedtshebt be - hoed/En veel wel - da-den hebt ghe- _— schre- ven | HE à WE 2 G'hebt my tot noch be-waertin ‘’tle-ven; Van u heb ick kost/kleer/en tijdt/En al min’ nootäruft, | Heer’ / ver - he. - ven: Dus wecst al _ tijdts ge - be - ne - didt. BI. 204. Evangelische leeuwerck, Antw. 1682, IT, bl. 165 ,Gheeft myn”, enz.: dre Ron al die gie-righ zyt van aerdt, Mar-ti-nus " u milt- Don 16 - ren : En hoe dat Godt de sij - ne spaert, Die in siÿn hey-ligh huys ver-kee - ren. Mar - ti-nus Hs maer er thien ja-ren, ver- liet ie SEE va- de tent : En 1e un in Godts kerck ver-ga-ren met Chris-ti ca-the-chis-mus bend’. Het refrein van onzen tekst ontbreekt in beide lezingen der melodie. Anders is de insgelijks op achtregeligen strophenbouw berustende zangwijs: 1607 »Malheureux monde je vous ay”. Men treft deze aan met haren tekst in: Les rossignols spirituels, Valencienne 1616, bl. 88; — Het prieel der gheest. melodüe, Antw. 1617, bl. 258; — La pieuse alouette, Valencienne, I, 1619, bl. 166, met verschillende wijsaanduidingen, waarvan de eerste: Amour, a toy longtans je fus, ete.”, wellicht de oorspronkelijke doet kennen; daarenboven vindt men ze, gebracht op het lied: ,Verblijd u Eyland vander Goes”, in Srarpagrr's Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 973. — In Den boeck der gheest. sanghen (Den bliiden requiem) Ghent 1674, vindt men ook, bl. 15, voor het lied: ,Naer een gheberght’ trock die sie] voort”, de stemopgaven: ,0 valschen werelt, ydel schijn, (off) Malereux monde ie vous al”. Hoe groot, ô Heer, en hoe vervaerlic. (Alva’s komst, 1567) groot, Ô en hoe ver-vaer - lic staet nu ha -ters poo- gen t’saem een-paer - lic te dem - pen ven vol ver - driet ? cn ; het volck te saem, dat u - wen ghe -lijck men siet, = = de - sen be - vrijt. Hoe groot, à Heer, en hoe vervaerlic staet nu ons leven vol verdriet? Ons haters poogen t’saem eenpaerlic te dempen al, ghelijck men siet, het volck te saem, dat uwen naem, het volck te saem, dat uwen naem belijt ; | | ER o Heer, in desen noot, ons doch bevrijt. ’sLants sleutels en haer stale grendels smijt nu den Speck, met groot ghewelt, aen tween, en met soldaet en vendels sy ‘tland schier maken dattet helt tot ondergangh, in Spanjaert’s dwangh, tot ondergangh, soo daer niet haest verschint een hemels heyr, dat haer te saem verdwint. 1609 O9 Ghy zijt ons schilt, en hebt dijn ooghe, Heer, tot dijns naems eer, prijs en lof, op dijne schapen, die gh’om hooghe noch sult verheffen uyt den stof; daerom wil ick, vry sonder schrick, daerom wil ick, op u steets mijne sorgh vast setten, à min heïil, min sterckt, mijn borgh! 2, 2. den Speck. ,Het lijdt geen twijfel”, zegt Dr. Lomax, t. a. p., uite. 1871, bl. 21, ,of dit woord was, even als het Spaansche ,Maraen”, ’t welk, ook bij Valerius, telkens voorkomt en spek beteekent, een schimpnaam op de Spanjaarden, destijds hier te lande in gebruik. De oorsprong dier benaming echter is niet volkomen zeker”. — 'tIs bekend”, leest men verder, ,dat de Mooren en Joden in Spanje, gedurende de vervolging waaraan Zzij bloot stonden sinds het eind der 154 eeuw, bi duizenden hun geloof afzwoeren en o. a. ook het verbod, dat ten aanzien van varkensvleesch voor beiden gold, niet langer in acht namen.” — Maraen (zie Larrré i. v. #arrane) is een scheldnaam van de Spanjaarden tegen Arabieren en Joden. Het — zwijn, zwijnenvleesch. Spek is dus de vertaling. De vijanden der Spanjaarden pasten op dezen dezelfde scheldwoorden toe. Tekst. Varerius, Neder-landtsche gedenck-clank, 1626, bl. 16, ,op de stem: Sal ick noch langher met heete tranen, ete.” De melodie wordt door Valerius, in de tafel d van zijn boek, onder de ,Nederlandsche stemmen” gerangschikt. De schrijver verhaalt | hoe ,Madama de Parma in Spanjen geoordeelt is geweest niet strenghe genoech tot straffe der Nederlanders gehandelt te hebben,” en hoe de Koning het besluit | neemt ,na de selve Landen aff te senden / in plaetse van die eenige versachtinge aen te doen / den wreeden / lang bekenden bloet-hond Duc d’Alva, den selven bevel gevende / sich met veel crygsch-volck naer ‘t Nederlant te vervoegen; ende Madame, dat sy hare commissie ende staet soude aff leggen (1567)”; — Dr. A. Lowan, Oud-Nal. ldr. uit den Ndl. gedenck-clanck, Utrecht 1871, bilagen, nr. |, aant. bI. | | 19, en tweede uitg. met J. 0. M. van Rrewsoux, ’s-Grav.-Leipzig, 1893, nr. I, bl. 2. Melodie I. Vazerius, t. a. p.: 0 soie je F6 a — e = Eee à = SRE Hoe groot (0 Heer) en hoe ver-vaer - - lic Staet nu ons le - Ons ha-ters poo - gent’saemeen-paer - - lic te dem-pen al, pee ven vol ver - driet ? e 118 Het volck te saem, Dat u - wen | ghe-lijck men siet saem, dat de - sen noot, ons doch be - vrit. Dr. Lowax, 15e en 2de uitg., t. à. p., gebracht in ?-maat, zooals hierboven vooraan den tekst. d II. Cauwpnuysex, Stchtelyke rymen, 1624, bl. 5, ,zang: Zal ick noch langh in heete tranen”; tekst en melodie herdrukt door J. H. Sonecrema, Nederl. Idr. uit vroegeren lijd, Leïden, 1885, nr. 24, bl. 53, die, bl. 54, insgelijks de melodie volgens Valerius mededeelt : ye-mandt, door ge - sta-digh dra-ven, (Ge-lijck som - tijds wel Door ang-stigh woe-len en door sla-ven, Dat hem geen men-sche _— ye-mandt mo die - der leeft, o - ver-vloedt Van schat en goedt Te bo - ven gaet: “luck dat dient hem zeer, etes dat dient Re “Maer ge- an is meer. Zelfde melodie in Jan van Erscaxp's Gezangen, 44 druk, Haarlem, 1738, bI. 78, ,stem: Heeft iemand enz.”, voor: , Wanneer zal ik die vreugde ontvangen” III. Srarpaerr, Extractum catholicum, 1631, bl. 100, voor: , Wijst my eens aen, 0 fijne broeders” ; — Ip. Gulden-iaers feest-dagen, 1635, b1. 118, voor : -Syonsche Musa! die de kercken”, en bl. 731: ,stem: De winter waeyt met”, voor: ,Treckt weer naer uw verborghen holen”, nagenoeg de lezing van Camphuysen, doch telkens Le ; > Wyst my eens Te 0 fij -ne Bin ao ] Die u be - romt De woo-ning/en den naem uws moe - ders// Des Tem-pels / d’on- voor kin- ae ren n Goods / 1 Pare TS NN Ten nee nn te be - wo - ge roots) Eer Ian Cal-vijn ,, Met scho-ne schijn / Van re-for - ma - ti A IV. Tusoporus, Paradys der geest. en kerckelycke lofsangen (1621), Antw. 1627, bl. 487, ,op de wijse: Een eenigh een heb ick verkooren // daerom, ete.” : — —— ae _- = ee ME _ eme mpe nme C4 Min ziel / wilt lof sin - ghen den Hee - - re/Voor sin wel- Want hi ons heeft ghe-stuert sijn lee - - re/ Om te ont- = a — =] TE Dale pr Lee eh ï peser da -den o - ver-groot: Si il-le-brord/Hy onsae "d Ghe-son - den gaen der son - den doodt. Sint Wil-le-brord/Hy ons aen boord Ghe-son - der pa — 5 tn ne frere te schencken sijn-der lief- den pant. BI. 630 van hetzelfde werk vindt men daarentegen den tekst: ,Een eenigh een”, met wijsaanduiding: ,Mijn ziel, wilt lof singen den Heere (met verzending naar bl. 434, waar men dezen laatsten tekst aantreft). O/ffe: Als ick u eerst begon te minnen”. — Zelfde melodie in Ævangelische leeuwerck, Antw. 1682, IT, bl. 186, en, met bijvoeging der maatstrepen, in Den singende ziwaan, Leyden 1728, bl. 242 en 291. In deze laatste verzameling (zie mede bl. 381) vindt men bij onze melodie de volgende wijsaanduidingen: ,Een eenig een heb ik verkooren” ; — ,Sal ic nog langer in heete traenen” ; — ,Wanneer de Heeren musicanten” ; — ,Sing nu van vreugden, gy Batavieren” ; — ,0g of ik waerdig kon beschryven”. V. Corx. pe Leeuw, Christelycke plicht-rymen, Amst. 1649, bl. 287, ,zangh: Sal ick noch langh in heete tranen” : _— Niet al - le die den ti - tul dra-ghen Van vreed-saem-heyt,recht Waer-om? mocht y-mant licht’-lijck vra - gen; Veel heb - ben slechts al- vreed-saem zijn. leen den schijn Van vreed-saem-heyb En ee -nig-heyt; Doch hert en daet gheen 1612 VI. Oude en nieuve hollantse boeren lieties, Amst, 24e uitg. o. 1700, nr. 544, met wijsaanduidimg: , Wie sal ick dan”: Aangeh. door Dr. J. P. N. Laxn, Het luitboek van Thysius, nr. 59, als zijnde »in dezelfde maat” als de daar medegedeelde ,Gaillarde”, met opschrift: , Wie sal mij troetelen”. De tekst, waarvan de aanvangsregel door Camphuysen als wijs wordt opgegeven, doet zich voor, met de aanduiding: ,La Volte”, in het Hs. nr. 9861, uit den aanvang der XVII eeuw, berustende in de Biblioth, der Universiteit te Gent: 1. Sal ick [noch] langhe in heete tranen getuyghen van myns herts verdriet, myn jeuchdich aenschijn moeten baenen sonder dat ghy my hulpe biedt? zal myn jonck hert smooren in smert? Zal mijn ionck hert in zijnen brant vergaen, eer dat myn tonge zyn lyden doet verstaen ? Twee jaren sijn nu overstreken, dat ick om u verteer myn bloet; ick heb u altyt vergeleken bij een welriekend roosken zoet, dat met wat pyn gepluckt moet zin, dat in den eerst zijn scherpen dooren toont, maer dat daer naer te lieffelijcker loont. Als ick u eerst begonst te minnen, waert gh1i] noch maer een cnopken groen, dat voor de zonne zoude beginnen zijn purper blaïkens op te doen, dat naer ons loopt meer groen als root. Twas my een vreucht, als ick u somwylen aansach, dat een ryp hert in u groen boesem lach. RSS ee 1613 4, Nu is u roosken meest ontsloten des weerelts pleyn tot een cieraet, den hemel milt heeft het begoten met deucht en schoonheyt volle maet; het is ontluijckt recht tijd gepluckt, maer ‘t baet my niet dat ghij in schoonheyt bloeyt; met u, schoon lief, is u wreet hert gegroeyt. 1, 1. t.: Sal ick langhe int heete tranen. — 1, 3. baenen in de beteekenis van het Fr. silonner, creuser; zie Woord. der Ndl. taal: ,Banen, bij vergelÿking van tranen gezegd die over de wangen vloeien”. Bünme, Gesch. des Tanzes, 1886, I, bl. 140, noemt de ,volte” eene soort van ,galliarde” : ,Die Volte gehürte zur Gattung der Galliarden (daher auch Galliardische Volte genannt) und hatte wie diese immer Trippeltakt”. Zie bij denzelfden IT, bl. 55, de voorbeelden van ,volte”, nr. 123, met ?-maat ; nr. 124, met 3-maat ; nr. 125, met $-maat; zie mede hiervoren I, bl. 447, de aanteekeningen op: » Min oogkens weenen”. De lezingen II en VI geven dus de oorspronkelijke maat terug, terwil eene vergelijking van III met Il, bewijst, dat de oorspronkelik driedeelige maat in IIT, zooals ook bij Valerius, in tweedeelige maat werd vervormd. Terecht poogde Dr. Loman, wiens voorbeeld wij volgen, Valerius notatie te verbeteren door ze in 3_maat te brengen. — Eene aanverwante melodie is de zangwijs van een ,noël de Cour” of ,vaudeville satirique”, te vinden bij Weckeruw, La chanson pop., Paris 1886, bl. 44. É = ï def-funct (Car - di -nal? La ré-ponse en est tou-te pres-te —_— =. (ef — 1] L'un con-dui-soit son a - ni-mal, Et l’au-tre mon-toit sur sa bes - te. Dezelfde melodie met opschrift: ,Lair Marianne etoit coquette”, voor het lied : .Je ne suis né ny roy ny prince”, komt ook voor, met varianten, in de verzameling uitgegeven door Ballard en getiteld: La clef des chansonniers, Paris, 1717, I, bl. 40. Het lijdt geen twifel, of de door Valerius gebruikte melodie is van Franschen oorsprong en zal oorspronkelijk in 5-maat hebben geklonken. De wijs: ,Sal ick noch lang” of ,Sal ick langher”, enz. vindt men aangehaald 1614 voor verschillende Geuzenliederen; zie H. J. van Luumez, Nieuw Geuzenlied-boek, bl. 420, 461, 540: ,Mayken, min lief, wat sullen wy maken” (Klaaglied over het maken van ,'t Bestant”, 1609); — ,Het veldt en sal niet langer branden” (Van den advocaet Barneveldt); — ,0 hoogh beroemde Nederlanden” (Begrafenis van Fred. Hendr. van Nassouwe, 1647); — Brxrpero, Boertigh lb., 1622, uitg. Amst. 1890, bl. 277, 308, voor: ,Laetst als de Goden bancketeerden” en ,Ghy wack’re Nimphjens en Dryaden”; — In. Aendachtigh 1b., 1622, uitg. 1890, bl. 537, 541, voor: »Ghy moet de feest met vreught ver-eeren” en » Waen-wyse lieden, valsch van oordeel” ; — Krur, Pampiere wereld, 1644, I, 166; IV, 58, 61, voor: , De menschen zijn zoo vaek genegen”; — ,Myn geest, à Heer! zoekt u te loven”; — ,Hoe zalig is de zoete minne” ; — J. WEesrerRBAEN, Minnedichten, Amst. 1644, bl. 129, voor: »Goddin, die voor veel hondert jaren” ; — J. ©. Mav-Vocet, Vermal:elycie bruylofts- kroon, Amst. [1649], bl. 39, 118, 140, 196; — ,Hoe langh mijn lief, min velt- godinne”; — ,0 eeuwigh licht in duysterheden” ; — ,Ick heb bemindt, gevleydt, gebeden” ; ,Almachtigh Godt, vol heyl en zegen”; — % Geestelijck kruydt-hofken. Alckmaer, 1664, bl. 189, voor: ,0 edel wesen uyt Godt gevloten” ; — Het hveede deel der gheestelijcke sanghen, Ghendt 1674, bI. 85, ,op de wijse: ,La volte (oft) Sal ick lange in ’t herte [in heete (?)] tranen (oft) Ontwaect mijn bruyt myn wel-beminde (oft) Req. 13” (Bliiden requiem, Ghendt 1674, bl. 13)”, waar als wijsaanduiding voorkomen : -La volte” en ,Ontwaeckt myn bruyt”, enz. In de Antwerpsche uitgave, 1631, van dit laatste werk, vindt men bl. 20: ,0p de wijse: ,La volte”, eene andere melodie met Œ s=6— . Gewoonlijk verschillen de zangWwijzen van deze verzameling met degenen, welke men onder dezelfde benamingen in andere liederbundels ontmoet ; — * Groot hoorns lb, Amst., J. Kannewet, z. j. bl. 28, voor: , Wel op mijn harp, wilt vroliÿk wesen”; — Het nieuwe vermakelyke Thirsis minnewit, Amst. (ce. 1731), IL, bl. 136, voor: ,Gantsch slapperloot ’k moet weer uit vryen”. £ ue 482, Als men schreef duysent vijfhondert, (Dood van Egmont en Hoorn, 1568) D — AE RU Ce n ee == te | Als men schreef duy- sent vijf-hon-dert in dat EE — jaer, was me - nich mensch ver -won-dert te Bruys-sel int o -pen-baar: vier D CE mn ; n stont, daer toe seer rijck van goe-de; ick wil - - se u doen condt, 1. Alsmen schreef duysent vijf hondert in dat achtentsestichste jaer, was menich mensch verwondert te Bruyssel int openbaer: vier Graven edel van bloede, [die] doode men in corten stont, daer toe seer rijck van goede ; ick wilse u doen condt. 9, Een heer van grooter machten en Grave van Egmont, als een schaep ginck hy ter slachten, want ghecomen was ure en stont. Men sach daer weenen en trueren so menich man en wyf te Bruyssel binnen der mueren al om dit wreet bedrif. 2] 2, ot 1616 Cloeck ginck hy na der stede, daer hy moste sterven desolaet, en sprack: ,ghy heeren en burghers mede, och isser nu gheen ghenaedt, soo ben ick een arme Grave daer toe gheen edelman.” Niemant hem antwoort gave; dies sprack den Grave: ,nu wel an.” De Grave nam sonder trueren een cussen, hoort dit bedien, daer op hy den doot wilde besueren, en booch daer op zijn knien; te samen leyde hy zijn handen, ten hemel siende seer soet, Godt doende zijn offerhande, die edel Grave goet. Als zijn knien waren gheboghen en zijn handen waren ghevoecht, een heeft dat sweert wtghetoghen, daermen hem zijn hooft af sloech; sin bloet sachmen daer stralen, edel van ordens verbont ; Godt sal die wrake verhalen van die Grave van Egmondt. Terstont daer na quam vooren, edel van stam en bloet, die edele Graef van Horen liefhebbende Gods woort soet. Lieflijck sachmen hem daer treden als een slachtschaep in noot, comende ter selver steden daer hïj moste sterven den doot. Egmont, die daer lach eenpare ghedeckt met een cleet dicht, wert hy aen zijn voeten geware, dies hy tcleet heeft opghelicht, en sprack met cloecke reden: ;sÿjt ghy daer Egmondt? sit ghy my voor ghetreden, so wil ick u volghen terstont.” 8. Baals priester met zijne cluchten 10. 1617 tradt tot den Grave groot: »gaet van my,” sprack hy met suchten, j'a ,Want ghy doet my nu aen den doot:” il hy wist wiese waren al voren, Fe des duyvels en sPaus ghebroet nl van Antechristus gheboren, | die daer dorsten na donnoosel bloet. | Een cussen heeft hy ghevonden, daer hy op booch zijn knien al om te zijn verslonden ; il tot den hemel sachmen hem sien. Hy voer wt dese warande, sprekende seer onbevreest : 0 Heer, in dees offrande, | | bevel ick u mijnen gheest.”? jou 1 Als hy zijn knien had gheboghen, D u È oO en zijn handen had ghevoecht, | cen heeft dat sweert wtghetoghen, il die den Grave zijn hooft af sloech. | || Aldus sachmen crincken & jl den edele Grave minoot : den tyran, die hem bracht in noot. T' . HAE A r wee broeders in goede zeden, van Batenburch twee heeren groot, o Godt, wilt toch ghedincken | en bloots hoofts al na den doot, | Y | WE bervoets sachmense treden | singhende wt helder kelen wb David den sesten psalm: ,Straft my niet, Heer, in velen.” Tot Godt quam haerlieder galm. Vrijmoedich int openbare j aenriepen sy haren Schepper groot; de trommelen ginghen allegare en sloeghen daer al accoort;: de jongste begost te treuren, hy liet soo menighen traen, | om dat het niet mochte ghebeuren, dat die lieden hem conden verstaen. 1618 13. Op den Savel zyn sy ghecomen | dees twee ionghe heeren soet, ja al waer sy met onvervromen moesten storten haer edel bloet ; want men sach haer thooft afsmijten met noch thien edel mannen schoon:; o Godt, mijn hert wilt spliten, als ick daer op denck ydoon. j{. Groot suchten ende claghen en weenen ghebrack daer niet; men hoorde mans en vrouwen ghewaghen: .o Godt, wat grooter verdriet van dées Nederlandtsche heeren, diemen daer doot en brant, met so menich man, dwelck tsijnen vermeeren, door Duckdalve, den wreeden tyrant.? | 15. O Duckdalf met u ghenooten, sijt ghy niet sadt van thloet dat ghy in Napels hebt vergoten ; en voor Mets soo menich man goet? Waren dat niet schelmsche wracken, dat ghy den onghelesten kalck int broot hebt doen backen? o Nero, verrader end schalck ! me à ELU AI met u bloedighe tanden, als Pharao en Jesabel, coemt ghy in dees Nederlanden, als Herodes quaet en fel, hanghen, moorden en branden, ontlijven al metter spoet; dus coemt ghy met Babel ter schanden, al om tonschuldighe bloet. 7, 3. À wert hyt. — 10, 6. &. — minoot, zeer zeldzaam gebruikt voor #ini00t. — 14, 78. Zelfde lezing bij WackernaGez. Van VLorex heeft hier: ,’t welck al doet, isinen vermeeren // Ducdalf, den wreeden tyrant, terwijl het slot der strophe bij Van LumueL nagenoeg luidt, zooals in het Geuse 1b. Amst. 1656, bl. 21, waar men leest : van de heeren der Nederlanden, diemen daer doodt en brandt, en soo menigh man. komt te schanden, door Duc d’Alve den wreeden tyran. 1619 Tekst. en nieu Geusen Ib. 1581, bl. 22 r°, met opschrift: ,Als nu dit moetwillichste ende die fleur van Ducdalbens Krijchsvolck / die so lange binnen Malte ende elders gheleghen hadden } verslaghen was / Duckdalbe met zijn over- shebleven Spaeniaerden | daerom seer verbittert zijnde / heeft de Graven van Egmondt ende van Hoorn / met de Batenburghers ende ander ghevanghen Edelen doen onthalsen. Op de wijse: Waect op ghy Christen al” (5 Juni 1568), tekst hierboven weergeseven; — WackerNaGez, Lieder der niederl. Reform., nr. 75, bl. 153, naar de uitg. van 1588, zelfde stemopgave; — Dr. J. van Viorex, Nederl. geschiedzangen, [, bl. 348: — H. J. van Luuwer, Meuw Geuzenlied-boek, nr. 29, bl. 57, ,op de bl. 70, ingekorte tekst, negen vierregelige strophen; Luise von PLoennies, Reise-Krin- wyze: Ontwaect ghy Christenen alle”. — Wrrzems, Oude VI. ldr., nr. nerungen aus Belgien, 1845, bl. 181, Duitsche navolging, 17 str.; — UnLann, Deutsch Volksldr. I, nr. 256, ,Als men schref vôfiteinhundert // und acht und sôstich jar”, Nederduitsche navolging aan een 17de-eeuwsch los blad ontleend, zeventien str., die, volgens Bünmr, Altd. Lb., bl. 42, gezongen werden ,im Ton des Grafen von Rom” ; zie hiervoren I, nr. 8, bl. 56, het lied: ,Hoort toe gy arm en ryk”, tweede melodie A. Een tweede Nederduitsch lied op Egmond en Hoorn: ,Des van Egmunden trüw gemal”, 1568, naar een vliegend blad, dat met het jaartal 1569 insgelÿks in het Duitsch bestaat, wordt door Unranp medegedeeld onder nr. 555. Een lied ‘op Egmond: ,0Och, hoe bedroeft is nu het Nederlant” op de wijze des 16. Psalms (van Dathenus): ,Bewaert [my Heer, weest doch mijn toeverlaet”|, komt voor onder de Geuzenliederen, en werd herdrukt door Van Vloten, t. a. p. {, bl. 352, en door Van Lummel, bl. 60. — Nog een ander lied over denzelfde: ,Ghy, leeuwen jonck en teere”, ontleend aan een 174e-eeuwsch Hs. wordt aangehaald door Dr. Pauz Freperico, Onze historische volksliederen, 1894, bl. 99. — Zie mede Joux Lormrop Morzey, De oplomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van D. R. BAKHUIZEN vAN DEN Brink, 24 druk, ‘s-Grav. 1860, Il, bl. 336 vle. Melodie. De oudste bron voor den tekst , Waect op”, enz. hierboven aange- duid als wijs, is een folioblad ter K. Bibliotheek van Berlijn (WACKkERNAGEL, t. a. p., nr. 14, bl 32: — Dr. KE. C. Wxeper, t. a. p., bl. 184, nr. XXV, en Begist. nr. 855). Eene Nederduitsche lezing: ,Waket up, gy Christen alle // waket up mit gantzen flyth”, komt voor in Lübecker Enchiridion, 1556; terwÿl ook eene Duitsche lezing van dit lied bestaat. Men weet echter niet, wanneer deze laatste voor het eerst werd gedrukt (Büame, AXd. Lb. nr. 397, bl. 497; — Erx u. Bôue, Deutscher liederhort, IX, nr. 287, bl. 97). De latere Duitsche zangwijs met den Duitschen tekst door B. en E. u. B. herdrukt, zangwijs hierboven weergegeven, is eene variante van Ps. 68, Souterl. 1540: ,Waer is min alder liefste” — ,Ic had”, enz.. Zie I, nr. 70, bl. 335 hiervoren, en J. Zaux, Die Melodien der deutschen evangelischen Kirchenldr. III (1890), nr. 5372a-—5372e, bl. 392; zie ook hierna het Schriftuurlijk lied: ,Het blict nu alle dagen”. (ai (O. het —à- Es: Wil-hel den va - der -lant ghe-trou- we blijf ick tot einde van 433. Wilhelmus van Nassouwe. 1568) IEEE | -mus van Nas - sou - we ben ick van Duyt-schen bloet, een Prin-ce van O -raen-gien Wilhelmus van Nassouwe ben ick van Duytschen bloet, den vaderlant ghetrouwe blijf ick tot inden doot: een Prince van Oraengien ben ick vrij onverveert, den Coninck van Hispaengien heb ick altijt gheeert. In Godes vrees te leven heb ick altijt betracht, daerom ben ick verdreven, om Jlandt, om luyd gebracht; maer God sal mij regeren als een goet instrument, dat ick sal wederkeeren in mignen regiment. Co - ninck van His-paen- gien heb A. ben ick in - den doot: ick vrij on-ver- veert, den | | al - tit ghe - eert. Lijdt u, mijn ondersaten, die oprecht zijn van aert, Godt sal u niet verlaten, al ziÿjt ghy nu beswaert; die vroom begheert te leven, bidt Godt nacht ende dach, dat hy my cracht wil gheven, dat ick u helpen mach. Lujf en heb ick u niet verschoont, goet al te samen mijn broeders hooch van namen hebbent u oock vertoont; Graef Adolff is ghebleven in Vrieslandt inden slach, sin siel int eewich leven verwacht den jongsten dach. Edel en hooch gheboren, van keyserlicken stam, een vorst des rijcks vercoren, als een vroom Christen man, | voor (Godes woort ghepresen heb ick vrij onversaecht, | als een helt sonder vreesen, | mijn edel bloet ghewaecht. 6. Min schilt ende betrouwen IL sit ghy, o Godt myn Heer, op u soo wil ick bouwen, verlaet mij nemmermeer ; dat ick doch vroom mach blijven u dienaer taller stondt, die tyranny verdrijven | die my mijn hert doorwondt. 7. Van al die my beswaren, 12. end min vervolghers zijn, mijn Godt wilt doch bewaren den trouwen dienaer dijn; dat sy my niet verrasschen in haren boosen moet, haer handen niet en wasschen in min onschuldich bloet. | 8. Als David moeste vluchten NS, voor Saul den tyran, soo heb ick moeten suchten met menich edelman; maer Godt heeft hem verheven, verlost wt alder noot, | een coninckrijck ghegheven in Israel, seer groot. 9. Na tsuer sal ick ontfanghen 14. | van Godt min Heer dat soet, daer na so doet verlanghen min vorstelick ghemoet ; dat is, dat ick mach sterven met eeren in dat veli, een eewich rijck verwerven als een ghetrouwe helt. Niet doet my meer erbarmen in mijnen wederspoet, dan datmen siet verarmen des Conincks landen goet ; dat u de Spaengiaerts crencken, o edel Neerlandt soet, als ick daer aen ghedencke, mijn edel hert dat bloet. Als een Prins opgheseten met mijner heyres cracht, vanden tyrau vermeten heb ick den slach verwacht: die, by Maestricht begraven, bevreesde mijn ghewelt ; mijn ruyters sachmen draven seer moedich door dat velt. Soo het den wille des Heeren op die tijt had gheweest, had ick gheern willen keeren van u dit swaer tempeest; maer de Heer van hier boven, die alle dinck regeert, diemen altijt moet loven, en heeftet niet begheert. Seer prinslick was ghedreven mijn princelick ghemoet ; stantvastich is ghebleven mijn hert in teghenspoet ; den Heer heb ick ghebeden, van mines herten gront, dat hy mijn saeck wil reden, mijn onschult doen bekant. Oorlof, mijn arme schapen, die zijt in grooten noot, u herder sal niet slapen al zÿt ghy nu verstroyt; tot Godt wilt u begheven, sijn heylsaem woort neemt aen, als vrome Christen leven, tsal hier haest zijn ghedaen. 15 Voor Godt wil ick belijden end zijner grooter macht, dat ick tot gheenen tijden den Coninek heb veracht, dan dat ick Godt den Heere, der hoochster Maïesteyt, heb moeten obedieren inder gherechticheyt. B. Wilhelmus von Nassawe 5. Edel und hochgeboren, bin ich von teutschem blut, von keyserlichem stamm, dem vaterland getrawe ein fürst des reichs erkoren, bleib ich bis in den todt; als ein from christenman, ein printze von Uranien für Grottes wort geprisen bin ich frey unerfehrt, hab ich frey unverzagt, den künig von Hispanien als ein held sonder fo[r]chten, hab ich allzeit geehrt. mein edel blut gewagt. In Gottes forcht zu leben 6. Mein schild und mein vertrawe hab ich alzeit betracht, darumb bin ich vertrieben, umb land, und leut gebracht : aber Got sol mich regieren als ein gut instrument, das ich mag widerkehren wol in mein regiment. Leid euch, mein untersassen, die auffrecht sein von art, Gott wird euch nicht verlassen, all seit jhr nun beschwert ; wer from begert zu leben, der bitt Gott nacht und tag, das er mir krafit wüll geben, das ich euch helffen mag. bistu, o Gott mein herr, auff dich so will ich bawen, verlas mich nimmer mehr: das ich doch from mag bleiben, dir dienen zu aller stund, die tyranney vertreiben die mir mein hertz durchwund. Von allen, die mich beschweren und mein verfolger sein, mein (rott, wülst doch bewaren den trewen diener dein ; das sie mich nit verraschen in jhrem büsen mut, jr hende nit thun waschen in meim unschüldigen blut. — Leib und gut als zusammen habe ich nit gespart, mein brüder hoch mit namen haben euch auch verwart : Graff Adolff ist geblieben in Friesland in der schlacht, sein seel im ewigen leben erwardt den jängsten tag. CO Als David muste fliehen vor Saulo dem tyrann, so hab ich müssen weichen mit manchem edelman : aber Gott thet jhn erheben, erlüsen aus aller not, ein künigreich gegeben in Israel, sehr gros. ok 12: Il 1625 Noch sawr werd ich empfangen von Gott meim herren das süsz, darnach so thut verlangen mein fürstelich gemüt ; das ich doch müge sterben mit ehren in dem feld, ein ewigs reich erwerben als ein getrewer heldt. N'ichts thut mich mehr erbarmen in meinem widersput, denn das man sicht verarmen des künigs landen gut; das euch die Spanier krencken, o edel Niderland gut, wenn ich daran gedencken, mein edel hertz das blut. Als ein printz auffgesessen mit meiner heereskrafit, wol von dem feind vermessen hab ich die schlacht verwacht ; der, bey Mastrich lag vergraben, befürchtet mein gewalt; mein reuter sach man traben sehr mutig durch das feld. So es der wil des herren auf die zeit wer gewest, het ich gern wüllen kehren von euch dis schwere tempest; LNoch,-sic. 9, dt. fürsilich; vel. PutsNern. 15, 3. &.: 24 seinen. C2 Wilhelmus von Nassawe 2 bin ich von deutschem Blut, dem Vaterland getrewe bleib ich bisz in den Todt; ein Printze von Uranien bin ich frey unvermehrt, den Kôünig von Hispanien hab ich allzeit geehrt. 14. aber der herr dort oben, .der alle ding regiert, t den man alzeit mus loben, der hat es nit begert. Sehr christlich war getrieben mein fürstelich gemüt; standhafftig ist geblieben mein hertz in widerspüt; den herrn hab ich gebeten, aus meines hertzen grundt, das er mein sach wüll richten, mein unschuld machen kundi. Urlaub, mein armen schaffen, die sein in grosser not, ewer hirt der sol nit schlaffen ; und, seid jhr nun versirewt, zu Gott wült euch begeben, sein heïlsam wort nempt an, als fromme christen leben, sol. hie bald sein gethan. Vor Gott wil ich bekennen rossen macht, und seiner £ das ich zu keinen zeïiten den künig hab veracht, denn das ich Gott den herren, der hüchsten maiestet, hab müssen obedieren in der gerechtigkeiït. louer 9, 8. t.: tweemaal ein. In Gottes furcht zu leben hab ich allzeit betracht, darumb bin ich vertrieben, umb Land und Leut gebracht; abr Gott sol mich regirn als ein gut Instrument, dasz ich mag widerkehren zu meinem Regiment. { (È | die auffrecht sind von Ort, Gott wird euch nit verlassen all die jhr seyd beschwert ; wer from begert zu leben, der bitt Gott tag und nacht, dasz er mir krafft mag geben, dasz ich euch helffen mae. Wilhelmus von Nassawe bin ich von deutschem blut. dem Vatterlandt getrawe bleib Ich bis in den doot : ein Printze von Uranien bin ich gantz unverfehrt, den Konig von Hispanien hab ich allzeit geehrt. In Gottes fried zu leben hab [ch allzeit getracht, darumb bin Ich vertrieben. umb Landt und Leuth gebracht : abr Got wirdt mich regieren als ein gut Instrument. das Ich einst wider keren werd in mein Regiment. Leidt Ewch, mein undersaessen., die aufrecht sindté von art, Got wirdt Euch nit verlaessen, al seidt ïhr nun beschwart : wer frumb begert zu leben, der bitt Got nacht und tag, das er mir kraft wül geben, das ich Ewch helffen mag. Leïb und gut all zusamen hab ich Ewch nit verschoont. mein Brüder hoch von namen die haben solchs bethoont : Leïdt euch, mein Untersassen, 4. del und hochgeboren, von Keyserlichem stam, ein Fürst desz Reichs erkoren, als ein from Christen Mann, fürs heylig Gottes wort hab ich frey unverzagt, als ein Held ohne forchte, mein Edel Blut gewagt. Graef Adolf ist geblieben in Frieslant in der Schlacht, sein Seel im Ewigen leben erwart den jungsten tag. >. Edel und hoch geboren, von Kaiïserlichem stam, ein Furst des Reichs erkoren. als ein frum Christen man, fur Grottes Wort gepriesen hab Ich frey unverzagt, als ein Heldt ohne vresen, mein edel bluht gewasgt. 6. Mein schilt und mein vertrawen bist du, à Got mein Herr, auf dich so wil ich bawen, verlaes mich nimmermehr : auf das ich frum müg bleiben dein diener zu aller stundt, die tyranney vertreiben die mir mein herz durchwundt. 7. MVor alln die mich beschwaren. und mein verfolger sein, o (ot, wollst doch bewaren den trewen Diener dein, das sie mich nit verhaschen in ihrem grammen muet, ihr hende nicht thun waschen in meim unschuldigen bluet. 10. Orlaub, ihr arme schaeften, die seiïdt in grosser noot, ewr Hirt der sol nicht schlaeffen seidt Ihr schon jetzt zerstrowt ; zu Got wült Ewch begeben, sein heïlsam Wort nembt an, 13 als frumme Christen leben, wirdt hie bald sein gethan. Nix thut mich mehr erbarmen in meinem gegensputh, dan das man sieht verarmen des Konigs Länder gut ; das Ewch die Spanier krencken, o edel Nidrlandt gut, 14. wan Ich daeran thu dencken mein edel hertz das blutt. Nach sawr sol ich entfangen von Got meim Herrn das suss, darnach hat gross verlangen mein Printzelich gemuth ; das ist das ich müg sterben mit ehren auff dem veld, fn ein ewig Reich erwerben als ein getrewer Heldt. Als ein Printz aufgesessen mit meiner Hehres Krafft, von dem Feinde vermessen hab ich die Schlacht erwart ; die, bey Maestriecht vergraben, beforchten meinen gwalt: tes mein reuter sah man traben sehr mubhtig durch das velt. 50 es der will des Herren uff der Zeit weer gewest, hatt Ich gern wüllen keren von Ewch den schwern tempest ; 2. t.: Deutschen. — 6, 8. t.: die nur(n). aber der hôüchst dort oben, der alle ding regiert, den man allzeit muss loben, der hatt solchs nicht begert. Sehr Christlich was getrieben mein Printzelich gemuth: stanthafftig ist geblichen mein hertz in gegensputh : den Hernn hab ich gebetten, von meines hertzen grunt, das er mein sach wol retten, mein unschult machen kunt. Als David muste fluchten vor Saulo dem Tyran, so hab [ch mussen suchten mit manchem Edelman ; abr Got that ihn erheben, erloest aus aller noot, ein Konigreich gegeben in Israhel, seer groos. Vor Got kan ich bezeugen und seiner grossen Macht, das Ich zu keinen zeiten den Konig hab veracht, nur das ich Got dem Herren, der hôchsten Majesteit, hab mussen obedieren in der Gerechtigkeit. Werd Ich durch Gottes schickung von Ewch genommen hin, sein Wort bleib Ewr erquickung, bewahr Ewch hertz und sin, das Ihr zu keinen zeiten den Pfaffen kompt ins netz; Gotts Gnad wil Ewch geleiten, das laes jch Ewch zur letz. HO PET men. il 1. Guillelmus lon m'appelle parquoy sans crainte ou doute HE de Nassau sans remord ; de Dieu tiendray la loy, | la patrie fidelle voire tant qu'auray goute | seray iusqu'à la mort; de noble sang en moy. il ie suis Prince d'Orange ol é francq et sans nulle peur, 6. Mon bouclier et defence k ay faict au Roy d’Espaigne c'est toy, mon Seigneur Dieu, | toute ma vie honneur. ser toy iay esperance, conduis moy en ce lieu, 2, Vivant en bonne crainte, a fin qu'en ton service Dieu suivre fay debvoir ; ie demeure constant, pourtant faut par contrainte et dechasse le vice hors mon pays me voir; du cruel inconstant. mais Dieu par me conduire comme un bon instrument, 7. Ænten moy et me garde, me fera tout reduire mon Dieu, encontre tous | Gi DUR EEE qui apres moy font garde, | car ie suis ton serf dous: | 3. Instamment en souffrance garde moy de l’outrage L ne serez peuples miens; des tirants inhumains, | ayez donc esperance et qu'en mon sang leur rage l | en Dieu gardant les siens; ne lavent, et leur mains. et qui à luy s’adonne, il ar] 1 2 10 Val . à . R + le prie nuict et iours, 8. David fut mis en fuite que sa force 1l me donne par Saul le tirant; pour estre leur secours. aussi ay-je eu poursuite, du danger me tirant {, JL Eternel peult cognoistre avec maint gentil-homme : si de mon bien et corps l mais Dieu l’a relevé, ne vous ay faict paroistre luy donnant le royaume 1 iusqu'à mes freres forts: d'Israel eslevé. 11 le Conte Adolf en Frise | mourut en combatant, 9, HÆistant d’angoisses quitte, | son ame és Cleux transmise recevray la vigueur le dernier jour attent. de mon Dieu, qui m’aquite de misere et langueur ; 5. Ayant ma progenie voila pourquoy desire, des grands nobles empereurs, comme un bon campion, suis de la Germanie de mon corps au camp gire un des esleu seigneurs; pour regner en Sion. Fe 1627 10. N'estoit que ie vous aime 13. Si comme un noble Prince o noble Pays bas, tousiours estois poussez, pas ne feroy d’estime or qu'angoisse m'advince de vous voir mis au bas; nen futz oncq repoussez ; mais l'Espagnol vous gaste mais prenant patience o bon pays du Roy, ay prié l'Éternel, o nations ingratte, faire innocence, mon cœur pleure d’esmoy. cognoistre que suis tel. 11. Attendant la bataille 14. Adieu mes brebiettes, comme un prince romain, ne vueilles sommeiller ; mes gents en plain camp baille combien qu'esparses estes pres Mastrecht, ou soudain le pasteur veut veiller; le tirant, par grand crainte, vueilles donc tout ensuivre son camp a remparez, lesus Christ le parfaict ; ou mes reytres emprainte des paines d’icy vivre trotter en plain terrez. tantost serons deffaict. 12. S'il eust esté à l’heure 15. Un jour devant la face de Dieu la volonté, de Dieu feray paroir sans plus longue demeure que ie n'ay par audace du joug vous eusse osté ; rien faict de mon voloir; mais le Dieu debonnaire mais mon Dieu me commande qui tout à ordonné, d’executer sa loy, ne vous voulut complaire ; voila pourquoy me bande, gloire luy soit donné. ne mesprisant le Roy. 1, 8. t.: attendant, — 5, 2. grands, hier voor het metrum te veel. ), à crainte on doute. 6, 1. bouclier, twee silben. — 10, 3. &.: pas ïe ne, enz., ie veel voor het metrum. 11, 8. érotter, waarschijnliÿjk voor: #rotlèrent. — 13, 7. onvolledig; de zin eischt: fare voir l'innocence, of iets dergeljks, voor: faire laure faire éclater. 15, 1. &.: Un jou, enz. Tekst. A. Een nieu Geusen lieden boecxken | wacrinne begrepen is] den gant- schen handel der Nederlantscher geschiedenissen | dees voorleden jaeren tot noch to ll : : he. ghedragen | eensdeels onderwylen in druck wtghegaen, eensdeels nu nie by-ghevoecht. Nu nieulick vermeerdert ende verbetert. Anno 1581, GIM2 40 , Een nieuw christelick liedt gemaect ter eeren des Doorluchtichste Heerë / Heere Wilhelm Prince van Oraen- J oien / Grave van Nassou / Patris Patria[e], mijne G. Forsten en Heere. Waer van l » MI deerste capitael letteren van elck veers / syner F. G. name metbrenge. Na de wijse van” Chartres”. Tekst herdrukt door Mr. J. Scuerrema, Geschied- en letlerkundi, mengehverk, Utrecht, 1829, ILE, st. IE, bl. 176; — J. H. ScnerrEema, Nederlundscl Museum, Gent, 1895, bl. 372—6, naar het door den uitgever teruggevonden, thans ter K. Bibl. in den Haag berustend eenig bekend exemplaar van den druk van HETSNET TT SAR TEEN te ÿ 1625 1581; hierboven weergegeven; — Wirriems, Oude VI. Idr., 1848, nr. 33, bl. 72, zelfde tekst buiten enkele varianten en afwijkingen in de spelling, naar het ter K. Brusselsche Bibl. berustend Hs. van Wizzem De Gorrrer. Aan het slot leest men: D’eynde 1568 Ghecomponeert ende Ghemaeckt door ionck- heer philips van marnicx heere van sinte Aldegonde excellent poeet. »Ghecomponeert ende ghemaeckt” is niets meer dan een pleonasmus, en betee- kent: ,gedicht, geschreven”. Ook op den titel van de hierna vermelde verzameling van Christofle de Bourdeaux, luidt het: ,Recueil de plusieurs belles chanson spiritu[ellles, faictes el composces contre les rebelles et perturbateurs du repos et tranquillité de ce royaulme de France”, enz. Nog in 1617 werden te Mechelen gedrukt de ,Neder- duytsche epigrammen .. .. ghecomponeert door Richard Verstegen (zie F. E. DELArAILLE, Gesch. van Mechelen, Mech., z. j. [1908], I, bl. 53). Verder komt de tekst voor in de jongere uitgaven der Geuzenliederboeken, behoudens de edities van 1645, 1659, 1671, en, met de hierna besproken verande- ringen, bij Vazerius, Neder-landische gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 46, waar men ook aantreft de melodie. In den modernen tijd werd het Wilhelmus in ontelbare verzamelingen herdrukt. B. J. Beramanx, Das Ambraser Lb. vom Jahre 1582, Stuttgart 1845, nr. 146, bl. 187: ,Ein schôn Lied, zun ebren gemacht dem Prinzen von Uranien. Im Thon wie der Graff zu Rom”. Van dit in 1582 te Francfort gedrukte , [aederbüchlein” ziÿn uog negen andere uitgaven (z. j., 1578, 1580, 1582, 1584, 1599, 1600) bekend, waarvan het getal der opgenomen liederen verschilt. De oudste druk (beschreven door R. Workan, Euphorion, Wien—Leipzig, VI (1899), bl. 649), bevat 110 nrs., ofschoon de titel er slechts 99 opgeeft. Daarin komt het Wilhelmus echter nog niet voor. Andere uitgaven hebben 257, 260, 262 liederen. — Vel. Horemanx v. F., Findlinge, Leïpzig I (1860), 150, bl. 371; — J. Bourse, Zeitschrift für deutsches Altertum, Berlin, XXXIV (1890), bl. 167; Worrrum, Siona, Gütersloh, XXI (1896), bl. 46. Opmerking verdient het, dat de iastische wijs ,van den Graef van Romen”, zooals zij voorkomt hiervoren [, nr. 47, bl. 261 (eerste melodie), zoowel als de wis van Chartres, waarover hierna, op de trompet kon uitgevoerd worden. Zie over dit speeltuig F. A. Gevazrr, Nouveau traité d’instrumentation, 1855, bl. 219 vle. C. Mercmior Franck, Reuterliedlein, Nürnberg, 1603 (vierstemmig), nr. 26, hierboven weergegeven; reeds herdrukt door J. W. Exsonené, Bulletin des Églises IPallonnes, VII (1899), bl. 341 vlg. D. Onder den titel: Ein christlich Heldenliedt, ,gemacht zu ehren und wolgefallen dem weilant Durchleuchtigen und Hochgebornen Kriegsfürsten Wilhelm von Nassawe”, " 1629 enz., met de aanteekening: ,Und hat sein eigne melodei”, verscheen, zonder jaartal, cene andere Hoogduitsche vertaling van het Wilhelmus, te Heidelberg, bij Marcus Christianus zum Lam. Volgens J. J. van TooRëNENBEeRGEN, Philips van Marnix van St. Aldegonde godsdienstige en kerkelijke geschriften, ‘s-Gravenhage, 1878, bl. 185. door wien deze vertaling wordt medegedeeld, is het stuk waarschijnliÿk van 1608 : althans bij denzelfden uitgever werd met dit jaartal en de daaronder staande spreuk geïncarneerd, een tegenhanger gedrukt, ter eere van Graaf Maurits, geheel op dezelfde wijs en ook met diens portret. Wat deze gissing te waarschijnlijker maakt is, dat de vertaler, om de plaat te vullen (het gedicht is in plano en in drie kolommen in koper gegraveerd), het getal coupletten met éen hecft vermeerderd, hetwelk blijkbaar na den dood van den Prins is gedicht”. Bij denzelfden drukkei verscheen een in de Wilhelmusstrophe geschreven lied (planodruk voorhanden in de K. Bibl. van den Haag) acrostichum, 16 str., ter eere van Prins Maurits: ,Mït einem vesten vertrawen // auf Got das hüchste gut”. De heer Dr. J. Bolte te Berlijn, was zoo goed ons opmerkzaam te maken op de hier vermelde navolgingen: Twe schone L{e]der, dat Erste: Van Wilhelmo van Nassouw (15 str.) Dat Ander, Ick rope dy myn hemmelsche Vader an (15 str.), 1613 (Berlin Ye 4016). Opmerking verdient dat de Prins steeds in den onvolmaakt verleden tijd spreekt: Str. 1, 2 was. — 4 bleeff. — 6 was ich fry. — 8. hebb, enz. : - Zavey schone newe Lieder: Das erst, Wilhelmus vo Nassawe, etc. (15 str.). Im Thon, wie man den Graffen von Rom singt... Getruckt bey Johann Schrüter [Basel] 1621, 4 PI 8° (Berlin Ye 4021); — Zwei Weliliche Lieder:. Das Erste, Es is nicht } lang da es geschah, das man den Lindenschmidt . .. Das Ander, Wilhelmus von Nassawen, bin ich von Teutschem Blut. Im Jahr 1646. 4 BI. 8° (Berlin Ye 1644). vermeld bij Em. Wezrer, Annalen der poetischen National-Litieratur, 1862—64'; Niederdeutsche Volksidr. gesammelt und hsg. vom Vereine für niederdeutsche Sprach- forschung, Hamburg 1883, nr. 108: , Wilhelmus van Nassouwe” (15 str.), naar twe gedrukte onvolledige liederverzamelingen van het einde der XVI eeuw. Em. Werrer, t. a. p. (I, bl. 185, 86, 106, IT, 519), haalt aan als ,Im Thon: Wilhelmus van Nassawe”, de liederen: ,Wacht auff ihr Cüllschen alle? (1584) ; ,Ach Gott, wir arme Pfaffen”, en de hierna vermelde planodruk van 1607: , Aus Braunsweigischen stammen” : Joodsch-Duitsch Hs. geschreven ce. 1595—1605 te Worms, nr. 54 (RoSENBERG, Über eine Sammlung dtsch. Volks- u. Gesellschaftldr., Diss., Berlin, 1888, bl. 77). FH. Chanson compose à la loüange et honeur de Monseigneur le Princ d'Orange: Selon le translateur Flameng, dont la lettre capitalle de chacun vers porte le nù de son rcellëce. Et se chante sur la mesme vois. À scavoir de Chartre; planodruk 7. j. noch pl. v. dr. (c. 1582), thans berustend in de K. Bibliotheek te %s-Gravenhage. — Herdrukt in Bibliotheca Belgica, F, 33 (1895), met vif andere liederen voorkomende op hetzelfde planoblad. Aan het slot, na het zesde lied, eene hevige satire tegen het H. Sacrament des altaars en de mis, leest men: Ze G@. Fo”. M. (Je Gabriel Fourmennois). Æspere mieux. — Een tweede planodruk insgelijks herdrukt in PBibliotheca Belgica, t. a. p., Discours touchant le meurtre... di Monseigneur le Prince d'Orange (c. 1582), bevat zes andere liederen van denzelfden 30 16 dichter, die zich ,soldat Tournisien” noemt. Deze laatste liederen slaan op gebeurte- nissen loopend van 1574 tot 1582; zoodat het Fransche lied ter eere van den Prins, wel van o. 1582 dagteekent. Hetzelfde handteeken Ze G. Fo'., met dezelfde spreuk, doet zich voor in een gedicht: Le triomphe et entree de Monseigneur le Duc d Brabant et d’Aniou, enz. (1582), zie Bibl. Belg., t. a. p., en in het bericht Aux lecteurs van de Æarangue descripte au livre doré de Marc Aurele Empereur, verschenen te Utrecht in 1601 (J. W. Exsonent, Les origines du Wilhelmus, in Bulletin des Églises Wallonnes voormeld). Fransche vertaling van den Nederlandschen tekst, bij Jurrex pe LA GRAVIÈRE, Les Gueux de mer, in Revue des deux mondes, 1891, CVIII, bl. 114-116, die de melodie houdt voor ,l’air qui accompagna jadis l’hymne de Charles-Quint”, en die van ons lied getuist: ,Un peuple à qui on peut tenir un pareil langage est dans un état d'âme, qui défie à l’avance toutes les tyrannies”. De auteur van den Nederlandschen tekst. Wiczeus, Belgisch Museum, 1 (1837), bl. 310—380, sprekende van het Hs. van W. De Gortrer, geb. te Mechelen in 1585, zegt: , De bundel zyner werken bestaende uit refereinen, sonnetten, balladen, jaerschriften, retrograden en liedekens, makende te samen 115 bladen in-folio, bevindt zich ter bibliotheek van den Heer Van Hulthem, Cat. Mss. nr. 199 (thans ter Brusselsche bibl., nr. 15662) .... De meeste stukken van dien bundel zyn geschreven tusschen de jaren 1603—1618, blykens de dagtee- kening onder verscheidene geplaetst... de dichter vertoont zich, door al zyne voortbrengsels, als eenen grooten orangist van dien tyd. Vele van zyne sonnetten en balladen zyn opgesteld tot lof van prins Willem, van Maurits en van Marnix van Sint-Aldegonde, en men vindt ook in zyn handschrift het Wälhemuslied van laetst- semelden, by hetwelk De Gortter schreef: ,1568 ghecomponeert ende ghemaeckt door jonckheer Philips van Marnix, heere van Sinte-Aldegonde, excellent poëet”. .Daer men, nog onlangs, in Holland over den vervaerdiger van dit lied getwist heeft, zoo acht ik eene zoodanige verklaring van De Gortter, nog een tydgenoot diens beroemden burgemeesters van Antwerpen, van geen klein gewicht in deze zaek.” De door Willems bedoelde twist ontstond tusschen de schrijvers van de navol- sende werken: Over het volksliel Wilhelmus v. N., door R. H. van SOMEREN, met eene bidrage door Mr. P. A. Bruamaxs, Utrecht, 1834, en: Gedachten over het oude volkslied Walhelmus van N. enz. door G. D. J. Score. Leyden, 1834. In De(n) navorscher, IT (1853), bl. 338, zegt D. Buopinen, in antwoord op de vraag gesteld IT (1852), bl. 343, dat men in die twee werken alles vindt wat men omtrent den vervaardiger van het Wilhelmus verlangt te vernemen. Wij laten hier in het kort de beweegredenen kennen, door elkeen dier schrijvers ten voordeele hunner meening in het midden gebracht. Van Someren wil ,#iet Marnix maar vecleer Coornhert” als dichter van het W. verklaren. De bewijsgronden, die de schrijver voor zijn gevoelen meent te hebben, zin: ,1°. uitwendige, 2°. inwendige.” 1°. ,Branpr, Hist. der Reformatie, 1, 535, steunende op een dagregister van J. Uvrexgocaert (1557—1644), zegt: , Dirk Volkertsz. Koornhert (1522 —1590) uit 1651 sin ballingschap in ’t vaderlant gekeert (1572) en Secretaris der Staeten van Holland geworden (die ontrent desen tijd het bekende liedt Wilhelmus van Nassouwen hadt gedicht) kreeg te deser tijdt last, enz.? Die bijzonderheid had Uytenbogaert vernomen ,uit den eigen mond van zijnen vriend Hugo de Groot” (1583—1645), die ze, op zijne beurt, van ,geloofwaardige mannen”, als zijn eigen vader Johan de Groot (1554—1640) kon vernomen hebben, zooveel te meer daar deze laatste Coornhert, te Delft, moet gekend hebben. Immers, volgens Kok, Vaderl. Woordenb., 104 DL, was Coornhert in 1588 te Delft woonachtig. (Volgens F. D. J. Moorrees, Dirck Volkertszoon Coornhert . .… Levens- en Karakterschets, Schoonhoven 18€ vertoefde Coornhert te Delft, kort na zijn terugkeer in het vaderland (1576) en zette zich in 1577 neer te Haarlem. In 1588 nam hij zijn intrek te Delft, bij zÿn vriend Corn. Boomgaert Az., doch werd na korten tijd verplicht die stad te verlaten, welke hem door de Burgemeesters ontzegd was. Bij Coornhert’s biograaf wordt echter over het Wilhelmus niet gehandeld; wellicht mag men daaruit opmaken, dat er volgens den schrijver, geene reden bestaat om het lied aan Coornhert toe te schrijven). .De tijdsaanwizing bij Varerius, Neder-landtsche gedenci:-clanck, Haerlem, 1626 : In dese tydt (1572) heeft men gesongen dit volgende liedeken (het Wilhelmus) ; #t welcke groote vrucht onder vele luyden schafte? .... pleit nog nader voor Coornhert, die van 1569 tot 1572, als ’s Prinsen bijzondere vertrouweling (intimus amicus), door hem gebruikt werd tot het opstellen van allerlei geschriften ten nutte der goede zaak.... Het W. biedt den juisten weerklank aan van Coornhert’s schriften en wel inzonderheid van zekere: , Waerschouwinge aan de Inghezetenen van dese Landen”, onder den titel: Pro Lege, Rege et Grege. 20, ,Marnix in zijn Psalmboelk: en wijders overal, volgens de gewoonte van zijne school en zijnen tijd, gebruikt den du, wat Coornhert vermijdt; Marnix spelt voir en doir, Coornhert schrijft voor en door. Nu toetse men aan dezen bij beide auteuren verschillenden speltrant, alsmede aan hunne onderscheidene wijze van afkorten en insmelten der woorden het Wilhelmuslied, zoo als het in de oudst bekende drukken voorkomt, en men zal bevinden, dat terwil er miels voor Marnix pleit, alles aan Coornhert doet denken. .Eenige bastaardwoorden die in het W. voorkomen, doen zich ook in de eerste uitgaven van Coornhert voor. Wel is waar is het lied niet te vinden bij de overige gedichten en liedekens van Coornhert, en pleit dezelfde reden ook tegen Marnix, maar Coornherts verzamelde werken werden ,eerst veertig jaren na zijnen dood, uitgegeven bij Jacor Azrrez. Corom, te Amsterdam, 1630”. P. À. Brucmans, in zijne , Bijdrage”, die op de studie van Van Someren volgt, werpt daartegen op: a) Dat het lied ,Ras, seventhien provincen” tijdens ?s Prinsen tweeden optocht (1572) op de wijs van het W. gezongen werd, dat dit laatste dus bekend was vor Coornherts terugkeer in het vaderland, dat deze het dienvolgens gedurende zijn ballingschap zoude gedicht en -herwaarts” gezonden hebben, waarvan echter niets bewezen is; N AN | È PARA PNR EOMRERER ASE 1632 b) Dat andere dichters dan Coornhert en Marnix als schrijvers van het W. kunnen aangezien worden; van vele andere liederen, zooals het ,Maximilianus de Bossu” en het ,Ras, seventhien provincen”, kent men de dichters niet. SCHOTEr is van meening ,dat niet Coornhert, maar wel Aldegonde de dichter” van het W. is; en dit om de volgende redenen: »l°. Het oude volksgezang, Wilhelmus van Nassouwen, is een 7Yoost- en afscheidslied. —— Hoe meer ik in den geest van dit lied dring en den toestand van ons Vaderland in die dagen in oogenschouw neem, hoe waarschinlijker het mij voorkomt, dat hetzelve bij of even na het vertrek van den Prins naar Franlerijt en Duitschland moet vervaardigd zijn geworden. Ik kan mi) geen geschikter oogen- blik voorstellen tot het uitgeven van dit bartelijk en godsdienstig gezang, waarin de Prins niet slechts van zijne Landgenooten afscheid (oorlof) neemt, maar hen op God wist, die alleen uitkomst geven kan, dan juist in die laatste noodlottige maanden van het jaar 1568, of het begin van 1569, wanneer door het vertrek van O ranje, op wien aller 0og, aller hoop, gevestigd was, de gemoederen bijna tot vertwijfeling gebracht waren, en alleen door den godsdienst nog konden opgebeurd worden. De geleerde JAcoBus ScxeLremA is ook van dit gevoelen, in zijn Geschied- en letterk. mengehe. (t. à. p.)... En niet weinig word ik in mine gedachten versterkt door het opschrift boven het lied in de Geuze-liedeboeken : »Corts na dat Graef Lodewije van Groeningen opghebroke ende van Gemminghen verdreven was (1568), is de Prince van Oraengien na de Mase ghetoghen. Een nieuw Christelick Liedt. gemaect ter eeren des Doorluchtigsté Heerë,” enz. ,Eer Brandt het lied toeschreef aan Coornhert, werd het door Jacos VERHEIDEN, in zijn werk vooreerst uitgegeven in het Latijn, te ‘s-Hage in 1602, en het volgend jaar in dezelfde stad in het Nederlandsch, getiteld: , Afbceldingen van sommnighe in Godis Woort ervarene Mannen, die bestreden hebben den Roomschen Antichrist” enz., bl. 97, toegekend aan Marnix: »Men acht ook dat van desen man (Aldegonde), dat Liedeken eertijts gesongen ter eere van den Prince Guilielmus van Nassouwen, sy ghemaeckt ende uytghegeven, als den Hertoghe van Alba de Nederlanden was onderdruckende. (De Latijnsche tekst Juidt: Ab hoc viro etiam profecta dicitur decantata illa cantilena composita in laudem Principis Guilielmi Nassauïi, ad Belgas Tyrannide Albani oppressos edita).”? » Verheiden was een tijdgenoot van Aldegonde, heeft niet alleen eene levens- beschrijving van hem gegeven, maar ook verscheidene lofdichten op hem vervaardigd. »Toen Coornhert den 29 Oct. 1590 stierf, was Hugo de Groot, die den 10 April 1583 geb. werd, een kind van zeven j aar oud. De Groot kan van zijn vader vernomen hebben dat Coornhert de schrijver van het W. was, daar Coornhert in 1578 (L 1588) een jaar lang te Delft woonde, maar dit zeggen zal niet meer gezag hebben dan de opgave van Verheiden, die het van Aldegonde zelf kan vernomen hebben. »Brandt zegt, t. a. p., DI. I. bl. 842, 843: Aldegonde, seer bemind en hoog- geacht van Prins Willem, die door hem steden en volken regeerde. ,Dat Coornhert na zine eerste ballingschap een bijzondere gunsteling van Oranje werd, is onbetwist- zijn broeder Willem, of van 1633 209 )99 baar, maar dat by, geliÿk Aldegonde een éntimus amicus, een boezemvriend van denzelven, en wel voor zijne ballingschap geweest zou zijn, kan ik derhalve niet aannemen. » Wij zien Oranje en Aldegonde een en dezelfde zaak behartigen:; door dezelfde zucht gedreven om Nederlands godsdienstige en burgerlijke vrijheid te vestigen ; selijksoortige rampen ondervinden: op een en denzelfden tijd gedagvaard (1567), veroordeeld en het land verlaten. Ook in hunne ballingschap stonden zij elkander met raad en daad bij en toonden door hunne vriendschappelijke briefwisseling hoc zeer zij elkander behoefden, om aan dat groote werk, Nederlands verlossing, met soed gevolg te kunnen arbeiden. .Bij eene nauwkeurige en aandachtige lezing van het Wähelnus zullen wi opmerken, dat de dichter er van bizonder met de godsdienstige en staatkundige sevoelens van den Prins vertrouwd, ja, meer dan een gewoon vriend, een boezem- vriend van hem geweest moet zijn; en dat zulks Marnix gewéest is, zal niemand betwijfelen, die de geschiedenis dezer rampzalige tijden gelezen heeft. ,29%. Eerst in 1580 (Psalmen) heeft Marnix stelselmatig Du voor Gij, Dij voor U, Dijne voor Uwe gebruikt, in 1574 (Bijencorf) en ook in 1569 volgde Aldegonde nos dikwils de schrijfwiÿze, welke hij in 1580 afkeurde. In Marnix Psalmboek uitg. 1591, lezen wij meestal 07 voor 00, doch in den eersten druk, 1580, lezen wi altijd 00 en nooiït oi. .Aldegonde was een groot liefhebber van het gebruk der €, als in eracht, cruis, coninck, vercoren, waar Coornhert À zou gebruikt hebben.” Maar Schotel wil deze opmerking voor eene betere geven, daar bij gebrek aan den eersten druk, denkelijk van het jaar 1568 of 1569, uit de spelling der woorden van het Wilhelmus, spelling die toen reeds vrij willekeurig was, de vervaardiger moeielijk kan opgemaakt worden. .De bastaardwoorden, welke men in het lied ontmoet, geven meer aanleiding om tot Aldegonde over te hellen, daar zij bij Coornhert in veel minder getal aan- getroffen worden. , Opmerkelik is het dat C. Boomgaert, de verzamelaar en uitgever van Coornhert’s werken (bij J. A. Colom, Amst. 1630), niet zou geweten hebben, dat Coornhert de vervaardisger van het geliefd volkslied was. Hadde hi dit slechts kunnen vermoeden, dan zou hi, indien hij het bij de Liedekens in het Æerste deel, wegens het aan de erfgenamen van Adriaen Valerius, uitgevers van den Gedenckclanck:, in 1626 gegeven privilegie, niet had mogen voegen, deze bijzonderheid zeker wel in het leven van Coornhert of in de Voorrede met een enkel woordje hebben aangestipt.? Men vindt verder in De(n) navorscher, t. a. p., opgesomd, grootendeels naar het werk van Schotel, de schrijvers die voor of tegen Marnix, voor of tegen Coornhert partij kiezen. Onder de aanhangers of voorstanders van Marnix telt men: Jacobus Verheiden, Melchior Adam (1620), P. Bayle (1692), Adriaan Pars (1701), Joannes van Spaan (1766), S, H. van Idsinga, Mr. G. Suikers, Joannes Prins, J. Spex, Mr. Gale Isaac Gales, P. G. Witsen Geysheek, H. Collot d’Escury, Prof. N. G. van Kampen, John Bowring, 103 1634 E. Münch, Mr. P. S$S. Schull, H. Hoffmann von Fallersleben, Dr. G. D. J. Schotel, Prof. U. G@. Lauts, Ds. W. Broes, Dr. J. van Vloten, Mr. J. van Lennep, W. J. Hofdijk. Onder de voorstanders van Coornhert behooren, behalve Hugo de Groot, als zegsman, J. Uytenbogaert, Gerard Brandt (1666), een zich noemende Modestinus Philalethes, H. van Alphen (1766), Jan Wagenaar (1767), J. Kok, J. A. de Chalmot en R. H. van Someren. Als onzijdig in dit letterkundig geschil mag men beschouwen Franciscus Ridderus (1661), S. van Lieeuwen, de Hoogleeraren J. W. te Water en M. Siegenbeek, Mr. J. C. W. le Jeune en Mr. P. A. Brugmans. Worden nog vermeld: Dr. E. Münch in eene zijner Alétheiu's (s-Grav., bi Hartmann), Buddingh’s eigen opstel in den Almanak voor blijgeestigen (Amst. 1855), benevens eene aankondiging van R. H. van Someren’s voornoemd werk, in de Amsterdammer Ephemeride : Tÿjdschr. voor Nederl. lelterk:. (Amst. bij Van der Vinne, 1835, bl. 156). Buddingh zelf schaart zich bij de voorstanders van Marnix. Bi dezen laatste kan men nog voegen: Dr. J. J. van Toorenenbergen, Ver- scheidenheden uit en over de nalatenschap van Phil. van Marnix, 1878, bl. 107, Dr. P. Fredericq, Marnix en zijne Nederl. geschriften, Gent 1881, Dr. J. ten Brink, Drie Volksliederen, Leiden, z. j., Dr. J. Kalff, Gesch. der Nederl. letterk. in de 164 eeuw, 1889, IT, bl. 123, 272, 292. ,Thans”, schrijft Dr. P. Fredericq, t. a. p., bl. 52 aant., ,is men het eens om het Wilhelmus aan Marnix toe te schrijven.? In den jongsten tijd echter werd Marnix auteurschap opnieuw in twijfel setrokken, namelijk door J. Posruus, Het Wäülhelmus, Kampen, 1900, bl. ST vlg., die van gevoelen is, dat noch Coornhert ,de libertijn in hart en nieren”, de zanger van 6 Calvinistisch lied, ‘6 , Voor Godes woord gepresen”, noch Marnix, die in de laatste maanden van 1568 en in ‘6 begin van 1569 ver van den Prins was verwijderd, en eerst in 1570 voor vast in zijn dienst trad, voor den auteur van het Wilhelmus kunnen gehouden worden.” Tot staving zijner meening haalt J. P., bl. 101, een brief aan van Dr. Ropertr Fruin, gedagteekend van 1898, waarin men leest: ,Het Wilhelmus is door een onbekend persoon zeker niet Marnix en niet Coornhert — omstreeks het einde van het jaar 1568 gedicht. De auteur gevoelde innig met den Prins van Oranje mede en wist dit gevoel kunsteloos, maar aangrijpend onder woorden te brengen \an de woorden paarde zich als van zelf een wijs die toen in het leger van den lPrins voel gehoord werd, en die beck bijzonder geschikt te eijn om het gevoel door de woorden uitgedrukt, ingang te doen vinden in het hart van ons volk.” Waarop dit alles stount wordt niet gezegd. Het is vast en zeker, dat de woorden zich, echter niet van zelf, aan de bestaande wijs gepaard hebben. Aan een anderen kant sotte J, W. Exscnenf, in Tiÿdschr. der Vereeniging voor N.—N. maegsch., A, VII, st, 1 (1902) bI. 22, de meening vooruit, dat het Wilhelmus niet door Marnix onbworpen, maar vertaald werd, naar een te loor geganen waar- schijnlijk Franschen tekst en wel in de cerste helft van 1572, al heel spoedig na- dat Marnix zich in ‘s Prinsen dienst had begeven. De Geuzenliederboeken, zegt de schrijver, kennen alleen liederen op de wijze van het Wilhelmus gezongen, die Le 1635 gebeurtenissen na 1572 behandelen ; — het opschrift ,selon le translateur flameng” bewijst, dat Fourmennois’ voorbeeld, d. i. het Dietsche Wilhelmus, reeds eene vertaling was; — het door Verheiden gebruikte woord decantata is z66 te verstaan, dat het lied door Marnix is af-, is overgegoten, van toon is veranderd, is nagezongen, vertaald is. Dr. J. J. van TooRENENBERGEN, Marnixiana anonyma, ‘s-Grav. 1903, bl. 17 vle., komt tegen deze meening op; zijn pleidooi voor Marnix is tevens een antwoord op hetgene door Postmus en door Kruin wordt gezegd: Uit de ,Archives de la Maison d’Orange-Nassau”, blikt, dat Marnix reeds in 1568 aan de hand van den Prins werkzaam was. In 1572, toen de Prins op de bede der Staten en na het uitwerpen van de Spaansche bezetting uit Vlissingen, naar Holland kwam om met hen den krijg tegen Alva te voeren, het jaar toen het heette: ,Ras, seventien provinciën”, had niemand aan den Prins de slotstrophe van ‘t Wilhelmus in den mond kunnen leggen. De woorden ,selon le translateur flameng” hbeteekenen, dat Fourmennois, onbekend met het Dietsch, den dienst van een Flamand gebruikte, die Marnix’ tekst woordelijk overzette in de Fransche taal. Het woord decantata, zal men wel geene andere beteekenis kunnen of mogen aanleunen, dan die welke het heeft in de classieke literatuur, zooals bij Horatius: ,decantare elegos”, klaagliederen zingen. Dr. v. T. acht het ten slotte rie bewezen, dat Marnix et de dichter van het Wilhelmus-lied is.—In Cuecilia, ‘s-Grav., Mart. Nihoff, nr. van 15 Januari 1904, bL. I, kwam HEnschedé op de vraag terug en besloot: ,de woorden zijn, naar ik gis, ont- staan door omwerking van een wellicht Fransch vers. Niet onmogelik is het, dat dit gedaan is door Marnix in 1572.” Zonder met Dr. v. T., &. a. p., bl. 14, te kunnen aannemen, dat de laatste versregel van de voorlaatste strophe van ‘t Wilhelmus: ,tsal hier haest zijn ghedaen”, » Marnix’ leus: ,Repos ailleurs” weergeeft en aldus ,het cachet van Aldegonde” draagt, meenen wij, dat al moest het woord decantala den zin van nagezongen hebben, de melodie van het lied van Chartres gedicht, ook kan aangezien worden als ziÿnde daaruit nog geen bewiïjs tegen Marnix zou te trekken zijn, daar het Wilhelmus, op dit laatste nagezongen, en daar ,nagezongen” nog betrekking kan hebben op de zangwijs, in plaats van op den tekst. Toch moet men bekennen, dat er geen rechtstreeksch bewijs van Marnix auteurschap bestaat. Zoo kon Prunexs van Duvse, De Rederijkkamers in Nederland, Gent 1902, II, bl. 134, ook den naam van J. P. Houwaert (1533—1599) vooruit- zetten. In Houwarrrt’s Sommare beschrijvinghe vande triumphelijcie incomst vanden . … Aerts-hertoge Mathias binnen die Princelijcke stadt van Brussele in l'iaer ons Hceren 1578 den 18 dach Januarij... Antw. Chr. Plantyn, 1579. BI. 86 leest men ... .so wert op dit tanneel (tooneel) terstont gehoort eenen excellenten sanck met diversche stemmen wel soo harmonieus als oft Parthenopa, Lugia en Leucasta daer jegenwoordich hadden geweest. Den teneur (de irhoud, in ‘6 Fransch: la teneur) van het liedeken dat sy songhen volgt hier naer, twelck tot love van den incomenden Prince ghecomponeert was.” Het lied vangt aen: 1636 1. Ghelijckerwis vol rouwen sadt tvolck van Israel in d’ Babiloensch landouwen deur tyrannije fel, soo hebben wy gheseten in ‘t soete Nederlant, vol lijdens onghemeten door Spaingsche iock, en bant. 2. Maar God heeft ons ghesonden van Nassouen een helt, welck heeft den bant onthonden die ons dus heeft ghequelt; daer naer is dlot ghevallen op u Matthias goet, die voortaen sult voor allen ons qualen gheven boet. Dit lied”, zegt Pr. v. D., ,in denzelfden toon gestemd als ‘t Wilhelmus van Nassouwen, is waarschijnlijk uit eene en zelfde pen gevloeid.” Het lijdt geen twiÿfel of dit stuk is op de Wilhelmus-melodie gedicht, en misschien, juist om die reden. schint het een naklank van ‘’t Wilhelmus zelf, ofschoon het de verhevenheid van dit laatste mist. & Wilhelmus, als zijnde eene soort van acrostichum, schijnt uit te gaar van een rederijker. Aldegonde was meer den geest der kamers dan den factorsvorm genegen, terwil Houwaert, volgens de uitdrukking van Dr. Kazrr, t. a. p., II, bl. 17, een volbloed-rederijker was. Al stond Houwaerts overtuiging in later tijd niet onwrikbaar vast, toch was hij in de kracht der mannelijke jaren een vurig voorstander van Oranje. Omstreeks 1568 ontmoet men hem in de kerkers van Alva, waar hi; over het jaar in hechtenis zit (K. F. Srarcazrr, Nederl. Museum, Gent 1855, 24e reeks, 24 jaarg., I, bl. 352 vle.). In hetzelfde jaar 1578, waarop hi op last dertstad Brussel aartshertog Mathias verwelkomde, gaf hij in het licht zijne hierna, bl. 1651, vermelde ,Triumphante incompst” van den Prins van Oranje, insgelijks binnen Brussel. Het ware dus volstrekt niet onmogelijk Houwaert als den dichter van ‘+ Wil- helmus aan te zien, doch er bestaat al wederom geen bewijs van dit auteurschap. Melodie. A. OUDE WIJS. «) Oorsprong. Volgens latere uitgaven der Geuzen- liederen, zooals de Amsterdamsche druk van 1683, werd het Wilhelmus voorgedragen op de wis van ,Charles”. In die aanduiding wilde Bruëmaxs den naam van den eenen of anderen verdienstelijken dienaar van Oranje zien, naar wien de melodie, welke waarschinliÿk als marsch diende, genoemd werd, terwijl Scnorer diezelfde wijsaan- duiding aan een bekend Vlaamsch liedje op Karel V toeschreef. Dr. J. van VLoTEn, Nedert. geschiedz., 1852, TI, 365, was ingelijks van meening, dat de melodie van het lied op Karel V: ,Jezund so woln wir singen // auss frischem freien mut” (0. a. te » vinden bij R. von LaiLreNCRON, Die hist. Volksidr. der Deutschen, IN, nr. 421, bl. 5) 16357 voor het Wilhelmus had gediend. Maar zooals Dr. A. D. Lomax, Twaalf Greuzeliedjes, 1872, toelichting nr. 4, deed opmerken, kon dit lied zoowel als andere bekende liederen op Karel V, met zelfde metrum, ,im Veitenton” geklonken hebben, en was er geen bewijs zoolang men bij geen dezer Duitsche liederen de Wilhelmus-melodie senoteerd vond. In de ,Tafel der liedekens gaende op wereldtsche voysen” van $. Taeonorus’ verzameling: Het Paradys der gheest. en kerck. lofsanghen, uitg. 1638 (15e uitg. Antw. 1621), wordt de melodie (zie hierna het geestelijk lied: ,Het viel een hemels douwe) : O eeu-wigh God al-mach - - - tigh, enz. aangeduid onder den naam , Wilhelmus van Nassouwen”. Ten onrechte heeft BÂunker, Das Kath. deutsche Kirchenlied, I (1886), nr. 100, bl. 358—9, daaruit willen afleiden, dat men hier met de oude Wilhelmus-wijs te doen heeft. In andere uitgaven van Het Paradijs, zooals ’s-Hert. 1627, bl. 4, en Antw. 1648, bl. 4, vindt men het lied : .0 eeuwigh God almachtigh”, enz., met de hierboven aangehaalde zangwijs, enkel met de aanduiding: ,op de wijse: ,Het viel eens hemels douwe, etc. ofte: als het hier op nooten begint”. Dezelfde melodie komt ook voor in Ævangelische leeuwerck, Antw. 1582, IT, 61, met het opschrift: , Wijse: Het viel een hemels douwe. Wilielmus van Nassouwe” voor het lied ,Germanus heyl’ge vader”; waaruit volgt, dat dit laatste lied op twee verschillende melodieën kon gezongen worden. Dit blijkt nogmaals uit dezelfde ver- zameling Il, 183, waar het lied: ,Ghij Beemer-Catholijcken” (zie bl. 1644), tot opschrift draagt: ,Wijse: Wilielnus. Het viel een, etc.”, en waar men de melodie aantreft die wij hierna geven. Overigens werden dezelfde teksten soms met vif, zes wijzen aangeduid en konden ze op vif, zes verschillende melodieën gezongen worden. Dit was het geval met liederen, die zooals het Wilhelmus een veel gebruikten strophenbouw hadden. Zie Æoang. leeuverck, T, bl. 101, 190, IT, bl. 35, 114, 119, 140, waar de wijzen ,Magne Joseph — Maxime Wilhelmus — La Coquille Het viel O Tyranne” voor een zelfde lied aangegeven worden: zie mede ) B. van Hagrrex, Den lusthof der Christelycke leeringhe, Antw. 1622, bl. 27, waar ‘+ Wilhelmus met zes andere wijzen wordt opgegeven. .De wijze van Chartres”, opgegeven door het Gewzenlb. van 1581, ïs, zooals door ons vroeger werd gezeed, in Nederl. Museum, Gent XIIder jaarg. (1891), 545t deel der verzameling, bl. 177, die van een Fransch lied op het beleg van de stad Chartres, door den Prins van Condé en zijne Hugenoten in den aanvang van 1568. Dit lied, met aanvang: ,0 la folle entreprise // du Prince de Condé”, tot titel voerend: , Autre chanson de la ville de Chartres assiegee par le Prince de Condé, sur un chant nouveau”, aangehaald door Læroux pe Luncy, fRecueil de chants historiques français, 1849, Il, bl. 603, komt voor in: ecueil de plusieurs belles chansons spiritufe]iles, CR 1638 .faictes et composees contre les rebelles et perturbateurs du repos et transquilité de ce royaume de France... qu'il a pleu a Dieu de donner à nostre tres-chretien Roy Charles, neuvième de ce nom”; par Curisrorze pe Bourpeaux, Paris, z. j. (c. 1570). Zooals door ons in het voornoemde tijdschrift mede werd aangetoond, doet de melodie zich voor met wijsaanduiding, ,A (voor ,Oh” of ,0?) la folle entreprise | du Prince de Condé”, toegepast op een Marialied: , Toujour toute ma vie”, in La pieuse alouette avec son tirelür'e, enz., Valencienne 1619, bl. 104 (zie bl. 1640 hierna). Deze zangwijs levert het bewijs, dat de Wilhelmus-melodie werkelijk var de wis van ,Chartres” afstamt en aldus van Franschen oorsprong is. WegokerLin, La chanson populaire, 1886, bl. 140, haalt van La pieuse alouett eene uitgave van 1576 aan, die vervolgens nog eens door hem wordt vermeld in L'ancienne chanson populaire en France, 1887, bl. 83. Of die uitgave van 1576 werkelijk bestaat, is zeer te betwifelen. Overigens dagteekent de geestelijke goed- keuring van het werk eerst van 1619. In de naar tijdsorde gerangschikte biblio- graphische aanteekeningen, die men vindt in La chanson populaire, wordt op bl. XXI Le recueil des plus belles et excellentes chansons van Jenax Crarpavoine alleen genoemd onder de in 1576 verschenen liederverzamelingen. Het Marialied: ,Tousiours toute ma vie”, komt reeds voor, doch met andere melodie, in Les rossignols spirituels, Valencienne, 1616, bl. 176. De tekst: ,0 la folle entreprise” werd voor de eerste maal herdrukt door J. W. Exscnené, De melodie van het Wilhelmus, in de revue Oud- Holland, XII (1894), bl. 173, naar het eenig bekende complete exemplaar van het voornoemde Recueil, berustend in de bibliotheek van den Duc d’Aumale te Chantilly, en naar een afschrift aan den uitgever bezorgd door den heer Éuze Picor te Parijs. De titel: Chansons faictes el composees (vgl. het ,ghecomponeert ende ghemaect” van De Gortter’s Hs.) zou doen denken, dat al de in het bundeltje voorkomende stukken van Christofle de Bourdeaux zijn. Doch naar hetgeen de heer Picot ons welwillend mededeelde, is dit niet het geval met het lied van Chartres, daar het niet met Chr. de B’'s naam is geteekend, terwil al de andere in de verzameling voorkomende en van hem uitgaande liederen integendeel zijn naam dragen. Het beleg van Chartres werd aangevangen in Januari 1568; de vrede werd geteckend den 23sten Maart 1568; zie J. W. Exsonené, Les origines du Wülhelmus van Nassauve ,chant national néerlandais”, in Bulletin des églises wallones, ’s-Grav. VII (1899), bL. 341 vlg., die ons tevens leert (vgl. Oud-Holland, &. a. p.), hoe, na het sluiten van den vrede, de Paltzgraaf Jan Casimir, die met Condé het beleg van Chartres had medegemaakt, naar Duisburg trok om den Prins van Oranje zijne krijgsbende aan te bieden, en hoe, ofschoon geldgebrek den Prins verhinderde van dit aanbod gebruik te maken, deze of anderen op zijn naam een deel van die krijgers hebben kunnen aannemen, waaronder er zich wellicht bevonden die het lied uit Frankrijk hadden meegebracht. De benaming , Folle entreprise”, in den zin van lichtzinnige of dwaze onderneming, was reeds vôor het beleg van Chartres bij de Franschen bekend. Leroux pe [ancy, t. a. p., I, BI 74 en 105, deelt eene , Chanson de la folle entreprise des Hennuyers” Vi OT mé RENE Free pr" 4 1639 (Beleg van Mézières, 1521) mede, en eene andere: ,De la folle entreprise des Klamans et Bourguignons” (Beleg van Saint-Quentin, 1536). b. Verschillende lezingen : I. Peuterliedlein van Mercaror Franck, Nürnberg 1603, meerstemmige bewer- king. De superius werd uitgegeven door Bünue, A/td. Lb., 1877, bI. 511, nr. 410. — De vierstemmige gefiorituurde bewerking van Franck werd herdrukt door AuG. RæeissmaAnn, Geschichte des Deutsehen Liedes, Berlin 1874, nr. 16 der muziek- bijlagen, en opnieuw in partituur gebracht, ditmaal met den Nederlandschen tekst, door J. W. Exscuepf, De melodie van het Wülhelmus, Oud-Holland, XIT (1894), bij bl. 172 (separaatdruk, 24e stuk, bl. 30): | | N] Le =: ——— = ip A EE Wil - hel-mus von Nas-sau -e bin ich von deut - - - schem Blut, Dem Va -ter-land ge-treu -e bleïb ich bis im den Tod. a a Ein Prin -ze von O-ra-ni-en bin ich frei un - - - ver-fehrt, den Kü-nig vom Hi- spa-ni-en hab ich all-zeit ge-ebrt. II. Planodruk van 1607, ter KE. Bibl. te Berliÿn: ,Ein Lied von dem Hoch- würdigen ... Fürsten und Herren Heïinrichen Julio postulirten Bisschofle des Süïfts Halberstadt. ... In der Melodey: Wilhelmus van Nassawen bin ich von Teutschem Blut”, vierstemmige bewerking ; de superius medegedeeld door Bühme, t. a. p., nr. 4094; voor de eerste maal in partituur uitgegeven door J. W. Exsorepg, t. à. p. (separaatdruk, 246 stuk, bl. 32): N] Aus Braun-schwei-gi - schen stam-men ich Hein-rich Ju - li - us, Mein An -kunfithab be - kom-men, mein Fein-den zu ver-drusz. La C2 anck ich Gott von Hert - zen, der mich ge-schaf-fen hat, Îlass ee es ih - nen Angst und Schmert-zen und traw meim : 1640 Naar tijdsorde der verzamelingen, volgen : III. La pieuse alouette, 1619, t. a. p.: Tou-jour, tou - te ma vi l’au-ray de-dans le cœur L’a - mour saint de Ma -n , Me - re de mon Sau - veur; AVE RS SE, di Gheestelick Paradiisken der wellusticheden, enz., door den Eerw. H. P. D. (Pater Guillielmus de Pretere, societ. Jesu (1578-1626), Antw. 1619, eerste deel, bl. 35, voor een lied ,van den heylighen Willebrordus” met aanvang : , Hollandt waer 1s ghebleven } u goedertieren aert”, ,op de wise: Guilielmus van Nassou- wen”, en bl. 37, voor een lied ,van den H. Guilielmus” met aanvang: , Wilhelmus al in des hemels throon”, ditmaal met wijsaanduiding : , Wilhelmus van Nassouwen”. De verzamelaar deelt slechts de eerste maten der melodie mede, maten die volkomen den aanvang teruggeven van Il: FR Ë nu verheven e V. Apr VALERIUS, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem 1626, .Stemme: alsé begint”? : = _æ_ € sr mL Wil - hel-mus van Nas - sou - we, Ben ick van duyt-schen bloet, Het Va-der-lant ge - trou-we, Blijf ick tot ‘sLants be - hoet, RUE HE ss = Een Prin-ce van O-ran-jen Ben ick vry on-ver-veert, Den Co - - - ninck e- J 1 Hi-span-jen Ick al - tyt hebh' ge-eert. 1641 Uit de wijsaanduiding moet men afleiden, dat ten tijde van Valerius de Fransche oorsprong der melodie niet meer bekend was en dat, voor dezen schrijver, die in de tafel van zijn boek, de Wilhelmus-wijs, overigenus met nog andere uitheemsche zang- wijzen, onder de Nederlandsche stemmen brengt, het Wilhelmus zijne eigen melodie had. Valerius brengt willekeurige veranderingen aan den tekst (vel. in zijne uitgave het vierde en het achtste vers der eerste strophe, met den tekst van 1581): in zijne notatie verliest hij de oorspronkelijke iambische versmaat uit het oog en scandeert : Eën Prince van Oraänjën Bën ick vrÿ ünvérvéert, Dën Côoninck van Hispanjén [ck ältÿt hébb’ gééert. Op die wijs bekomt men naar Valerius’ lezing : Str. 6. U dienter t’ ällér tyt. tr. 7. In härén büosén met. Str. 9. Mët eérén in hët véld. Naar het sebruik der luitenisten brengt Valerius fiorituren aan de melodie toe, en weer andere fiorituren in de begeleiding (voor deze laatste, zie Dr. À. D. Lomax, Oud-Nederl. ldr. uit den Nederl. Gedenck-clanck, Utrecht 1871, bilagen, bl. 27). De notatie van 1619: wordt in den Gedenck-clanck weergegeven door %-maat, die met het oog op de {5-maat van het eerste deel, in moderne notatie weer te geven is door ‘a Misschien heeft de uitgever hier, om aan dit tweede deel meer leven bi te zetten, er eene soort van nadans van willen maken, zooals men dien dikwijls ontmoet in de dansliederen van de XVdæ en de XVIde eeuw. In elk geval heeft Valerius tekst en versmaat, melodie en notatie willekeurig veranderd. Zijne eigen notatie is onlogisch ; hij schrijft Œ = \ 1-16 Set En es — à -# beurtelings : _ 2 = FA Ta F e Q O-ran-jen Ben ick vry, enz. Hi-span-jen, [ck al - tyt, enz. VI. Dr. J. P. N. Lao, Luitboek van Thysius, van het begin der XVII ceuw, ur. 60. De mélodieën, welke men daar aantreft, behooren mede tot de gevaricerde, sefiorituurde, gearrangeerde luitmuziek. Bij inzage van een dezer lezingen ontwaart men al dadelijk, dat aan het slot de muziek te kort schiet, en wel dermate, dat het onmogelijk 1s daarop het laatste vers der strophe te brengen: { | | (fi RE D | 11 | À (l| 4 | {| M STE Heb ick van His - paen - gien Dr. Land deelt wel is waar naar hetzelfde luitboek andere redactiën van den laatsten resel mede, doch, zooals J. W. Exscmep*, De mélodie van het W., t. a. D. 4% aflev. (separaatdr. 24 stuk, bl. 6), doet opmerken, kunnen die redactiën, juist om hun veelheïid, geen leiddraad geven tot eenig gewenscht resultaat. VII Dr. Lanp, t. à. p. nr. 16, met opschrift: ,De winter is ons verganghen” zie dit laatste lied hiervoren I, nr. 73, bl. 341): Wij keeren op deze lezing terug, die reeds de nieuwere Wilhelmus-wijs in wording bevat (zie bl. 1658): VIIT. J. J. JacoB van Evok, Der fluyten lusthof, L en IL, 0. 1650 (melodie herdrukt door J. C. M. van Rremspuk, Het Stads-muziekcollegie te Utrecht, 1881; bI. 79): Q \ Het in driedeelige maat gebrachte thema is natuurlijk te danken aan de luim 8 $ 1] , van den arrangeur, die het Wilhelmus laat hooren als tweede gedeelte van eene 1643 compositie: ,Batali”. Overigens is de juiste notatie onder het eerste deel van het arrangement, nog heel goed te bespeuren: IX. Hs. van G. H. Broekhuijzen, den vroegeren bezitter, die op een waar- schinliÿk zelf geplakten omslag geschreven heeft: ,Oude melodien van 1668 en 1669; Wilhelmus van Nassau. Hoe heerlijk straalt de Morgenster en andere liederen”, uitgegeven door J. H. Garus Jr, Weekblad voor muziek, Utrecht, nrs. van den 3 en 10den Januari 1903, nr. 12 der medegedeelde zangwijzen: Dé TA ET — = Re me ser Tao Ps os _ Dat het Hs. waar deze lezing, bovenstem eener klavierbewerking, in voorkomt, wel van 1668—9 dagteekent, bewijst eene andere daar medegedeelde zangwijs met opschrift: ,Pilidnise” (Belijdenis?) aanvangend : D = ge Drm p per = = F enz. Deze melodie aan Lulli toegeschreven, is geene andere dan degene welke van het begin af diende en thans nog dient in de ,Comédie française”, voor het liedje: Qu'ils sont doux // bouteille jolie”, van Morières Médecin malgré lui, voor de eerst maal vertoond den 9 Augustus 1666. Men vindt ze onveranderd terug in ecweil des Noëls van Nicoras SaBozy (16141675), opnieuw uitgegeven door FR. SEGUIN, Avignon 1856. Zie mede aldaar bl. XIV, en J. Trersor, Host. de la chanson pop. 1889, bl. 249—250. X. G. D. S. (Guirermus pe SWAEN) Den singende zwaen (Antw. 1655) uite. Antw. 1664, bl. 76, en Leyden 1728, bl. 76: = =) TN | = Wil - hel - mus Graef der Grae - ven / Ging cer -tijds boos -lijk dra - ven} En week voor Go - des Lam. naeuw een goed werk. Dezelfde notatie doet zich tweemaal voor in het Hs. van 1740, van E. B. Sneeuw, in de Bibl. van de Maatsch. van Nederl. letterk. te Leiden, buiten eene slotvariante voor de tweede lezing: ele re XI. C. D. P. (Curisrranus De PLacker) Ævangelische leeuverck (1667), Antw. 1682, IT, bl. 183. Zooals door de maatstrepen wordt aangeduid, — enkele zijn door den druk niet weergegeven — ïs deze melodie in de gewone twecdeelige maat, Œ, geschreven. Het tweede deel vangt op den slag aan, waaruit de volgende scansie ontstaat : Siet hoe sinte Wälfridus Om syn Géloof én Déught: 2 Se? VE (ERERS PE | fr en ee SIZE se Ghy Bee - mer - Ca - tho - lij - ken Ver-kloekt u al - le - gaer: Wilt van ‘tge -loof niet wij -ken/ Volght uw pa -tro-nen naer. Siet hoe sin - EE RE sij - nen Soon Rad - fri - dus, Nu blincktin ‘s He-mels vreught. XII. La clef des chansonniers: ou recueil des vaudevilles depuis cent ans et plus, notez, el recueillis pour la premiere fois par J.-B.-Carisropne BALLARD, seul imprimeur du Roy pour la musique, et noteur de la chapelle de Sa Majesté. Paris 1717, I, 132, met het opschrift: ,L'’air, Mon Dieu la belle entrée, etc.” : Mon Dieu la belle en - tré -e Du grand Roy des Fran-cois, Les ruës 6é-toient bor - dé -es ‘De cent mil - le Bour-geois: Le Pré- vost de la vil - le, Les ÆE - che- vins aus - si, a — cet - te jour -né - e, N’ont-ils pas ré -us - si? XIII. J. Zaux. Die Melodien der deutschen evangelischen Kirchenlieder, Gütersloh, LIL (1890), bl. 417, nr. 5482, naar eene geestelijke verzameling van 1781 ; de aanvang stemt geheel overeen met Mozart's ,Ein Mädchen oder Weïbchen?, uit Die Zauberflüte (Weenen 1791). Nauwelijks tien jaar oud, im 1765—6 tijdens zijn verblijf in Holland, had Mozart (27 Jan. 17565 Dec. 1791) variaties op het Wilhelmus geschreven : XIV. Loorexs et Fevs, Chants pop. flamands, Bruges, 1879, nr, 50, bl. 98; zie hiervoren I. nr. 47. bl. 261, tweede melodie, het liea: ,Aenhoorb zonder ver- mijden” (,Griselle”). Zoo de wijs met de vorige lezingen van het Wilhelmus tamelijk verschilt, toch schijnt ze daaraan ontleend. c) t W. als jachtlied beschouwd. In zijne Holländische Volksldr., 1833, bl. 100, haalt HorrmaANx v. FALLERSLEBEN de meening aan van Vox ner HaGen (Jen. Litt. Zeit. 1810, I, bl. 284), volgens denwelken: ,die gegenwärtig gesungene Melodie sei nur eine kleine Variation von der Weise des deutschen Liedes: ,Auf, auf, zum frühlichen Jagen!”, een lied door Gore. Ben. Hacker. Weltliche Gedichte, 1727, bl. 114—117, geschreven, op de wijs van een Fransch jachtliedje : Pour aller à la chasse, faut être matineux. In eene onder zijne handschriften gevonden bidrage, gedagteekend van 22 Aug. 1828 en getiteld: ,Meine Jägerlieder”, opgenomen in Hoffmann’s Gesammelte Werke, Berlin, 1893, VIII, bl. 316 —8, spreekt deze insgelijks van Hancke’s lied. ,Ick kenne 1646 schrijft hi, ,nur ein einziges Lied, das bis jetzt, zwar sehr abgekürzt und geändert, säng und gebe ist; es ist das bekannte: Frisch auf, zum frühlichen Jagen! was pl gewühnlich dem Hagedorn zugeschrieben wird, aber ganz fälschlich: ein Schlesier LE von Geburt, der jedoch in Dresden lebte, G. B. Hancke dichtete es im Jahre 1724 für das Hubertusfest, welches der Graf von Sporck auf seinen Gütern in Bühmen dem damaligen Künige August von Polen veranstaltete. Doch auch dies Lied ist nicht emmal originell, Hancke dichtete es, wie er selbst sagt, nach dem franzüsischen . . .” Ziehier de melodie naar den oudsten druk, Büscemne u. vox Der HaGex, Melodien 24 der Sammlung deutscher Volkslieder, Berlin, 1807, nr. 74, bl. 20: x I a ——— = pan - in Auf, auf zum frü -li-chen Ja-gen! Auf, in die grü-ne Heid! Es fängt schon an ZU ta-gen; es ist die hôch-ste Zeit. . = = = = -8— = = EN EN ( RE | te : nn ur RUE Ÿ fro - hen Stun-den, mein Herz er -mun-tre dich! die | Nacht ist | In 1810 zong men de nieuwere wijs van het Wilhelmus; doch Bone, Ad. Lb.. | 1877, bl. 554, houdt de melodie van Hancke’s lied voor de echte wijs van een 164-eeuwsch jachtlied, ,der neue Jägerston”, aanvangend: ,Mit Lust vor wenig À ë Tagen”, en is overtuigd, dat ze ook de echte wijs is van ’t Wilhelmus. In de later À | verschenen verzameling, Deutscher Liederhort (1894), III, nr. 1448, bL 308. (zie 4 mede IT, nr. 298, bl. 106), aangevangen door Erk, brengt Bühme den tekst: ,Mit Lust”, enz. niet meer op de melodie volgens Büsching u. von der Hagen, maar op ji die van ’& Wilhelmus naar Dr. Lann’s Luitboek van Thysius en Varerius Gedenck- clanck. Niet alleen heeft de melodie van Hancke’s tekst op het einde van het eerste halfvers eene andere cadens dan ‘t Wilhelmus, maar nog daarenboven kon noch de cene noch de andere zangwijs tijdens de XVIde ceuw als jachtfanfare dienst doen, om de goede reden, dat de oude, ook de 164-eeuwsche jachthoorn, slechts over een gering getal tonen beschikte en die zelden E te boven ging (zie V. On. Max1LLoN, Catalogue descriphif et analytique du musée instrumental du Conservatoire de Bruxelles. Gand, 1 (1893), bl. 270. Dat de Waldhorn, trompe de chasse, reeds voor de XVIde eeuw in gebruik was (zie W. Kreerern, Das Orchester der Hamburger Oper, in Sammelbände der internationalen Musikgesellschaft, 1 (1900), bl. 279), neemt niets } af van hetgeen door Mahillon van de uitgestrektheid van dit speeltuig wordt gezegd. AE 1647 De volle uitgestrektheid van den jachthoorn, eene uitgestrektheid gelijk staande met die welke de trompet sedert eeuwen en eeuwen bezit, dagteekent eerst van den tijd van Lodewijk XIV, die van 1643 tot 1715 regeerde. In een véor eenige jaren verschenen mannen-quartet: Sous la ramée, Woorden van J. PaGnox, muziek van Azrreb Darp, Parijs, V. Lory, komen de volgende regelen voor, echter met eigen melodie van den componist : Pour aller à la chasse Faut être matinal. Appelle Fribourg, j'appelle Tambour, appelle ton chien, j'appelle le mien, De heer Dard te St. Etienne, had de goedheïd ons te laten weten, dat het hem onmogelijk was eenige inlichting te geven nopens den oorsprong van dezen tekst, en dat zijn medewerker overleden was. Het overige van den tekst: ,Pour aller à la chasse”, die op een 18%-eeuwsch lied schijnt te wijzen, werd tot hiertoe niet teruggevonden. In Nouveau recueil de chansons choisies, La Haye VI (1732), bl. 100, komt echter eene jachtfanfare voor, die met het ,Wilhelmus” veel overeenkomst heeft, en ook wel de eigenlijke melodie van het bedoelde , Pour aller à la chasse” zou kunnen zijn: Dans ma Fa-çon de fai - - re, Je trou-ve ma su -re - té; D'u - ne Sa-gesse aus -tè - - re, Je ne fais point Va - ni - té: ae = Es _& eV pe F là tout le Mis - tè - re, Qui mè -neù la Vo-lup-te. Dat het .Wilhelmus” —— de eerste twee gedeelten natuurlijk — in de XVIIe eeuw in Nederland als jachtfanfare diende, blijkt uit het versje in JEROEX JEROENZE'S (Hier. Swezrrs of Zwezrrs, 1629 Æ 1697) verzameling : Het derde en laatste deel der koddige en ernstige opschriften, Amst. 1685, bl. 142, v. o., waar men leest, met het opschrift: ,Op een Jagt-Hoorn gesneden” : 1648 Liefhebbers van de jacht! Het word u toegebracht Op ons gevangen Haazen, Wel drinkt den Horen leêg, En wil dan eens ter deeg Fris op Wilhelmus blaazen. Dat eene hiermede aanverwante melodie nog in den loop der XVIII eeuw ook in Duitschland bekend was, leert men uit de wijs van een geestelijk lied, herdrukt door W. Bäuurer, Das Hatholische deutsche Kirchentied, TIT (1891), DL 201, nr. 69, naar liederverzamelingen van 1777, 1781, 1786: euch lie - er -zäh-len im Geiïi-ste nur zu sehn. In Brod- und Wein-ge- stal-ten ist Je - su Fleisch und grôss -te See - len gut. De melodie, zegt Bäumker, is van Norserr Hanner (1743 1827): zie BP. DA D DIS 52 Ten bewijze, hoe het thema, het hierna besproken trompetnomos, waaruit de prachtige Wilhelmus-melodie opgroeide, zich aan de componisten bleef opdringen, twee eeuwen na het ontstaan van het lied van ,Chartres”, moge nog eene melodie strekken door FR. L. Am. Kunzex (1761-1817) gecomponcerd op een tekst van TH. Voss: ,Ihr Städter, sucht ihr Freuden”. Zij verscheen voor het eerst, met eene Deensche navolging van den tekst van Voss, in Kunzen’s Viser og Lyrische Sange, Kiôbenhavn, 1786, b]. 60. Zÿj wordt mede gevonden bij Horrmann v. K., Deutsches Volksgesangbuch, Leipzig, 1848, bl. 28, nr. 29, met een tekst van dezen dichter zelf: ” | 4 Der Früh-ing ist ge - - kom-men, es grü - net Wald und Feld, frisch - künd’es der gan- zen deut-schen # l spreng des Schla-fes Ban - de, drin jetzt noch al - les ruht, und weck’in al-len Her-zen des Früh-lings Lust und Muth! d) ‘t Wilhelmus als trompetsignaal beschouwd. De lezing van Ballard (zie XII) heeft kunnen dienen voor een lied gezongen met begeleiding van instrumenten, tijdens de ,entrée”, de intrede van den jongen koning Lodewijk XIII, op 30 Oct. 1610. Het woord ,entrée” beteekende ook een kort muziekstuk in den vorm @, b, e, gewoonlijk met trompetten en keteltrommels uit- sevoerd, tijdens de intrede of inhaling van vorsten of groote heeren, bij tornooien, banketten, mommerijen of hofbals. Zulke ,entrée” noemde men, naar het Spaansche woord : extrada, in het Nederlandsch en in het Duitsch: ,intrade” ; in het Italiaansch : entrata. Entrées” waren dus eigenlijk trompetsignalen, en daar de trompet slechts over de natuurtonen, dus slechts over een deel der toonladder beschikt — hare gewone uitgestrektheid bepaalt zich bÿ: laat het zich gemakkeliÿjk begrijpen, hoe dezelfde noten op dit instrument vaak terugkeeren en hoe het, van de vroegste tijden af, zijne niet zeer menigvuldige formules of thema’s had. Aan eene dergelijke formule is de Wilhelmus-melodie ontleend. Het komt ons voor, dat de wijs van ,Chartres”, de wijs van het door Christofle de Bourdeaux medegedeelde lied: ,0 la folle entreprise? met aanduiding : _sur un chant nouveau”, tot grondslag een trompetsignaal heeft. Van een ander lied, ait het jaar 1569: ,Las que dict on en France // des bons soldats du roy??, voor- komend bij de Bourdeaux, met het opschrift: ,sur un chant nouveau”, kon Em. Prcor, Chants hist. français, in Revue d hist. litt. de la France, I (1894), bl. 303, aangeh. door J. W. Exsouept, t. a. p. 30e aflev. (separaatdruk 15t stuk, bl. 12), aanwijzen, dat de aanvang reeds in 1523 had gediend voor een lied: ,Que dictes vous en France de monsieur de Bourbon”. Het is dus zeer waarschijnlijk, dat de wijs van dit laatste 104 | | | 1650 lied, aangegeven als: ,Dictes moy qu'il vous semble de l’empereur et du roy”, ook voor het lied van 1569 diende. Op een bekend en eenigszins voor den zang gewijzigd trompetsignaal, zal het lied: ,0 la folle entreprise” gedicht zijn. Nog heden brengen de soldaten van alle landen, woorden op de voor den dienst gebruikelijke signalen. Een voorbeeld daarvan vinden wi in een couplet opgenomen door Leroux de Lincy, t. a. p., bl. 290, als: .Chanson des Trompettes de l’armée française sur la mort du Prince de Condé? (1568), ontleend aan Brantôme, in wiens Œuvres complètes, Paris, V (1876), p. 280, het luidt: ,Les bons trompettes des Francoys et reistres parmy leurs clairons sonnoient souvent ceste chanson et quinte”: Le prince de Condé Il à esté tué, Mais monsieur l’admiral Est encore à cheval, Avec La Rochefoucauld, Pour chasser tous ces papaux, Papaux, papaux! De driedubbele herhaling wijst duidelijk op het slot van eene sonnerie, zooals: ,Clairon et quinte”, kunnen geene andere beteekenis hebben dan trompet en c/arino. Over dit laatste speeltuig, de bovenstem der trompet, zie V. Cn. Manirron, t. a. p., I, (1893), bl. 278—9,. In de verschillende hierboven medegedeelde lezingen der melodie, buiten VII en de laatste twee (XIIT en XIV), zijn de eerste twee deelen (&, b) samengesteld uit natuurtonen, terwijl in al de lezingen, buiten VIII, het derde deel (c) ook andere dan natuurtonen bevat. Onder den invloed van den zang of van instrumenten, die over al de klanken van de toonladder beschikten (zooals de schalmei), zal dit derde deel, en dit is reeds het geval met de lezing I (1603), veranderingen hebben ondergaan, die zich overigens bij eene reprise van het eerste deel lichtelijk laten begrijpen. Oorspronkelijk moet de melodie van het lied van ,Chartres” geklonken hebben, staande het deel c geljk met a: 1651 Dr. Lowan, De melodie van het Wilhelmus, in Tijdschr. der Vereenig., enz., V (1897), bl. 46 vlg., is van gevoelen en wi] zijn het met hem eens — dat de wis van 1607 (vgl. de lezing XIT) niet van droogheid is vrij te pleiten. Die herhaalde slagen: g, g, g, g liggen niet in den aard der menschelijke stem: van daar dat deze vorm, reeds in lezing [IT (1619), vervangen is door: In de door J. W. Exscnen*é, De melodie van ‘t W. (Oud-Holland, 1894, 44 aflev., separaatdruk, 2% stuk, bl. 21), aangehaalde beschrijving van Houwagrr, Declaratie van die triumphante incompst van den Doorluchtigen en Hoogheboren Prince van Oraingnien... Antw. Chr. Plantyn, 1579, bl. 19, leest men: ,Op ‘t voorcasteel van den voorschreven schepe, stonden die stadt-spelieden (sic) op schalmeyen ende cornetten soo lustich en spelden . .. oock het liedeken van syn Excellentie met vijf partijen.” Misschien wel waren die ,partijen” ontleend aan de ,diversche stemmen” van Houwaert’s lied ter eere van aartshertog Matthias (zie bl. 1635), want in de XVIe eeuw dienden dezelfde ,partijen” voor de stemmen en voor de instrumenten; ,parties tant propices a Ia voix comme aux instruments” zooals het op de liederboeken te lezen staat. Wanneer nu in 1587, 1590, 1600, 1610, 1618, 1624, 1626, 1629, enz., zooals vermeld wordt door Enschedé, t. a. p. (separaatdr. 24e stuk, bl. 20-21), en Tijdschr.. der Vercenig. NII, 15e stuk, (1901) bl. 36, het Wilhelmus door trompetters werd geblazen, dan kunnen deze alleen hebben aangeslagen eene melodie in den aard dergene die wi] onmiddellijk hierboven mededeelen. Ook de lezing VIIT en de moderne wijs: de ,Prinsenmarsch”, waarover hierna, bevatten geene andere dan natuurtonen. e) Verband tusschen den tekst en de melodie. Alhoewel achtregelig gedrukt is de strophe van het lied van ,Chartres”, naar den aard van het oude Fransche populaire vers (zie Arrren Jeanroy, Les origines de la poésie lyrique en France au moyen age, Paris, 1889, bl. 362 vlg.) vierregelig : elke versregel heeft namelijk twee drievoetige iambische halfverzen, het eerste half- vers sluitend met eene bijgevoesde slepende syllabe, met of zonder binnenrijm, het tweede met staande rijm: O lä folle éntreprise du prince dé Condé, a Chärtres li jolie il 4 voulu entrér; c’est à luy grand folie, il n'ÿ entréra pas: les bôns soldätz de France ne lé souffriront pas. Het beste bewijs voor deze uit haren aard vierregelige strophe wordt door de hierna, bl. 1657, gemelde pastiches op het beleg van Steenwijk gegeven, die beide vierregelig geschreven strophen hebben. Na elk halfvers, dus na de bigevoegde syllabe, ontstaat nn 1652 eene korte rust, caesuur of muzikale insnede (incise), den lezer of zanger gelegenheid gevend tot ademhaling; op het einde van het tweede halfvers treedt telkens eene langere rust in. Het Marialied, dat men in La pieuse alouette aantreft, waarvan de zesregelige strophe door herhaling der twee laatste verzen, of liever halfverzen, achtregelig wordt, verschilt in het tweede gedeelte, wat den versbouw betreft, met het lied van ,Chartres”. Het tweede gedeelte bestaat uit eene herhaling van de twee halfverzen : Qui aimerä-t’on mieux que li Royné des ciéux ? waarvan het eerste staande rijm heeft, terwijl de daarmede overeenstemmende rijmen van het lied van ,Chartres” en van het ,Wilhelmus” slepend zijn, zoodat het tweede gedeelte van de melodie van La pieuse alouette voor deze liederen niet kan gebruikt worden zonder veranderingen te ondergaan, waaruit natuurlijk volgt, dat de ,Chartres”- melodie door laatstgenoemde verzameling niet trouw teruggegeven wordt. Ziehier de drie teksten onder elkander gebracht: (1) Tou-jour, tou - te ma vi-e Tl'au-ray de - dans le coeur O la folle en -tre-pri-se Du prin-ce de Con - dé! Wil-hel-mus van Nas-sou-we Ben ick van Duyt - schen bloet, L’a -mour saint de Ma - ri -e, Mè-re de mon Sau-veur: À Char-tres la jo - li -e, BL, ET von Um en - trer; Den Va - der-lant ghe -trou-we, Blif ick tot in - den doot; (6) Rp 2 En Di ‘ PE Éés) = Î : L EL Em PTE D ai-me - ra -t'on mieux Que la Roy - ne des Cieux? à Juy grand fo - li-e, U ny en - tre - ra pas: Prin-ce van Oraen-gien Ben ick vrij on - ver-veert, — DES ai - me -ra-ton mieux Que la Roy - ne des Cieux? Les bons sol - datz de France Ne le souf - fri - ront pas. Den Co-ninck van His - paengien Heb ick ali- - tijt ghe - eert. 1635 Uit dien versbouw volgt, met het oog op IT en XII, deze ongekunstelde notatie : Deze primitieve schrifwijze is in den grond geene andere dan degene, die te recht door Mr. C. Th. van Deventer werd voorgesteld voor £en nmieuw Wilhelmus ,b1j eene vereenvoudiging van de oude melodie”, ’s-Grav. 1898. Doch het valt niet te ontkennen, dat de herhaalde kort op elkander vallende slagen der ?-maat aan den rhythmus centonigheïd bijzetten (zie de Jnleiding, bl. XXIX). Wil men daarin door het gebruik der samengestelde maat van (, zooveel mogelijk voorkomen, zoo wordt, bij acht- ; de POIT NS regelig geschreven Wilhelmus-strophe, op het slot der regels 1, 5, 5, 7, -maat vereischt, terwil het slot der regels 2, 4, 6 en 8 als notatie | of vraagt, zooals wi schrijven bl. 1620 hierboven. f) Besluit. Uit hetgeen voorafgaat besluiten wi : 1°. de notatie van ’t Wilhelmus, zooals die van het Nederlandsche volkslied in ‘t algemeen, voor zooveel het rhythmus of notenwaarde geldt, is op te maken uit den tekst, d. ï. uit de natuurlijke taalmetriek, uit den vershouw ; 20, Het Wilhelmus is in de Fransche getelde iambische syllabenmaat geschreven. \lleen het eerste vers der twaalfde strophe, in de uitgave 13581: Soo het den willé dés Heeren, herinnert aan het Dietsche vers: doch wille zal daar, bij vergissing, voor wi staan, zooals men in latere uitgaven en ook bij Valerius vindt. — De strophe bestaat uit vier verzen, samengesteld elk uit twee halfverzen van zes syllaben, met bijgevoegde syllabe en ademhaling (caesuur, muzikale insnede) na elk eerste halfvers, en met tijdelijke rust op de laatste syllabe van het tweede halfvers; 30. De Fransche melodie: ,Pour aller à la chasse” en andere daarmede in verband staande melodieën van jachtliederen, zijn jonger dan de Wilhelmuswÿs ; 4, Naar alle waarschijnlijkheïid ontstond de melodie van ,Chartres” uit een trompetsignaal (sonnerie); het voor de trompet ongeschikte derde gedeelte, eene variatie van het eerste, kan slechts beschouwd worden als een later versiersel uit den volks- zang geboren: 50, De lezingen van Valerius en Thysius staan onder den invloed der luit; in de eerste wordt daarenboven de taalmetriek geweld aangedaan. [n zijn voormelden bundel (1871) gaf Dr. Loman Valerius’ notatie diplomatisch terug. In een nieuwen 1654 druk (1893) uitgegeven met de medewerking van J. C. Ÿ-maat op het einde van den tweeden en van den vierden regel gebracht, waar ze geen reden van bestaan heeft; het tweede en het derde deel worden genoteerd met 3 aan den sleutel, maar feitelik wat eene verbetering is — met -maat, aldus M. van Riemsdijk, wordt de in tweedeelige maat. Die Ÿ-maat ligt ook in de bedoeling van Valerius, want gevolgd door $ = de moderne -maat. In de uitgave van 1893 wordt Valerius’ tekst door den tekst van het Geuzen-lb. vervangen, maar de verkrachte taalmetriek blijft behouden ; 6°. Zooals door J. W. Enschedé, Cecilia. t. a. p.. wordt gezegd, is ,de notatie van 1607 tot nu toe de oudste bekende, practisch bruikbare Wilhelmus-wijs” : stellig laat de oude tekst zich zeer goed op deze melodie brengen, doch die lezing schint ons minder geschikt voor de stem: 7°. Ten slotte schijnt geene enkele der tot ons gekomen notaties op zichzelf beschouwd, aan de vereischten eener vloeiende melodie te voldoen. Naar die lezingen metrisch onder elkander gebracht (zie de daartoe opgestelde tabel in Tijdschr. der Vereeniging voor N.-N. mzgsch. NV, 34 stuk, 1897, gevoegd bij bl. 188), hebben wij de hierboven bl. 1620 voorkomende melodie teruggegeven, zooals wij ze vroeger noteerden in Nederl. museum, Gent, 1891. Naar onze meening kan de kleine fiorituur. die zich in den aanvang bij Valerius voordoet, bewaard blijven, omdat de melodie algemeen aldus bekend is, en omdat de aanvang zonder dit versiersel in honderd andere liederen voorkomt, g) Aanhalingen als vos. -Dat het Wilhelmus opgang maakte”, schrijft Dr. Kazrr, Gesch. der Ndl. Lelterk. in de 16% eeuvw, I, 124, ,is wel begripelÿk. Wij vinden het dan ook gedurig gebruikt om de wijze van andere liederen aan te geven. Ik telde in ver- schillende liederboeken twintig liederen welke op deze wijze gezongen werden, maar lang nict alle verzamelingen doorzocht ik met dat doel. Zeker moet hier echter rekening worden gehouden met de fiere, oude melodie, welke aan de schetterende. opwekkende tonen der trompet doet denken.” Zoo vindt men o. a. onze wijs meermalen aangehaald onder de Geuzenliederen, en namelÿk in de uitgave van Van Luumer, voor de liederen waarvan de aanhel volet: bl. 114, ,Ras seventien provincen” (1572), door Dr. vAN TooRENENBERGEN, Marnixiana anonyma, bl. 24, mede aan Aldegonde toegeschreven ; DL 182/ 205 u, ghy afgodisten” (,Oorloff-liedeken des hooch-geboren heere ende Grave van de Marc?) ; bl. 203, ,Met Wilhelmus van Nassouwen” (,Vant innemen van Middel- burch”, 18 Febr. 1574); — pl. 204, ,Wilt nu ghy Nederlanden” (,Vant overghaen van Middelburech” ); bl. 230, ,Aenhoort ghy Nederlanden” (,Vant ontset de vromer stadt Leyden”, 1574); — Pl. 2140, ,Wilt nu t'saem vreucht bedrijven” (Huwelÿk van den prins van Oranje met Charlotte van Bourbon, 1575); — bl. 25 -Ghy Brusselaers met couragie” (,Vande couragieuse Brusselaers”, 1576): — bl. 264, , Waeckt op ghy Nederlanden” (,Claechliet van Antwerpen”, Spaansche Furie, 1576); bl. 284, ,Ick heb droefheyt vernomen” (Aftocht der Spanjaarden uit Holland en Utrecht, 1577) ; — bl. 298, , AI naer cen groot verblijden” (,Claechliet” 1655 van Don Juan, 1575—78): bL 359, ,In + jaer t'negentich zesse” (, Vant innemen van Calis Malis”, 1596): bl. 396, ,Aenhoort mijn broeders te samen” (,Van de groote verraderye in Zeelant, van de stadt Vlissingen etc.”, 1600); bl. 451, ,Met recht mach ick wel klagen” (,Over de ondanckbaerheyt, ontrouwigheyt van de Armi- niaensghesinde”); — bl. 495, ,Als men schreef sesthien hondert // en acht-en-twintigh jaer” (,Ter eeren van den Generael Pieter Pieterz. Heyn”); bl. 516, ,Roemt nu vive Orangien” (,Inneming van Vendelo, Stralen”, enz., 1632). Verder wordt de wis o. a. aangeduid in: J. B. Houwaerr, Sommaire beschrijvinghe, 1579, (zie hiervoren bl. 1653), voor: »Ghelyckerwijs vol rouwen” en Declaratie, 1579, van den zelfden, waarin wordt » aangehaald het ,Liedeken van syn Excelentie” (zie hiervoren bl. 1651). Een Aemst. amoreus 1b., 1589, bl. 150b (beschreven door J. Bocre, Tijdschr. voor Nederl. taal- en letterk., Leiden 1891, bl. 175 vlg.) voor: ,Siet hier, min liefste ghepresen // in mijn jonck harte fijn?. Een liedeken, dancseggende ende biddende voor den staedt der landen, ende den eddelen heerre Maurits van Nassau, wiens naem gemaect wert van de eerste letteren van elc vaersse. Op de voysse , Wilhelmus van Nassauwen”, ofte , Rije Godt, wien zal ic claegen, dat heymelic leyden” (zie hiervoren I, nr. 184, bL. 681), dat es den 672 uutterssen Psalm, ofte ,Mijn geest heeft my bedwongen”, dat es den 29° uuttersen Psalm van Laurens JAcoBszoon ReaëL”, gedagteekend 1592, afgedrukt door Dr. Jon. C. Bree, in Bijdragen voor vaderlandsche gesch. en oudheidk., 3% reeks, XIde dl. (1899), bl. 118; aangehaald door J. W. Exscaepé, Tüdschr. voor N.-N\. megsch., VIT, 15te st. (1901), bl. 27. Veelderhande Schriftuerlijcke nieuwe liedekens, Utrecht 1593, bl. 189, voor: ,Ghy vrye Christus knechten” ; — Veclderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 111, voor: .Godt is een Godt der Goden” ; — Sommighe Schriftuerlijchke liedeliens, Leyden 1597, bl. 127, voor: ,Als men aen ‘’treyn eersame”. Prof. Dr. P. J. Brok, Verslag aangaande een voorloopig onderzoek in Engeland naar Archivalia, belangrijk: voor de gesch. van Nederland, 1891, bl. 29, vermeldt een album berustend op de ,University library” te Cambridge, behoord hebhende aan -Lyntgen Jacobs dochter, wonende an die Coorenmarct” (1562); het tweede deel, seschreven in 1599, bevat negen amoreuse liedekens en drinkliederen, waarvan nr. 6: ,Coompt, Seingnor, en laet u schencken” op de wijze van het Wilhelmus staat. Een suyverlick boecxken ,begrypende alle de gheestelicke liedekens, ghemaeckt eertijdts by de salighe Tonis Harmansz. van Warvershoef”, Amst., z. j., ce. 1600, sign. A2 r°, voor , Een suyverlick gheestelick liedt: Ghy Christ’nen wivercoren?, enz. K. van Maxper (1548—1606), De gulden harpe, Haerlem 1627, bl. 22, voor: Al schijnt menigh verlaten”, en bl. 47, voor het hierboven genoemde: ,Als men aent reyn eersame” Het Paradis der gheesteicker vreuchden, Antw. 1617, bl. 18, voor: Walt, 50 : IT Heere, ghebenedijden”; — bl. 19, voor: ,Met vreughden laet ons singhen /} den Heer”; — bl. 75, voor: ,Ick wil my gaen vertroosten // in Jesus lijden soet”; > bl 233, voor: ,Opent mijn lippen, Heere” ; — bl. 243, voor: ,Aenhoort wat ick u Re 1656 singhe // o maechdelijck iuweel” ; — bl. 245, voor: ,Godt die neemt sijn behaghen” : - bl. 249, voor: ,0 eeuwich Godt almachtich // tot u soo roepen wy”. De schadt-kiste der philosophen ende poëten, Mechelen, 1621, bl. 67, voor: , Liest quam my in het groene”, en bl. 141, voor: ,Pallas wilt my verlichten”. Voxpez (Van Lennep-UnGEer, 1621-25, bl. 111) voor: ,Frederick van Nas- souwe // ben ick vroom Hollandsch bloed” (Princelied). — Sprekende van t Wilhelmus, zegt J. ver Gouw, De oude tijd, Haarlem 1872, bl. 337: ,Natuurlijk zijn de woorden van dit lied onophoudelijk, naar tijdsomstandigheden, gevarieerd en gemoderniseerd : Vondel zelf borduurde in 1625 een ,Frederick van Nassouwe” op ‘t patroon van » Wilhelmus” : maar al was hi dan ook ,’s Lants grootste poëet”, toch staat zijn »Prince-Lied” oneindig ver beneden dat van Marnix”. Pers, Bellerophon, 1633, bl. 34, voor: ,De tijdt heeft hare tijden”. STALPAERT, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 236, voor: ,Strijd vrome- lijck voor't wapen”: bl. 274, voor: ,Maegd’, geefm’ een droncksken waters” ; - bL. 543, voor: ,Strick-baldum, die gheheeten /} werd Sibrand”; — bl. 669, voor: Den koninghlijcken Govert”: — bl. 711, voor: ,De Zebedeesche moeder”; — bl. 960, voor: ,Den grooten naem wilt singhen” ; — bl. 1051, voor: ,Hollanders ende Jeeuwen”. Bij denzelfde vindt men bl. 544, als stem: ,Graef Adolph is gebleven” (vifde vers der vierde strophe van ,’t Wilhelmus”), voor: ,Sint Adolph is ghebleven”. Meer dan eene eeuw later vindt men nog onze wijs in et nieuve Nassouet trompetje, Amst. (1762), 1765, bl. 87, voor: ,Wel op, gy vroome Leeuwen” (,Van de zee-slag van Kapityn Veltmuys”), en bl. 93, voor het reeds vermelde: ,Als men schreef zestien honderd // en agt-en-twintig jaer” (,Van de Zilver-Vloot van Piet Hein”). In Duitschland diende onze melodie voor een lied op Willem Tell, gedicht na 1568, verschenen in 1613: , Wilhelm bin ich der Telle // von heldes mut und blut (Bôame, Altd. Lb., nr. 11, bl. 49, voor een lied ,vom Graffen Johan von Till und Christiano Quarto dem Kôünige von Dennemarcken” (1626) met aanvang: ,Graff Till; ein küner Helt // heïsst man mich allezeitt” (Enscrepé, Bull. des égl. wall., t. a. p). De wijs van ,Chartres” wordt nog aangegeven voor twee andere liederen van Fourmennois, voorkomende op het voornoemde los blad, namelik: , Tournay tres couragieuse /} renommee seras” (Beleg van Doornik, 1581), en: ,Pour des bons la querelle /} ie maintiendray meleun” (led ter eere van Pierre de Melun, prins van Espinoy), beide teksten herdrukt door J. W. Exscuept, Les origines du W., t. a. p. — Op de wis: ,0 la folle entreprise” werden nog voorgedragen: eene ,Chanson nou- velle de la deffaicte de l’armée des Huguenots, rebelles et séditieux, par monseigneur le duc d'Anjou, frère du roy, et les princes catholiques” (1569), met aanvang: ,Sus, sus, Catholiques”, mede te vinden in Christofle de Bourdeaux’ verzameling ; zie Leroux pe {aney, t. a. p. II, bl. 609. Dit lied werd ook gezongen op de wijs: »Quand Bourbon vit Marseille // il a dict à ses gens” (1595), zes vierregelige str.. zie denzelfde IT, bl. 96, en Em. Prcor, t. a. p. (additions et corrections) op nr. 36c; eene ,Chanson nouvelle des triomphes et magnificences qui ont été faictes à Paris AE us 1657 au marriage du roy de Navarre [1572] placard in fol., aanvang: ,Jesus par sa nais- sance || à permis aux françois” (welwillende mededeeling van den heer Em. Picot); — en eene ,Exhortation à la ville de Saucerre”, 1577, aanvang: ,Saucerre malheu- reuse /! c'est à ce coup qu'il faut”, te vinden in Le plaisant iardin des belles chan- sons, Lyon, 1580 (Catal. Rotschild, Paris 1884, I, bl. 631). — Een lied op het beleg van Steenwijk (1592): ,De la folle entreprise // des Comtes de Nassau”, dus eene parodie van het lied van Chartres, en eene ,responce”, beïde te vinden achter: ,Een historiael ghesangh”, enz. ‘s-Grav., by Aelbrecht Heyndricxz., met vierregelige strophe herdrukt door Dr. J. van VLroren, Nederl. geschiedzangen, I (1852), bl. 324 en vlg., nauwkeuriger met achtregelige strophe weergegeven door J. W. Exsonens, Tijdschr. der Vereenig. enz., Amst., VII, 1ste stuk (1901), bl. 22 vlg., voert tot stemaanduiding: .Sur la voix de Guillelmus de Nassauwe”. Deze twee liederen zijn gevolgd van een derde met opschrift: ,Conseil salutaire aulx assieges en Steenwije, 15927, met aanvang : ,Soldats de la villette /! de Steenwijc, rendes vous”, dat ongetwifeld op dezelfde wijs werd voorgedragen. Enschedé, die deze drie liederen insgelijks aan Fourmennois wil toekennen, doet opmerken hoezeer hieruit blijkt, dat ,de benaming der Chartres-wijs overgegaan was in die van het Wilhelmus.” Geen wonder dus, dat Valerius (zie bl. 1641) de Wilhelmuswis onder de Neder- landsche stemmen bracht. In het geestelijke liederboek Noës et cantiques nouveaux composez par P. Binarn, (1621) Troyes, 1741, vindt men, bl. 51, een lied (de in deze verzameling voorkomende stukken zijn echter niet alle van Binard, zie bl. 1290 hiervoren) : ,Chantons, je vous en prie /! Noël joyeusement || pour l'amour de Marie /} qui a divinement”, enz., dat integendeel weer tot wijsaanduiding heeft: ,0 la folle entreprise”. Verder vindt men in Den blijden-wegh tot Bethleem, Antw. 1645, bl. 170, en im Den geesielycken speel-waghen, Antw. 1671, bl. 166, voor een Marialied: , Wat sal ic gaen beginnen Maria Maghet svet”, de wijsaanduiding: ,Tousiours toute ma vie”, terug, waarvan de tekst voorkomt in La pieuse alouette en in Les rossignols spirituels; zie bl. 1658 hierboven. Zie mede/ hierna het geestelijk lied : , Adjeu, adjeu, wy scheyden” (0. L. V. van Kevelaer). Een lied van Fourmennois: ,L’an mil cinq cent octante et un”, voorkomende op het gemelde los blad, getiteld: ,Le premier abordement du Prince de Parme devant la ville de Tournay, lors qu'il la vint assieger”, werd voorgedragen ,Sur la vois: Les Bourguignons ont mis le camp (1536)” ; zie over deze wijs Eu. Prcor, Chants hist., t. à. p., nr. 74. Een in de Wilhelmusstrophe geschreven lied : ,Al ‘s wereldts ydel wenschen”, van K. van Manver, De gulden harpe, Leyden 1627, bl. 31, voert tot opschrift : .op de wijse ;: Ick hoorde een maeghdeken singhen. Oft } Wt den diepten, o Heere. Oft | de Prince van Condé”. Leroux pe Lanoy, &. a. p., LU, bl. 207, 279, 290, 291. deelt vier liederen mede over den Prins van Condé: ,Amour contre amour querelle” (1558); — ,Le petit homme a si bien faict” (1563); — het hierboven, bl. 1650, aangehaalde: ,Le prince de Condé? (1568); Dames, dames, je vous prie à mains jointes” (1569); doch geen dezer stukken is in de Wilhelmusstrophe gedicht. EE LEE 1658 B. NIEUWERE WIJS. I. Reeds met den aanvang der XVIId eeuw doet zich een nieuwere vorm van het ,Wilhelmus” voor, of ten minste is deze vorm in wording, nameliÿk in de lezing hierboven, bl. 1642, medegedeeld onder VII, met het opschrift: ,De winter is ons verganghen”. Het lied: ,Die winter is verganghen” (sie hiervoren I, nr. 73, bl. 341) werd voorgedragen op dezelfde melodie als: ,Het viel een hemels douwe”. Dit laatste lied (zie I, bl. 343 en 321 hiervoren, zie mede onder de geestelijke liederen onzer verzameling), werd volgens den Ævangelischen leeuwerck (1667), zie bl. 1637 hiervoren, ook gezongen op de Wilhelmus-wijs. Aldus kan men reeds in het ZLuitb. van Thysius er toe gekomen zijn, eene variante van de Wilhelmus-wijs te noteeren met het opschrift of wijsaanduiding: ,De winter”, enz. Met de XVITIS eeuw neemt de melodie de volgende gedaanten aan: IT. Carozus Tuinman, WMengelstoffe van veelerlei stichtelijke gezangen, 2% druk, Utrecht, 1709, bl. 208: ,Klaaglied, In ziel-drukkend Kruis, stemme Ps. 130. Of: Wilhelmus van Nassouwe. Of: Philis soyez cruelle”, voor het lied: ,Nu angst en druck my klemmen” : III. Oude en niewwe Hollantse IV. Oboe-bockje, Hs. geschreven c. bevorderimg der toonkunst : De notatie der Zzes eerste maten dezer lezing stemt overeen met die van J..W. Lusrié, Muzykale spraakkonst, Amst. 1754, tafel VIII der bilagen, fig. 119, door wien, bl. 112, ‘t Wilhelmus een ,bekend airtje” wordt genoemd. 1659 V. Diverse airtjes, Hs. geschreven na 1747, nrs. 112 en 189, in de voornoemde Bibliotheek : VI. Tidens zÿn verbliÿf in Holland, schreef Mozart, zie hiervoren bl. 1645 zeven variaties op het , Wilhelmus”. Deze bewerkingen verschenen onder den titel van: ,Air communément dit Wüillem van Nassau. Varié pour le clavecin, par le fameux J. G. W, Mozart”. La Haye. B. Hummel. Een herdruk daarvan onder den titel: ,7 Variationen über Wilhelm von Nassau” wordt gevonden in serie XXI, bl. 25 der Mozarts werke, uitgegeven bi Breitkopf u. Härtel. Ziehier het ,thema” : mm D10t. El Mozarts Galimalhias musicum, volgens laatstgenoemde uitgave (Serie XEV Supplement, nr. 7—18, bl. 107), ,aufgeführt im Haag am 11. März 1766”, sluit met eene fuga tot thema voerend: De aanvang dezer fuga in partituur herdrukt, komt ook voor op de bij bl. 186 gevoegde muziek van D. K. Scneurzeer’s studie: Mozarts verblijf in Nederlanr enz., ‘s-Grav. 1883; zie mede aldaar bl. 126. VII. In eene ter Bibl. van het Kon. Gentsche Conservatorium voor muziek in Hs. berustende compositie, getiteld: 4%: national hollandais et varié pour grand orchestre van den hoogst verdienstelijken Gentschen componist M. J. Mexcaz (1784—1851) compositie die dagteekent van o. 1830, wordt het thema door den hoorn v: orgedragen aldus : EEE AGE 1660 Stellig heeft de meester hier, voor den hoorn, dien hij zelf als virtuoos hanteerde, aan de notatie, ten minste wat de waarde van enkele noten betreft, eenige fantasie bijgezet. VIII. Het lijdt geen twitel of Wairceus, Oude VI. Idr., Gent 1848, nr. 3 bl. 72, heeft de ,nieuwe wyze” eenige veranderingen doen ondergaan, ten ein@e a 9, 3 i deze op Valerius’ tekst te kunnen wringen: Wil - hel-mus van Nas-sau - wen Ben ick van duyt - schen bloet, Het va - der -lant ge-trou - we Blif ick tot ‘slands be - hoet. Een prin - se veert, Den 1 al -tijd heb ge - eert. IX. Aldus ontstond de ,nieuwere wize”, het modern Wilhelmus, zooals deze, blijkens eene welwillende mededeeling van den heer J. W. Enschedé, in 1814 werd cenoteerd door Jacob Rauscher (1771—1834), die, op last van den Commissaris- (eneraal van het Departement van Oorlog, een aantal marschen en signalen voor de tamboers en pijpers van het leger vervaardigde. Door Rauscher werd de melodie, de zoogenaamde Prinsenmarsch, als het ware gecodificeert tot de officieele. Tot nog toe wordt ze in de marine door pijpers en trommels, in een tamelijk snel tempo, uitgevoerd. In het leger wordt ze voorgedragen in (, metr. = 100: JET: “in 1661 Dit was dan ook de notatie, schreef ons de heer Enschedé, die Wilms, Reïnhold en Ruppe vlochten in hunne muzikale schilderingen van den slag bij Waterloo, en die mede in 1842 werd gebruikt door Fr. Dunkler Jun. De heer Enschedé was ook zoo goed ons te laten weten, dat in de jaren die zich schikken rondom 1845, eene variante b & D, in plaats van b à d, zich heeft voorgedaan in de derde maat van Rauscher’s notatie, en dat deze variante, in den volksmond ontstaan, haren weerklank heeft gevonden in al de niet officieele uitgaven, 0. à. in Gezelschapsliederen, van JB. Kwasr, 44% druk, Rott. z. j., bl. 6; — dat er wel eens woorden op de nieuwe wijs gezongen worden, maar dan toch nooït meer dan bij de eerste twee regels: Wilhellemussie va-han Nassouwe, ben ik van Dui hui huitschen bloed, het overige der melodie wordt zonder woorden uitgebracht. De lezingen van Willems en van Kwast doen overigens genoeg zien, dat de nieuwe wijs zonder den tekst is geboren en dien niet duldé. Over de Wilhelmuswijs uit historisch oogpunt, raadplege men verder de hier- voren aangehaalde voortreffelijke studies van J. W. Exscuepk: De melodie van het W. en Les origines du W., waarbij men voege: De W.-melodie in de Gredenck-clancii van Valerius (Tidschr. der Vereeniging, enz. V (1897), bl. 100—28). De geforituurde lezing der melodie, zonder bronopgave, met de eerste strophe van cene Duitsche vertaling, medegedeeld onder nr. 143, bl. 311, door A. W. von Zuccazmaëzro, vervolg op Krerzsonmer’s Deutsche Volksidr., met het opschrift: .Geusenlied, vom Jahr 1582, wo es nach der Limburger Chronik durch ganz Deutschland gesungen ward”, sluit zich mede bij de ,nieuwere wijs” aan. De ,van ouds bekende vois Wilhelmus van Nassouwen”, waarop in 1747 te Amsterdam werd gedanst (zie D. F. Scmeurreer, Tüjdschr. der Vereeniging voo N.-N. megsch., NII, 1901, 1tse st., bl. 36—7), was natuurlÿk de nieuwere wijs. ie nog J. rer Gouw, De oude tijd, 1871, bI. 108. *’T WILHELMUS ALS NATIONAAL LIED. Hermaxx Azserr, Eine Nutional- hymnen Summlung in Zeïtschr. der internationalen Musik-Gesellsch. II (1890), bl. 69, vermeldt het Wilhelmus onder de nationale liederen en ziet het zelfs aan als een der oudste liederen van dien aard. Het is zeer beslist onjuist, zegt J. W. Exsonen*, Caecilia, t. a. p., het Wilhelmus als nationaal lied te beschouwen, omdat het volkslied als embleem een begrip is, dat zich eerst in de laatste helft der achttiende eeuw heeft ontwikkeld. Volgens denzelfden schrijver is het Wilhelmus (de nieuwere wijs) slechts na den vrede van Aken en te midden der onlusten waartoe het Stadhouderschap aanleiding gaf, nationaal lied geworden. De Prinsenmarsch, en vor veertig jaar kende men geene andere wijs, dagteekent van den Stadhouder Willem V. Tot dusverre Enschedé. Dat de oude wijs in de laatste jaren weer in eere kwam, is te danken aan Loman's uitgave van 1871, die ook aanleiding gaf tot de in 1877 verschenen Sechs uliniederländische Volksldr. ,aus der Sammlung des Adr. Valerius vom Jahre 1626, 1662 übersetzt von Joseph Weyl, für Männerchor und Solo mit Orchesterbegleitung”, bewerkt door Ervarp Krewser, dirigent van ‘t , Wiener Männergesangverein”. In December 1903 drukte de Duitsche Keïzer, bij het hooren van die gezangen, den wensch uit, dat ze in Duitschland zouden worden verspreid en in den ,liederschatz des Deutschen Volkes” opgenomen. Verschillende schooluitgaven en andere zijn er sedert in Duitschland van verschenen. Misschien ook, naar hetgeen mi de heer Enschedé schreef, kan het bezoek van Wilhelm II aan Nederland, 1891, hebben bijgedragen tot de verspreiding van de oude wis. Wat er van zij, de nieuwe wis is tot hiertoe alleen als de offcieele aangenomen. Uit een schrijven van den Minister van Oorlog van 11 Januari 1899, Ilde Afd., nr. 39, blijkt, dat in 1855 door Koning Willem LIT werd bepaald, dat bij elke inspectie door Zijne Majesteit of door een der Prinsen van het Koninklijk Huis te houden, de nieuwe wijs zou worden uitgevoerd, en dat, bij het aanvaarden der regeering door H. M. de Koningin, deze bepaling bj K. B. van 5 September 1898, nr. 63, art. 3, opnieuw werd bekrachtigd (zie J. W. Exsonepé, De melodie van ‘t W., en het artikel Ons Wilhelmus deugt nict, in De Hollandsche Revue van 25 December 1900, separaatdruk, Haarlem 1900, bl. 10). De Minister van Oorlog voegt daarbïij: ,dat alleen de tijdmaat van die muziek (de nieuwe toonzetting) zich eigent om tijdens eene inspectie te kunnen worden gebezigd, terwil het Wilhelmus, oude toonzetting, hoewel uit een muzikaal oogpunt veel schooner wellicht, veel meer aan koraalmuziek doet denken....” Z. E. herinnert er ook aan, dat in de ,Marschen en signalen voor de trom en den hoorn” (cornet), het Wilhelmus onder nr. 9 is opgenomen : -( ec mer Daaruit volet, dat de notatie van het moderne Wilhelmus in (}, een overblijfsel is van de oude notatie alla breve, en de nieuwere wijs, op onzen tijd, best te schrijven is met ?-maat : = æ est — EE — ee — en. BE | zooals ze overigens wordt uitgevoerd. Gaarne zal men aannemen, dat het oude Wilhelmus niet is op te vatten in den modernen zin van nationaal lied, doch aan de heerlijke zangwijs zooals ze uit de oudste lezingen duidelÿjk te voorschijn treedt, aan het lied van den grondlegger van Nederlands onafhankelijkheid kan men geen nationaal karakter ontkennen. Was het niet W. J. Horpux, die in zijn: Lauwerbladen uit Neerlands gloriekrans van het .Lied des lijdens en der glorie”, getuigde: ,Elegie van het lijdend, krijgszang van het strijdend, dithyrambe van het triomfeerend Nederland” — ,Stabat mater” en -Te Deum laudamus” te gelÿk — is het Wilhelmus van Nassouwe een historisch volkslied, zooals geen enkele andere Natie er een bezit. En de zangwijs moet voor den tekst niet onderdoen. Het zij ons toegelaten hier 1663 te herhalen, wat we vroeger schreven in Tÿdschr. der Vereenig., enz., V (1897), bl. 187—8: ,Door het met Oranje's geest bezielde Nederlandsche volk, dat hierin zelf de groote componist was, werd het oude lied van ,Chartres” tot Wilhelmus- melodie geschapen. Waar wij deze te hooren krijgen, rijst onmiddellijk des grooten Zwigers beeld voor onze oogen, zooals hïij daar leed en streed voor de vrijheid des Vaderlands ; en terwijl deze melodie ons met of zonder woorden — in de ooren bruist, zeggen wij met den dichter (Prunexs van Duvse, Nagelaten gedichten, T, bl. 165): 266 was die Zwijger, Willem van Oranje, Wiens ziele ons voortleeft in zijn jongste liefdewoord, Aartsengel tegen ’t helsche Spanje, Held, om een vuig blazoen vermoord. ,Dat de melodie van het Wilhelmus tot krachtigen boom opgegroeid, uit nederige kiem ontstond, doet niets ter zake, zoo ook wordt de ruwe steen tot schitterenden diamant. Het Wilhelmus verpersoonlijkt Oranje en Nederland, en zal steeds, zoowel wat de melodie als de woorden aangaat, een sieraad blijven van onzen ouden liederschat,”? 484, Helpt nu u self, soo helpt u Godt, (De thiende penninck, 1570) Helptnu u self, so helpt u Godt, wt der ty-ran-nen bant en eh nr ñ 3 } = Re a SE JE en ER En on ne —_— ?— A PE EI Ï = es) a © Co) ps 3 - - de Ne - - - der - lan - den; ghy draeght den = Este bast al om u strot, rept flucx u vro - - - me han-den! 1. Helpt nu u self, soo helpt u Godt, wt der tyrannen bant en slot, benaude Nederlanden ; ghy draeght den bast al om u strot, rept flucx u vrome handen ! 2. De Spaensche hoochmoet valsch en boos sant u een beudel goddeloos om u godloos te maken ; Gods woort rooft hy door menschen gloos, en wilt u ’t gelt ontschaken. Q9 Soo neemb hy elck zijn hooghste goet ; die ‘t woort, der sielen voetsel soet, om draf niet willen derven, bekoopent met haer roode bloet, of moeten naeckt gaen swerven. 1665 + Maer die zijn hert op Mammon stelt, moet oock ontberen ’t lieve gelt, sijn god, zijn vleesch betrouwen, hy eyscht den thienden met gewelt : die ’t geeft sal niet behouwen. >. Want geeft men dick van thienen een, daer blijft ten lesten een noch geen : wol mach een herder stillen ; dees wolf is met wol noch met melck te vreen, hy wil de schaepkens villen. 6. Sijn buyck is onversadelick, bloet en gelt-dorstigh stadelijck, al die, met wreeden moede, ’s lants gelt verquist, verradelijck aen conincklijcken bloede. Verdient dan sulck u huerlinck fel den thienden penninck niet seer wel om ’t Nederlandt te schinden ? Geeft ghy hem die, soo maeckt ghy snel den bant om u te binden. 8. O Nederlandt, ghy zit belaen, doodt ende leven voor u staen : dient den tyran van Spangien, of volght, om hem te wederstaen, den Prince van Orangien. 9. Helpt den herder die voor u strit, of helpt den wolf die u verbit; weest niet meer neutralisten ; vernielt den tyran, ‘tis meer dan tijdt, met al zijn tyrannisten. 2, 1. t.: valsche. 2, 2. beudel, beul. — 2, 4. gloos, verzinsels. — 5, 1. dick, dikwils. — 6, 3. al die — als iemand die. — 9, 3. neutralisten, onverschilligen. — 9, 5. éyrannisten, aanhangers van den tyran. Tekst. Geuse liet-boeck, Amst., z. j., vermoedelijk van 1603, bl. 29 ro, ,Na dai Duc Dalbe het zeem door den mondt gestreken hadde metten Pardoen / heeft hy willen de wolle beginnen te plucken door den thienden Penninck / Op de wise: 105 1666 ,Rijck God, hoe is mijn boelken dus wilde (1569)7, hierboven weergegeven ; — Wiccens, Oude V1 ldr., nr. 35, bl. 78, met weglating der slotstrophe; — Dr. J. vax 73, naar Bon, L: — WackerNAGEL, Lieder der VLoren, Nederl. geschiedz., 1852, I, 8 niederl. Reform., 1867, nr. 92, bI. 172, naer Geuseliet-boeck ,um 1602? ; — H. J. van Lummer, Nieuwv Geuzenlied-boek:, nr. 34, bL. 68; — Dr. A. Lonaw, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. I: — Nederl. Ib. uitg. door ‘+ Willems-Fonds, 1891, nr. 2, bl. 5. — Jurrex De LA Gravière, Les Gueux de mer, in Revue des deux mondes, CVIII (1891), bL 122, Fransche vertaling; — Nederl. volkslb., uitgave van ,'t Nut van t algemeen”, 1896, nr. 22, bl. 29, str. 1, 2, 3, 8: Over Alva's willekeurige belastingen, zie Jon Lormrop Morrey, De oplhomst der Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN DEN Brinx, 24e druk, ‘s-Grav. 1860, Il, 419 vle.; LIT, bl. 25. Melodie. Souterl., 1540, Ps. 13, ontdaan van de melismen; zie hiervoren I, nr. 189, bl. 696, het lied: ,Rijck God, hoe is myn boelken dus wilt” ; — WILLEns, t. a. p., brengt dezen tekst, ten onrechte, op de zangwijs van het lied: , Die vogel- kens inder muten”, zie I. nr. 98, bl. 412, hiervoren; — Dr. Loman, Oud-Nederl. dr. uit den Nederl. ghedenck-clanck, 1871, bl. 52, en Twaalf Geuzeliedjes, &. à. p., kent aan het lied ,van den thienden Pennine” de echte melodie toe van Ps. 15, door hem, in laatstgenoemde uitgave, — men ziet niet waarom in driedeelige maat gebracht. — Zie ook Büamr, A/d. Lb., 1877, nr. 433, bl. 529; — Nederl. tb, uitgegeven door het W.-F., t. a. p.; — Nederl. volkslb., uitg. van © Nut van ‘+ algemeen, t. a. p., naar Dr. Lomans laatstgenoemde uitgave. Us e] Men brand, men blaeckt, men schend, men moort; ’t ar-me vole, laes, rech-te voor LA lyd CD druy-pen men sag, dag. Recht-vaer-dig il Ÿ die 1 © nu groot ge - welt (2 Fe FIRE C RE © 1 C een vat, ER | a —i- steets, 435, Men brand, men blaeckt. (1569—1571) ' = DT ' À — Ze —(7 2 jet = | = ile Z—- be-|-# + ] Êr © RER LO VE PI PEU P°) | = = . ge F PNR Ld 2 en wort seer ge-quelt. Noyt dack van re-gen so + De — he | | == = = (PES EE 0 Ces = Ce) SR D 7 2 2. ge -lyck men ‘tvolck wee - nen siet al den e — e ® C2 4 f e æ 7 pe 21 | e | + a = = wil de tra-nen toch Hee-re! siet onsaen en Li 02 e 2 Ce nn | ie ae LEA PE gn Z | t pl en thoont, dat Ghy dier-baer hebt de on - noo-sel ziel, 2 9 7 Ds such-ten - de, te voet viel. Men brand, men blaeckt, men schend, men moort; t’ arme volck, laes, rechte voort lyd nu groot gewelt en wort seer gequelt. Noyt dack van regen so druypen men sag, gelyck men ‘tvolck weenen siet al den dag. ont - faen t t L ] | | ] ER | 1 LÀ I | dl {| j{ 1, | Al À ‘ | | | ll | {| 1 ul | | | 1'; j | 1668 Rechtvaerdig Heere! siet ons aen en wil de tranen toch ontfaen in een vat, en thoont, dat Ghy dierbaer hebt de onnoosel ziel, die u steedts, suchtende, te voet viel. Tekst en melodie. Vazerius, Nedar:-landische gedenck-clanck, 1626, bI. 80, .Stem: Engelsche Daphne”. Valerius teekent aan: ,Anno 1568 heeft de Prins van Orangien gedaen syn eerste tocht na ‘t Nederlandt, maer onberichter sake gescheyden”, en schrijft verder: ,De Spanjaerden (hebbende geweest eerst vol schriex | nu siende haren vyand / sonder slag of stoot verstroyt) bedryven hier over binnen Brussel groote vreucht met tournoyen en vieren; latende ondertusschen d’ arme Nederlanden vol van oproer ende moord ... In somma de jaren 1569 / 1570 ende 1571 zijn seer uytnemende bedroefde tijden geweest | de gantsche Landen door”. — Zie Jon Lornrop Morzey, De opkomst der Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN vaN DEN Brink, 24 druk, ’s-Grav. 1860, II, bl. 386 vle. Zelfde melodie I. Srarrer, Friesche lusthof, Amst. 1627, bl. 155, met stemaan- duiding: ,When Daphne did from Phœbus fly”, aanvang van het door Valerius vermelde en hier door Starter nagevolgde Engelsche lied. Dit laatste is te vinden bi W. Onarpgzz, The ballad literature, T, bl. 338. Starter’s navolging moet zeer populair geweest zijn: men vindt ze terug o. a. in let Brabands nachtegaellsen, Brussel, 1656, bl. 99, — eene eeuw later in Delfschen Helicon, Amst. 1720, bl. 93, in T'hirsis minnervit, Amst. c. 1726, IIL, bl. 102, en in de XIX®% eeuw onder nr. 99 van de losse bladeren gedrukt te Gent door Van Paemel. Ziehier de zangwijs volgens Starter : = —., om mr som | ee ee Ed à EE E a Doen Daph -ne d'o- ver - schoo - ne Maeght Van A - pol -lo haer En van hem snel werd nae - ge- jaecht, Hi liep en riep Te 2 — el; ylucht nam ten Bos-sche-waert in / vast : O schoo -ne God - din! — EN OT A = bol -ghen/ Ey waer-om loop - je? iou sel-ven be - sind: Leeu-wen/ noch A-pol-lo die u soo be- 1669 = t TE =. ® 8 — 4 Pen ET Dern een ve Nes a Le ne eV Ve a er-bar-men yet} Acht ghy mijn ker-men niet? Laet ghy mijn » Ê — +" ET pro ra u Th £ Ze Jo _— _ j N ES Ü CA PV PA = PE — ml = æ CG 2 God-heyd dan in - de 1y? Hebt deer-nis/ 6 Daph-ne! hebt deer - nis met my. Als stem wordt ,Doen Daphne” aangehaald o. a.: Haerlemsche winter-bloempjes, 1651, bl. 157, voor: ,Ach waerde lief, ach zydy doodt ?? ; ELiSsABETE VAN WAUWE, Geestelychk: maeghden-tuyltjen, (1708), Antw. 1722, bl. 48, voor: , Als Jesus sou na Jeru- salem gaen” ; — Xers-nacht en de naervolgende dagen, Antw. z. j., bl. 68, voor: ,Een nieuwen hemel fraey door licht”: — Krurz, Pampicre wereld, 1644, IV, bl. 66, stem: ,Als Daphne d’ overschoone, etc.”, voor: ,Juffrouw! waerom is ’t dat gy vlied”. Op hare beurt gaf Starter's navolging aanleiding tot eene vergeestelijking die bijval genoot en die gevonden wordt, zonder wijsaanduiding, doch met de melodie volgens Starter, in Srazpazrrs Æxhractum catholicum, Loven 1631, bl. 567. Wi laten de eerste strophe ter vergelijking volgen: Als Jola d’ onberade maegd, van Îesus haer vlucht nam ter wereld-waerd in, en van hem snel wierd na-gejaegt al loopende, roepende: ,schoone goddin, toeft wat, toeft wat, weest niet verbolgen; ey, waerom loopje dus tegen de wind? Leeuwen, noch beeren, noch tyg’ren u volgen, maer het is [esus die u zoo bemind. Wilt u erbermen iet: acht ghy mijn kermen niet? Laet ghy min liefde dan inde ly ? Hebt deernis, o Jola, hebt deernis met mi.” Stalpaert’s vergeestelijking werd herdrukt o. a. in Het Paradys der geest. en kerck. lof-sanghen van Turoporus, uitg. 1648, bl. 662, op de wijse: ,Doen Daphne enz. ofte U oordeel aenden Koning geeft”.— ,Als Jola”, enz. wordt aangehaald als zangwWis : ,Nu is verweckt uyt ‘6 graff den Heer”. — In een artikel over Stalpaert spreekt Jos. À. ArserpinGr Tam, Volks-almanal: voor Nederlandsche Katholicken, Amst. 1855, Den singende aivaan (Antw. 1655, 1664), Leyden 1728, bl. 165, voor: bl. 132, van de tot volksliederen overgegane en ,onder de Nederlandsche Katholieke Familie nog zeer wel bekende” schoone zangen: ,Sulamite, keert weder”, , AIS Jola de onberaden maagd”, enz. Verder treft men de melodie aan in de volgende verzamelingen: STALPAERT, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 30, ,stem: Doen Daphne”, enz., voor het 1670 voorzeide lied: ,U oordeel aenden Koning geeft”; — Tuaroporus, t. a. p., bl. 115, voor het laatstgenoemde lied: ,U oordeel”, enz.; — Ævangelische leeuiverck, Antw. 1682, I, bl. 16, ,wijse: Doen Daphne.— Als Jola d'onberade maeght”, voor: ,Joannes in de. vangeniss? ; J. van Lopensreyn, Uyt-spanningen, Amst. 1695, b]. 247, ,op den trant van Daphne”, voor: ,Out Alpisch wijdvermaard gebergt?; — Der singende ewaan, bl. 48, voor: ,Komt hier, komt hier, het is nu tijd” ; — H. Sweerrs, Innerlykke ziel-tochten, 4% uitg., Amst. 1702, bl. 33, ,toon: Dafne”, voor: ,0 mensch die graag ter gastmaal zijt”. — Eene bewerking van de zangwijs: , Doen Daphne, etc. ghestelt 13 May 1662”, komt voor, bl. 23 van het beïaardboek berustend op het Gentsch archief, terwijl eene fraaie klavierbewerking door Gices FarnaBy te vinden is in The Fitawilliam virginal book, DI. XIX, 1895, bl. 12. Chappell duidt als bronnen aan voor de melodie: Valerius, Starter en 7% dancing-master, 1650—1690, en geeft de volgende lezing: RS 5 Ternes (RSS pee Eu En ER me vie When Daph-ne from fair Phœ- bus did fly, The west wind most Her silk-en scarf scarce sha - dowd’ her eyes, The God cried, O0 Î L = Æ F SRE = mu E EEE € - — - ) — = L = - —Æ- e: sweet-ly did blow in her face, Stay, Nymph, stay, Nymph, cries A- pi - ty! and held her in chace. Lion nor ti - ger doth thee A RE DT . [ =. = æ ee -—-0 0 — PEN E np — A ESS = : a o-| pe" SE = Ca pol -lo, Tar-ry, and turn thee, Sweet Nymph, stay, s = A £ O turn, o pretty fol - low Turn thy fair eyes, and look this way. El ‘ = me ® CE ME Ce sweet, And let our red lips meet: O pi - ty me, Daph-ne! pi - - ty, cs SE CE 0 ? je — 7 me, Daph-ne, pi - - ty { E- Fée e Le daen Mijn dus ze ee EF E0 sprin-ghen ; sin -ghen ; G € by -stant o—# | 0 nus E RE = 9 o_— siel ver-blijdt haer in den Heer, sijn hulp doet wilt met my tot zijn-der eer een danck-baer ] a —& 73 5 7e? > & a & . Mijn siel verblijdt haer inden Heer. (Slag bij Heiïligerlee, 1570) } = | us. | Non mem ge, ne 1 <- e M & % in het landt van Groe - nin - - ghen. Mijn siel verblijdt haer inden Heer, sijn hulp doet my opspringhen; dus wilt met my tot zijnder eer een danckbaer liedt nu singhen; want wonder wracht zijn stercke handt, hy heeft zijn volck ghedaen bystant in het landt van Groeninghen. Op den dryentwintichsien Mey, des avonts na ses uren, soo wert ghehoort een groot gheschrey van alle den nabueren, t Heyligerlee en daer ontrent, daer Gods ghenade wert bekent in zijnes strijdts wtvueren. s my hedt want won-der wracht zijn ster - cke handt, hy heeft zijn volck OP- nu 1672 Graef Lodewijck tooch wt den Dam, na dees voorseyde stede, sin broeder Adolf met hem quam, Graef Joost Schouwenburch mede, met menich lantsknecht onbeducht; alst scheen, soo namen sy de vlucht, het welck haer voordeel dede. Sy sochten een bequaem slachvelt, en vondent voor Winschoten : in vijven is tslachoorde ghestelt, door Gods raet wel besloten: de ruyters hielen twaghenpadt, de Walen hebben inghehadt cen sloot, daer sy wt schoten. Tverloren hoopkern sachmen staen ontrent de galgh daer teghen; de dubbelsolders westwaert aen waren hoogher gheleghen ; de Duytsche schutten lanex het moer, elck meest met een nieu lanck Spaensch vanden vyant ghecreghen. Den Graef van Arenberch seer heet, sachmen vlitich aenriden met thien vaendlen Spaengiaerden wreet : sy dansten, en benijden dat de vijf vaendlen wt Vrieslant, met hen teghen een cleyn vyant als nu souden gaen strijden. Met voeten, sprack elk, sullen wy dit volck wel haest wech stoppen: duymijsers, ketenen daer by haddense reedt met stroppen: haer leuse was: hangh op, slaet doot! maer buyten thosch, nu staende bloot, soo clauden veel haer coppen. Arenberch heeft sich eerst vertoont, sin achtiender te paerde: tgheschut ghestelt, ginck los: tverschoont Nassous volck, tdoock na daerde, 10. 1673 den ruyteren en treftet niet; dat dubbelsolders is gheschiet was oock van cleynder waerde. Veel Spaengiaerts schoten terstont los: Nassous volck cost bet ramen; sijn ruyters renden stracks na thos, die tgrof gheschut in namen; die Walen volchden wt haer gracht, die dubbelsolders oock met macht met Graef Lodewijck aen quamen. De spiessen druckten in seer hert, men hoorde sweerden clincken, menich goet roer ghebroken wert om tSpaengiaerts cop te crincken ; elc drong dweers door, schoot, smeet en stack, soo dat der Spaengiaerts oorden brack, en lieten den moedt sincken. Vijf vaendlen Duytschen vluchten haest, die dander snel na liepen: de Spaengiaerts staende seer verbaest, ,misericorde” riepen, ,Sanct Jago, Nostre Dam Loret;” was van haer op Godt niet ghelet, deerlicken sy ontsliepen. -Godt zy met ons!” de leuse was van het volck van Nassouwen ; warachtich wast soo op dat pas, een yeghelick mocht aenschouwen ; hy maecte hert ende handen sterck, ende wrocht daer door zijn wonderwerck met haer die hem betrouwen. Gheen half ure en heeft dit gheduert, den slach die nam een eynde; de loopers hebbent meest besuert al door Nassouwens bende: opt moer en thosch, een mil int rondt, men Spaengiaerts ende Duytschen vondt meest doot, waer men sich wende. 0 Sn 14. 1674 In den Dollaert wijdt en seer groot, verdronken se by hoopen; Arenberchs peert viel in een sloot, dies moest hijt oock becoopen ; thooft, zijde, hals waren doorwondt, dies hit bestorf in corter stondt, en Groesbeeck ist ontloopen. Van dit volck men begraven sach over de achtienhondert ; wat men noch vondt na desen dach, dat sy hier wtghesondert ; Nassous volek, die doot bleven daer, waren gheen veertich, dit is waer: in Godts werck u verwondert. Doch Graef Adolff seer onversaeft is daer oock doot ghebleven; Graef Loodwijcks cantzler wel begaeft, die liet daer oock zijn leven; veel zijn ghewont, die stonden stif, doch hebben meest gheen noot vant If; Godt wil haer sterkte gheven. Tweehondert dertich Duytschen cloeck hier oock ghevanghen laghen; Arenberch had ghedaen versoeck om menich monicks waghen wel vol van cruyt, cloten, broot, win; dese meest al ghebleven zïÿn, elck peert wert wtgheslaghen. Tgeschut, ut, re, mi, fa, sol, la, wt Groeninghen ses stucken, die volghen nu Graef Loodwick na; de Heer laet doch ghelucken, dat de vyanden van zijn Woort, als dese corts werden versmoort, die noch vrome verdrucken. Mensch, dees saeck doch niet toe en schrift den mensch, want twaer gheloghen, want tis Godt die de selfde drift, al heeft hijt langh vertoghen; 1675 sulcks was wel onser sonden schult, en zijn tijt was noch niet vervult; meer is in zijn vermoghen. 20. O Heer, u zy lof ende danck van uwe overwinnen ; sterckt ons gemoet noch swack en cranck met uwen (Grheest van binnen; dat het bid en betrouwe vast: so sult ghy corts van overlast helpen, die u beminnen. 1, 7. in hét landt van Groeninghen, misselijke scansie. — 5, 3. m0er, moeras. 7, 3. duymijsers, duimschroeven, Fr. poucettes. 8, 4. tdoock, enz., het was door aardewerk beschut. —— 9, 2. bet samen, beter mikken. 10, 1. De lansen staken diep. 11, 5. St. Jacob. O. L. Vr. van Lorette. St. Jacob bescherm- heilige van Spanje; Loreto, een stadje in de Italiaansche provincie Ancona, waar door veel bedevaarders wordt bezocht het huis, dat, naar men verhaalt, vroeger door Maria werd bewoond en aldaar in 1295 door engelen werd gebracht. 14, 7 Zeger van Groesbeek, was luitenant van den Graaf Aremberg en broeder van den Luikschen Bisschop. 16, 1, onversaeft, onversaagd. — 16, 3. canteler, kanselier: 20, 2. t.: vun wie, enz. Tekst. Een nieu Geusen lb. 1581, bl. 20 r°. , Anno 1570 (22 Mei). Hier beginnen | de Geusen haer hert wederom te halen / ende openbaren hen met Graef Lodewijck in Groeningerlant, daer sy eenen victorieusen slach erworven hebben, tusschen Heyligherlee ende Winschoten. Op de wijse des IJ. Psalms Wtenhove”. — Onder- teekend: , Weest die ghy zijt”, zinspreuk van Jan Fruytiers, die gewoonlijk teekende : , Weest dat ghy sijt”; — H. J. van Luwmez, Nieuw Geuzenlied-boek, nr. 26, bl. 47, die daarbij aanteekent: ,Graaf Lodewijk van Nassau was door den Prins van Oranje met een leger, sterk 13000 man, naar de Groninger Ommelanden gezonden, en maakte zich bij afwezigheid van den stadhouder, Jean de Ligne, graaf van Aremberg, meester van Appingadam. Arenberg kwam 22 Mei terug en vond graaf Lodewiÿk te Heïligerlee, nabij Winschoten, in eene goede stelling. De stadhouder, door zijne soldaten gedwongen, vangt voor de aankomst van den graaf van Megen den strijd aan, die geheel tot zijn nadeel uitliep. Hij verloor er met bijna 1600 Spanjaarden het leven; negen stukken geschut, benevens groote buit, vielen in handen der overwinnaars. Van onze zijde sneuvelde de dappere Adolf van Nassau, zijnde hij de eerste der Nassausche vorsten, die hun bloed voor Neerlands vrijheid stortten ...”. — Zie verder Jonx Lorrroe Morzey, De opkomst der Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BakaviZeN vAN DEN Brinx, 26e druk, ‘s-Grav. 1860, IT, bl. 328 vle. Melodie. Zie hierna het lied: ,Maximilianus de Bossu”. 1 | 1! 487. Wie dat sich selfs verheft te met. (Alva's standbeeld, 1569) MERE CEE 86 RE ne l = creme ES TEE = Wie dat sich selfs ver-heft te met, sle - ter ; Duc dAlf, u beeld, tot spyt ge - set, waer af-ge-bro-ken be - ter; Ps : a — Tue A —— a en sg — mn nas do fospe Î M Er [nn DE Ro ER = e : ë u boo -se daed ,, die ghy be-gaet, by al - len toch on -ly-dig is,, en ait se = — Es: TA - -- - - — — le caen Ce = ne = me —# —— === e stry - dig is met on-ser lan - den staet. 1. Wie dat sich selfs verheft te met, wert wel een arme sleter ; Duc d’AIf, u beeld, tot spyt geset, waer afgebroken beter; u boose daed ,, die ghy begaet, by allen toch onlydig is ,, en strydig is met onser landen staet. 2. Doch ’tschijnt, dat nergens ghy nae vraeght, ghy wilt het al verscheuren; maer die daer doet wat God mishaeght, sal ’t eynde noch betreuren, als hy vol noot ,, sal naeckt en bloot voor Godes oordeel schuldig staen ,, onduldig gaen, verwesen totter doot. 3. De godloos groeyt een wyl seer wel, doch ‘teynde staet te vreesen: siet, Lucifer quam in de hel door zijn hoveerdig wesen ; 1677 daer ‘t volck sich al ,, aen spieg’len sal, indiense soecken goeden spoet ,, want hogen moet gaet altydt voor den val. Tekst. Vazerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem, 1626, bl. 62, ,Stem: op ’t Engels Lapperken”. — Waicreus, Oude VI. Idr., 1848. nr. 34, bI. 77; Dr. A. D. Loman, Oud-Nal. Id. uit den Nal. gedenck-clanck, 1871, bI. 48 en nr. 17 der muziekbijlagen. Valerius teekent aan, bl. 61: ,Duc d’Alf had een seer konstig / doch vermeten beeld / ofte statue van zijn persoon doen in coper gieten / tredende den Adel ende Staten des Lands onder zijne voeten / die de beenen ende armen afgehouden waren met seer trotsige omschryvingen | tot kleynachtinge des Conings ende der Landen staende verheven in het casteel van Antwerpen.” — ,Dit standbeeld”, zeggen Merrexs en Torrs, Gesch. van Antwerpen, 1848, VI, bl. 475, ,waervan wy hiernevens de afbeelding geven (naar Bor, De Nederl. historien, Amst. 1579), werd den 19e» Mei 1571 te midden van het binnenplein der Citadelle opgerigt en veroorzaekte groote opspraek onder het volk, zoowel wegens de wyze op welke de Hertog was voor- gesteld (in de linker hand een bedelstaf, de rechter ongewapend naer de stad { uitgestrekt) als wegens de smadelyke zinnebeeldige figuer aen zyne voeten liggende | (een tweehoofdig en vierhandig gedrocht, voorstellend den Adel en het Volk). Wanneer in het jaer 1577 de wallen van het Kasteel langs de stadszyde door het volk werden gesloopt, vond men het standbeeld in eenen hoek van het binnenplein staen; en het woedende volk oefende op hetzelve de wraek uit, welke het hun niet gegeven was geweest op den persoon zelven bot te vieren”. — Zie mede Joux Lormror Morrey, Opkomst der Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN | VAN DEN Brin, 24e druk, ’s-Grav. 1860, IL. bl. 401—2. (1 Melodie. A. Vazerus, t. a. p., hierboven weergegeven. In de tafel van t}} fu Valerius’ werk wordt deze zangwijs onder de Engelsche stemmen aangeduid als : | 1 .Cobbeler, of: het Engelsch Lapperken” (,cobbeler? of ,cobbler” beteekent schoen- | | lapper); — Dr. Lomaw, t. a. p. | B. Pers, Bellerophon, Amst. 1633, bl. 111, ,stem: Echo of Schoenlapperken”, { heeft deze lezing (vgl. C hierna): | Ÿ cure D: | O wer-reld! die so me-nigh-mael De vro-me gaet be - la- ghen: Ghy singt so veel-der-han-de tael Engeeftso ve - le pla-ghen : ns) Es = É Lt Ces IL C Es e | u blanc-ket 1678 C. Volgens W. Cnarrezr, The ballad literature, I, bl. 277, doet deze melodie zich in Engeland het eerst voor in T'ke dancing-master, 74e uitg. 1686, waar zi wordt genoemd: ,The Cobblers Jigg”. Ch, wien de Engelsche tekst onbekend bleef, oceft de melodie aldus: C-£ = t \ t D 0 — À = Ds | Ps fes -# CRE or nr = 7, o 9 & e { t t + —- - D jee RS D f 7-0 —% 9 7 a- = |-#-@ de + : 9—7 € 3 9 —ÿ 7 D. Dr. J. P. N. Laxp, Luitboek van Thysius, nr. 66, deelt de volgende lezing mede met het opschrift: ,(Cobbler’s Jig). Het was een Engelsch boerken, schoen- lappen soud’ hy doen” : in Pr > 4 | TE D-—0—P |, | # - : -# —0 # # CD bn es no Er 7 Ci e Fa € € 2] f 77) # # Pr SEE # o e L : | { #p = = [ a pe | Efre æ j _ | AE | Î 9 o W | = oe + 9-0 LE 9 0 € 9e. # eue De à (en? gp? #9 _# e #_p Z°___g Ps 8_@ | =: fr eu mu D = f 5 EE — : Aangeh. in Den nieuwen verbeterden lust-hof, Amst. 1607, bl. 92, ,Een Enghelsche voys: Van ’tSchoenlapperken”, voor: ,Nu Echo die soo menichmael”, vandaar bi Pers de wijsaanduiding: , Echo” ; — Srarrer, Boertigheden (gevoegd bij den Frieschen lust-hof, Amst. 1621) sign. [A*], ,stemme: ’t Engelsch Schoenlapperken, etc.”, voor: ,O elementen wat ick hoor!”; —— Brenero, Boertigh Ib. (1622), uitg. Amst. 1890 (zelfde wijsaanduiding als bij Starter), bL 802, voor: , Waerom sijt ghy, o wreede schaemt!?, en De groote bron der minnen (1622), uitg. 1900, bl. 495, voor: ,Ghy weet mijn lief wie u bemint”: — Cupido's lusthof, Amst. 1613, bL. 51, en Apollo (uitge- geven door Bredero) 1615, bl. 102, de laatste twee aangehaald door Dr. Land ; - Amst. Pegasus, 1627, D]. 72, ,van d°’ Engelse Schoenlapper”, voor: ,In ‘# koutste vande nachten kout”. — ie onder de geest. liederen: ,Veel bloemkens ende cruyden groen”. # 1 ù ee ÿ C4 Wy Geus-kens wil-len nu sin en van vreuchden = © | ®°- nu heeft om Wy [—8> Y- ghe-ghe-ven reyn sul.- ] en (Den Briel, 1572) DE TEN M PE PER ghen in op - - sprin - ghen, dat ons Godt ghe - be - ue à e—_ 6 = ? | = Se : É y, sij - nen se - ghel mach - —— t \ \ =] = \ sl =gs— SSSR E = g — REZ e— D —7 Per ad S—#a een - drach - tich den Wy Geuskens willen nu singhen in dese Meves tit, en van vreuchden opspringhen, dat ons Godt ghebenedit nu heeft ghegheven reyn sijnen seghel machtich, daerom wy sullen eendrachtich den lof Godt gheven certeyn. Den Briele wy inne creghen in April den eersten dach, als mannen sachmen ons pleghen, die Zuydtpoort sonder verdrach in brandt wy staken aen; de borghers zijn gheweken, een yder om hem te versteken; tghinck al buyten haer waen. Geuskens willen nu singhen. Na ; æ = De. | o—e ; 2 9 es de - se Mey lof Godt ghe - ven æ tich, tit, ne - dijt daer- cer - teyn. 1680 Den edelen heer verheven van Lume, seer wis, met crijchshandel weet hy te leven; dryhondert, sonder ghecrijs, aen die Noortpoort hy sandt; over die mueren sy clommen, die poorte in ghenomen, daer na quam soo menighe quant. Hoort eens watten cluchten, doen den gantschen hoop, niet sonder grooten gheruchten, in quamen met soeten loop; terstont moest loopen aen Baals tempel ghepresen, Melis moest verlost wesen al inde halve maen. Die voerder van Melis bende die grooten Christoffel waer, die Greusen als de behende hem deden duycken daer; en al dander over hoop sy daer ginghen legghen, sonder haer wedersegghen, met eenen haesten loop. AI op de Mase gheleghen, den Briele gheheeten wert een nieu Rotsel te deghen om, met moet end hert, te houden voor tghewelt, voor Duckdalve crachtich ; daeromme sy eendrachtich die bolwercken hebben voorstelt. Wé& Witrecht die catijven trocken na den Bril, om de (Geusen te verdrijven, tghinck niet na baren wil; te schepe trocken sy ras, tusschen weghe sy vernamen, dat der Geusen schepen quamen, twelck haer gheen blijschap was. 1681 8. De Geusen dapper schoten, de Spaengiaerts namen de wijck ; aen landt sy onverdroten liepen door den slick, te Dort, al voor die ste; sy saghen als Morianen doen sy wt den dreck quamen, haer vaenkens sleepten sy me. 9. Hoe sy te Rotterdam binnen quamen met ghewelt, een yder cant wel versinnen hoe datter was ghestelt ; men sachse groot moort begaen: dus, steden, hout u vasten. neemt niet in sulcke gasten, en spieghelt u daer aen. 10. O Princen, die wt u landen, al om de waerheyt claer, verlost wt Herodes banden, ghevluchtet zijn voorwaer, valt Godt den Heere te voet, dat hy victory wil gheven, en wy soo moghen leven om te beerven teewighe goet. {, 8. De hostie in het altaarkastje (H. J. v. L.). 5, 9. behende, behendigen. 6, 3. Rotsel — La Rochelle, eene vesting in handen der Hugenoten in Frankrik, en waar de Watergeuzen vroeger werden toegelaten (H. J. v. L.). 6, 8. voorstelt, opgeworpen. — 7, 1. catijven, ellendigen. — 8, 5-8. vel. hierna, nr. 440, bI. 1689: , Wie wil hooren een nieu ghesanck?, str. 13—14. Tekst. Æen nieuw Geusen lieden boecxken, 1581, bl. 32 r°, met het opschrift: »Dewile het Lant nu dus oproerich was door den Thienden Penninck / heeft de Graef vander Marc / Liume / ete. den Briel ingenomen (1 April 1572): ende Hollandt ende Zeelandt is haest goetwillich gevolcht. Op de wijse ; Ick ginck een mael spaceren / etc”, tekst hierboven weergegeven; — WaokernaGez, Ldr. der niederl. Reform, 1867, nr. 88, bl. 166, naar Xen niewv Geusen 1b., 1588. — Dr. J. van VLorex, Nederl. geschiedzangen, 1852, Il, bL 7; — H. J. vax Luvuez, New 79, NT. 2. Geuzenlied-boek, nr. 48, bl. 108; — Dr. Loman, Troaalf Geuzeliedjes, 1872, Melodie I. Vazerrus, Neder-landtsche gedenci:-clanck, bl. 180,” stem: Almande Nonette, of Une ieusne fillette, voor: ,Maraen, hoe moogt gy spies en lans (1600), 106 A 1682 hierboven weergegeven; — Dr. Lomax, t. a. p.; — IT. Jean Crarpavonne, Le recueil des plus belles et excellentes chansons, Paris 1576, nr. 59: ave t Z SNS _—_ ES DE }——— — | é LE D PO de éd es en ee À CET + fi QUE e © DE À D TT NE U -ne jeu-ne fil-let-te de grand’ va -leur, plai-sante et jo-li-et-te, jui (am o 227 = z L &° = L # e CA de no - ble coeur, Ou -tre :son gre on l'a ren-du non-net-te, æ € { = 2 CS S æ C2 a poinet ne lui haic- te, dont vit en grand dou - leur. ce De eerste strophe geeft ons een duidelijk begrip der door Valerius aangehaalde stemmen. De Allemande is oorspronkelijk een Duitsche dans met © of f-maat, en het woord zelf wordt, volgens Bünme, Geschichte des Tanzes, 1, bl. 122, eerst met het laatste derde van de XVIde-eeuw bij de Franschen gevonden, zooals in Philidore's verzameling, 1580, en in Tabourot's ,Orchésographie”. De Fransche tekst, herdrukt naar Recueil de plusieurs chansons divisé en trois parties, een liederboek verschenen te Lyon in 1557, is mede te vinden bij WeokeRuiN, L'ancienne chanson pop. en France, Paris, 1887, bl. 464. Tekst en melodie gaven aanleidine tot eene vergeestelijking, een Maria-boodschapslied, dat men aantref onder de ANoës ou cantiques nouveaux composez par P. Bixar», Troyes 1741 (er bestaat eene uitgave van 1621) bl. 31, ,sur le chant: Une jeune fillette dormoit, etc.”, met aanvang: Une jeune pucelle de noble coeur, priant en sa chambrette son Créateur, l’Ange du Ciel descendit sur la terre, lui conta le mystere de notre Salvateur. Une jeunne fielliette (sic) dormant à son jardin”, wordt als wijs aangegeven in het Brusselsch 174-eeuwsch beïaardboek; zie Ep. Vanper Srraerex, La musique aux Pays-Bas, V (1880), bl 55. H. Barrson, Alle Franzüsische voWslieder, Heidelberg 1882, bl. 233, bracht het oude Fransche wereldlijk lied in het Duitsch over: ,EËs war ein junges Mädchen // stolz war ihr Herz”, enz. III. J. B. Besarous, Thesaurus harmonicus (luitboek) ,Coloniæ Agrippinæ, 1603, bl. 73, air de Court” (sic), voor het lied gedicht door Grrzes Durant (1550—1615), twee strophen herdrukt door Weckerun, Echos du temps passé, I, nr, 22, bl. 48 ; ook uitgegeven met enkele afwijkingen door Erk u. Bünme, Deut- scher Liederhort, IT, bl. 706. Wij geven de eerste strophe volgens Weckerlin : PP Ma bel - le si ton à - me Se sent or al - lu - mer De cet - te dou-ce flam - me Qui nous for -ce d’ai - mer: es con-tents, Al-lons sur la ver-du-re, Al-lons tan -dis que — e et 2 op — rare 4 du -re No-tre jeu - ne prin -tems. IV. La pieuse alouette, Valencienne, 1619, I, bl. 316: , Une jeune fillette, etc.” : ( a(?) c(?) \ = sen à = ? td _- e ie — 2 € Cris | e 2 e UE æ. > : | a ie Bien heu-reus’ ét un’ a-me, Où nul vi-ce n’a lieu, Qui ja-mais ne s’en-flâ-me, Que de l’a-mourde Dieu, Et d’un dé-dain, 9 —> DE { = = LÉ pp se: [2 IE 0 Ce | j ' 3 = # Re-jet - te l’ar-ti - fi - ce De la cau-tema-li-ce De tout hom-me mon-dain. e—e_ 7 Op deze zangwijs volgt eene lezing met variaties. Deze laatste ging over met den Franschen tekst: ,Bienheureuse”, enz., in Âet prieel der gheestelicler melodiie, Antw. 1617, bl. 245. V. R. Caupauysen, Stichtelyke rymen, 1624, bl. 111, ,sang: Une jeune fillette” = = er 5 RTE ® AN j == j | me D ER € e—}y — 2" — = = DE “ “ A e LA a Gy vraeght my of ick zelfs be-leef al wat ick Zee, En ’tpadt zoo nau be - - tree als ick ‘teen an - der leg? ®— Sn — 85 - »-__—? e—[7 s # e e Kindsch is de vraegh. Ziet wat. u voor-ge - set is: Niet ick, maer ré = = | : _ = = u-we Wet ïs Het geen dat Godt be - haeght. VI. De zangwijs medegedeeld door Dr. Lan, Het luithock: van Thysius, nr. 124, bl. 125: ,Une jeune fillette”, heeft van de luitbewerking nogal geleden: 1684 = SENTE EE" IS =] Page ne | Ook in het luitboek van den Franschen componist Nic. Vazzer, Amst. 1615, 1 I, bl. 45, 44 (zie de beschrijving van dit werk door D. F. Soneurzeer, Tijdschr. der Vereenig. voor N.-N. mzgsch. NV, 1897, bl. 13 vig.), vindt men ,Une jeune fillette” met 9 ,[snaren|, daarbij een , Vervolch”. VII. Deze zangwis diende in Duitschland voor het jachtlied met aanvang : , Einmal thät ich spazieren” (E. u. B., t. a. p., nr. 1446, bl. 307), dat aanleïding gaf tot de vergeestelijking reeds te vinden met de melodie in Dresdener Codex van c. 1560 (E. u. B., t. a. p., nr. 1999, bl. 703): Ÿ Faÿane RE ' el. S ee | (7 = = SET 2 = IE = = = 6 à 2 PRE en GA AT RATS CPE PP LE TT 2) Ich ging ein-mal spa-zie-ren ein Weg-lein, das war klein. Was thät mich da ver-füh -ren ? Mein Fleisch 50 ganz un-rein, ( ! à s Te Lire | —> - -D—@ À; —- - Z =) EST ® ns | 77 Se & EE S SU rue = \\ Das vol - ler Sün-den was; die Schlang het uns be - tro - gen, wir K { | = = mme mi ES : es | é A ] PE E = TE z | — FE : Z — \ ha-bens von E - va gso-gen, da sie den Ap-fel ass. Op de melodie van deze vergeestelijking, dichtte Ludw. Helmbold in 1563 het lied: ,Von Gott will ich nicht lassen”, dat in den Evangelischen Kerkzang overging (E, u. B;, t&. a, p., nr. 2000, bl. 704). E. u. B. noemen deze zangwijs eene internationale, wïjl zij zich voordoet in Frankrijk, in Duitschland en in Nederland. Daar het liedje ,Une jeune fillette” reeds in 1557 in den te Lyon verschenen bundel werd opgenomen, kon het toen reeds eenigen tijd populair zÿn; niets belet overigens, dat het vé6r het ontstaan der benaming ,Allemande”, zou bekend zijn geweest. Het zal dus wel van Franschen oorsprong zijn en te recht in de tafel van Valerius’ boek onder de ,Fransche voisen” zijn opgenomen. Voor de Duitsche varianten kan men raadplegen W. Bäuwker, Das kath. deutsche Kirchent., T, nr. 106, BL. 364; II, nr. 285, bl. 275 en J. Zauw, Die Melodien der deutschen evang. Kirchent., WT, nr. 5264 vle., bl. 351 vle. , De melodie: ,Daer ick eens ging spanceeren”, Srarpagrr, Æxtractum cath.. Antw. 1631, bl. 427, en In. Gulde-iaers feest-daghen, Antw. 1635, bl. 375 past op 1685 onzen tekst niet. Eene melodie: ,Ick ginck een mael spaceren”, Den boeck der gheest. sanghen (Bliden requiem), Antw. 1631, bl. 256, past evenmin. ,Îck ginck eenmaal spantseren”, aangeh. als wijs voor: ,Verheugt u boven maten” (Ontset van Steenwiÿk, 1581), H. J. vax Lummwer, Nic Geuzen-liedboek, nr. 132, bl. 302, een lied met denzelfden strophenbouw als , Wy Geuskens”, en voor: »Chepeyns, ghy doet my trueren // nacht ende dach”, bl. 574 van Æen Aemst. amor. lb, 1589, beschreven door J. Bozre, Tijdschr. v. Nederl. taal- en letterk., 1891, bl. 175 vle. Vel. hiervoren I, nr. 60, bl. 305, den aanvang der melodie: ,Reyn maegdeken met eeren”. om EP CRE SU 439. Laet sang en spel, tambour en fluyt. (Den Briel, 1572) Laetsang en spel, tam-bour en fluyt nu klin - cken tot Gods eer; dat or- gel, chi - ter, harp en luyt oock op - gae voor den Heer, 2 D Cd one SRE DRE DIS en 1 ] _ É D ie AE die haest wel van ons kee - - ren kan Duc d’Al-ve, den 1. Laet sang en spel, tambour en fluyt nu klincken tot Gods eer; dat orgel, chiter, harp en luyt oock opgae voor den Heer, die haest wel van ons keeren kan Duc d’Alve, den tyran. 2. (ods goetheyt wesen moet vertelt, die noch so voor ons sorgt, | en ons den Briel en Mase stelt als tot een vaste borgt, die haest wel van ons keeren kan Duc d’Alve, den tyran. C9 De Spanjaert wert nu een gebit in synen muyl geleyt ; God sy, die daer om hooge sit, gedanckt in eeuwicheyt, | die haest wel van ons keeren kan Duc d’Alve, den tyran. 1687 4. Ghy princen, heeren van ons land, maeckt ons de Spanjaert quit, malcand’ren trouw'lyck biet de hand, in Godes vrees’ altyt, die haest wel van ons keeren kan Duc d’Alve, den tyran. Tekst. Vazerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, 1626, bL. 33, ,stem: Op de Engelsche Foulle. Of: Walsch Wallinneken”. Danklied op de inneming van den Briel (1572) ; Dr. Lomanx, Oud-Nedert. ldr. uit den Nederl. gedenck-clanck, 1871, bI. 54. Melodie. Varerius, t. à. p.; — Dr. Loman, t. a. p., en In., 24 uitg., met de medewerking van J. C. M. van Rremspux, nr. 22, bl. 28; Dr. J: P. N: Lan», Het Tuitb. van Thysius, nr. 442, Tijdschr. der Vereenigmg voor N.-N. mzgsch. III (1891) bl. 51, en 41 waar het woord foule wordt afgeleid van het Latijn fullo - lakenvolder, -vertreder of -stamper; dus een dans bij de Duitschers bekend als Sfampf. Zoo hadden wij mede de séanpiën, door Boëxpaze (+ e. 1212) in zijn Brabantsche ycesten toegeschreven aan Lodewije van Vaelbeke. Doch de estampida komt in het Provencçaalsch reeds in de XIId eeuw voor (zie onze verhandeling: {Je melodie van het Nederl. lied, 1902, bl. 296). — In de tafel van Valerius’ boek wordt deze zang onder de ,Engelsche stemmen” gebracht. De melodie werd dan ook benuttigd door W. CrapPerr, Popular music of the olden time, IX, 396, voor het lied: , When shaws are sheen, and shrubs full fair” (,Robin Hood and Guy of Gisborne”), dat echter achtregelige strophe hecft, zoodat Chappell op het slot de eerste vier maten der melodie herneemt om in dwr te sluiten. Den bliden requiem, Antw, 1631, bl. 108, bevat de volgende melodie, ,op de wijse van d'Engelsche fouelle”, waarvan het slot herinnert aan de wijs ,Ick stondt op hooghe berghen”, uit dezelfde verzameling (zie I, bl. 134 hiervoren): ve = E us 5 SN Do | — Set =} 2 3 t | ? > ?_ 5e { ré (Rs g 2 ge CR nn D RS Pan Con t. 2 Mijn hert’ wenschtop te bre-ken/ o lüief-de o - - - ver -soet! 14 A mn EN ©» : - 9 —;— 3 \ : | ns = Dep É Mijn sie - le wordt ont - ste - ken met bla - ken - de ge - moet} fn - ®° an = : = == . | S: : DE Om u-wenlof te spre-ken/ fon-teyn van d'eeu-wich goet. ,O0p de wijse van d’Enghelsche foule oft: Gheen schoonder maghedt gheboren”, zong men het lied: ,Ick moet mijnen lust wat blussen”, te vinden in fe Paradis 1688 der gheest-vreuchden, Antw. 1617, bl. 144. — De tweede door Valerius opgegeven wis wordt aangehaald als: ,T’wals Waelinneken”, in Den bloem-hof der Nederl. ieught, Amst. 1610, bl. 86, voor: ,Ritslent haeghien / melt ick bidt”, geteekend ,Bemint de waerheyt”, kenspreuk van L. Syverts Colm. — G. A. Brepero, De groote bron der iminnen (Amst. 1622), uitg. 1890, bl. 490: ,;k’En kan u niet bedwinghen”, ,op de voyse: Het vryde een Wals Walinneken”, met deze aanteekening: , En moet met het lietje vers om vers ghesongen worden, Wie sou hem niet verblijden. Fol. 4057. Dit laatste lied, t. a. p., voert tot opschnift: ,Op de voyse: van de Furiliere”, en heeft denzelfden strophenbouw als Valerius lied; — Venus Minne-gifjens, Amst. c. 1622, bl. 48, ,liedeken op de wyse: ,Het was een Wals Wallinnetgen”, voor: ,Siet hoe het wicht syn sluyertje // mijn voor de ooghen bynt”. Wie wil [er] hoo-ren een nieu ge -sanck, wat nieus sal 440. Wie wil hooren een nieu gesanck. (Den Briel, 1572) Geu - sen Con) Nm = ee (LaE=FE ——_—_—_—— vanck, ha-ren ad - mi-rael ver -he - - - - ven. es CPE : Wie wil hooren een nieu gesanck, wat nieus sal ick aenheven, hoe dat de Geusen namen haren ganck wt Engelandt met haren danck, en hadden, in haer bevanck, haren admirael verheven. Dat was den hoochloffelijcken heer an Lume gheheeten, met hem dat hy hadde noch meer Torlon vernamet veer ; na de Hollanders haer voeghden seer, sy dapper daer nae stieten. 1690 Het geschiede op eenen Palmdach, ‘s morghens ontrent acht uyren, dat sy aenvielen met groot ghewach die vloot, al sonder verdrach ; ‘t geschut, als een donder-slach, men aen beyde zijde mocht hooren. Daer quam uit Spaengien, met de vloot, een buys, daer zy na loerden, die sy met menighen schoot in namen, met harden stoot; twee kisten met gelde groot, en specery zy daer uyt voerden. Op eenen Dinghsdagh traden aen ‘t landt al de soldaten en capiteynen; daer sachmen menighen frayen quant, wten Briel zy schooten te hant; sy meendense te keeren, want met vlieghende vaendels zy aen quamen. Met een trompet, al sonder ghetreur, sachmen Torlon gaen treden, ende hy quam ten Briele veur; hy seyde: ,doet op de deur, want alle u vesten ende muer condt ghy voor ons niet houden.” Van weghen den hooch-sghebooren heer van Oraengien ghepresen, gaf hy haer beraet een ure of meer; sy gaven geen antwoort weer ; Lume, die haesten hem seer met zijn hoopen uyt ghelesen. Twee tonnen met buseruyt ghelaen voor de poorten gnghen sy legghen, die sach men hen daer steken aen; die poorte brande saen ; goedtwilligh de borghers op daen d’ander poort, sonder weersegghen. fc 27 10. Lite 1691 Alsmen schreef twee-en-tseventich jaer, den eersten Aprilis tot desen, soo namen sy in, en dat is waer, den Briel alsonder vaer; terstont sy gingen maken claer Melis tempel ghepresen. Ghelijck als men leest in Samuel, door de arcke zijn gebroken alle de afgoden alsoo snel, die schaker en zijn gesel, en metten grooten Bel, een vuyr gingen sy stoken. Duc d’Alve mocht verdragen niet den Briel op sijnen neuse, wt Utrecht hy daerom trecken hiet, hoort al na mijn bediet, thien vaendels Spaengiaers, siet, om te verstooren die Geuse. Niebt wel waren die Spaengiaerts gemoet, en Bossu bloet-gierich bevonden; sy traden in sommige schepen onsoet, ende meenden heel verwoet te wasschen haer handen int bloet, die sy inden Briel vonden. Seer dapper jaeghden die (eusen haer aen den gront; die Spaengiaerts setten haer schepen, dat is openbaer, door die kley, met grooter vaer, haer vaendels sy sleypten naer na Dort, wilt hier op letten. Die Spaengiaerts begaet, met dreck belaen, voor Dort sy deerlijck stonden, en meenden in te raken also saen; maer sy moesten daer buyten staen, de borgers lietense niet in gaen; hoort al na mijn vermonden. Se fr SA Dur me mer 20. 1, 4. de heer van Lumbres, Dr. y. : 15: 16. Vx. env. L.: Guislain de Fiennes, 10 Aug. 1692 Die Spaengiaert quam voor Rotterdam, sy vonden de poorten gesloten met verraderye alsoo gram; die Spaengiaert die poort inne nam, met ghedruys daer inne quam, dat den borger heeft verdroten. Wel twee hondert daer bleven doot, die de Spaengiaerts daer doorstaken; noyt borger was in meerder noot, gecrijs was daer seer groot, en de straten van bloede root; als haringh saghmense kaken. Alle ghy steden, kleyn en groot, wilt hier doch wel op mercken, laet u dit wesen inder noot een exempel end’ spiegel bloot, houdt u vast totter doodt, voor die sulck boosheyt wercken. Die van Vlissingen gemeyn en geheel Walcheren machtigh met haer trocken eenen lin: die van der Veere fijgn met de boeren sy eens sin, Middelburgh sy dwingen krachtigh. Den Alvens rijcke heeft een endt È in dat Zeelandt verkoren, syne zeevaert is geschent, want die Wielinge alzoo jent, end’ de Mase excellent, die heeft hy nu verlooren. Lof Prince onse God altijt, wilt verlossen tot desen, die om de waerheyt zijn benijt, end’ u soecken met herten vlijt: oock die voor den uwen strijt, wilt die behulpigh wesen. | niet © haeren danck. — 1, 6. Admirael was eigenlijk 1570 door den Prins daartoe 1693 aangesteld, en Lumey (Willem, Graaf van der Marck) slechts zijn onderbevelhebber (Drv-Vre): 2, 4. sic Dr. v. VL.; t.: vernaemt. Torlon = Willem van Blois- Treslong (Dr. v. Vr.). 3, 1. Palmdach, uit te spreken: Pallem- of Palmendag. 9, 6. Melis, spotnaam van de H. Hostie, vgl. bl. 1681. 11, 2. t.: sijÿn. — 12, 4. heel, bijgev. naar Dr. v. Vi. en v. L. 15, 5—6 en 14, 1—2, vgl. hiervoren nr. 438, bl. 1679: ,Wy Geuskens willen nu singhen”, str. 8. 14, 1. begact, bijgev. naar Dr. v. VL. en v. L. 15, 4. die poort, bijgev. naar latere uitgaven. 20, 3. t.: zijt beniit. Tekst. Geuse liet-boeck, Amst., z. j., vermoedelijk van 1603, bl. 32 r°: ,een ander liedeken van den Briel / op de wijse: Ick roep u Hemelsche Vader aen / etc.” (1572) ; Dr. J. van Vrorex, Nederl. geschiedzangen, 1852, IL, bl. 4; H. J. vax Luumer, New Geuzenlied-boek, bl. 106, ,op de wyze: Ick roep u o hemelsche Vader aen”; —— Dr. Lowan, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 5. Twee liederen, vermeld door Dr. F. C. Wrener, De Schriftuurlijke liedekens, ‘s-Grav. 1900, Regist., nrs. 485—6, hebben den hierboven als wijs aangeduiden aanvangsregel. Het eerste, te vinden bij lors WyBo, alias SxLvanus, Gheestelijelre liedckens, ‘t Hantw. 1582, vangt aan: Ick roep u, o hemelsche Vader aen, wilt my ghesontheyt geven, op dat ick in dynen tempel seer saen mach wederomme staen, met de waerheyt aenghedaen, onder u volck verheven. Het tweede, waarvan de eerste strophe insgelijks volgt, naar Vedderhande liedelkens, Amst. 1599, bl. 153 r°, déet zich reeds voor in Veclderhande liedekens [Keulen], 1556. In de uitg. van 1599 voert het tot stemaanduiding: ,Het licht der werelt is opghestaen” (cf. Dr. Wieder, t. a. p., nr. 806: ,Dat licht”, enz.): Ik roep u / o hemelsche Vader aen, wilt min gheloove stercken / op dat ick mach vromelijck blyven staen met u waerheyt aenghedaen / al sonder af te gaen / och God wilé in mi wercken. Twee eeuwen later vindt men dit tweede lied terug in ZLusthof des gemocts, Groningen 1735, bl. 115, ditmael ,op de wijse: Ick bidd’ u, hémelsche Vader myn”. Dit laatste lied, zoowel als het voormelde: , Het licht der werelt”, enz. zijn te vinden in Veelderhande liedekens, 1599, bl. 181Y° en 134 r°, beide ,nae de wise: Ick roep u, o hemelsche Vader aan”. Laatstgenoemde wijs wordt nog aangehaald: H. J. van Lunmer, t. a. p., bl. 137, voor: ,Wie wil hooren een goet nieu liet /} hoort toe”, (,Vanden storm van 1694 Alckmaer”, 1573); — Sominighe nieuve Schriftuerlijcke liedekens, Leyden 1599, deal bI, 97, voor: ,Paulus doet ons een goet vermaen” ; — K. van Mawper, De qulden harpe, F [At 1627, bl. 274, 426, 504, voor: ,Heyligh, oprecht, ghestadigh, vroet” ; — , Nebucadnesar L triumphant”; — ,Paulus doet ons een goet vermaen”, voormeld; — SrarpAERT, | Gulde-iaers feest-dagen, 1635, bl. 247, voor: ,Sint luliaen kon gaen noch staen” ; | — Moxe, Uebersicht, 1858, b1. 242, $ 336, naar een , Hs. zu Lüttich, betitelt Sacrar. | Trudonopol.” (St. Truiden), bl. 323, voor: ,Ghy dwaese menschen, wat-s u opset”. All Melodie. I. Fruvrinrs, Zéclesiasticus, 1565, nr. 25, bl. 59, ,op de wyse: | ne Ick roep u o hemelsche Vader aen etc.” ; Dr. Loman, t. a. p. — Fruytiers geeft de melodie aldus: & ; 5 = = | h = = E aus C # _æ = £ ré E ER Een D > SE = Wel hem die hier ghee-nen boo-sen raet// Den men-schen en wilt ghe-ven // = À - — - - > | és D Eur rend 9———« = nee Te Î CR - 7 = - D 6 — 8 — à à — | Res = —— 7 rt 9 2; — wiens me-we-ten-schap vroech noch laet// Hier en ghe-voelt geen quaet, ; 1 VE nr = > _— Re: D = slt = = 1 | D Z ® 9 ® 4 — — — 2 ==} 1 + = == Ze o : À maer wel ge -rust hier staet}/ in al sin Je - - - ven. 4 O Heer, wat hebben wy nu hier al ongevals ? (Moord te Rotterdam, 1572) 32 2 15 - | [= = f == O Heer, wat heb-ben wy nu hier al on - ge-vals? Het arm on- Merckt hoe de god-loos raest, en deerlijck brengt om hals: geen maeght of = no - sel volck, sit hoe hy vangt en spand! vrouw blyft vry van sy - ne wree - de hand. 1. O Heer, wat hebben wy nu hier al ongevals ? Het arm onnosel volck, siet hoe hy vangt en spand! Merckt hoe de godloos raest, en deerlyck brengt om hals: geen maeght of vrouw blyft vry van syne wreede hand. 2. Help Heer! en op ons u barmhertig’ oogen slaet, dat toch u volck eens kom’ uyt dees bedroefden staet, en dat de tyranny van ’t Spaensche loose rot eens nemen mach een end, genadig goede God! 3. Breeckt, stuyt, betemt, bedwingt, en brengt toch haest ten val ‘t trouw’loose hert, o God! bestierder al in al. Laet t bange droef gesucht en ‘t ysselyck geween eens houden op, o Heer: verhoort uw’s volcks gebeen! Tekst en melodie. Vareris, Ned. gedenck-clanck, 1626, bL 35, met opschrift »La Morisque”, beide hierboven weergegeven, — Valerius teekent hier aan: ... »ende de Spanjaerden vande stad (Rotterdam) hen meester makende / hebben een groote schrickelijcke moort daer binnen aengerecht / niet nalatende al wat hare wreede Spaensche moetwille hen inden sinne gaf te doen” (9 April 1572). — In zijn aanslag op den Briel teleurgesteld, sloeg Bossu den weg in naar Rotterdam. Hij vond de poorten gesloten. De regeering wees zijn verzoek om bezetting voor den Koning in te nemen, van de hand. Tot onderhandelen gedwongen, nam hi zijne toevlucht tot eene trouwelooze list, en verzocht verlof voor zijne troepen om de stad door a RSC RER DER I Ta es 1696 te trekken zonder te rusten. Dit werd toegestaan. Binnen weinige minuten waren vierhonderd burgers vermoord; de vrouwen ondergingen een lot erger dan de dood. De inneming van Rotterdam is geschandvlekt door dezelfde misdaden, die de geschiedenis van elke Spaansche zegepraal in de Nederlanden bezoedelden (Jonx Lorrrop Morrey, Opkomst der Nederl. Republiek vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN DEN Brin, 24e druk, ’s-Grav, 1860, IIT, bl. 40). Dr. J. van VLroren, Nederl. Geschiedzangen, 1852, IL, bl. 10 en H. J. van Luumer, Nieuw Geuzenlied-boel:, nr. 49, bl. 104, deelen over hetzelfde feit en uit het Geuzenlied- bock: een ander lied mede, met aanvang: ,0 broeders hoort een claeghelijcke sanghe”, voorgedragen ,op de wijse van den 79sten Psalm: Die heydnes zijn in u erfdeel gevallen”. La pieuse alouette, Valencienne, 1619, I, 176, , La Moresque”, heeft de volgende lezing van onze melodie: 9 —-5 ae Pour-quoy s’a - mu - se fol - les va - ni Se veau - trant mi - se - rabl! en ses 1 - - ni - qui - tés? n’ét rien, ce n'ét rien de De stemaanduiding: ,La Morisque” of ,Moresque”, bij Valerius, in de tafel, onder de ,Fransche voisen” gebracht, wijst on een ballet-dans van den aanvang der XVIIe eeuw. ,Morisca” is het Italiaansche woord voor ,Moorendans” (in het Duitsch: .Mauren- of Mohrentanz”), in het Fransch ,Moresque”, in het Engelsch ,Morris-dance”, een 14%-eeuwsche zwaardendans, van Spaanschen oorsprong (Bünme, (esch. des Tanzes, 1886, 1, 133). — Dezelfde melodie, ontleend aan MERsENNE, Harmonie universelle, 1636-37, is ook te vinden bÿj Bünme, t. à. p., I, nr. 108, bl. 49, in dezen vorm: = Î Anders klinken ,Moriskas brande”, Dr. J. P. N. Land, ZLuitb. van Thysius, nr. 409, en .Mooren-dans”, Den singende awvaan, 1728, bl. 538. Ook in het Luib. van Nic. Vasrer, hbeschreven door D. F. Soneurzeer, T'ijdschr. voor N.-N. mzgsch., V (1897), bl. 29, wordt ,La Moresque” vermeld. MERDE cn 442. De vogel wert gelockt, gefluyt. (De vergadering te Dordrecht, 1572) Rp : ee E y De vo - gel wert ge-lockt, ge-fluyt, des van-gers pyp geeft soet ge - luyt, tot dat hy ‘tdier-ken heeft int net, twelck hy dan naer syn han Re in al -sulck be-dwang, dat tpy - pen moet naer zy - nen sang. 1. De vogel wert gelockt, gefluyt, des vangers pyp geeft soet geluyt, tot dat hy ‘’t dierken heeft int net, ’twelck hy dan naer syn handen set, en brengtet in alsulck bedwang, dat ‘t pypen moet naer zynen sang. 2. Duc d’Alf, dien ouden snooden gast, fluyt mede nu seer soet al vast, op dat hy ’t land 500 inne slick, het volck mocht krygen in syn strick ; maer, vrienden, ‘tis een lichte vlieg, siet toe dat hy u niet bedrieg. 3. Com nestelt hem de broeck eens op, en smyt hem oock vry op de kop, slae dat hy pypt, en kirt, en jangt, syn steert als een hont-rekel hangt; | stryt vroom voor uwe goede saeck, maeckt dat hy uyt het lant geraeck. 1698 4. Veel liever stelt het alles by en gord het sweert aen uwe sy; slae vry, ‘tis nu de rechte tydt, dat ghy u maeckt den bloet-hont quit. Hout goede wacht, vertrout hem niet, hy soeckt niet meer als u verdriet. 5. Weg! sweept hem met de lange roe, en dryft de guyt na Spanjen toe, wilt hem oock so om d’ooren slaen, gelyck hy and’ren heeft gedaen. Voor alle werck bid God den Heer, dat hy hem selver van u keer. 3, 1. iemand de broek opnestelen — iemand scherp doorhalen (J. H. vax Daze, Wdb.); eigenlijk: de broek opennestelen, d. i. afdoen om hem te geesclen. Tekst en melodie. A. Varerrws, Neder-landische gedenck-clanck, 1626, bI. 40, stem: La Dolphinée”, hierboven weergegeven; — Dr. A. D. Lomax en J. C. M. van Rrewspix, Oud-Nederl. ldr. uit den Nederl. gedenck-clanck, 1893, nr. 24, bl. 30. Valerius schrift, t. a. p., bL 38: ,Duc d’Alve werd door deze byeencompste (de eerste Statenvergadering te Dordrecht, 15 Juli 1572) soo verbaest / uyb vreese dat hem yets quaets daer uyt mochte voortkomen } dat hy zijnen Gouverneur van Hollant, den Graef van Bossu, last gaf uyt zijnen naeme de Heeren van de byeengecomen steden te verthoonen / Dat hy | verstaende het gemeene-qualijck gevoelen der Landen ende Steden / over het invoeren van den thienden / twintichsten / hondersten | ende andere penningen ende belastingen / midtsgaders eenige misbruycken der oorlochs- luyden | volveerdig was / niet alleen d’opgesette schattingen af te schaffen ende alle abuysen te weeren, maar oock der Landen / Steden ende Borgeren vryheden te bevestigen. Doch wanneer ’tselve dese vergaderinge is aengedient geweest, soo heeft een ygelijck geoordeelt dat ’tselve maer en quam / uyt loutere geveynstheydt / ende dat om dese Heeren vruchteloos te doen scheyden . . .” — Zie Joux Lorurop Morzey, De opkomst van de Nederl. Republiek vertaald onder toezigt van Dr. R. C. Bax- HUIZEN VAN DEN Brinx, 24e druk, III, bl. 60 —2. G. Barauze, Ars de differents autheurs, Paris, IIT (1614), bl. 16, ,Je rencontray. l’autre jour” : A - vec des yeux pleins d’a-mour, Clo-ris, si bel-le, Qu'onne void rien à la Cour De plus ay - ma - ble qu’el-le, Las 1699 Qu'on ne void rien à la Cour De plus ay - ma-ble qu’el - le. La pieuse alouette, Nalencienne, 1621, II, bl. 14, ,air de la Dauphine: le rencontray l’autre jour” M'6 -ta, ra-vis-sant mes sens, to - te me-lan- Den singende zwaan (Antw. 1655), Leyden 1728, bl. 349, ,stem: La Dolphine. Ofte: Hoe komt letske, sis het my. Ofte: Bethke sou te bruyloft gaen” E 4 = = AN PAU W'heb-ben lang den dag ver- wagt/ pa W'heb - ben ne den das s-urs ————,— = == a — En — —+ w ak -ker! wat ist van de nagt! Laet Fe - ren /| laet hoo - ren/ der Mag-ten Op-per-magt/ Mes-si - as niet ge -boo - ren? 18, bl. 534, wijsaanduidingen voor: ,Hoe komt Jesus in een stal”. Het lied »Hoe komt Jetske / sis het my”, Srarrer’s ,Friesch pastorel”, »Stemme: La Dolphine, etc.”, is te vinden in Friesche lust-hof, Amst. 1621, bl. 90. STALPAERT, Gulde-iners feest-dagen, Antw. 1635, bl. 346, ,stem: Ie rencontray l’aultre jour, of: Lieve kieren (kinderen) wat een deun” st = Ju-li - a-na end’ Al-geer, Die de Kerck van Luyck wel eer } Gaf ’t hey-ligh le-ven/ Wor-den met ge - mey -ne eer/ Te recht op heen ver -he - ven. e tekst: ,Je recontray (sic) l’autre jour” (5 strophen), met opschrift: ,Courante : É 8 ; ne _0 Daulphine, op de wijse: ,Betteken ginck naer Mariemont”, komt ook voor bl. 14 v van het Hs. 303, 24e serie der K. Brusselsche Bibliotheek. ce cer em RES téné rmmmtés met ere n DRAM à ame oo] ï Ghy hoen - de - __——— k- St Fe 6 vos, die op u N 448, Ghy hoenderen, eenden en duyven, (Vos en gans, 1572) ren, een-den en duy-ven, wilt u ver-blij-den al, ee < 3 DR 2 ! Let 3 s se o œ : Ce en ip placht te cluy-ven, die FPÉCT e e Ca nou - wen, met haer jon-ghen, son - der waen, Ghy hoenderen, eenden en duyven, wilt u verblijden al, den vos, die op u placht te cluyven, die leyt nu in een dal; op den wegh derf hy ‘’t niet houwen, dat heeft de gans ghedaen, die brenght hem int benouwen, met haer jonghen, sonder waen, die nu dapper broeden aen. De vos subtil van listen, altiÿjt hy practiseert ; ‘was wonder dat zy niet gisten, dat de gans dus swemmen leert; die nu dap-per broe-den aen. Fe DM TR ET acer 1701 hoe wijt dat zijn de stroomen, soo weet de gans wel raet om daer over te comen, daer den vos voren staet; daerom heeft hy ’t nu soo quaet. 3. Wat mach ’t den vos veel baten, dat hy can loopen snel, can de gans boven maten oock vlieghen alsoo wel over hecken, bosschen en tuynen, ’t is haer niet inde weech; al loopt den vos veel struynen, sijn hol wordt niet te leech, met hem ist daerom gheen deech. 4. Den vos die leyt veel laghen, \ met den wolf, op dit pas, | om de gansen te verjaghen, sy loopen daerom soo ras; maer ten mach niet profiteren, achter is den wolf lam, sy connen den gans niet leeren, dus worden sy soo gram, 1 om dat de gans het hol in nam. 5. Den vos die heeft soo langhen | ghebruyckt alle zijn macht, ! de gansen opghehanghen Î al door des wolves cracht, | maer nu comt de gans met hoopen, die dus langh heeft ghebroet ; | nu moet den vos verloopen, met den wolf seer verwoet, vande gans al metter spoet. 6. Had de vos moghen ghebruycken [114 sijn wil ende zijn lust, | de gans had moeten duycken, want de vos doch niet en rust; | hy meynde onder hem te vercrijghen | alle macht ende ghewelt, il | maer nu moet den vos swijghen, ll en wijcken uyt dat velt, | want de gans is zeer ontstelt. TG d. 0 10. 1702 De gans die heeft vernomen, met soo menigh cleyn ghedier, hoe den vos sonder schromen den wolf wil senden hier om haer jonghen te berooven, te nemen den thienden uyt zijn nest, end’ oock van alle schooven, sy plucken daer aen haer best, souden sy hebben ghemest. Dese mare is vertoghen onder menigh vogel kleyn, by een zijn die nu gevloghen end’ comen al ghemeyn om desen vos te verdrijven, te smijten den wolf doodt, en noch komen zy stijven met een gantschen vloot; nu is den vos in grooter noot. Het is doch eene wijse, dat elck heeft zijne beurt, als d’een daelt moet d’ander rijsen, na blitschap comt lijden voort, na lijden en bittere tranen comt blijschap sonder ghetal ; elck die moet ontfanghen loon na sijn wercken al, eer dat eynde comen sal. Prince der creatueren, exempel op dit termin, een yegelijck moet besueren naer blijschap groote pin; die daer sat in. weelden, met vreughden onghefaelt, ’t was droefheyt dat hy teelden, als by zijn vrucht in haelt, dat wort hem al betaelt. hy practiseert, gedurig is hi aan het werk, tuurt hi op buit. — £ Zinspeling op ’s Prinsen overtocht over de Maas in 1568, waarover Alva zoo ver- wonderd was, dat hij vraagde: of ’s Prinsen soldaten vleugels hadden ? (H. J. v. L.) — 1703 Hi 3, 9. t.: cans. — 3, 7. t.: struynen = rondsnuffelen. — 3, 9. deech, ter dege. — |. ) : 2 J oO | 3, 7—9. De zin is: al loopt de vos veel rond, in zijn hol blijven nog andere vossen, die in de macht van de gans zullen komen als deze het hol inneemt (cf. 4, 9). — 4, 7 en 9. &.: Geus, voor gans. — 6, 4. t.: de gans. — 9, 1. t.: een. — 10, 6. | | met vreughden onghefaelt, zonder dat het aan vreugden onthrak, met vreugden zonder (NL AEIN ( ( £ £ | einde. — 10, 8. t.: wreucht, latere uitgaven: wrucht. Tekst. Geuse liet-boeck, Amst., z. j. [1603], bl. 30 r°, ,een ander nieu liedeken op de wijse: ,Laet ons den landt-man loven (1572)”, hierboven weergegeven; Dr. J. van Vioren, Nederl. geschiedzangen (1852), IT, bl. 1, met deze aanteekening : j »In zinnebeeldige voorstelling wordt in dit liedjen de blijde ommekeer van zaken 114 (l | van het jaar 72 bezongen. Met de gans zijn de Geuzen, met vos en wolf schijgnen AE ! | Alva en Bossu bedoeld; — H. J. van Luuuer, Nieuww Geuzenlied-boek, nr. 40, bl. 87, | : die vooraan den tekst den aanvang mededeelt van het onmiddellijk volgende lied : je) » Wie wil hooren”, enz. | Melodie. Zie hiervoren I, nr. 224, bl. 815. RATE IE ŸS | 444, Wie wil hooren een nieuw liedt. (Amsterdam blijft den Koning getrouw, 1572) Wie wil hoo-ren een nieuw liedt, wat in ‘t jaer twee’n-’bse - ven - tigh is ghe- ë] CRT) schiedt, hoort toe ick sal’t u sin-ghen, alvan ‘t graef-schap dat Hol-landt | — E = LL a — = = (2 Dmmnis Purs — enr == 2 = k Eh = A = £| Ï RE e— = = CE = 1# hiet; Godt lat’ -tet sijn noodt ver -win-nen. (eu) Wie wil hooren een nieuw liedt, wat in ‘+ jaer twee’n-’t seventigh is gheschiedt, hoort toe ick sal ’t u singhen, al van ’t graef-schap, dat Hollandt hiet; Godt lat’tet sijn noodt verwinnen. Seven kleyn, en vif steden groot zijn in-ghenomen al sonder stoot, de Geusen zijnder in-ghelaten ; niemandt en heeft gheschooten een loodt ’t landt of den Coningh ter baten. Acht hebbender menigh kerck gheschendt, hoe-wel daer stonden veel ontrent die ‘taen-saghen met hun ooghen; ghy vromen, hoe waert ghy soo verblendt, hoe kost ghy dat stuck ghedooghen ? 10. 1705 Hollandt, vergheefs wordt ghy beklaeght, ghy hebter soo meenigh priester gheplaeght, en liet de vromen versuchten ; goudt, silver, kelcken hebt ghy ghejaeght, dat waren der Geusen vruchten. Priesters ghehanghen, ghebracht ter doodt, Godts Kerck gheraeckte in swaren noodt, de gheestlijckleyt most het becoopen ; den schric in alle cloosters was groot, ‘t moster al vluchten en loopen. s Hebben de Sacramenten onteert, autaren verwoest en om-ghekeert, wie kan d’ ellende verklaren ? Sy hebben Godts maeghden ghevioleert, die Christus ghehoorsaem waren. Dort, boven andere steden schoon, ghy spande bykans alleen de kroon; hoe vielt ghy den Coningh teghen, verloort, tot uwen rechten loon, saligheydt, neeringh en zeghen? Gou, ghy waerter soo Catholick, nu Zijt ghy besmet met ketters slijck ; d’ onnooselen moet ick beklaghen ; ghy zit ghevallen door snoo practijck en door qua schippers laghen. Haerlem, ghy waert een edele stadt, nu hebt ghy u soo leelijck bekladt, Tustitie wegh ghenomen : Geusen boeleerden u rijckdom en schat, en zijn daer in ghekomen. Amsterdam, die ’t al te boven gaet, als een lely onder de doornen staet, is sy onbesmet ghebleven; al lagh sy in haer vyanden quaedt, den moedt heeft haer niet begheven. Sen MR 1706 11. Verdreven priesters heeft sy ontfaen, 14. 16. haer poorten laet en vroegh opghedaen om de vromen te logeeren en haer van kruys en lijden t'ontslaen ; daerom salse bloeyen met eeren. De Coningh moet haer gheven pris, ende Godt het hemelsch paradÿs, om + gheloof dat sy heeft ghehouwen; eendrachtigh haer burgers, haer raedt was wis; dit deed’ de Geusen verflouwen. ‘t Was van Oogst den seventhiensten dagh, dat graef van Lumee de stadt belagh; men hoorden daer schieten en graeyen, de burgers men vroomlijck vechten sagh, de Greusen met schande scheyen. Met goedt en bloedt, hoort mijn vermaen, heeft sy verraderij teghen ghestaen; daerom sal-se worden verheven; als andere steden sullen vergaen, sal Amsterdam noch leven. Schoon-hoven de stadt, al met Edam, behoort-men te prijsen naer Amsterdam, sy hebben haer vroom ghedraghen; Edam van boven gheen hulp vernam, de goeden sagh-men verjaghen. Delft, hooveerdigh al in’t ghemoet, ghy zijt ghevallen in Koninghs boet: door weelden sagh-men u dalen, tot val brocht u din groote goedt, na (eusen sagh-men u talen. Leyden, waert ghy noch niet gheleert, dat ghy twee-mael zijt omghekeert, die kercken en cloosters saeght breken; ghy hebt wtheemschen ghelogeert, en gheesten, die oproer preken. Rens: 20. (Ke) © 13, 8. Amsterdam in Aug. te vergeefs belegerd (Dr. J. v. V.). gr'aeyen 1707 Twee ghesusters in boosheyt klaer waren Enchuysen en Alckmaer; d’een heeft de broeders en brochtse t samen in ghevanghen, groot ghevaer; ‘t Enchuysen zijnse ghehanghen. Den Haegh heeft gheen waerschouwingh gheacht, al hoorden sy der vromen klacht, vande wreetheydt der ketterijen; maer doen ‘+ ghevoelde der Geusen macht, gheraeckte het mede in lijen. Ick heb gheen andere steden ghemelt, die onder de Geusen zÿn ghetelt, een anderen prins ghesworen ; sy hebben ons benauwt, ghequelt, en ‘s Koninghs landen verlooren. Seght my, Greusen, is dit het doen, dat ghy gheeft u graef voor sijn pardoen, privilegien, die hy heeft ghegeven ? Hy is te goedt, dan dat soo koen ghy hem dus soude begheven. Prins des hemels, wy dancken u seer, de (eusen betrouwen wy niet weer, Vranckrijck heeft d’ooghen ontloken ; wy waren verkocht, ghelevert, dats meer, had ’t verraedt niet uyt-ghebroken. Die eerst dit liedeken schreef vol smert, beminde ’t gheloof met al sin hert, t Amsterdam tot lof ghesongen van een, die anghstigh sat benert, maer is den dans ontspronghen. 18, 5. 15, 1. Schoonhoven, — graien, greien, schreeuwen, roepen. — Lumey had door Lumey hevig beschoten, gaf zich 1 Oct. over. — Edam was van Hoorn uit, door Enkhuizer soldaten, in Juny overgebracht (In.). — 18, 3. Vijf minderbroeders ([n.). Tekst. Op-komsle der Neder-landtsche beroerten, ,door eenen lief-hebber der - è = m nl € à waerheydt ende der zielen saligheydt. Derden druck vermeerdert. Tot Ceulen, na de 1708 copie gedruckt tot Munster, 1649? (Achteraan: Gheprint by my Willem Jacobsz, woonende in 5. Anna-straet in Enghelenburgh tot Amsterdam), bl. 315, met het opschrift: ,[iedt op het jaer 1572, als Hollandt af-viel alleenlijck vande Vorsten van den Coningh ghesonden / uyt-ghenomen Amsterdam alleen. — (Ghemaeckt anno 1572, door Broer Hendrick van Biesten, wijlen Orateur in het Couvent van de Minne-broeders binnen Amsterdam. Op de wijs: Vanden Slagh van Munster. Ofte: Het voer een buys al uyt Schiedam, ofte: Te Maey als alle de vogeltjens singen”; tekst hierboven weergegeven; — Isaax LE Lone, Historische beschryvinge van de Reformatie te Amsterdam, Amst. 1729, bl. 541, waar men leest: ,Dese (de Watergeusen) zich in den jaare 1572 van den Briel meester gemaakt hebbende, baarde dit soo veel veranderinge, dat meest alle de andere steeden van Hollandt *# Spaansche juk afschuddeden; behalve alleen Amsterdam. Dies wierdt dese stadt den 17. Augustus door den Graaf van Lumey belegert; doch zich tegen hem verdeedi- gende, de beleegeringe terstondt wederom opgebrooken . ... Hy weet syn deynsen aan de Staaten, als of ‘them aan hulp hadde ontbrooken: Doch andere leyden ’t op syn quaet beleydt, slechte Krygstucht en snooden handel; waardoor de Roomsch- gesinden, en vooral de geestelykheiït, in weérspannigheit volhardeden. Wat daar ook van zy, immers dese laatsgemelde waaren daarover louter in haar schik; soo dat zy Amsterdam daar over Hemelshoog verhieven; gelyk onder anderen blykt uyt het volgende Liedeken ....? Volgt de tekst met het opschrift en de wijsaanduidingen hierboven vermeld; — Dr. J. van VLorex, Nederl. Geschiedeanyen, 1852, II, bl. 35, »Amsterdams trouw?, naar le Long. Een lied ,0 radt van avontueren // wilt ghy schier omme slaen”, samenspraak tusschen Amsterdam en Enchuysen”, en ,Een claechliedeken van Amsterdam, op de wyse: van den Graef van Roomen” (zie hiervoren 1, nr. 8, bl. 56: ,Hoort toe, gy arm en ryk”), lied waarin ,wordt gewezen op den teruggang, die met de stad Amsterdam plaats had, alsom haar daardoor tot overgang te brengen”, met aanvang : »Wy Amsterdammers zijn gheleghen”, zijn te vinden bij H. J. vax Lummer, Nieur Geuzenlied-boek, nr. 75, bl. 173 en nr. 95, bl. 216. Melodie. Voor de wis: ,vanden Slagh van Munster”, zie hiervoren, Il, nr. 124, bl. 1583, het lied: ,Wie was die ghene die die looverkens brac”. De melodie Het voer een buys”, enz., bleef ons onbekend. Voor de wijs: IT, nr. 287, bl. 1024 hiervoren. » Te maey, enz., zie 445. ’&t Geween, ’t gehuyl, ‘& gekryt. (Mechelen geplunderd, 1572) es x CREVER ' _ DEN un a pe N | EE — - e e- — à _ — = — — LE = _ Dé Pa — ——— — — 3 tGe- ween, ‘tge - huyl, ge - kryt ,; op dees tyt ,, gaet nu, Het ar - me volck, o (God!,,wert be - spot,, en ge- - —— = —_——— + —— 1 — = - ! Ne Ne su rh 6 D ge eee Noa lue CRE | ‘ - é Heer, e. - ven seer ,, we - der aen. 2 9 7 slaet à oort .. ver- hoont, niet ver-schoont,, van Ma - raen. Hy slaet en moort,, ver FE RE RER ET ne mg = ° ne _—— Tan == D — AE CEE e es] RS eZ = = e À ÿ— =. — — = = nielt, ver-stoort, ver - druct, be - nout ,, end’ spaert noch jong noch out. 1. ‘t Geween, ‘t gehuyl, ‘t gekryt ,, op dees tyt ;, gaet nu, Heer, even seer ,, weder aen. Het arme volk, o God! ,, wert bespot ,, en gehoont, niet verschoont ,, van Maraen. Hy slaet en moort ,, vernielt, verstoort, verdruct, benout ,, end’ spaert noch jong noch out. 2. Gelyck een dolle zee ,, vande ree ,, tiert en baert, en vervaert ,, alle man, soo woed oock desen bul ,, die, als dul ,, plaegt en druckt, ruct en pluct ,, waer hy kan, en maeckt het land ,, vol moort en brand. Daer ’s niemant vry ,, schier van zyn tyranny. C9 Hy grypt en grabt int goet ,, en int bloet ,, daer hy weet, dattet breet ,, is, en meest; syn balg is nimmer vol ,, maer gantsch hol ,, ruym en wyt, en altyt ,, so geweest; l doch noch op't eynd ,, eer dan hy’t meynd, hy daer van al ,, syn loon noch krygen sal. 1710 Tekst. Varerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, 1626, bl. 50, ,stem: Si ceste malheureuse bande”. Valerius schrift: ,De Spanjaerden zijn den 2 October 1572 vyantlijck in de selve stad (Mechelen) gevallen / niemanden verschoonende, geestelijcke noch wereltlijcke / ende [hebben] een grousaeme moort aengerecht / vele dagen lanck de stad geplondert .. .” — Met het opschrift ,Mechelen hernomen en geplonderd”, vindt men, in Dr. J. van VLoren’s Nederl. geschiedzangen, IT, bl. 39, het volgende chronogram overgenomen uit Bor’s Nederl. oorloghen, I: MeChlen sal, ten eeVVIghen daghen, den tVVeeden daCh oCtobrls beCLaghen. Daarbij komt deze aanteekening: ,Le sac a été tel qu’on peut dire qu'ils n’ont pas laissé un clou aux murailles.” Toch meende Alva, dat de stad een nog strenger straf verdiende dan zij gekregen had (Corr. de Phil. II, II, p. 263). — Zie Jonn Lorarop Morcey, De oplomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R, C. BakHuIZeN van DEX Brin, 24e druk, ’s-Grav. 1860, III, bl. 88 vlg., waar men 0. a. leest: ,De beeldstormers van 1566 hadden uit dweepzucht millioenen schats vernield, doch zich niets toegeëigend. Bovendien hadden zij naauwelijks een schepsel eenige schade of leed toegebragt, daar hunne woede zich tot schilderijen en beelden bepaalde. Door de Spanjaards werd te Mechelen man noch vrouw gespaard. De gepleegde moord- en schanddaden zouden alle geloof te buiten gaan, werden zÿj niet door het getuigenis der achtenswaardigste Katholieke schrijvers bekrachtigd. Mannen werden geslagt in huis, op straat, bij de altaren; vrouwen bi honderden in kerken en op kerkhoven onteerd .. .” Melodie. A. Varerivs, t. a. p., hierboven weergegeven; — B. G. Bararzce, Airs de differents autheurs, Paris, 1612, I, 44: é— e Si ces - te mal-heu -reu-se ban-de Se voit at-ta-qué- e du sort, AR see A = ed ee = ÉD re—- Plus ïil as - saut, plus La pieuse alouette, Nalencienne, 1619, I, 265, voor: »Quand d’un œil ravy”, zelfde stemaanduiding, zelfde lezing. G. D. P. [Gurccrezuus pr Prerere], Gheestelicl: paradiisken der wel-Lusticheden, Antw. 1619, III, bl. 34, voor het lied : »Myn bruyt bemint mij doch// laet varen al swerelts ydele vreught”, met stemaanduiding: ,Op de wijse alsoo ’t begint”, alleen het eerste gedeelte der melodie zooals hierboven. — Met het opschrift: ,Min — Le Din 1711 bruyt bemint my toch”, treft men de volgende zangwijze aan, bl. 12 v°, van het kleine 17%e-eeuwsch beïiaardboek berustend op het Gentsch archief : Vel. hierboven, nr. 313 . 1108 vlg., den aanvang van de zangwijs: ,Ik drink den nieuwen most”. il. © |) 4-33 + | D-2-9 — Ont-waeckt,ghy Chris-ten al - le, recht wel in de - ser tit; met vreuch-den maeckt ge - schal -le, dat 446. Ontwaeckt ghy Christen alle. (Nieuwjaarslied, 1573) ghy ge -boo -ren zït, _ 3 ‘ ‘ = ne ten RE # eg o——6 Èc — Re —e == ==] : = = _ - 1 — — EE 8 - —© Godts woort suy-ver te lee-ren ente le-ven naer (ods wet ; _— _— —— 4 — _ — RE eee - _— &= BR + 6 ee Et = F I CE CE; EI — An -te-christ wilt dit > 0 = t = —- È (an! ® e Een ET Enr [ 2 j = en Hee -ren, daer door hy wert Ontwaeckt, ghy Christen alle, recht wel in deser tijt ; met vreuchden maeckt geschalle, dat ghy gebooren zït, Gods woort suyver te leeren en te leven naer Gods wet ; Antechrist wilt dit keeren, maer sterck is het woort des Hecren, daer door hy wert verplet. Hy sit seer hoogh gedreven tusschen twee zeen in; seen coningin verheven,”? spreeckt hy in sijnen sin, »Sie ick; wie mach my letten ? kee - ren, maer sterck is het wocrt des 0 ver - plet. Mijn oogen en sullen niet sien eenigh leet my te pletten; want men hout min ghesette, al wat ick wil gebien.” 3. ,Daerom,” spreeckt God almachtigh, »Sullen hem plagen veel overkomen seer krachtigh op eenen dagh te deel: doodt, droefheyt, honger, smerten, ende werden met vyer verbrant.” God geeftet haer int herte, al is seer sterck zijn sterte, veel stercker is Gods hant, een, 4 ,Het woordt van Godt des Vader 8. ,Gby leeraers, predikanten. moetmen hier wachten wel: ontsiet u niet een haer »bereyt u allegader,” Godts woordt met vlit te planten, seyt hy, ,vergelt hem fel, te leeren openbaer : mijn leet wilt aen hem wreken de basuynen wilt blasen seven fout in zijnen schoot, tegen ’s Paus valsche leer ; want s0o plagh hy te spreken; die hier als arme dwasen God ben ik, sonder gebreken, int leste gras gaen grasen, hier voor gecft droefheydt groot. Sy moeten vallen ter neer.” 9. ,Min volck, wilt hem vergelden 9. Ons Christelijcke nacy, al dat hy heeft gedoot hoe kont ghy lijden hert, met branden, worgen, schelden, dat Christus & deser spacy benoutheyt, hongers-noot : soo seer vervolget wert ; die onder ’& outaer roepen, is hy u capiteyne, die zielen heb ick verhoort, rept handen en voeten recht, mijn toorn staet u open, tegen dees hoer onreyne; laet het den Paus bekoopen uws broeders bloet gemeyne met hangen, worgen en moort. wreeckt nu als een trou knecht. 6. ,Die zijnen God hier eerden, 10. Daerom komt nu te samen Messiam in ’t aerdsche prieel, ghy, die Christum bemint, daer door sy my verneerden, den Antechrist beschamen, en kregen ‘t lant ten deel, datmen hem niet en vint: bisschopen, monicken, papen, wilë hem van u verjagen, ende verkeerden mijnen naem ; want dit is Gods gebodt : hier op treckt aen de wapen, sijn sonden u mishagen, ghy vorsten, wilt niet slapen, ontfanet ook niet zijn plagen want het is mijn wil bequaem. hier, en in duyvels kot, 7. ,Ghy vorsten, potentaten, 11. Ghy princelijcke Christen, rechters op deser aerdt, wilt dit in danck ontfaen, die roode hoer wilt haten Luthrianen, Calvinisten, daer van ghy droncken waert, wb liefden ist gedaen ; van haer toverschen wijnen, wilt den Heer altijdt beden, daer door sy u bracht ter hel: ick geef dit voor een nieu maer, weest ghy nu haer ruine dat Godt hem wil vertreden, end’ maeckt met haer een fijne, en schenden al sin leden, soo doet ghy Gods bevel. in desen nieuwen jaer. 1, 5. Gods woort enz. — om Gods woord, enz. — 1, 7. will = wil. GE ly — Antechrist. — 2, 1—3. Openbaring, XVII, toegepast op den Paus; — 2, 5. sic c rA = 24 À vd J. v. L. en Dr. Lowan; t.: #ach my leeren. — 2, 8. ghesette = wet. 3, &. si 1714 Dr. Loman: t.: fe vel. — 3, 8. sterte — stercte, overigens z66 in uitg. 1626. — 4, 1. t.: van Godts des Vader. — 7, 3. andere uitgaven: die Roomsche hoer. Cf. Openbaring &. a. p. — 9, 3. € deser spacy, te dezer plaats, te dezer uur. — 10,8. t.: 00k met, enz. Tekst. Geuse lb. Amst. z. j., vermoedelijk van 1603, ,een nieu liedeken | op de wijse: In Oost-landt wil ick varen”, bl. 9 r°, onderteekend: ,Liefd vermacht al, fecit 1573”, kenspreuk van Laurens Jacoss Rrar, gest. 1601; hierboven weergegeven; — H. J. vax Luuwerx, Niewwo Geuzenlied-boek, nr. 42, bl. 92, ,op de wijze : Nae Oostlandt wil ick varen”; — Dr. A. Lowan, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 6, .Nieuwjaarslied. Op de wijse: In Oostland wil ic varen”. Dr. L., die insgeliks het Geuse 1b. van 1603 als bron opgeeft, heeft hier enkele varianten in de spelling. Overigens bestaan er van dit Ib. drie uitgaven met het jaartal 1603, waarvan twee beschreven door @. W. Becer, AKroniek van het historisch genvotschap, gevestigd te Utrecht, 26ste jg. (1870), 64 ser., 1st dl, bl. 232 vlg., en een derde gedrukt te ‘s-Grav., berustende ter Kon. Bibl. te ’s-Gravenhage. Melodie. Zie hiervoren I, nr. 53, bl. 290—1. Zooals wij reeds aantoonden slaan de wijzen: ,In Oostlandt”, enz., Na Oostlandt”, enz., ,Nae Oostenlandt”, enz. op eene zelfde melodie, de wijs van Ps. 82 Souterl. 1540, met negenregelige strophe. — Loman, t. a. p., brengt zonder reden deze melodie in driedeelige maat. Onze melodie doet zich reeds voor in het Ib. van J. Ovr, 1534, nr. 88, voor een wereldlijk lied: ,lr Christen algeleiche // merckt auff mit sunderm vleis”, een -Lied auf den Türkenkrieg” (1529), zie Bôame, Altd. Lb., 1877, nr. 314 DIN 45S? en Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, II, (1893), nr. 245, bL. 85. — R. vox larrencron, Die hist. Volksidr. der Deutschen (Nachtrag), 1869, nr. 95, bl. 86, meent dat deze melodie nog hooger opklimt en moet vereenzelvigd worden met de ,Toller Weise”, de wijs van een lied op de inneming der stad Dole (1479). J. Zaux, Die melodien der deutschen evangelischen Kirchenldr., IV (1891), nr. 7213, bl. 330, is van hetzelfde gevoelen. Bühme deze meening eerst toegedaan (A4/td. Lb. t. a. p.), verklaart in Deutscher Liederh., t. a. p., dienaangaande geene zekerheïd te hebben. De wijs: , Waect op ghy Christen al”, in Een nieu Geusen lb., 1581, opgegeven voor het lied: ,Als men schreef duysent vijfhondert” (Dood van Egmont en Hoorn, 1568), berust op achtregelige strophe; zie hiervoren nr. 432, bl. 1615. Overigens hadden meer liederen een dergelijken aanvang. Zie Dr. F. C. Winver, De Schriftuurlijke liedekens, ’s-Grav. 1900, Regist., bl. 199, nrs. 782—749, en bl. 202, nrs. 854— 861: zie nog Van Lummer, t. a. p., nr. 116, bl. 264: ,Waeckt op, ghy Nederlanden |! waeckt op, ‘tis meer dan tijd” (De Spaansche Furie, 1576) ,op de wyse: Wilhelmus van Nassouwen”. _— . wWt cloe -cke van ver - stan -den hout sy on-ghe-cor-rum-peert; daer- des 447. Hoe salich sijn die landen. (O. 1573) ee — ER he - melstroo -ne ïis sy ghe-des-cen-deert. | 1. Hoe salich sijn die landen, l daer die. wijsheyt regeert ; alle cloecke van verstanden hout sy onghecorrumpeert ; daer om draecht sy de croone boven den goude schoone, al wt des hemels troone is sy ghedescendeert. D Sy was voor allen tyden | met Godt sonder beghin, dafgronden om bevryden ley sy naer haren sin; fl wt Godt is sy gheboren, | daerom heeft sy te voren die waerheyt wtvercoren, | ghebracht ter werelt in. A D el er dla sat pti it paire irmmmtamnntéttisperepnrinernnr it meme FN 1716 Ghy regeerders op der eerden van God daer toe ghestelt, wilt die wijsheyt aenveerden, schout jonste ende ghewelt, soo salse u vercloecken ; dus wilt wel ondersoecken haer goddelijcke boecker eer u die waerheyt melt. 4. Nu dan, ghy ondersaten, leeft naer des wijsheyts vermaen, want in quaey willighe vaten en sal sy niet ingaen; dus wilt dan obedieren die u wel gouverneren; soo suldy prospereren en trijck sal blyven staen. 5. O Wijsheyt, edel vrouwe, blijft in ons Princen raet, dat hy u is ghetrouwe, gherust blift sijnen staet; maer en wilts niet ghelooven die slants welvaert berooven, sy souden u verdooven al om haer eyghen baet. au 1, 6. De misselijke scansie bovén, ware te vermijden door: al boven goude schoone. — 1, 7. &.: alt act des, enz. — 4, 8. vaten in de schriftuurlike beteekenis van lichamen. Tekst. Zen nieu Geusen 1b., 1581, bl. 97 v°, ,Noch een liedt ghesonghen by de selve cameristen der Violieren”, zonder wijsaanduiding; geteekend: ,Per Haecht”. — Nieu Amst. 1b., 1591, bl. 149, zelfden tekst met opschrift: , Een nieu liedt”, zonder ENS wijsaanduiding. — De schrijver van dit lied, Willem van Haecht, was Factor van de Antwerpsche Kamer De violieren. — H. J. vax Lumuuer, Mieww Geuzenlied-boer, nr. 43, bl. 93. ,Het liedje”, zegt V. L., ,dringt op uitnemende wijze aan op het vrije onderzoek van Gods Woord, dat hierin als de ware wijsheid wordt voorgesteld”. Melodie. Den boeck der gheest. sanghen (Blüïden requiem), Antw. 1631, bl. 145, ,0p die wijse: Hoe salich zijn die landen” : BR = FR 7 e Die dicks van hoo - ghen sin - ne / veel won - ders Noch ken’ ick een Vrien-din-ne/ van die ghe- stor- ven siel’/ =} op-rech -te deugh-de/ Daer ie van dicks vol vreugh-de / »Hoe salich”, enz. aangeh. als wis: Æ. J. van Luwmez, t. a. p., nr. 137, bl. 315, voor: , Geluckich zijn de steden” (Overgave van Antwerpen, 1585); — Const-thoonende uweel, Zwol 1607, bL. Sss v°, voor: ,Siet menschen al te samen” ; — Den nieuwen verbeterden lust-hof, Amst. 1607, bl. 47, voor: »Ghy jonghmans die nu vryen” ; — Het Paradis der gheest. vreuchden, Antw. 1617, bl. 39, voor: ,Ontwaeckt ghy mans en vrouwen”. 448. Eylacen, ick mach wel claghen. (Klaaglied van Don Frederico, 1573) l - Ja - cen, ick mach wel cla-ghen ee LE | k ki <<, — j ; 3 é $ re L peine ne DE SE ï SP En nues = es ee > = ù |l be - ven u min ver - driet, dat | | j 1. ,Eylacen, ick mach wel claghen | tot u, o mijn oude vaer, hoe sal ick moghen verdraghen É & | dit bitter lijden swaer! Met beven ende schromen (É claghe ick u mijn verdriet, [È dat ick in Hollant ben ghecomen, | Godt verderf hem, diet my riet! { 2. ,Dit derf ick niemandt witen | dan u, stede van Amsterdam, IR L ë | ghy dedet niet dan roepen ende crijten, tot dat ick in Hollant quam; fi s | daer op soo quam ick loeren, | op u belofte certeyn, ten was niet dan der Geusen voeren, soo ghy seyt, haer macht was cleyn. »Ick betroude dat door raet der papen; dat is my nu misluckt; dat bedde daer ick meende te slapen, dat is my nu ontruckt: van Rammekens moest ick ruymen, dat maect my therte seer bang, Termuyen meenden wy te sluymen, maer waren daer oock veel te lang. »Mijn beloften achten sy cleyn van waerden, min boosheyt een yeghelick ruyckt, die ick al binnen Naerden, en te Haerlem heb ghebruyckt ; daerom sy malcander sweeren, en doen my wederstoot, sy spreken: laet ons dapperlick weeren, wy en moghen niet quader als doot. { st dat ick wt Hollant moet wijcken, en Zeelant met schanden verlaet, soo sullen my de lieden na kicken, waer ick gae byder straet; een yeghelijck sal segghen: daer gaet Duckdalven soon, die Hollant moeste laten legghen; sulck schempen ben ick niet ghewoon. | -O stadt, ghy moecht wel beven, die daer leyt aen de watercant, ! wanneer ick Hollant moet begheven, | soo coem ick u ter handt, ick sal u plonderen ende rooven u kisten ende cantooren schoon, ghy mocht my wel ghelooven, want het is u verdienden loon.” De landen te verderven, daer toe zijt ghy ghesint, 1: dat soude moeten besterven, | dat alder iongste kint ; 1 maer Godt sal niet ghelijden j soo grouwelicken moort, sy sullen haer noch verblijden, als ghy sult wesen verstoort. 1720 O0 S. Crhy steden onghewonnen, blijft vroom tot deser tit, diet quaet aen u begonnen, die zijn haer macht meest quit; dus wilt Godt dancken en loven, hy maeckt u cloeck en stout, die cracht coemt u van boven, dat ghy u soo vromelick houdt. 9. Oorlof, ghy borghers allen, u steden doch wel bewaert, ghelooft nu gheen schoon kallen, al van den Spaenschen aert; die wreede macht wt Spaengien, wilt stellen achter de handt, dat de loffelicke Prins van Oraengien mach regeren zijn eyghen vaders landt. 2, 6. rekenend op uw belofte. — 3, 5. In Augustus 1573 werd Rammekens beschoten door Karel van Boisot, een Watergeus en werden de daarin zijnde Spaanschen tot overgave gedwongen. — 3, 7. t.: Termuyen, enz.; de zin is: te Arnemuiden dachten wij te smullen. 8, 9. t.: dit quaet. Tekst. Zen nieu Geuzen 1b., 1581, bl. 48 r°, onder de ,Oorlof liedekens van Duckdalve”, met opschrift: ,van Don Frederico synen soon. Op de wijse Rijck Godt wie sal ick claghen / ete.”, hierboven weergegeven; — Dr. J. van VLoren, Nederl. Geschiedzangen, 1852, II, bl 69; H. J. van Lummez, Meur Geuzenlied-boelr, nr. 65, bl. 154; — Dr. A. D. Loman, Twaalf Geueeliedjes, 1872, nr. 9. Jonn Lornrop Morrey, De opkomst der Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt ; 7 1 £ van Dr. R. C. BakHuIzeN van DEN Brinx, 24 druk, ’s-Grav. 1860, III, bl. 147, leert, hoe Don Frederik, tijdens het beleg van Haarlem (dat duurde van 11 December » t] £ 1572 tot 12 Juli 1573) aan zijn vader verlof deed vragen tot het opbreken van het beleg, en hoe deze den afgevaardigden bode Don Bernardino de Mendoza terugzond, met dit antwoord: ,Zeg Don Frederik, zoo hij niet besloten is het beleg voort te zetten tot dat de stad ingenomen is, dat ik hem niet langer voor mijn’ zoon erkennen wil, wat ook vroeger mijne meening mag geweest zijn. Komt hij in het beleg te vallen, dan wil ik zelf het komen voortzetten, en mogten wij beide omkomen, dan zal de Hertogin uit Spanje daartoe overkomen.” Melodie. Zie hiervoren I, nr. 184, bl. 681: ,Rijc God, wie sal ic clagen”. Don Frederik’s klacht is aldus een pastiche van dezen laatsten tekst. 449. Maximilianus de Bossu. (Een claegh-liedeken van den Grave van Bossu, 1573) LA Cf LA “ _E SE a — = e-| e o—hÿ 0 —- sg 0: 0) 7 =: de 7 Le — g—_—_ 1 2 s 4 Ma-xi-mi-lia -nus de Bos-su ben ick een Graef ge-hee - - - - ten, Duc d’Al-ba diend’ick seer ghe-trou, die heeft my nu ver -ge - - - - ten: PE : ms Not = — | —: 2 N NN = = pe = | # æ == 11 fi = Psp CR Sr ,, — 7 —— / ick heb ge-weest sijÿn ad - - mi-rael, de Geu-sen te doo - - den = _ ] 7 es nn - = ee = . CEE prin - ci-pael, dit had ick my ver-me - ten. 1. Maximilianus de Bossu ben ick een Graef geheeten, Duc d’Alba diend’ ick seer getrou, die heeft my nu vergeten; ick heb geweest sin admirael, de Geusen te dooden principael, dit had ick my vermeten. 2. Min vast betrouwen was min schip, God had ick gantsch verlaten, my docht het was een harde klip, daer moghten geen pompen op vaten; maer daer quamen vande pompen inde vloot, die Hendrick van Trier van klocken goot, die maeckten groote gaten. G tn RE ns re. a D] H co 1722 Ick meynde te wesen der Geusen dwanck, die kans die liep verlooren, ick wert gevangen tegen mijnen danck, sy brachten my te Hooren; aldaer ben ick in een clooster geraeckt, en hebben een pater van my gemaeckt, mijn cruyn niet eens geschooren. Hoe ‘’tis, ick ben in tegenspoet, maer het moet zijn geleden, ick moetet reeckenen voor goet, dat ick ben hier ter steden, veel liever hier als te Rotterdam; want daer is de borger op my soo gram, si ( om de moort dien ick daer dede. Waer is de Paus, de heylige man? Kond’ ick by hem geraecken, ick lietse hem doen al in de ban, die my dit schip deden maken; de hel roep ick tot deser uur, met Sinte Patricius vagevyer, al over haer ter wraken. Sy hebben my dit schip geschenckt, ick soud’ den krigh beginnen, dit heeft my aldermeest gekrenckt, nu icket gae versinnen; wat schippers of stuer-luy dat ick vraegd’, sy spraken, also het my behaegd’: u schip kan niemant winnen. Maer doen ick quam voor ‘t Hoorner Hop, worde ick wel anders gewaren, dat sal my steken in min krop, al leefd” ick noch viftigh jaren:; want Geus leerde my op ‘+ selfde pas, wat schoonder geneuchte dat het was op Zuyder zee te varen. Jan Symonsen Rol, ghy lichte quant, waer zijn u schoone woorden, die ghy my loofde aen mijn handt, ‘+ welck menigh man aenhoorden: ghy soudt my inder noodt bystaen; maer ghy zijt my haest’lijck afgegaen, het welck my meest verstoorden. 9. Schoone woorden vullen geen sack, dat heb ick wel bevonden; hulp en bystant my gebrack, als ick dreef aen de gronden, elck een voer daer zijner vaert, en lieten my aldaer beswaert, bedroeft ter selver stonden. 10. Och, daer ick plagh een heer te zin, daer ligh ick nu gevangen; na Amsterdam, op dit termin, waer beter mijn verlangen; ey Geus, laet my doch uyt dit gat, ick sal u loonen die schoone weldaet, met moorden en met hangen. 11. Oorlof, Bossu, wreedt ende fel, met al u Spaensche knapen, ghy maeckt des Conings landen rebel, ter liefden monnicken en papen, die altijt zijn verdorst na bloet, gelijck een visch na ‘t water doet, na ’t Christen bloet sy gapen. 2, 4. vaten, voor vatten. De Watergeusen lieten hun geschut, dat door de Spanjaards voor pompen gescholden werd (zie het onmiddellijk volgende lied), van de klokken uit kerken en kloosters gieten (H. J. v. I.) — 5, 6. Volgens de legende bekwam de H. Patrick of Patricius, apostel en patroon van lerland (464), door zijne gebeden van God, dat het lijden der zielen in het Vagevuur zou zicht- baar zijn, en dit tot bekeering der zondaren. — 7, 1. Hoorner Hop, inham der Zuiderzee. — 8, 1. Jan Symonssen Rol, admiraal van Alva, vroeger Burgemeester van Hoorn (H. J. v. L.). — 9, 3—6. In # gevecht verlieten de Spaansche schepen Bossu, die acht en twintig uren lang den strijd volhield, maar © eindelijk moest opgeven (Ip.). Tekst. Geuse 1b., z. j. [1603], bl. 48 r°: ,Een claegh-liedeken van den Grave van Bossu / ende voornemelijck doen hy met sijn schip de Inquisity gevangen was / ende binnen Hoorn gebrocht werdt / daer hun beter genade gheschiede als hy binnen Rotterdam hadde gedaen. Ende gaet op de wijse alsoo ’t begint”, hierboven weergegeven (11 October 1573); — Dr. J. vax Vrorex, Nederl. Geschiedzangen, 1852, II, bl 82; — H. J. vax Luwmer, New Geuzenlied-boek, nr. 74, bl. 170, VI rer ire sattnnimiennter D mem. 1724 met dese aanteekening: ,Maximiliaan de Hennin, Graaf van Bossu, was, om den moord te Rotterdam en te Delftshaven gepleegd, zeer gehaat. In den slag op de Zuiderzee, werd hij gevangen genomen en te Hoorn in een klooster, dat tot weeshuis diende, geplaatst, waar men hem goed behandelde. Na de Gentsche bevrediging van 1576 ontslagen, koos hi de zijde van den Prins. Hij werd daarop tot Gouverneur van Utrecht aangesteld en was daarbij getrouw in het verdrijven der Spanjaarden uit het kasteel, Hi stierf den 21° December 1578.” ie verder Joux Lornrop Morrey, De oplomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. ©. BAkHUIZEN VAN DEN Brin, 24 druk, ’s-Grav. 1860, [EE DL 164 vle. — Varerius, Neder-landische gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 58. -Te deser tijdt”, zegt V., ,werd een liedeken gesongen / behelsende de klachte vanden gevangen Grave van Bossu, ende alsoo het alsdoe seer vermabrt was / hebbe + selve hier willen in voegen / luydende als volet.” Waar het pas geeft herstelt V. het rijm. Zoo luidt het bij hem in de eerste strophe: Maximiljanus de Bossu ben ick een Graef geheeten, Duc d’Alf, dien ic trou diend’, heeft nu my schoon en gansch vergeten, enz. Daarbij wordt het Dietsche vers uitgeroeid en door de getelde syllabenmaat vérvangen; in de tweede strophe luidt het: © daer mocht geen pomp op vaten: maer siet daer quamder in de vloot, die Hendrick Trier van klocken goot, die maeckten groten gaten. En zoo verder het heele lied door. Valerius’ lezing werd herdrukt door Dr. A. D. Loman, Oude Nederl. liederen uit den Ndl. Gedenck-clanck, Utrecht 1871, nr. 4 en bl. 29—30; — Ip. met J. C. M. vax Rremspux, 2% uite. 1898, nr. 4,.bl. 6 (str. 1, 7, 10): — Dr. Loan, Twaalf Geuzeliedjes, Amst. 1872, nr. 5. Zooals Dr. Loman het doet opmerken, moet de zangwijs van dit lied zeer populair geweest zijn. Zi wordt namelijk aangehaald: Geusenliederen: , Aenhoort een lied ghy Christenschaer” (,Belegh van Zierickzee”, 1576); — ,Als ick al mijnen tegenspoet” (,Een clacht onsoet, die Albartus doet”, c. 1597); — ,Ick Jan van Oldenbarneveldt” (,Van de gevangenisse van J. v. 0, 1618"); — ,Philippus coninck van Spaengien goet” (,Beleg van den Bosch”, 1629); zie Vax Lummez, t. a. p., bl. 247, 365, 438, 498; — ,Mïÿn siel verblijdt haer in den Heer”, zie nr. 436, bl. 1671, hiervoren; — Nic. JansseNs van RosexDAEL, Een niemw devoot Ib. Antw. (Kerk. goedkeuring 1594), bl. 112 voor: ,Geluckig en salig zijn-se Heere” ; — Het prieel der gheest. melodie, Brugghe 1609, bl. 99 voor: ,Christe waerachtig pellicaen” (zie hierna); — De schadt-kiste der philosophen, Mechelen 1621, bL 162, voor: »Ghy jeucht u spoet tot liefd bereet”, lied gezongen door de .Ionge lauwerieren tot d jt ; Ë O0 » 5 ll." *s Hertoghen Bosch”; — # Geestlyck kruydt-hofken, Alckmaar 1664, bl. »Ghy die den Heere Christo dient”. Melodie. I. Varerius, t. a. p., hierboven weergegeven; — Lomwax, 15t en 24 uitg., t. a. p.; — Ip. Geuzcliedjes, t. a. p. Deze zangwijs wordt in de tafel van Valerius’ werk onder de ,Nederlandsche stemmen” genoemd. II. I. Fruvriers, Æcclesiasticus, Antw. 1565, nr. 71, bl. 137, op de wiÿs: » Waerom is tvolck oproerich. Ps. Il”: ES = ; © C} T- 2 ss Co = == 7 Æ | = LE = = CA Of-fert ghy on-recht-vaer - di - ghe goet}} u-wen of - fer Di werck der godt-loo - sen heel on -vroet// dat mis-haecht Godt E ( —_—— ——- —— — à = E) ve = = in 7 PTE 7 = D ——— - — |: ns 2 a _ SD ER 10 A = = - S = ——< die is seer spot - lÿck // - : ghy doet seer sot - liück // Den godt-lo -sen die met gacef be -taelt É DES ae mn — = (RE) z _ d E : : | ré PE ee a 2 a - S — CE) PE 0 A Fe D === = acht hy niets niet / hebt ghy ghe - dwaelt/en loopt niet meer soo bot - lijck. Wijsaanduiding en melodie zijn door Fruytiers ontleend aan Jan Wrennoves berijming van Ps. II (zie D. F. Soneurregr’s uitgave van Fruytier’s ÆZeclesiasticus, 1898, bl. LXIII) Het metrum is hetzelfde. Ziehier den aanvang van Wtenhove’s beriÿming volgens zijne 25 Psalmen en andere gezangen, Embden (1577) : Waerom is & volck oproerich eenpaer overdenckende ydel dynghen. De princen en koningen allegaer overeen haeren raedtslach bringhen / om te stryden teghen ‘s Heeren handt } en Christum dien hy heeft ghesant om aller menschen hulpe. Ook de melodie, buiten een gering verschil in de rustteekens en in den voor- laatsten versregel, is dezelfde. Bij Wtenhove, luidt het slot: == EE = : = = = | == EE Fr Eu ETS FREEZE = = == = ne ne on ps nr ins en Chris-tum dien hy heeft ghe- sant om al - ler, enz. Op hare beurt is deze lezing van Duitsche gezangboeken afgekeken. Vel. den tenor in de bewerking van J. Warner (1496—1570), Wittembergisch geistlich Gesang- buch, 1524, herdrukt door Orro Kane, , Gesellschaft für Musikforschung”, Berlin, VII (1878), nr. 36, bl. 78, en de melodie uit Worrr’s Gesangbuch, 1570, medegedeeld a 3, VOOr: Dr er PS Ke Me roms set mire cnsemmts Msn re die caitmqr PE dd merite aiitirenetenrr pris" door Pn. Worrram, Die Entstehung . .. des deutschen evangclischen Kirchenliedes, Leipzig, 1890, bl. 155. III. Bivwer, Das katholische deutsche Kirchenlied, 1 (1886), nr. 287, bl. 544 en vlg., deelt acht verschillende lezingen mede, uit de XVde, XVIde en XVIId eeuw, waarvan de oudste, die volgt, aan eene Processionale van het einde der XVde eeuw uit het Miltenbergsch klooster is ontleend : Fraud uch al - le chri-sten-heidt, got hayd ub - ber - won - den, O À dy grois-se mar - tel ent-stan-den ist uns groiss se - le-keydt. Zooals Bäumker doet opmerken, behoorde deze zangwijs oorspronkelijk tot den iastischen modus. Vreemd mag het heeten, dat die modus in de onmiddellijk voor- gaande lezing, bij het slot zoo erg gemoderniseerd, daarentegen in de hierboven aangehaalde 16%-eeuwsche lezingen goed bewaard bleef. Zooals de melodie, over- eenstemmend met den tenor van Walther's bewerking, ons in moderne schrijfwijze, met den tekst van Pauz SPERATUS, naar eeri druk van 1524, wordt medegedeeld door Jox. ZaAnn, Die Melodien der deutschen evangelischen Kirchenlieder, IT (1890), nr. 4430, bl. 70, klinkt zij rein iastisch: = | Gü - te; die Werk die hel - fen nim-mer-mebhr,sie mü - gen nicht be - hü - ten. Der Glaub sieht Je -sum Chri-stum an, der hat gnug für uns al ge-than; er ist der mitt-ler wor - den. © : r luitbegeleidin kt de aanvang de ijÿ Valerius klink B s ist das Heïl”, schrijft: Bach (1685—1750) in zijne cantate ,E 5. Je 450. (Alkmaar belegerd en heldhaftig verdedigd, 1573) LEE Hoort man-nen wilt op den PP ë © e © Par 6 e hier - om so neemt van hem PS —— FC = e lan SE schou -wen voor il O2 Hoort mannen ende vrouwen. ———— ' all ® one 5 en - de vrou- wen, jonck, oudt, arm Hee-re be - trou -wen, zijn woort _ ue _— 2 9 ei — "#3 = TE Sr Alck-maer cla - re - lijck. Hoort mannen ende vrouwen. jonck, oudt, arm ende rick, wilt op den Heere betrouwen, zijn woort is autentijck ; hierom so neemt van hem gheen Wick, zijn wonder mocht men aenschouwen voor Alckmaer clarelijck. De stadt die was beleghen, tis elck man openbaer, maer Godt door synen seghen die namse fi zijn bewaer, alsoot daer is ghebleken claer, al door zijn grooten reghen ende vloet so vroech int jaer. Sy meynden de stadt te vernieten als sy daer quamen ontrent, met stormen ende schieten, te bringhen in torment: a au - ten - tijck ; gheen wick, zijn won-der mocht n O0 1729 maer Godt, die alle herten kent, begon dit te verdrieten, heeft de vyanden afghewent. Sy meynden de zee te verwerven, te bringhen in haer ghewelt : Noorthollant te verderven, daer waren sy op gestelt; sy hadden de Geusen so gheern ghequelt, van hongher ‘te doen sterven, te versmachten, tzy u vertelt. Sy ginghen malcander toeschrijven, de zee die waer ons nut, de Geus can niet bedrijven, houten pompen is zijn gheschut, haer volck is weynich, haer macht is rut, wy sullense haest ontlijven: maer haer meyning die is misluct. Si quamen door de wraken op Zuyderzee met voorspoet, hoochmoedich dat sy spraken: ons saken die staen seer goet: Al doe quamen haer sulcke pompen te moet, Ji die gingen haer dapperlick raken: | ten smaecten haer gants niet soet. Papouwen, liet ghy u mompen, of bruycte ghy een quaet advis, dat ghy van houten pompen liet nemen so schoonen pris, een.schip ghelijck een paradis ? U spotten ende schompen maecten u die pompen wel wijs. Waer is u Inquisicy, 1’: u aldermeeste betrou, ghemaeckt op die condicy, | die Geusen te bringhen in rou? l Waer is die grave van Bossu ? | U heer, groot van officy, 1h | sitt te Hoorn inde kou. mé mar tistitiinéstirenmienerrtrtiécrenrenith tétanie CET ec 1730 9. Sign sy niet vroom van daden, die ghy noemt Lutriaen ? Sy doen u beter ghenaden als ghy Rotterdam hebt ghedaen, Zutphen en Naerden, hoort mijn vermaen, oock Haerlem swaer beladen, meyneedich ende valsch verraen. 10. Oorlof, ghy Christen nacy, weest vroom in woorden en daet, de Spaengiaert is, eylacy, meyneedich en obstinaet ; dus wilt niet volghen haren raet, maer bidt den Heer om gracy, dat hy ons beschermt voor tquaet. 3, 6. t.: begon die, enz. — 5, 5. rut = te niet, zie SCHUERMANS, Idioticon; — De Bo: die al zijn geld afgespeeld is, mis au blanc. — 6, 1. wraken voor: wrakken; schepen die men in ‘t Hoornsche Hop, bij Hoorn, zie hiervoren nr. 449, bl. 1721, str. 7, had laten zinken. — 7, 1. mompen — bedotten, bedriegen. — 8, 7. kow = kouw, kooï, gevangenis. 9, 8. t.: so doen, enz. Tekst. Een nieu Geusen 1b., Amst. 1581, bl. 45 v°: , Van de houten Pompen / een nieu liedt / op de wyse: Sy lieten my daer alleene staen” (1573); — H.J. van Lummer, Nieww Geuzenlied-boek, nr. 71, bl. 165, met deze aanteekening: ,Om de kleine schepen, waarover de Watergeuzen te beschikken hadden, te bespotten, zeiden de Spanjaarden er ook van, dat zij, in plaats van kanonnen, houten pompen aan boord hadden. Dit liedje doelt op dien spot en toont aan wat er met die houten pompen gedaan is.” — Zie Joux Lorarop Morey, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. ©. Bakxuwizen van Dex Brin, 24e druk, 1860, ILE, bl. 139-—48. Op den 21. Augustus 1573 verscheen Don Frederik voor de vest en begon Alkmaar geregeld in te sluiten. Op den 8. October werd het beleg, dat zeven weken geduurd had, opgebroken en begaf Don Frederik zich naar zijn vader te Amsterdam. Melodie. De aangegeven wijs: ,Sy lieten mi daer alleene staen”, is waar- schijnlijk ontleend aan str. 2, v. 5 van nr. 94 Antw. 1b., 1544: ,Ick ghinc noch ghister avont // so heymelijck eenen ganck”; zie hiervoren II, nr. 278, bl. 996. 451. Wie wil hooren een nieu liet. (Alva’s vertrek, 1573) A. Wie wil hooren een nieu liet, en dat sal ick u singhen, van den ouden man die Ducdalve hiet ; tzijn also vreemde dinghen. Hy heeft begonnen in ons lant van sconincks weghen te comen ; maer zijn rancken en blancken zijn al bekant, het zijn al blaeuwe blomen. Die privilegien cleyn noch groot wil hy gheen steden laten; die vroomste des landts heeft hy ghedoot, versmaedt raedt ende staten. 1! (| Papen en papisten allegaer I hadden na hem verlanghen, nu dancken sy Melis, der papen vaer, dat hy is wech gheganghen. Hy is met processy inghehaelt, men ginck daer al slampampen ; nu vaert hy wech, heeft niemant betaelt, by nacht soo gaet hy schampen. Den ouden man is alsoo beus, | sy willen voor hem niet nijghen ; sy roepen veel liever: Vive le Geus! ail dan hy den thienden sou crijghen. Hy wilde wel maken eenen soen, maer ons gaet daer af walghen ; wy mercken wel aen het valsch pardoen, het zijn al radt en galghen. S. Zin conterfeytsel van metael, dat mach hy wel weer breken : de herten ontloopen hem altemael al inder geusen preken. 9. Die Prins oprecht, dat edele bloet, hadd hy soo gheerne -verraden ; maer Godt heeft door den Prins seer goet den tyran seer beladen. 5, 2. t.: slampempen, voor slampampen = brassen. — 2, 3. In Wdb. der Ndl. taal. IL, 1784, wordt de vraag gesteld of bancien hier de beteekenis heeft ,van” een stuk in blanco, waarin niet alles is ingevuld, maar dat wel onderteekend is. Blanck — blan- ketsel (Kil.); 4, 8. Melis, cf. bl. 1681 en 1698. oprichten te Antwerpen, zie hiervoren III, nr. ranclien, blancken en blauve bloemen, zijn drie synon. = verzinsels. - 8, 1. Het standbeeld, dat Alva zichzelf liet 437, bl. 1677. (1) Uitg. 1564 : Le (2) Clemens n. p.: 1. Wie wilt er hooren een nieu liedt ? Hoort toe, ick sal ‘tu singhen, van d’ouden man die Alva hiet, die Alva hiet; sin al soo vremde dinghen. 0] a Hy is ghecomen in ons landt, als gouverneur ghecomen ; al sijne rancken sijn becant, ja sÿn becant, het sijn al blauwe bloemen. Gheen privilegie, cleyn of groot, wilt hy den steden laten ; hy brengt de vroomsten tot de dood, ja tot de dood, versmadend raedt en staten. Papen, papisten, alleghaer hadden naer hem verlanghen ; nu dancken sijt den papenvaér, den papenvaër, dat hy is wech ghegangen. Hy ’s met processie inghehaelt, men ginc met hem slampampen : hy laet sijn schulden onbetaeld, ja onbetaeld ; by nacht soo gaet hy schampen. Dien ouden man was al te beus, men wou voor hem niet nijghen ; 2, noch liever riep men: Vive le Geus! Vive le Geus! Hy kon gheen tienden crijghen. Hy wou wel maken eenen soen, maer ons gaet daeraf walghen ; wy merckten wel aent vals pardoen, aent vals pardoen, sin raderen en galghen. Sijn conterfeytsel van metael dat mach hy nu wel breken ; de herten ontliepen hem al te mael, ja al te mael, al door der Geusen preken. Den prins oprecht, dat edel bloedt, had by wel willen verraden; maer God quam door den prins seer goed, den prins seer goed, den Spangiaert seer beladen. EEE LEE EEE 1734 Tekst. A. Een nieu Geusen lb, 1581, bl. 51 r°, ,een nieu liedeken van Duck- dalba. Op de wijse: Den ouden man by de vyere satt, ete.?, hierboven weergegeven; - Dr. van VLorex, Nederl. geschiedzangen, 1852, IT, bI. 98; — H. J. van Lumuez, New Geuzenlied-boek, nr. 79, bl. 181, ,op de voyse: Den ouden”, enz. — Dr. Lomaw, Tivaalf Geuzeliedjes, 1872, nr. 8. — ,Den 18e December [1573] vertrok de Hertog van Alva voor altijd uit de Nederlanden.... Hij gaf zijne bezorgdheïd te kennen om door Frankrijk huiswaarts te keeren, op grond dat mer, als hij doortrok, zeer waarschijnlijk uit een venster op hem schietén zou. Hij klaagde hartstogtelijk, dat hij, na al zijn’ arbeid, ’s Konings goedkeuring niet had mogen verwerven, terwil hij aan den anderen kant zich ,de kwaadwilligheïid en algemeenen haat der land- zaten” op den hals geladen had. Mondoucet, tegen wien hi die opmerking maakte, was van hetzelfde gevoelen, en meldde zijnen meester ,dai de Hertog zulk een’ buitengewonen haat in de gemoederen der landzaten had gewekt, dat zÿ, zoo zi dorsten, vreugdevuren zouden ontsteken bij zijn vertrek” (Joux Lorarop Morrey, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezicht van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN DEN Brink, 2de druk, ’s-Grav. 1860, III, b169). B. Wireus, Oude VI. Idr., 1848, nr. 36, bl. 80, met deze aant.: ,Los blad onder de Analecta van Vax Winene (ter K. Bibl. te Brussel), uit welke ik de brieven van 1581-84 heb medegedeeld in mine Mengelingen, bl. 87. Eenigszins anders in het Geuse-lietboeck. De melodie in de Souterliedekens, 1540, Ps. 182.7 — Dit los blad is ter K. Brusselsche Bibl. onbekend. Bedoelde Analecta bestaan uit twee deelen. Het eerste, Hs. nr. 14963, bevat oorkonden met betrekking tot het jaar 1572, loopende van Februari tot December ; het tweede, Hs. 14964, bevat stukken die slaan op de jaren 1581-1584. In dit tweede deel zou Willems een stuk gevonden hebben waarin een feit wordt besproken voorgevallen in het jaar 1573. Melodie. Men mag voor zeker houden, dat Willems den tekst heeft gewijzigd om dien te kunnen brengen op de melodie van Ps. 132 Souterl., 1540: ,Nu siet hoe goet / met vruechden soet” — ,nae een dansliedeken: Ic quam aldaer / ic weet wel waer / met heymelijc ghescalle”, daar met Œ genoteerd, als danslied te recht in 6-maat overgebracht. 452, Ick wil te lande wt rijden. (Alva’s afscheidsgroet, 1573) ” = _—_—- k .Ick wil te Jlan-de wt rij- den,” sprack daer den Ou -den Éd r lep sal my nu ten tij - den die pa - den ma - ken 5 NN wech valt my soo swa -ren, die ïick sal moe- ten gaen; het I) _ | is by na ses ja - ren, doe quam ïick daer van daen.? | [ss ,Ick wil te lande wt rijden,” | sprack daer den Ouden Gris, | ,»Wie sal my nu ten tijden Î die paden maken wis? Die wech valt my soo swaren, die ick sal moeten gaen; het is by na ses jaren, doe quam ick daer van daen.” 2, — ,Wilt ghy nu weder na Spaengien,” | sprack daer een cardinael, ,500 coemt die Prins van Oraengien en maect ons papen cael; 4 is nu die cruyne gheschoren, { | men scheert ons dan theel hooft; | il laet ghy ons nu verloren? | Dat had ick noyt ghelooft. 9 1736 » Wilt ghy u noch verschoonen en dencken ghy hebt al recht ? Daelders en gouden croonen die waren my toe ghesecht, ducaten root van golden, en angelotten schoon, om mijn -knechten te besolden, het Neerlandt sou zijn mijn loon.” — ,Hoe souden wyt anders maken? Wy betaelden u Spangiaerts met munt, ons Duytschen met grof laken, of wat haer wort ghegunt, en dat op die condiey, dat ghy soudt hebben ghebracht die Spaensche Inquysicy in hare volle cracht,” — Wat soude ick die in voeren, dat spel dat liep te hooch, de spraeck quam onder die boeren, dat u dinghen niet en dooch: het vaghevier sy wt pissen, sy houdent voor een ranck, bedevaert en sielmissen werpen sy achter de banck.” — ,O0m dat wy sulcks wel wisten, daerom en spaerden wy gheenen cost, ons renten wy daghelicks misten, Wy sonden na u eenen post: al waert ghy thuys ghebleven daer waer niet veel versuymt, wy sullen doch worden verdreven; och, hadden wy tghelt versluymt.” — »Verdrijft u de Prins van Oraengien, veriaecht hy u op dit pas, soo treckt met my na Spaengien, ick schenck u elck een kas: de eene van sinte Cornelis, de ander van sinte Krin, de derde loopt met Melis, de vierde met Valentijn.” ni des. ren [ | 1737 S, — ,Tis best dat ghy noch iocket ende houdt met ons uwen spot, nu ghy ons tghelt ontlocket ende slepet in uwen pot, daer mede ghy soudt verstercken het heylighe Roomsche Rick, den dienst der heyligher Kercken, ons missen alle ghelijck.” 9° »Een doctor quam my verrassen op alder sielen nacht, mijn cruyden waren ghewassen sy quamen in haer cracht; wie gheen pardoen woude coopen, die meynde ick te vertreen ; dat water quam met hoopen, mijne cruyden dreven heen.” 3, 5. root van golden is de oude stereotype uitdrukking: ,van roden goude” ; zie hiervoren I, bl. 183, str. 6. — 3, 6. angelotten, m. van angelot, van fr. angelot, verkleinwoord van ange, engel. Een gouden munt aldus genoemd naar het beeld van den Aartsengel Michaël, die den draak verslaat (Wdb. der Nedl. taal). 9, 4. dooch = deugt — 5, 5. Vel. het lied ,Wy monnicken ende ypapen”, slotstrophe (H. J. van Luwme, nr. 55, bl. 120). — 5, 6. ranck = list; zie bl. 1732 hiervoren. — 6, 8. versluymt — verteerd, verdronken. — 7, 4. kas — reliquieën- Kast. 7, 6. Sinte Krijn.—=" St. Quirinus..—"7, 7. Welis — zie bl._ 1732. — 9, 7. Toespeling op den grooten watervloed van Allerzielen 1570 (Dr. v. VI). Tekst. Æen nieu Geusen lb. 1581, bl. 46 v°, ,een liedeken van Duckdalve. Op de wijse vanden ouden Hillebrant”, hierboven weergegeven; — WACKERNAGEL, Lieder der niederl. Reform., 1876, bl. 172; — Dr. van Vrorex, Nederlandsche geschiedzangen, 1852, IE, bl. 91; — Dr. A. D. Lomax, Twaalf Geuzeliedjes, nr. 7; — H. J. van Luumer, Nieu Geuzenlied-boek, nr. 78, bl. 179. — In dit lied, pastiche van het lied met nagenoeg zelfden aanvang (zie hiervoren I, nr. 5, bl. 37 vlg.), neemt Alva afscheid van de Nederlanden, in den vorm van een gesprek met een Cardinaal. Melodie. Zie hiervoren t. a. p. — ,Vanden ouden Hillebrant”, is het opschrift van het lied: ,Ick wil te lande rijden”, voorkomend onder nr. 83 van Anhw. lb.; zie hiervoren t. a. p. Cé HER 15 LRU 453. Hoort alle gaer, int openbaer. (Van den slach voor 3erghen op Zoom, 1574) = — Hoort al - le gaer int dat-men claer sach co - men Waer, -SC6rT CO - SN CORRE ; à D Pire gieus VOOT - waer. 1. Hoort alle gaer int openbaer, hoe datmen claer sach comen daer, int vierentseventichste jaer, Duck Dalves groot armeyen met trompetten en schalmeyen, seer Coragieus voorwaer. 2. Seer triumphant voeren sy vant lant van Berghen, want, met een cloeck verstant, elck schip seer vroom ghemant, met Spaengiaerts en Walen, meenden sy prijs te halen; maer deus aes viel op de hant,. EE ur À A ET ap ce Le 17: ] o d Als sy nu reen, groot ende cleen, quamen bij een om haer te verbreen, voor Remmerswael hielden sy ghemeen, by haren eedt gheswooren; den admirael moest vooren, hem moeste beswijcken gheen. Capiteyn Juliaen de Romero saen deed een vermaen, willet wel verstaen: ,lieve chrijchsluy, wilt ontfaen den wijn die ick u hier schincken; daer by sult ghy ghedincken, dat ghy ketters sult verslaen. Al in ootmoet valt nu te voet, als christen bloet u ghebedt nu doet voor dit heylich cruyce soet; van onser lever Vrouwen dit beelt, dit wilt aenschouwen, die neem ons in haer behoet.” Met dit ghebedt, naer haer opset, meenden sy net, sonder belet, te comen deurt perket; maer het was al qualijck ghebeden, sy mosten leeren smeden op Sinte Stevens wet. Hoveerdich stout riepen sy bout, draghende hout: ,de Geus die schout ons ghewelt seer menichfout. Vene vous, canaille, Lutranen ende rappaille, dit is den dach die u berout.” Als leeuwen vrij, die Geusen bly quamen haer by clampen onder de ly: ,Papou, waer side ghy ?? Seer vreeslick sachmen schieten ; de Spaengiaerts haer schepen verlieten, schampado speelden sy. D Si # * > _— ” Da deep ie dr ité siiisten rite 20 hr y AO AR RARE RIRE : k mem 1740 9. Een vrijmoedich accoort de Geusen voort quamen aen boort den Admirael verstoort; groot geschrey was daer ghehoort: »Papou, tmoet u verdrieten tonnoosel bloet te verghieten dat binnen Haerlem is versmoort.” Een vlietsche boot, seer vreeslijck schoot, soo dat elck vloot zijn ghewelt seer groot ; Jan van Spaengien viel seer bloot: men hoorde roepen en kermen: »misericordie, wilt ons ontfarmen !” maer de loose was: ,slaet doot!”? 11. Sonder verdrach, gheliÿjck voor den slach, op een vrijdach, twelck men heughen mach al die dit spel aensach, veel edelen Cruysheeren mosten daer sterven leeren, met gheschrey en groot gheclach. 12. Dees tijding mal, met blijd gheschal, 14. quam over al, met groot gheral, te Berghen op den wal; ons schepen niet en wijcken, sy doen de Geusen strijcken tot ses al int ghetal. Min Heeroom verblijt, met groot iolijt, bootschapte dijt sonder respijt, den Gouverneur verblijdt ; hy is op zijn peert ghetreden, al na sijn volck gereden: maer seer cort was daer sin tit. Als hy daer quam, vier ende vlam, tgeschut vernam, sijn volck dat clam over den dijck, creupel en lam: ellendich quamense hem teghen sin ghesellen seer versleghen, en riepen met luyder stem: RE 1741 15. ,0 grand Seigneur le Gouverneur, adieu bonneur, hier gaen wy deur, verlooren ist partuer ;” men sach hem wederom rijden, van lachen wel vermijden, ghestelt was hy te leur. 16. Mijn Heeroom voorseyt, siende dit leyt, sin vrolickheyt is in druck verspreyt, over de gantsche stadt verbreyt: mijn Heeroom onverduldich, met tranen menichfuldich, heeft de Spaengiaerts doot beschreyt. 17. Als de Philisteen voor Israel deen, haer hoochmoedighe seen daelden beneen, alsoot hier claerlijck scheen; met claghen ende suchten seer dapperlick sachmense vluchten, die Spaengiaerts voeren heen. 18. Als Pharao versaecht, int Roo Meyr geplaecht, s00 ist hier gheslaecht, twordt u bedaecht al die dit spel behaecht; soo zijn oock dees Papisten dees wreede Antechristen in haer selfs strick gheiaecht. 19. Oorlof admirael, officieren reael, capiteynen verbael, bootsluyden altemael, soldaten int generael, wilt Godt de eere gheven van dat hier is bedreven, als David doet verhael. 1, 4, t.: Duck Dalfs; uitg. 1588 : des conincks groot, enz. — 1, 5. t.: scharmeyen. 2, 6. van ‘t Fr. deux as — goed spel (W.). — 4, 1. t.: Romerosaen. — 4, 2. À.: crijsluy. — 6, 5—6. — moesten zich laten steenigen. — 8, 3. Papou — papist. 9, 2. Admiraal Boïisot. — 10. 1. Vlieboot, eene zeeschuit die de wateren van 5 Vlie bevoer, (later) naam van de vaartuigen der Watergeuzen, die niet veel beter of grooter waren (J. H. van Dare, Wdb.). — 13, 1. t.: Heerom. 13, 3. Requesens. 15, 8. partuer = partuur, deel, parti, spel. drone ee ge mere À a — pi DD” 22 IN / d LE EL 1742 Tekst. Een nieu Geusen 1b., 1581, bl. 52 v°, ,een nieu liedeken vanden slach voor Berghen” (29 Januari 1574), zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven ; — Dr. van VLioren, Nederl. geschiedzangen, I], 110; — H. J. van Luumez, Mieuw Geuzentied-boek, nr. 87, bl. 199: — Hs. van B. Borcxx, nr. 14275 der K. Brusselsche Biblioth. Boeckx, Prins van de Rederijkerskamer ,de Ongeleerden” te Lier (zie Wiciems, Belgisch Museum, IX (1845), bl 196-—212, schijnt geleefd te hebben tusschen de jaren 1570—1620. Naar dit Hs. en naar ,twee oude kopyen en vier drukken”, die hem ter hand kwamen, ook naar ‘t ,Geuse-Lietboeck”, deed Willems, Oude VI, Idr., nr. 37, bl. 82, eene ,kritische keuze”. Ofschoon dit lied onderteekend is door Boeckx, wordt door den uitgever der Oude VI. dr. te recht, betwijfeld of die rederijker er wel de dichter van is; — Hs. van Warzem pe Gorrrer, nr. 15662 van de voormelde Biblioth., bl. 98 v°, met de aanduiding: ,die wyse moochdy soecken alzooze begint”. Over W. d. G., geboren in 1585, lid, wellicht factor van de Mechelsche Pioene, zie Wicrews, Belgisch Museum, I (1837), bl. 370—378; — Varertus, Neder-landtsche gedenck-clanck, 1626, bl. 65, zonder wijsaanduiding. , Ende over de heerlïcke victorie te water”, zegt V., ,is in dese tydt een fraey liedeken gemaeckt / ende over al gesongen / het welcke daer om hier mede ingesloten wert”. Evenals voor ‘+ ,Wilhelmus”, en het lied van »Maximilianus de Bossu”, wijkt Valerius’ tekst af van den tekst van het Geusen 1b., en wordt hier insgelijks de oude Dietsche, de populaire maat, door de getelde syllabenmaat vervangen. — Dr. À. D. Lowan, Oud-Nederl. dr. uit den Nederl. gedenck-clanck, 15t uitg. 1871, nr. 5, bl. 7 der muziekbijlagen, bL 81 aant., en 24e uitg. met J. C. M. van Rremspur, 1895, nr. 5, bl. 7, telkens de eerste twee strophen. Zie Joux Lornrop Morzey, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN DEN Brink, 24e druk, ’s-Grav. 1860, IT, DL. 190: ,Scheepstrijd en overwinning der Watergeuzen”. Onder de Geuzenliederen vindt men nog twee andere liederen op hetzelfde onderwerp: ,Wilt met processy nu al te samen”, en ,Hoort toe alleghemeyne” (Dr. J. van VLioren, bl. 106, vlg.; — H. J. van Luumez, bl. 195 vlg.); het eerste lied: ,op de wijse: Jonck dom harteken wat condt ghy maken, etc.”, zie hiervoren I, nr. 124, bl. 483: ,Bedroefde herteken”, enz.; het tweede ,op de wize van Dueren”, volgens Dr. Loman, Bouwsteenen, IT (1872 —T4), bl. 222, aant., mogelijk de wiÿs: , Woblauf ïhr Landsknecht alle — Woblauf ihr Kriegsleut alle — Ach Gott thu dich erbarmen”, te vinden bij R. vox Licrencron, Die hist. Volksldr. der Deutschen 1869, ,Nachtrag”, nr. 112, bl. 96. ook bi Bôüawe, Ad. Lb., nr. 417, bl. 521, en Erk u. Bôünme, Deutscher Liederhort, IL, nr. 1289, bl. 175. —- Zie mede CoRNELIA Cam. van De GrArrT, Middelndl. historieliederen. 1904, bI. 22. Melodie. Vazerivs, t. a. p., zonder wijsaanduiding, hierboven weergegeven; in de tafel vindt men ,Hoort”, enz. onder de » Nederlandsche stemmen” ; — Dr. LomAN, (Sélen 2 units ut ap. In Veelderhande liedekens, Amst. 1599, bl. 115 v°, vindt men een lied ,na de wijse : Adieu schoon Janneken”, waarvan de aanvang aan het bovenstaande herinnert, doch dat op anderen strophenbouw berust : 1743 Hoort allegaer in ’t openbaer nae Christus woort / en volgt hem naer / elck dat bewaer // gheseyt in ’t claer | strijdt vromelijck al sonder vaer | want Christus spreeckt int openbaer ick ben de deure die open staet / by mijnen Vaer // een Middelaer | comt al tot desen Advocaet. 454, Den dertichsten Mey, op Pinxterdach, (1574) ill —— ———— D | É 2 3 . ? 3 EE RÉ En se her 1 EE Den Fe tich -sten Mey op Pinx -ter - dach cre-ghen die wach, on-trent Saef - tin -ghen na cu) En = 8 9-5 — 8 — 6 wa-ren we - der ghe - co - men wt, maer haer cruy-den Wa - ren van geen v ir - Î tuyt, dat moch-ten-se wel be - cla - - - - - ghen, Godt | DE © _—" |: wou- de - se ten les - te-mael pla | 1. Den dertichsten Mey op Pinxterdach L j! creghen die Vlissinghers wat te doene IE : | teghen die van Antwerpen met ghewach, | ontrent Saeftinghen na de noene; sy waren weder ghecomen wt, maer haer cruyden waren van geen virtuyt, | dat mochtense wel beclaghen, | | Godt woudese ten lestemael plaghen. 1745 Op de Scheld voorby Rommerswael quamen die vau Zierickzee aensetten ; die van Antwerpen saghense altemael, riepen: ‘tzijn vrienden om ons te ontsetten : daer mede waren sy in een val, want die van Vlissinghen, met groot ghetal, den Hont quamen opdringhen, sy conden na Antwerpen niet weder springhen. Papou, wel vierendertich int ghetal, wel ghemonteerde schepen, met die te Läilloo laghen al, sy waren daer metten anderen benepen; terof gheschut gaf soo grooten gheluyt, die Vlissinghers riepen: dit is onsen buyt, clamp aen, clamp aen als mannen! Papou stont of bescheten waren de handen. Op Pinxterdag, eert doncker wert, creghen sy, met vrome daden, elf schepen, met vroom ghemoet en hert; voor de vyant was gheen ghenaden: tzy Duyts, Spaeniaert ofte Wael, sy spoelden haer de voeten altemael, de reste ghinghen sy besetten om des morghens haer tanden aen te wetten. Pinxter Maendach smorghens vroech, waren de vyanden meest al verloopen; neghen maecten haer coers recht als een ooch, Thantwerpen was al haer hoopen, de ander lieten sy inde pan; maer sy warender meest al daer van met haer bootkens daer wt ghevaren, op deylanden sachmen se paren. De Schaepstallen gheheeten sin de eylanden, daer sy op sworven: wel achthondert daer op quamen fijn, meest van hongher sy daer op storven; de ander, die daer worden ghevaen, inde Schelde sy moesten te water gaen, met de vloet sy tot Antwerpen dreven; erooten rou inde stadt worde bedreven. 1746 Vif inde gront, dry inden lichten brant, met vijftien prijsen quamen sy aensetten voor Vlissinghen seer triumphant ; de heere van Heemstee, sonder letten, Vijsammirael van de Papisten vloot, wert ghesonden na de prince minioot; hondert twee metalen stucken sachmen van de Papen schepen rucken. 8. Oorlof, zijt allegader onversaecht, al wil Pierre de Valentes comen wt Spaengien, Godt het seker niet behaecht sijn snorcken end hooch beromen, sulcks als hy in Indien heeft ghedaen, ende meynt ons oock soo te verraen, om Hollant en Zeelant te doen sterven ende gants inden gront te bederven. Ons opperste Prins, in shemels firmament, sal onse Nederlant wel bescharmen ; ons tot slaven te maken sonder ent, daer toe sy ons willen bringhen, och armen! Daerom, laet ons met hert end moet by malcanderen opsetten lijf en goet; daer sy zijn, sy doch voor ons beven, want Godt zijn handt over haer heeft gheheven. 1, 4 Gedeelte van Staats-Vlaanderen aan de Schelde, in 1574 en 1583 onder water geloopen. (H. J. v. L.). — 1, 6. virtuyt, kracht. 9, 9. LAlloo, fort aan de Schelde. Deze plaats is thans weer versterkt. — 4, 6. Zi verdronken hen allen. Œ. J. v. Li). — 5, 3. t.: als als oogh: latere uitgaven: als een 0ogh; namen de vlucht zonder omzien, — 5, 5. pan, steek. — 5, 8. paren, vergaderen. 7, 4—5. De Vice-Admiraal Haemstede. — 7, 6. De Melenda, die na de uitrusting der Spaansche vloot aan eene besmettelijke ziekte stierf (H. J. v. L.). Tekst. gebleken op den Pinxterdach } soo wel op Hollant als op Zeelant (1574). Een nieu Een nieu Geusen 1b. 1581, bl. 57 r°, ,Corts daer na is een aenslach liedeken op de wise: Den lustelicken Mey, Christus playsant” ; hierboven weerge- geven ; Dr. J. van VLiorex, Nederl. geschiedzangen, TU, bl. 124; — H. J. vax Lummez, Nieuw Geuzenlied-boek, nr. 94, bl. 214; — Dr. A. D. Lomax, Twaalf Geuzeliedjes, nr. 10. In dit lied wordt bezongen den gelukkigen aanval der Zeeuwen op de Spaansche vloot. Deze was uit vrees voor de muitende soldaten op een 1747 kleinen afstand van de stad Antwerpen gaan liggen. De Zeeuwen namen drie scheper en staken de andere in brand. Zie Joan Lormrop Morcey, De opkomst van de Nederl. Republiek:, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. 24e druk, ‘s-Grav. 1860, III, bl. 209. Melodie. Zie hiervoren I, nr. 79, bl. 356: ,Den lustelijcken mey is nu in den tit”; nr. 158, bl. 588: ,De sin verblijdt”, en hierna onder de geestelijke BAKHUIZEN VAN DEN BRINK, hederen: ,Den lusteliken mey, Christus playsant”. — Dr. Lomax, t. a. p., brengt den aanvang en het slot in ?-maat. — De vershbouw van het hier besproken lied verschilt met den vershbouw van ,Den lustelijcken mey is nu, enz,”, doch, dank zï de verdeeling der notenwaarden en enkele melismen, heeft men beide teksten op dezelfde melodie kunnen zingen. sea tange agnair vre 45SS. Hollant, Zeelant weest nu verblijt. (Vredehandel van Breda, 1575) 3 + Hol- lant, Zee -lant, weestnu ver-blift, ver-heucht u nu in tit, aen-bidt den Heer der Hee-ren, dat hy ons wilghe-ven sy-nen pays su- bit, dat Hollant, Zeelant, weest nu verblijt, verheucht u nu in desen tijt, aenbidt den Heer der Heeren, dat hy ons wil gheven synen pays subijt, dat wy eendrachtich moghen leven. Maer niet gelijck in Vranckric, zijt dies wel vroet, daer sy hebben vergoten het Christen bloet, ende haren eedt hebben ghebroken ; sy waren als leewen ende beeren verwoet, maer het sal noch werden gewroken. Hadt ghy ghecreghen die overhant, ghy socht gheen vrede aen elcken cant met al u Babels knechten; nu is de Roomsche kercke ghevallen int sant, wie salse weder oprechten ? O0 ni Ps 1749 Ten baet moorden noch branden, al zijt ghy fel, al valt ghy Gods kinderen seer rebel met al u valsche partie ; sy is gevallen die groote stadt Babel, met alle haer afgoderije. Ghy, die coninghen en princen hebt verleyt, den beker der oncuysheyt met wreetheyt hebt ghijse vol boosheyt geschoncken, van tbloet der onnooselen, hoort mijn bescheyt, sijn sy geworden droncken. Den Turck, die coemt al met ghewelt, met dry hondert duysent man is hy te velt, te voet end oock te peerden, hy heeft gewonnen, tzy u vertelt, twee steden van grooter weerden. Lagoulette ende Thoenis sin die steden genaemt, daer binnen was so menigen Italiaen, bisschoppen, cardinalen, Spaensche gesellen, die zijn daer gebleven, wilt dit verstaen, die en sullen ons hier niet meer quellen. Als den Spaenschen raet dit heeft vernomen, ras zijnder posten in Brabant gecomen, dat sy doch souden accordeeren, dat den Prince van Oraengien tot zijnder vromen, den Turck soude helpen keeren. Den Prince van Oraengien triumphant, Godt sal hem gheven wisheyt en verstant, op dat Gode woort tot desen stonden mach gepreect worden aen elcken cant, liever Turcks dan Paus bevonden. genaemt, Al is den Turck gheen Christen g hy en heeft niemant om tgeloove gebrant, als die Papisten doen alle dage; Herodes en was noyt sulcken tyrant, noch was het niet naer Gods behagen. Prince! die ons nu dit eerstmael sanck, sijn herte was vrij ende vranck, maer jonckheyt doet hem dolen ; den gheest is willich, dat vleysch is cranck, by hopet noch te onderhouden. er; Jen get À 1750 2, 1. Op den S'. Bartholomeus-nacht. — 7, 1. In de maanden Juni en Julij 1575 verloren de Spanjaarden hunne bezittingen in Afrika. Geheel Tunis werd door Amurath III ingenomen en gehouden. De twee sterkste plaatsen waren La Goletta en de stad Tunis. Sedert 1535 waren deze plaatsen in *# bezit van Spanje geweest ; nu moest de Koning vrede verzoeken van den Turkschen Sultan (v. L.). Tekst. Zen nieu Geusen 1b., 1581, bl. 63 v°: ,Als sy nu mercten / datmen op haer pardoen niet en achtede / isser eenen listighen vredehandel voortghestelt: Een nieu liedeken, op de wijse van Weenen” (1575), hierboven weergegeven; — Dr. J. VAN VLoTEn, Nederl. geschiedzangen, 1852 IT, 147; ,een lied waarin zich krachtig de onspaansche en onroomsche geest uit, die, ten heiïl des lands, ook alle verdere onderhandelingen vruchteloos deed afloopen” ; — J. H. van Lummez, Nieuio Geuzenlied- boek, nr. 102, bl. 233; ,Op den 8%en Maart 1575 werd te Breda een vredehandel geopend, waarbij van Spaansche zijde aangeboden werd alle bezwaren, die er mochten bestaan, uit den weg te ruimen; maar omtrent het stuk van godsdienst waren zij vast besloten de ketterij niet toe te laten. Hierdoor sprong deze zaak af. Den 13den Julij zonden de gevolmachtigden van Holland en Zeeland bericht, dat zij de onder- handelingen om die reden niet konden voortzetten en dat alle onheïl hieruit voort- spruitende, voor rekening des konings kwam”. — Zie verder Jonx Lorærop Morzey, De oplomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BakauIZEN VAN DEN Briwx, 24e druk, ’s-Grav. 1860, III, bl. 251 vlge. Melodie. R. von LacteNcroN, Die historischen Volksldr. der Deutschen, IN (1869), nr. 441, bl. 55, deelt een lied mede: ,Vernembt, ir werden Christenleut”, op de nederlaag der Turken voor Weenen (1532), ,in des Wiszpecken (ook , Wisbecken” of , Weisbecken”) ton, oder: Es geht ein frischer summer”. Volgens dezen schrijver : »Nachtrag enthaltend die Tône”, bl. 93 en 47 (zie mede Erk u. Büaue, Dewtscher Liederhort, TI, nr. 269, bl. 67), duiden de twee wijzen op één zelfde melodie. Deze is geen andere dan de zangwis’ van Ps. 10, Souterl. 1540 : ,Ick hoor die spiessen craken” (zie hiervoren IL, nr. 424, bl. 1583: ,Wie was die ghene” enz.), welke wi hierboven weergeven. A. D. Louaw, Bouwsteenen, I (1872—4), , Register der Geuzeliedjes”, b]. 228—9, nr. 98, had reeds de ,wys van Weenen” gelijk gesteld met den , Weisbecken Ton” of ,Es geht ein frischer Sommer”. De wiÿs ,van Weenen” wordt ook aangehaald voor een geestelijk lied: ,0 menschen hoe zijt ghy van herten dus wilt”, te vinden in Een suyverlick boecxken | begrypende alle de gheestelicke liedekens | ghemaeckt eertijds by de salige Tonis Harmansz. van Warverïs-hoef, uitg. Amst. Jansz. Muller, z. j., 12% blad. Het slot van het lied, zooals het daar gedrukt is, loopt echter ineen met een ander lied. Een lied, waarin een overzicht wordt gegeven van de geschiedenis van Nederland onder Alva, dat eenigszins denzelfden aanvang heeft als het voorgaande : , Hollant, Zeelant, ghy edel prieel”, werd, volgens het Geusen Ib. van 1581, bl. 30 v°, voor- gedragen 6p de wijs ,van Munster / oft van Haerlinghen”. Voor de wijs ,van Munster”, zie mede hiervoren nr. 424. 456. O Nederland, let op u saeck. (1576) Ne - der-land, let op u saeck, de tyt en stont is daer, op dat nu in-denhoeckniet raeck u vry-heyt, die, voor - waer, u ou-ders heb-ben dier ge-cocht met 1. O Nederland, let op u saeck, de tyt en stont is daer, op dat nu inden hoeck niet raeck u vryheyt, die, voorwaer, u ouders hebben dier gecocht met goet en bloet en leven; want sy werd nu gantsch en t’eenemael gesocht tot niet te zyn verdreven. 2. Neemt acht op uwer landen staet, u volck end’ steden meest syn sterck, end’ daer is raet en daet van outs altyt geweest; u adel is manhafñftich, vroom, men vind niet haers gelijcken; houd den Spanjaert doch, ik bid u, inden thoom, dat hy van ons mach wycken. 1752 3. Beschut, beschermt, bewaerd u land, let op het Spaensch bedrog; ey, laet niet nemen uyt u hant u previlegien toch; maer thoont u elck een man vol moet in ‘t houden van u wetten, boven al dient God, en valt hem steets te voet, dat hy op u mach letten. Tekst. Varerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem 1626, bL. 90, ,stem, ’s Nachts doen een blauw gestarde kleet, etc” ; — Dr. À. D. Lomax, Oud Nederl. ldr.. uit den Nederl. gedenck-clanck, 15e uitg. bl. 34, aant. en nr. 7, bl. 9 der muziekbilagen, en 24 uite. meb J. C. M. van Rremspur, nr. 7, bl. 9. — Dr. Loman doet ons de tijds- omstandigheden kennen waarop het lied slaat, Bij de komst van Don Juan van Oostenrijk (1576) werd, op raad van Oranje, door de Staten-Generaal besloten ambassadeurs te zenden naar Frankrÿk, Engeland en Duitschland om van die Mogendheden hulp tegen Spanje in te roepen. De moraal van Valerius’ gedicht is: ,let o Nederland! op uw zaak: bewaar, bescherm uw rechten en privilegiën: betoon u krachtig en moedig in dien strijd; doch bovenal eer en dien Cod!” Melodie. Varerius, t. à. p.; — Loan, t. a. p.; zie het lied: ,Snachts doen een blauw gestarde kleed”, I, nr. 175, bl. 658 hiervoren. Prijst God, ons aller Heer. (Zeeland verlost, 1576) H Se = a — sy - nen wensch, door e o tt daet meer als ver-won-dert staet. 1. Prijst God, ons aller Heer, die ‘t diepe meyr verdroogt, die daer tot syner eer het water weer verhoogt, | end’ leyden doet, na synen wensch, | door ebb° en vloet, dat menich mensch van sulcken daet meer als verwondert staet. 2. Die ‘t land met moort en brand so seer vervullet heeft, met 6 volk aen elcken: kant 50 schendig heeft geleeft, dat heeft gepluckt en onderdruckt, sal self gebuckt, om vard’ geruckt ; nu gaen, ende oock verdwijnen als de roock. 3. Singt Gode lof en danck, Zeelanders! en dees deucht q é u aerdsche leven lanck ter eeren Gods geheugt; | | syt vrolyck t’saem en u verblyt \| in ‘s Heeren naem, dat ghy syt quyt het Spaensch gebroet, met haren trotsen moet. 1754 Tekst. Varerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 83, ,stem: Soet, soet Robbertgen”. ,Tot verichtinge der Nederlantsche saken”, zegt Valerius, »heeft den Coning macht gegeven den Raet van State (Juli 1576). In dese ver- gaderinge hebben haer geweldig ingedrongen leronimus Roda, Alonso Vergas, ende andere Spaensche boeven. Wanneer de gemutineerde voort gingen in alle ongeregelt- heden so ten platten lande ; als in de steden ... soo heeft den Raed van State ..…. verklaerd ende doen afkondigen / dat sy waren vyanden des Konings/ ende der landen } een ygelick lastende die te mogen vryelijck bespringen ende te krencken waer men konde. Hier tegens stercken haer de selve / ende werden gestijft vande Spanjaerden die tot Zierick-zee lagen | die haer lieten vinden in Brabant ende veroverden Aelst, Sijn oock / door middel van het casteel / binnen de stad Antwerpen geraeckt ! hebben ‘tselve geplondert ende vele schaden aengerecht | vele huysen / als het Stadt-huys verbrand / vele menschen vermoort ende alle moetwillicheydt bedreven. De walen ende duytschen die binnen Zieriekzee en ter Tholen lagen (op hope van goeden buyt te bekomen) zijn haere cameraden gevolgt ende is alsoo } door Gods wonderbaer beleyt ‘tgeheel Zeelandt ontledicht ende vry gemaeckt van de Spanjaerden ende hare metgesellen”. Zie verder Jonx Lornror Morcey, De oplomst der Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN DEN BRINK, 24e druk, ‘s-Grav. 1860, II, bl. 303. Melodie. Zie hiervoren IT, nr. 320, bl. 1149: ,Soet, soet Robbertjen”. 458. Weest nu verblyt te deser tyt. (Pacificatie van Gent, 1576) a a ES = [ Weest nu ver-blyt,,te de da -gen ver - an - dert syn. 1. Weest nu verblyt ,, te deser tyt, wie dat ghy syt; over is nu ‘snachts droev’ duysteren schyn ; al onse plagen ,, in blyde dagen verandert syn. D ‘t Weer vriend'lick blickt ,, elck is verquickt, dat ‘t God 500 schickt, en ons de sonne der vrede dus geeft tot een bevryding ,, en tot verblyding van al wat leeft. 3. Ale alles haest ,, was op syn quaest, was God ons naest, syn hulp, syn heyl, syn schut hy tot ons send; laet ons hem loven ,, die daer van boven de saeck dus wend. Tekst. Vacerius, Neder-landische gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 86. Lied op de Gentsche Pacificatie, met stemaanduiding: ,Quand la bergere”. Vel. onder de eee; resume PE at 1756 Geuzenliederen : , Verblijt u Neerlant met jolijt”, een lied op hetzelfde onderwerp, ,0p de wyse vanden 68 Psalm, Staet op Heer, ete.” (Dr. J. van Viorex, Nederl. geschiedzangen, 1852, IT, bl. 182; H. J. van Lumuez, Nieurw Geuzenlied-boek, nr. 117, bl. 266). »Deze gedenkwaardige oorkonde werd op den &sten November 1576 te Gent onderteekend door St. Aldegonde met acht andere gemagtigden van wege den Prins van Oranje en de Staten van Holland en Zeeland aan de eene zijde, en door Elbertus Leoninus en andere afgevaardigden van wege Braband, Vlaanderen, Artois, Hene- gouwen, Valencyn, Rijssel, Douay, Orchies, Namen, Doornik, Utrecht, Mechelen aan de andere zijde. De overeenkomst was een meesterstuk van staatkunde aan den kant van den Prins; want er werd daarin voor de veiligheid van de Hervormde gods- dienst zoo krachtig gezorgd als men onder de omstandigheden verwachten kon...” (Joux Lorurop Morcey, De opkomst van de Nedert. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN Dex Brixk, 24e druk, ’s-Grav. 1860, III, 351 vlg.). Melodie. I. Varprius, t. a. p.; met 3-maat, hierboven met ÿ-maat weer- gegeven. IT. Les rossignols spirituels, Nalencienne [, (1619), bl. 110: A bien dai-gné ve-nir No-é, No - é, No -é, Gra-ces au pe-tit [e-sus qui de Jà — ça bas Ren-dre la vi-é A nous ra-vi-é Par son tres pas. DIS n1c Res : 2; ‘e > day € Taracde à il d our les R ra trois fois, Res-ïou - ys-san-ce Par la Nais-san-ce du Roy des t0YS. III. La pieuse alouette, Valencienne, I (1619), bl. 114, ,sur l'air mondain : »Quand le berger revient des chams / toujour bon tans, etc.” (vgl. Het prieel der gheest. mel., Antw. 1617, bl. 263) : au bon pe = Si E x : : Pt me Ren-dre Ja : 2 Par son tré - pas. À nous ra ] ; L dai-gné ve - nir = s = LEE Ré- joû - is - san - ce No -ël, No-ël, No-él,troisfois, + J 2 { Du Roy des Roys. Pour la nais-san- ce, © : D — T7 — 6 en fee np = AE æ Ve - nus kind} en 1 ko - ker en ge - weer/ U fel snel - le leg - ghen neer. V. Srarpaerr, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 1084, stem: ,Ghy her- ders die wel licht’lijck siet” : Doet nae de Schrift u - te Een man in sijn ghe-daen Van hoo-gher we-sen/ Als ghee-nen siet. VI. Le Sace et D'Ornevarz, Le Theatre de la Foire, I, Paris, 1721, ,Le #*, representée à la Foire de Saint temple du destin, pièce d’un acte, par M. le S* Laurent, 1715”; bl. 353, gedialogeerd couplet tusschen Columbine en Pierrot, nr. 41 2} | der muziekbilagen : pou - let, Mon let? J’al-lois chez toi, mon doux sou - ci, Pour te tai -ne let - tre... Tien. La voi - ci. 1758 VII. Brunettes ou petits airs tendres, Paris, Chr. Ballard, III (1711), bl. 157: [ [ SR; == F F - ge - re vient des champs, Toû-jours chan - tant, Toù- ZE È— —— + ——— Jours dan - sant: Sa que-nouil - let -te va fi - lant, Toû-jours ber- T/ Herdrukt met eenige afwijkingen in Weckeruws Échos du temps passé, I, 24, bl. 52. Weokeruin, L'ancienne chanson populaire en France, 1887, bl. 417, naar Premier livre de chansons composées en musique à 4 parties par M. Prerre CErrow, Paris 1552, deelt den tekst van een lied uit 7 str. mede, waarvan de eerste luidt: Quand la bergère va aux champs, sa quenoillette va filant, 0 ve, o ve, o ve laquy, o ve la lay, la bergère au champ dou roay. | arreté Errner, Bibliogr. der Musik-Sammelwerke 1877, bl. 832, vermeldt eene in 1569 gedrukte meerstemmige bewerking: ,Quand la bergere va aux hams (sic)? van Pierre SANSERRE, SENSERRE of SANTERRE. De naam van dezen componist komt reeds voor in de Parijsche uitgaven van Attaignant in 1539. Deze zangwijs was ook sedert 1623 in Duitschland bekend ; 0. a. voor een lied op ,5t. Michael”, met aanvang: ,0 unüberwindlicher Held, Sanct Michael !? ; zie Erx u. Bônme, Deutscher Liederhort, IIT, nr. 2089, bl. 776; zie mede aldaar nr. 2093, bl. 786. me 459. Hoogmoedig geest, wilt op u doen eens letten. (Philips vervallen verklaard, 1581) Hoog-moe-dig geest,, wilt op u doen eens let-ten, die daer on - se s lants a - del meest,, ty - ran - nig ginct ver-plet-ten, al - les wout ver- web-ten,,ver-bro-ken hebt tot niet; Met geensme-ken kond’m’u ley - den, set - ten ,, na tjoc-kig Spaenschge-biet. Stopt het oor voor die daer schreyden ; ee ny u Spaensch ge - boeft heeft me - nig mensch be - droeft. # 1. Hoogmoedig geest ,, wilt op u doen eens letten, die daer onse wetten ;, verbroken hebt tot niet ; ’s lants adel meest ,, tyrannig ginct verpletten, alles wout versetten ,, na ‘tjockig Spaensch gebiet. Met geen smeken kond’ m'u leyden, stopt het oor voor die daer schreyden ; u Spaensch geboeft heeft menig mensch bedroeft. 2. Als alles werd ,, geproeft om u te stillen, hebt ghy geensins willen ,, u wreetheyt laten staen ; maer even hard ,, doen dooden, braen en villen, end’ ons door geschillen ;, gesocht oock te verraen. Daerom kond’ men u niet dulden, maer ‘t was tydt om u t onthulden, op dat m’eens vry waer van u tiranny. 1760 3. U ydel eer ,, tot d’hemel hoog verheven, heeft u soo gedreven ,, tot desen bosen haet, dat g’ oock niet seer ,, past op der luyden leven, end’ het al doet beven ,, door uwe wreede daet. ‘t Volck heeft deurgaens t’ allen tyden ’s princen dolheyt moeten lyden, wanneer men ‘t quaet in tyts niet tegenstaet. Tekst en melodie. Varerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem, 1626, bl. 122, ,stem: Paszemeze d'Anvers”. — ,De Heeren Staten Generael”, zegt Valerius, ,in Julio (26$ten) 1581 in s'Gravenhage vergadert zijnde . ... eendrachtelijck hebben verklaerd haer ontslegen te vinden vanden eed der getrouwicheyd aen zijne Majesteyt gedaen: zijnde van een Prins een tyran geworden; daer over hy ipso jure vervallen was van ‘trecht dat hy eenichsins aende Nederlanden hebben mochte.” Zie verder : Jon Lormrop Morzey, De opkomst van de Nederl. Republiek, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN DEN Brinr, 24 druk, ‘s-Grav. 1860, IV, bl. 301. Eenigszins door de luitbewerking verstoorde lezingen doen zich voor in Dr. J. P. N. Laxp's, Luitboek van Thysius, nr. 335 en 337, met het opschrift: , Passomezo d’amours”, en ,Passomezo d'Anvers”. — [Laatstgenoemde wijsaanduiding wordt aangeh.: Den nieuwen verbeterden lust-hof, Amst. 1607, bl. 56, voor: ,In min verdriet, doet sorghe ‘thert beswaren” : — Los blad van den tid, in ons bezit, voor: »Rijst uyt den slaep // ghy vroome Batavieren” (,Een nieu liedeken | vant Bestant / Hoemen van Peys trackteert in Hollandt’”), 1609, onderteekend: ,Hoope faillieert wel”; — P, G. D. P. (Pater Guixr. pe Pretrere), Gheestehück Paradiisken der wel- Lusticheden, Antw. 1619, I, bl. 39, voor: ,0 Schepper fier”. Deze laatste stemopgave diende op hare beurt om onze melodie aan te duiden. In Het prieel der gheestelijke melodie, Brugghe, 1609, bl. 189, vindt men, ,op de wijze alsoot beghint”, dezen zang : Schep-per fier lus - tich ist om we - sen my toch hier Van al - len druck ghe - ne - sen pe RS —— me Daer ghy zijt ghe-pre - - sen Van d’In-gels in den throon Hee - re wb - -le - - sen Geeft naer-maels sul - cken loon. ick uw aen-schijn mach aen-schau-wen/ En u ge - bo - den Gheeft ons dat eeu-wich goet. Dezelfde melodie komt voor: Tasonorus, Paradys der geest. en kercle. lof-sanghen (1621), Antw. 1648, bl. 583, en in Den gheest. nachtegael, Antw. 1634, III, bl. 256, telkens zonder wijsaanduiding, voor : ,O Schepper fier” ; Evangelische leeuiwverck, Antw. 1682, I, bl. 236, met stemopgave: ,0 Schepper fier”, voor: ,Ick ben het licht? ; — De singende aivaan, 1728, bL. 340, ,stem: Passement (sic) d'Anvers, of# O Schepper fier, ofte Als ‘t firmament”, voor: ,0 Augusteyn, in wetenschap ervae- ren!”. — ,0 Schepper fier” wordt aangehaald als wijs: Ævangelische leemwerck, L, bI. 59, stem voor: , Wee u, o vyer”, bl. 132, voor: ,0 edel mensch” ; H; J.van Lummer, Nieuw Geuzenlied-boek, bl. 400, voor : , Een nyeu mey-liedeken” met aanvang »Gedankt zij Godt”, dat, volgens den uitgever, waarschïnlijk in 1601 voor Prins Maurits wérd gedicht : Bruylofts bancket, Amst. 1607, bl. 5 en 7, voor: ,Hoe wel de tongh”, en ,Oft yemandt groot” : — De schadt-kiste der philosophen, Mechelen, 1621, bl. 213, voor: ,Saturnus tirant”; — Brepero, De groote bron der minnen, (Amst. 1622 gulden harpe, 1627, bl. 253, voor: ,Godt is een Godt in goedtheydt boven maten” ; — B. van HAgFrTEN, Den lust-hof der christelycke leeringhe, Antw. 1622, bl. 281 voor : ,Tot u, o Heer” : , uitg. 1890, bl. 432, voor: ,Granida schoon” ; — K. van Manper, Je DTALPAERT, Grulde-iaers feest-dagen, 1635, bl. 250, voor: » Wilboords ghesel”. De Passemnezzo of Passamezzo is een oude [taliaansche dans van een zacht en rustig karakter. In de XVIde eeuw, zegt Bünme, Gesch. des Tanzes, 1886, I, bl. 136, wordt reeds melding gemaakt van een ,Pass’e mezzo antiquo”. Zie ook Dr. Lawn, t. a. p., Tüÿdschr. voor N.-N. mzgsch. IL (1887), bl. 301; separaatdruk, bl. 292. De bovenstaande zangwijs is een fraai 164e-eeuwsch voorbeeld van dien dans. 460, O Heer, die daer des Hemels tente spreyt. daer des He - mels ten - te spreyt, end’ wat op ue ns — EX Eu 1E is heb al-leen be-reyt, het schuy-mig woe - dig meyr kond ma - ken doet naer u - wen lie - ven wil - le, u om-hoog, die ons in anexsten noot ver- | È 4 à | + Le = ER — ny DES = — = kont,,tot al - ler stont, jae selfs oock van de doot. O Heer, die daer des Hemels tente spreyt, end” wat op aerd’ is heb alleen bereyt, het schuymig woedig meyr kond maken stille, end” alles doet naer uwen lieven wille, wy slaen het oog ,, tot u omhoog, die ons in anexst en noot verlossen kont ,, tot aller stont, jae selfs oock van de doot. 1763 2. Als ghy, o vrome! dickwils hebt gesmaeckt, vermaeckt u nu vry dat ’t u herte raeckt. Looft God den Heer met singen ende spelen, end’ roept vry uyt te saem met luyder kelen: hadd’ ons de Heer ,, — Hem sy de eer! alsoo niet bygestaen, wy waren lang ,, — ons was soo bang al in den druck vergaen. Tekst. Varerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 142, ,stem : Gallarde suit (sweet) Margriet” ; in de tafel onder d’ ,Engelsche stemmen” als .Gallirt suit Margrit”. — Dr. A. D. Lomax, Oud-Nedl. ldr. uit den Nedl. gedenck- clanck, nr. 19, bl. 49, noemt dit lied van Valerius ,een roerend eenvoudig, kinderlijk vroom gedicht, ingegeven door de gunstige wending, welke onze zaken in 1585 kregen, toen op vereerende wize door Elisabeth van Engeland hulp werd aange- boden”, geschreven ,onder den indruk, dien de eerste verschijning van Leicester hier te lande maakte.” — Zie verder Joux Lorxrop Morrey, Geschiedenis van de Vereenig Nederlanden, vertaald onder toezigt van Dr. R. CO. BaAkHuIZEN VAN DEN Brin, ?s-Grav. 1861, I, bl. 186 vlg., II, bl. 1 vlg. Melodie. Vazerius, t, a. p.: Daarna Dr. Loman, t. a. p. De in de zesde maat door Loman verhoogde c 1s uit de luit- noch uit de cither-begeleïding op te maken; — W. Cnaprerr, The ballad literature, enz. I, bl. 153 vlg, ,Gailliard, Sweet Margaret” zonder de vermelde verhooging. — ,De wis”, zegt Dr. J. P. N. Lann, Tijdschr. der Vereeniging voor N.-N. megsch. I (1882), bl. 22, ,uit Engelsche bronnen niet bekend, komt echter voor in Vallet’s Tablature, Amst. 1615 (beschreven door D. F. SCHEURLEER, zelfde tijdschr., V (1897), bl. 13 vlg.) als ,Gaillarde Angloise”; het schijnt een ,cushion dance” te zijn, blijkens de verwantschap met een melodie onder dien titel in 1686 uitgegeven”. — Deze laatste melodie, herdrukt door Chappell, bl. 156, heeft denzelfden rhythmus en is te vinden in The dancing master van 1686, waar ze den naam draagt van ,Joan Sanderson or the Cushion dance, an old Round Dance”. Bônme, Geschichte des Tanzes, II, nr. 98, bl. 46, geeft deze variante, met opschrift: ,Englische Gagliarde (Gaillarde fortuyn), 1624”, zonder bronaanduiding : er /] Langsam. Volgens M. Praprorius, Syntagma musicum, 1619, III, 24, aangehaald door Bôühme, t. a. p., I, bl. 129, noemen de Italianen dezen dans: ,Saltarello”, wanneer deze, bij maskerades, met gezongen liefdeliederen gepaard gaat. Die meenine is, volgens Bühme, alleen aan te nemen voor zooveel de ,Saltarello” overeenstemt met den Duitschen 164-eeuwschen springdans, waarvan het ceerste gedeelte een ernstigen, rustigen dans uitmaakt, in tegenoverstelling met het tweede, den eigenlijk gesprongen. De ,gaillarde”, de ietwat tragere ,volte” en de ,courante” Klonken in drie- deelige maat. Nochtans leert Tapouror, Orchésographie, 1588, bl. 65 v° (ook aangehaald door Bühme, &. a. p., 1, bl. 128 en door Dr. Land, t. a. p., III (1891), bl, 26—7), dat de courante, in zijn tijd, gedanst werd in lichte tweedeelige maat : net se dance par une mesure binaire legiere”. G. Grove, À dictionary of musie, London 1879, I, bl. 578, getuigt mede van de ,galliard”, dat ze soms in tweedeelige maat werd gedanst: ,it was generally in 3—4, but sometimes in common time”. In Ævangelische leeuverck, Antw. 1682, I, bl. 42, vindt men, met het opschrift : ,Galiard anglois” »Courante Mansfelt”, deze melodie, voor het lied: ,O Adams kinders, hier in ’t aertsche dal” : Hoezeer veranderd, stamt deze zangwijs af van de bovenstaande melodie. In O. en N. Hollantse boeren lieties, Amst. 24e druk, ec. 1700, nr. voor, als ,Engelsche Gaillarde” : 762, komt De melodie aangehaald door Srarrer, Friesche lust-hof, 1621, bl. 73, voor een »Bruydt-lofs-gesangh”, met aanvang: ,Ghy vrienden van dit paer”, en ,stemme: Galjarde Anglois, ofte: Trou min ick draegh, etc.”, zal wel de door Valerius mede- gedeelde wijs zijn. Of de twee wijsaanduidingen van Starter op eene zelfde melodie slaan, zooals Dr. Loman, t. a. p., bL 49, aant. L meent, is niet uit te maken. Anderen strophenbouw dan ,0 Heer, die daer”, enz., heeft het lied: ,Heyligh Godt / ghy die ons soo menighmael behoedt // en onse sielen met u gunste voedt” — ,toon: Engelsche Galiaerde”, te vinden in # Groot achter-hofken, Alckmaer, 1664, bl. 84. md Merde, HP 461. Seght, ghy Bergsche soldaten. (De Bergverkoopers, 1589) gaen ver-la - ten ‘twelck u wel had ge - dient? Moet ghy nu niet met Læ my be-kin-nen, dat ghy waert be-rooft van sin-nen end’ oock al sien -de blint ? 1. Seght, ghy Bergsche soldaten, hoe waert ghy so gesint, dat ghy hebt gaen verlaten ’t welck u wel had gedient ? Moet ghy nu niet met my bekinnen, dat ghy waert berooft van sinnen end’ oock al siende blindt ? Had ghy niet bet ghebleven vereenicht met Hollant, want het was u vergeven al u groot onverstant : ghy moet nu bet u cragen wagen, en daer toe meer slaghen dragen, nu ghy diendt den vyant. U weelde gaet verkeeren, ghy meucht wel wesen gram, ten Bergh waert ghy als heeren, elck hoer scheen een madam : 1767 Neus en Leckerbeet vileyne, langhen Floor en magher Heyne | was daer den hoogen stam. Htl 4. Dit waren d’' Edelmannen die daer hadden bevel : Jan van Maestricht gebannen, ook Spillebeen kent men wel, : oock Lenaert Spronck en Houte Pen, Î 1 alsulcken volck vreesde men : | | 4 wat docht u van dat spel ? | {: 5. Mager Heyn, wilt hooren, | was edel van persoon, | een papen kint geboren, | daer toe een hoeren soon ; | alsulck ghespuys was daer den adel, | saten als graven inden sadel, | blinckten van goude schoon. | 6. Vyerslot had oock besteken een Judas spel seer vals, È te Bergen ist gebleken, 21! daer van is veel geschals ; | en daer toe een lant-verrader, | dits oock een boer van zijnen vader, | il hy can Spaens ende Wals. 7. Eerst waerdy als Romeynen pre geacht en oock befaemt, | maer nu zydy vileynen À | van alle man genaemt, | ; om dat ghy ginckt den Bergh vercoopen | ende zijt daer uyt gheloopen als schelmen onbeschaemt. À Daer toe oock al u daden, O0 | die ghy daer hebt ghedaen, gaet ghy nu selfs versmaden, den Spaengiaert hangen aen:; D tin rie | ghy moet nu nae haer pijpen danssen, | ‘sy voor steden oft voor schanssen ; u loon suldy ontfaen. ET ne 2 q 1768 Moetwilligh waerdy seere tegen reden en recht, ghy woudt selfs blijven heere, nochtans waerdy maer knecht ; den heere die ghy hadt ghesworen, die en woudy geensins hooren, u saecken stonden slecht. Die u mosten betalen, stont ghy ten dienste niet, dus zydy sonder falen wel weert wat u geschiet : God en wil dat niet gehingen dat den knecht zijn heer sal dwingen ; dus naeckt u swaer verdriet. Waerom woudy niet hooren nae de heeren valjant van Dordrecht uytvercooren, die daer stelden te pant haer lijf en goet tot een verstijven, dat ghy soudt daer binnen blijven, betalen u contant. Cornels en capiteynen hebben getekent daer, die ’t metter herten meynen als dat ghy sout voorwaer tot alder tijt de stadt bewaren, s00 ghy deedt voorleden jaren ; maer ghy zijt nu onclaer. Den Spangiaert sal u trouwen met woorden wel bedocht, denct oft u is berouwen, dat ghyse hebt aengesocht:; u hoogen moet en mach niet baten: nu ghy hebt de stadt verlaten, sydy oock al verkocht. Ghy kreeght wel uwen wille, beloften schoon van als, maer swegen al stille, haer hert docht binnen vals: 16. 1769 ghy hebt aen haer veel trots bedreven, dat en sullen sy niet vergeven, maer brengen u om den hals Sy sullen daer op toeleggen om te corten uwen steert; men salt ’t noch hooren segghen, want ghy zit straffens weert; ten Bergh en waerdy niet om dwinghen, sy sullen u hier en daer voortbringhen te voet en oock te peert. Ghy sult nu singhen hooren, in een Latijns beduyt, ran eenen Paep geschooren sijn snorcken overluyt; ghy sult nu leeren nijgen en stuypen, smorgens vroegh een misken suypen al eer ghy rijt om buyt. Ghy hebt veel quaets bedreven aen man, vrou ende kint, die ghy brocht om haer leven, ‘t was vyant ofte vrient; u leven dat ginck Godt verdrieten, chy sult comen al te nieten, u straffe die begint. Ghy zijt nu wel bedegen met den duyvel van Dort, nu ghy hem hebt gecreghen die zijn leven vercort; men sach hem binden ende smijten, hy moet zijnen doot stront schijten als hy gevangen wort. Oorlof int concluderen, dit dient oock wel verhaelt, dat sy nu vast mineren die ten Bergh zijn betaelt; hier of daer wort d’een ghevanghen, en de rest mach worden ghehangen, verdienste niet en faelt. “it ‘ / otéeent- ail fs PE ti L tp rm éttinimaheremeenner É 1770 20. Ick bid u, trou soldaten, betracht altijt u eer, en wilt oock niet verlaten den dienst van uwen heer : al quam u schoon den vyant terghen, ‘tsy voor Heusden of voor Bergen, end’ ander steden meer. 21. Hout u cloeck als Romeynen, getrou tot inder doot: en slacht niet de vileynen, en vreest geenen aenstoot : fy hen! alle die overloopers ende oock die stee vercoopers, haer schanden die is groot. 22. Prince, Heer en Godt almachtich. eeuwich ghebenedijt, u stercke hant seer crachtigh voert voor ons uyb den strijdt: al ’t voornemen van ons vyanden wilt dat maken heel ter schanden, want ghy ons heylant zijt. Bisdom. 5, 3. Geertruidenberg. — 3, 5. Hendrik van de Kieboom, luitenant, bijgenaamd Neus, en Gerard Abrahams Cornet, bijgenaamd Lekkerbeetje. 3, 6. Floris van Doorn, wachtmeester, en Magerheïjn, soldaat. — 18, 1—4. »Een viertal niet zeer duidelijke regels” (Dr. v. VL) — 19, 3. mineren, in getal verminderen, gedund worden. 20, 4. t.: van uw heer; staat in verband met str. 11 en bedoelt den protestantschen staf. Tekst. Geuse lietboeck: van 1603, bl. 82 r°. »een nieu liedeken van de Berghsche soldaten / doen sy de stad aen den vyant vercocht hadden. Op de wijse: Bruyns- medeliïn / Bruynsmedelijn } ghy zijt seer hups / etc.”, hierboven weergegeven: — Dr, J. van Vromex, Nederl. geschiedzangen, 1852, IT, bl. 306; — H. J. van Lummr, Nieuv Geuzenlied-boek, nr. 141, bl. 336, met deze aanteekening : ,Men noemde de vreemde soldaten, die Geertruidenberg, den 10 April 1589 op eene verraderlijke wijze aan Parma in handen speelden, Bergverkoopers”. -— Zie verder Jonn Lorxror Moriey, Gesch. van de Vereenigde Nederlanden, vertaald onder toezigt van Dr. R. C. BAKHUIZEN VAN DEN Brink, ’s-Grav. 1861, ILI, bl. 372. Melodie. I. I. Fruyriers, Eeclesiasticus, Antw. 1565, nr. 46. bl. 97, ,0p de wyse van Frisch meechdelijng, oft etc.” : - DD TE — 7 — —: | = A — D e E A É Ces ee De = : Dit is ‘’tboeck van tver- bont // van goe- de aen - ghe-recht// De wet die hy hier sont // deur Mo - i - sen synknecht/ 2 = | ; Dur ne D mue mer =) E E JOTRS TER D Tot een schat is sy be - vo - len // = are | = ES te slecht. | In zijne uitgave van Fruytiers werk, Amst. 1898, bl. 51, teekent D. F. ScueurLEER aan: ,Frisch Meechdelijng”, Superiuspartij van Danseries, Fol. 9. (Premier livre di Danseries, contenant plusieurs Pavanes, Passomezo, Almandes, Gailliardes, Branles, | ete... Louvain, 1571). — Deze superiuspartij, met opschrift: , Almande Smedelyn”, buiten het slot: g f e|e d d ce (cis) | d, dezelfde melodie als de bovenstaande, is te vinden in N@l. dunsen der 16% eeuw, voor vierhandig klavier bewerkt door J. RüNTGEN, met eene inleiding van D. F. Scneurceer, IL (1905), nr. 5, bl. 13. II. Dr. J. P. N. Lano, Luitboek van Thysius, nr. 7, ,Bruynsmedelyn” (Allemande) : Blijkbaar van Duitschen oorsprong, zegt Dr. Land, ofschoon hij de melodie bi] de Duitschers niet aantrof. Daarentegen, voegt hij er bij, vinden wij onze wijs terug in ons duitsche luitboek f. 71 r. ,das Meïdlein das ist hübsch und fein”, zonder verderen tekst. Het door Dr. Land bedoelde luitboek is van de tweede helft der | XVId eeuw en berust in de bibliotheek van de Vereenig. voor N.-N. mazgsch., Catalogus, 1884, bl. 134. De melodie, zonder maataanduiding, klinkt in « mol; de fis is, door vergissing, bij den sleutel gevoegd. Over de ,Allemande”, zie hierna, nr. 463, bl. 1775- 6, het lied: ,Maraen, hoe moogt gy spies en lans verheffen”. Andere melodieën hebben de Duitsche liederen : »Mir ist ein schüns braun Meydelin” ; — ,Ick weisz mir ein Meiïdlin hübsch und fein”, te vinden bij Bünue, Altd. Lb., nr. 196 en 197, bl. 280—1, en Erk u. Bônme, Deutscher Liederhort, XX, nr. 4504, bl. 270 en nr. 445, bl. 263. -Seght ghy Berghsche soldaten, etc.” wordt op zijne beurt aangeh. als wijs (e] voor: ,Seght nu ghy nieuw soldaten” (,Afdancken van de Waertgelders”, 1618), zie H. J. van Luumer, Mieuw Geuzen-lb.. bl. 433. 462. De Geusen zijn in Bomler Weerdt ghevallen. (1600) = e — } De Geu-sen zijn in Bom- Eu ww eerdt ghe - val - len, sy heb -ben | | GE À | K ren) mijn ont-no-men, met haer al-len, een hup-se se ne en daer toe sterck van Le mn E » . s . LE qi | | a . x .. fel meend’ ick te win-nen ‘tspel, sulck was oock al min ] mee - ning; maer ‘bis nu al Te - keel, want are is mijn | deel, ‘t welck my brenghtin ver - klee-ningh. 1. De Geusen zijn voor my, diet moet besueren ; | . : ; | in Bomler Weerdt ghevallen, want met dees schans seer fel | , sy hebben min meend’ ick te winnen ‘#t spel, | ontnomen, met haer allen, sulck was oock al mijn meening : | een hupse schans maer ‘tis nu al krackeel, en daer toe sterck van mueren ; want nullo is mijn deel, ’tis een quaey kans + welck my brenght in verkleenimgh. A Penn PRET ne end a à > 0 + +" Om dat Nassou, als een stout helt bevonden, Hollandt getrou wil zijn tot allen stonden, die met gewelt mijn volck daer quam bestrijden, ‘t welck my seer quelt ; nochtans moet ick het lijden. Ick wilde wel voorwaer, dat dese schans aldaer noyt en waer begonnen; want ’tspel heb ick gerockt, maer den Geus seer verstockt, die heeftet af-gesponnen. Gantsch seer ontstelt sin nu al min Papisten, dat zy haer gelt daer aen ginghen verquisten ; maer ‘t meeste spijt, het welck my seer gaet stooren, dat ickt verwit van alle man moet hooren, ist burgher ofte boer, elck een maeckt groot rumoer; ick en weet schier wat maken ; mijn krijghsvolck ongefaelt dat wil oock zijn betaelt, den krijgh mach ick wel staken. Och, nu is al mijnen moet gants verlooren, ick ben ter pal, och, was ick noyt gebooren ! AI min betrou dat is mijn af gheweken, drie schanssen bou in Vlaenderlandt ghestreken : d’ een schans heet Philippin, d’ander Patiency fijn ; mijn fortres, sterk van muren, Vlaenderen is nu gheschent ; Nieupoort, Brugh ende Gent moghen dat wel besueren. Mijn vreucht verdwint, couragie loopt verlooren, maer siet, het schint ick bender toe ghebooren ; ick heb den strick voor een ander ghehanghen, maer nu ben ick daer selver in ghevangen; och, wat sal ick gaen doen, ‘thert swelt my inden schoen, door anghst ben ick verslagen, elck roept met vollen crop, de clapmus moet haesop! wie duyvel sout verdraghen ? Min leven dach gheen meer verdriet mach spooren, ick heb den slach in Vlaenderlant verlooren; mijn macht [al] saen die is my nu ontnomen, ick mach wel gaen al na de Paus van Roomen ; mijn heere menichfout verslaghen, jonck en oudt, dat mach ick wel beclagen ; somma, op dit termijn isser wel drie dosin gevanghen en verslaghen. O gulden jaer, sijn dit u schoone vruchten, dat ick dus swaer in groot verdriet moet suchten ? Moet ick alleyn dit cruys noch langh be-erven ? Ick ducht certeyn, dat ickt noch sal besterven ; helpt my, o Paus propis, helpt, Cardinalen wis, helpt oock Bisschoppen mede, helpt Abten al ghelick, helpt ghy Prelaten rijck, helpt my in elcke steden ! Helpt Jacobins, 9 helpt nichten ende neven, bhelpt oock ghy Jesuijten, helpt Minnebroers seer groot, helpt Augustins, helpt oock Cathuyser bloot, helpt al ghy Carmelijten, helpt nonnen, wilt u rasschen, helpt oock ghy prioors, helpt paep en coster fijn, helpt paters hooch verheven, helpt monnick ende bagijn, helpt mede pastoors, of ‘& verloopt al in d’ asschen ! Tekst. Geuse Ib. van 1603, bl. 94 r°, ,Beklach vanden Cardinael Albertus gedaen over het grooë verlies van de schans $. Andries tot Rossumsaen (1.: Rossum saen) / op de voys van den 79. Psalm (van Dathenus): De Heydenen zijn in u erfdeel / etc. (De Heydnen zijn in u erfdeel gevallen)”, hierboven weergegeven; — Dr. van VLroren, Nederl. geschiedzangen, I, bl. 351 ; — H. J. vax Lumwmer, Nicuww Geuzenlied-boek, nr. 157 bl. 584, met deze aanteekening: ,Gedurende eene afwezigheid van Albertus, was aan Andreas van Oostenrÿjk het opperbevel over ’t leger opgedragen. Deze liet bij ’s-Hertogenbosch de schans St. Andries bouwen, welke door Maurits na een beleg van drie dagen, den 24 Maart 1600, genomen werd” ; — Dr. Loman, Troaalf Geuze- liedjes, 1872, nr. 12. Melodie. Ps. 79, ,Les gens entrés sont en ton héritage”, van Marot ; Dr. Loman, t. à. p. — Volgens O. Doux, Clément Marot et le Psautier Hugenot, 1878, I, bl. 726, is de aanvang der melodie ontleend aan het wereldsche lied : ee Se - cou - rez -moy, ma - da - me. Dit lied, insgelijks door Marot gedicht, dat meermalen door de oude componisten werd bewerkt (zie Errner, Bibliogr, bl. 490, 608, 729, 884) en dus zeer bekend moest zijn, heeft nochtans niets gemeens met Ps. 79; niet alleen verschillen beide melodieën van modus, maar daarenboven zijn de bij den aanvang der zangwis doorloopen toonafstanden hoegenaamd niet dezelfde. De wijs van Ps. 79 kan wel, zooals Dr. Loman zegt, aan een Fransch liedje van den tijd ontleend zijn, doch zeker komt ze niet voort uit de door Douen aangeduide melodie. 463. Maraen, hoe moogt gy spies en lans verheffen tecen God? (Slag bij Nieuwpoort, 1600) hoe moogt gy spies en lans ver - hef-fen te - gen God ? ghy, met u ster -cke schans, ge - wor-den syt ten spot. nn — = = Era enr RÉ e mp Ces Æ ne EE = W—+— 25 1 — -— 1} = Le Ghy, door u moor-ders spel, wilt al de we-relt drue -ken end’ stuc -ken: maer (God die siet het wel. Maraen, hoe moogt gy spies en lans verheffen tegen God? Merckt hoe ghy, met u stercke schans, geworden syt ten spot. Ghy, door u moorders’ spel, wilt al de werelt drucken end’ alles slaen in stucken: maer God die siet het wel. Hy heeft de winden in zyn hand end’ stuertse waer hy wil, de wat’ren en het vaste land, ‘tonweder en het still’, de nacht, en oock den dag, mensch, vee, oock waer sy vlieden : t staet onder zyn gebieden al watter wesen mach. 1777 3. Wie pochter dan op macht en kracht, om alles te verdoen wat dat hem schiet in zyn gedacht ? wie isser toch soo koen die tegen God sal staen? daer niemant, wie t mach wesen, kan voor hem, sonder vreesen, een oogenblik bestaen ? 1, 1. Muraen; zie hiervoren II, bl. 1609. Tekst en melodie. Vazerius, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 180, ,stem: Almande Nonette, of: Une ieusne fillette”, hierboven weergegeven. In dit lied bezingt Valerius den gewichtigen slag door Prins Maurits den 2den Juli 1600 b5 Niepoort geleverd, waarbij, na een hevigen strijd van vier uur, de Spanjaarden de vlucht namen, 5300 gesneuvelden achterlatende. Hetzelfde onderwerp wordt behandeld in twee andere liederen van den tijd: ,’t Gulde jaer sestienhondert, |} July den tweeden dach” »0p de wijse: Het nachtegaelken kleyne” en: ,Wie wil hooren een nieu liet |! wat in Julius is geschiet” — ,op de wyse: Wy willen niet meer van Aelighen (1: Aeltghen) singhen” (Dr. van VLoren, Nederl. geschiedzangen, I, 1852, bl. 355, en H. J. van Lummer, Nieuw Geuzen-liedboek, bl. 386, 388). De slag bij Niepoort werd in den modernen tijd bezongen door Isaac pa Cosra, Kompleete dichtwerken, ’s-Grav.—Leyden, 3% druk, 1876, bl. 688, en door Prunexs van Duyse, Nagelaten gedichten, 1882, I, bl. 128. De tekst van ,Het nachtegaeltje kleyne”, met wijsaanduidmg: ,Den hemel uytgespannen”, is te vinden in: Haerlems oudt 1b., 27e druk, 1716, bl. 85, de melodie komt voor bÿ Vazrerivs, t. a. p., bl. 114, ,stem : Almande Prins de Parma” ; STALPAERT, Gulden-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 504, ,stem: ,Piacer gioia e diletto”; — Den singende zwaan (Antw. 1655), Leyden 172 8, bl. 333, hstem: Almande Parma — Het nagtegaeltje kleyne”. — In Pers’ Bellerophon, Amst. 1633, bl. 150, voert het lied: , Voor-danster van de reyen”, tot opschrift ,stem: Il contento. Piacer gioja e diletto. Balet. a 5. Of, Het nachtegaelken kleyne, etc.” Over het vroeger bekende oude lied: ,Wy willen niet meer van Aeltghen sin- gen”, met toespeling op Aal, bier, voor ,drinkgelag houden”, zie Dr. J. P. N. Laxn, Het luitboek van Thysius, nr. 63. — Aal voor Alida, is echter een vrouwennaam (Wdb. der Ndl. taal, I, kol. 17). Volgens Pünme, Geschichte des Tanzes, I, bl. 122, ontmoet men eerst in het laatste derde der XVI eeuw, de Fransche uitdrukking: , Allemande”, voor muziek- stukken in (- of 4-maat, en wel in Philidor’s ne (1580) en in Tabourot's Orchésographie (1588). In de luitboeken van Hainhoffer (1603) vindt men teksten bij de Duitsche dansen, terwil in Krankrijk bij de , Allemande” nooiït gezongen werd. Ook in later tijd, wanneer deze zuiver instrumentaal werd, vielen in Duitschland de teksten weg. Wij zagen hiervoren, bl. 1771, de ,Allemande” vermeld in Premier livre de Danseries, Louvain, 1571. 112 1778 Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, TI, nr. 2000, bl. 704, leiden bovenstaande melodie af van een jachtlied: ,Ich ging einmal spazieren”, dat zich, te beginnen met voordoet, melodie waarop Dr. L. Heimbold in 1563 zÿn lied: , Von Gott will ich nicht lassen”, dichtte, en die (vel. Jon. ZAHN, Die melodien der deutschen evangelischen Kirchenlieder, IT, 1890, nr. 5264b, bl. 704) reeds gedrukt voorkomt in 1571. — E, u. B. noemen ze eene ,internationale” zangwijs, 1560, in ,Dresdner Codex” daar ze te geliÿkertijd in Duitschland, in de Nederlanden en in Frankrijk bekend was, wijzen op Varerius, Neder-landischen gedenck-clanck, op J. B. Besarpus, Thesaurus harmonicus, Coloniae Agrippinae 1603, bl. 73, waar deze melodie te vinden is als ,air de court” (cour) met den Franschen tekst: ,Ma belle si ton âme”, en op het Piel der gheest. melodie, Antw. 1614, waar ze wordt toegepast op de liederen : ,Bienheureuse est une âme” (parodie van : ,Ma belle”, enz.), en , Hemelsche Koninghinne”. Bij die bronnen kan men voegen :ŸJEnAN CHarpavoins, Le recueil des plus belles et excellentes chansons, Paris 1576 (eene verzameling die volgens M. Josepx Denaïs, Un musicien du XVIe siècle, Jean Chardavoine, Paris, ve L. Techener, 1889, bl. 18, naar alle waarschinlijkheid in druk verscheen in 1576, ofschoon misschien aange- vangen in 1573), waar men onder nr. 9 het lied vindt, waarvan de eerste strophe volgt: no - ble cœur, Plaï - san - te et Cr jo -h-et - te, De grand va - leur, Ou-tre son gre On l'a ren-du C4 non - net - te, Ce - la pont ne luy haic -te, Dont vit en grand dou-leur. Deze strophe leert ons, hoe het woord ,nonnette” bij het wourd ,allemande” als wijsaanduiding werd gevoegd. Weckeruix, L'ancienne chanson populaire en France, Paris 1887, bl. 464, geeft ‘den volledigen tekst naar Recueil de plusieurs chansons, Lyon, 1557. Dit lied kon dus in 1557 reeds eenigen tijd populair zijn. De gepasticheerde tekst: ,Une jeune pucelle /| de noble coeur”, zonder bronaanduiding aangehaald door J. Trersor, Hist. de la chanson pop, Paris 1889, bl. 247, komt voor onder de Noëls ow cantiques nouveaux, ,composez par P. Bixarp, Parisien”, Troyes 1741, bl. 31. Er bestaat eene vroegere uitgave van 1621, zie bl. 1142 hiervoren. Eene andere vergeestelijking : Une vierge féconde /} de grand beauté”, vindt men nog, met eene variante der melodie, herdrukt in Noëls anciens par le R. P. Dom Grorces LEGsay, Paris —Brux. z. j., 1 (1875), nr. 5, bl. 10.—K. Bartsou, Alte Franzüsische Volksldr. Heidelberg 1882, bl. 233, Duitsche vertaling: ,Ës war ein junges Mädchen / stolz war ihr Herz”. 1779 De door E. u. B. naar Het prieel der gheest. mel., 1614, genoemde liederen, doen zich reeds voor in de uitgave van Brugge 1609. — La pieuse alouette, Valencienne, 1, 1619, bl. 316, bevat, met de wijsaanduidingen: , Une jeune fillette etc., où Dedans quatre chambrettes, ou Ma belle, si ton âme”, het geestelijke lied: , Bienheureus’ et un ame”, tekst en melodie, daarbij, nogmaals bl. 316, de melodie gevarieerd Ziehier de eerste van die zangwijzen: Bien - heu - reus’ ét un” a - me, Où nul vi-ce n'a lieu, Qui ja - mais ne s’en - flà - me, Que de l'a-mour de Dieu, la cau - te De volgende variatie uit Srarpazrrs Æxtractum cath., 1651, bI. 308, ,stem: Bienheureuse est une ame”, ook te vinden in SrazpaAzrtT's Gulde-iaers feest-dagen, 1635, bl. 663, voor: , Vyerdt, Brussel, vyerdt met rede”, doet zich reeds voor met den Franschen tekst: ,Bienheureuse”, enz. in Het prieel 1609, bl. 260. — E. u. B. t. a. p., geven dezelfde lezing naar Het prieel, 1614. e - rom - men van Au-taer? y - zon - der en ‘te gaer,, Wat mo - gen zich de Pa - pen, Na-dien all Chri-stus kna - pen Door Go - des hand, Zoo hoog nu zijn ver -he - - ven,, Dat zy FE —- hem mo - gen ge - - ven ,, Een dienst van of - fe-rand. Une jeune fillette”, luitbewerking, komt ook voor in Nic. Vazzer's luitboek: Æe/ geheymenisse der zang-godinnen, Amst. 1615, beschreven door D. F. SCHEURLEER in Tijdschr. voor N.-N. mzgsch.. N (1897), bl. 13 vlg. Campauysex, Stichtelycke rymen, uitg. Amst. 1647, bl. 140, ,sang: Une ieune fillette” : ren set mgiranemins Mann | 7 fl | IA 1780 Gy vraegtmy of ick self be - leef al wat ick seg, En ‘’tpad so nau be - tre’e als ick ‘teen an -der leg ? ps — = — a PQ ne FE EE a —_ ne ee == l Î ï | ee Re is de vraeg. Siet wat u voor-ge -set is: Niet ick, maer u -we wet is Het-geen dat Godt be-haegt. WRCKERLIN, Échos du temps passé, 2. j., [, nr. 22, bl. 48, geeft naar Besardus’ voornoemden Thesaurus het lied: ,Ma belle si ton âme”, gedicht door GiLzes Duranr (1550—1615). Anders is de melodie met wijsaanduiding: ,Une jeune fillette, etc.”, te vinden in La clef des chansonniers van Ballard, Paris 1717, IL, p. 194, voor: Tan le plus fidelle /! de nos cantons”. 464. ‘t Spaensche gedrocht, met haer gespuys. (Beleg van Oostende, 1601—1604) En, = a - a —_— t Spaen-sche ge-drocht, met haer ge-spuys, qua-men met een groot ge- E pa met haer ben stad, scho-ten de wal-len by naer plat; 1. ‘t Spaensche gedrocht, met haer gespuys, quamen met een groot gedruys voor Oostende, met haer beride, die daer rende om de stad, schoten de wallen by naer plat; 2. Mynden en stormden gantsch verwoet, spaerden oock geen menschen bloet, om te dwingen en te bringen sonderlingen na haer sin, dese daer uyt, en zy daer in. 3. Maer die van binnen pasten oock wat te raken int gesmoock, en sy schoten onverdroten, dat de kloten treften wel menig jong, kloeck en fraey gesel. 4. Trommel en’ fluyt en oock trompet hoorde men seer soet te met; ‘t vroylyck wesen werd gepresen, al wast vreesen noch so groot, in blydschap werd’ verwacht de doot. ». ’tIs waer, de stad werd Spanjaerts prooy; laet hem wesen daer met mooy ; ons, op heden, syn vier steden weer met vreden aen ons land, daer voor gebracht tot synder schand. Tekst en melodie. Varerius, Neder-landische gedenck-clanck, Haerlem 1626, bi. 191, ,stem: Windeken daer het bosch van drilt” ;: — Dr. A. Lomax, Oud-Nederl. ldr.. uit den Neder-landischen gedenck-clanck, eerste uitg. 1871, nr. 12, bl. 42 en nr. 12 der muziekbijlagen; tweede uitg. met J. C. M. van Rremspux, 1898, nr. 12, bl. 14. — In dit lied wordt bezongen het Beleg van Oostende, dat duurde van 5 Juli 1601 tot 20 September 1604, toen de stad zich gedwongen zag, zich aan de Spanjaarden onder Spinola over te geven. ,Noyt”, zegt Valerius, ,isser stad beter beschermt geweest dan dese. Men rekende datter wel 100000 menschen in dese belegeringe syn doot gebleven.? Zie bij H. J. vax Luumez, Meuw Geuzenlied-boek, nr. 165, hl. 402: , Een nieu liet van de groote victorie die God gegeven heeft over de stadt Oostent, waer ‘op den vyand drie stormen gedaen heeft, ‘s maenendaegs na drie coningen 1602, ,Op de wize: Van Bommelken bom”; ,een liedje gemaakt in de gedachte”, schrüft v. L., dat men er in slagen zou om Oostende te behouden, dat evenwel niet gelukt is.” Voor de melodie, zie hiervoren EL, nr. 161, bl. 597. 465. Waer datmen sich al keerd of wend. (Vertrek der Engelsche garnizoenen, 1616) HE 2° È EE | Waer dat-men sich al keerd of wend, end’ waer-men loopt of staet, waer dat-men reyst, of rotst, of rend, end waer-men he -nen gaet, 94 a En) ] ù a En cs em D [ee fe RE wat ree, d'Hol-lan - der end’ de Zeeuw'; sy a 9 | =, nee | 1 æ— € € fe 7j loo - pen door de woes -te Zee, als door het bosch de leeuw. 1. Waer datmen sich al keerd of wend, end’ waermen loopt of staet, waer datmen reyst, of rotst, of rend, end’ waermen henen gaet, | daer vintmen, ‘tsy oock op wat ree, d Hollander end’ de Zeeuw’; sy loopen door de woeste zee, als door het bosch de leeuw, 2, In koud’ en heete landen al, | gelegen Zuyd’ of Noord, | à T. , of Oost, of West, op berg’ en dal, men van haer spreecken hoord; | sy krygen menig schip en boot | ; à wt ’t Indiaensche ryck; | - L | daer zyn geen volcken, oock hoe groot, in veelen haers gelyck. nés tr, r mms nietmnntieeer sich dltitntéte années en enn À 4 « : mem 6] 2. 1784 Het dryft haer alles op de hand; hoe menig schip en schuyt beseylter wel dit soete land, of tyd’ van hier oock uyt? Wat vaerter menig of en an? Wat komt haer niet al voor? daer met s’haer handel dryven dan de heele werelt door. ‘t Vereenigd’ vry-gevochten volck maeckt Spanjen d’ oorlog’ moe, sulcx dat hy zynen vreden tolck dit land moet senden toe; wie soud’ oyt hebben dit gedacht, dat d’ hoogmoet van Papou, dat soo een groote, trotse macht so buygsaem worden sou? Venetiaen en Savoyard, met andre volck’ren veel, hadd’ Spanjen oock al me verward en sat haer op de keel: hy meynd’, hy soud’se slocken op, gantsch dempen en verslaen: maer ’t Staten volck op Spanjaerts kop daer self haest heeft gegaen. O Neerland! so ghy maer en bout op God den Heer altydt, u pylen vast gebonden hout end” t’saem eendrachtig zyt: so kan u duyvel, hel, noch doot, niet krencken noch vertreen, al waer oock Spanjen noch so groot, ia, ‘swerelts machten een. Tekst en melodie. Varerrus, Neder-landtsche gedenck-clanck, Haerlem, 1626, bl. 222 242, ,stem: Pots hondert duysent slapperment”. — V. teekent daarbij aen: ,In Junio 1616 zyn de steden Briel, ende Vlissingen, als mede ‘t Casteel Rammekens ontlast vande Engelsche Guarnisoenen / die ‘tsedert den Jare 1585 daer in hadden gelegen / als verpand zynde geweest aende kroone van Engelant | voor sodanige penningen als hare Majesteyt alsdoe verstreckt hadde om d’ oorlog te voeren tegens den wreeden Spanjaerden / alsoo alle de achterstellen by hare Hoog Mog. aen de- 1785 selve kroone volkomentlyck nu betaelt ende voldaen waren; het welcke geen kleyne oorsaecke van blydschap ende vreuchde gaf aen allen getrouwen Patriotten, haren staet nu vry en onbelast vindende van uytlantsche Princen.” De vaderlandsche dichter, zooals Dr. Loman terecht Valerius noemt, zingt nu opgetogen: Wat worter meer gelieft? Wat isser meer te roemen dan Vryheyt, en te zyn van slaverny verlost? Ons vyand most ons selfs Vry’ Nederlanders noemen, eer dat hy zyn begeer en wenschen krygen kost. Vry syn wy, end’ dat blyckt te klaerder noch in desen, dat wy de steden, die daer waren dier verpand, nu hebben vry gemaeckt. God moet gepresen wesen, die soo gesegent heeft ons lieve Vader-land! Dr. A. D. Loman Oud-Ndl. ldr. uit den Ndl. gedenck-clanck, 1871, bl. 44, nr. 13, volledige tekst; nr. 12 der bijlagen, met de melodie; — 24e uitg. met J. C. M. van Rremspux, 1893, nr. 13, bl. 16, str. 1, 4 en 6 met de melodie. In de tafel van Valerius’ werk vindt men, opgegeven onder de ,Nederlandsche stemmen”, de wijzen: ,Pots hondert duysent, of: Almande Pekelharing”, en onder de ,Almanden” de wijs: ,Pekelharing, of Pots hondert”. Eene Engelsche gezongen klucht van Rogerr Cox: Singing Simpkin, door J. Bozre, Die Singspiele der englischen Komüdianten (Theatergeschichtliche Forschungen herausgegeben von Berthold Litzmann, Hamb. u. Leipz., VII, 1893), herdrukt, en in de 16% eeuw thuisgebracht, werd nagevolgd in het Duitsch, onder den titel van Pickelhering in der kiste (1620), en in het Nederlandsch door Isaax Vos, onder den titel van Pekelharing in de kist (1648). De Duitsche en de Nederlandsche tekst werden mede door Bolte, t. a. p., herdrukt. In den Duitschen tekst komt een couplet voor, dat op onze melodie kan gezongen worden, en dat aanvangt: ,Dass ich potz schlapperment! // wo find ich meinen Schatz?”, aanvang, dien men in den Nederlandschen tekst terugvindt als: ,Das dich pots doesent slapprement // waar vind ik nu mijn hart?”, waar hi] deel uitmaakt van eene strophe, die zeer goed op de melodie van Valerius past. ,Slapperment” is een vloek in den aard van het thans nog in Vlaanderen voort- levend ,sappermenten”, of ,sakkermenten”, van sacrament; ,sakkeren” is vloeken. De besproken melodie, die gelijken aanvang heeft met de zangwijs: ,Snachts doen een blauw gestarde kleed” (zie hiervoren I, nr. 175, bl. 658), zal, zoowel als deze, van Engelschen oorsprong zijn; wellicht zal zij ook aan de Engelsche tooneel- spelers, die in 1611-1612 Amsterdam bezochten, hare verspreiding te danken hebben. Zie nog over deze tooneelspelers bl. 1151—2 hierboven. De wiÿs ,Pekelharings ofte Pots hondert tausent Slapferment” komt herhaaldeliÿk voor bij Srarrer, Æriesche lust-hof, Amst. 1621, , Boertigheden”. , Kluchtigh t samen-gesang”, enz., Sign. B 2 v° vlg. In ditzelfde stuk wordt door Starter ook aangehaald als wijs: ,D’ Engelsche fa fa fa, la la la, ete.”, die men mede aantreft in den aanvang van Singing Simpkin en in de vermelde navolgingen. orme QE gg mme mnt + 178 D Verder wordt , Pots hondert”, enz., nog aangehaald : Br£pERo, Boertigh 1b. (1622), uitg. Amst. 1890, bl. 229 en 230, voor: ,0 Jannetje, mijn soete beck!”, en ,Nu Heereman, nu jong-gesel”; — Zeusche nachteqael, Bivoegsel: Tafereel van Sinne- mal, Middelb., 1623, bl. 81, voor: ,Ghy Zeeusen-slyper, baes en knecht”. — Dr. Loman, &. a. p, vermeldt een lied uit de verzameling aangelegd door Mr. J. Scheltema (Bibl. te Leïden) met aanvang: ,Hey pots hondert duysent schande”, dat echter ander metrum heeft. In O. en n. Hollantse boeren-lieties, 24e uitg., Amst. c. 1700, nr. 932, vindt men, met het opschrift: ,Pots hondert duysent”, eene gansch verschillende zangwijs, die echter, door verhooging van den zesden trap, eene gemoderniseerde variante uitmaakt van de melodie: ,Hoe groot, o Heer”; vgl. nr. 451, bl. 1608 hiervoren, de verschillende lezingen en vooral de lezing VI: le Eee e 466. Merck toch hoe sterck nu int werck sich al steld. (Berg op Zoom, 1622) s00 ons Siet hoe hy slaeft, graeft en draeft met ge-weld, om on-se goet,en ons ue Tiens FRS ER re che SE eo SES tes mVE DE ne cn np EX I GE pe En vry-heyt heeft be-stre - den; H le ve ET >) ae 2n -SsCne i(0 Q >1S SIaEn . bloet, en on- -se ste - den! oor de Spaen-sche trom - mels slaen . __p* e- E en R— L : a — DEEE E as A Un Siet hoe komt hy trec - ken aen, un 25 1 — —+— À —+-— - = L ms _#-® = ZE BI ai EE | NE ee EE y 1 PIE ] = une m2 (0 - gente be-set - - ten. Berg op Zoom, hout u vroom, stut de Spaensche = +- À———+4 - —- = = Denis a = < ? | À . EE —|—6 2 Ses Pme sr] À en D pen PT scha - ren: lact ’s Lands boom end’ syn stroom trouw?’-lyck toch be - - wa - ren. 1. Merck toch hoe sterck nu int werck sich al steld, , die ’tallen ty soo ons vryheyt heeft bestreden ; siet hoe hy slaeft, graeft en draeft met geweld, om onse goet, en ons bloet, en onse steden ! | Hoor de Spaensche trommels slaen! | Hoor Maraens trompetten ! Siet hoe komt hy trecken aen, Bergen te besetten. Berg op Zoom, hout u vroom, stut de Spaensche scharen ; laet *s Lands boom end’ syn stroom trouw’lyck toch bewaren. daim hit re — 27 1788 2. ‘t Moedige, bloedige, woedige swaerd blonck en het klonck, dat de voncken daer uyt vlogen. Beving en leving, opgeving der aerd, wonder gedonder, nu onder was, nu boven, door al ‘t mijnen en ’t geschut dat men daeglyex hoorde: menig Spanjaert in syn hut, iu syn bloet versmoorde. Berg op Zoom, hout sich vroom t stut de Spaensche scharen : ‘t heeft ’s Lands boom, en syn stroom, trouw’lyck doen bewaren. Die van Oranjen, quam Spanjen aen boord, om uyt het velt, als een helt, ’t gewelt te wecren: maer also dra, Spinola ‘t heeft gehoord, treckt hy flocx heen op de been met al zyn heeren. Cordua kruyd spoedig voort, sach daer niet te winnen, Don Velasco liep gestoort, t vlas was niet te spinnen. Berg op Zoom, hout sich vroom ‘t stut de Spaensche scharen: t heeft ’s Lands boom, en syn stroom, trouw'lyck doen bewaren. 1, 6. Maraens trompetten: over het woord Maraen, zie hiervoren Il, bl, 1609, — 3, 3 vlg. Spinola, Cordua en Velasco moeten hunne namen leenen uit een woordspel met Spinnen, kruid en vlas (Dr. Lowan). Tekst. Varerius, Neder-landitsche gedenck-clanck, Haerlem 1626, bl. 247, ,stem: Comedianten dans” ; — Dr. A. D. Loan, Owd-Ndl. ldr. uit den Nederl. gedenck*lanck, 15te uitg. 1871, bl. 46, nr. 15, 24e uite. met J. ©. M. vax Rievspuwk, bl. 18, nr. 15. Een lied op hetzelfde onderwerp komt voor onder de Geuzenliederen; zie H. J. van Luwmer, MNieuww Geuzen-lb., nr. 189, bl. 469, met aanvang: ,Aenhoort doch allegare // al na dees nieuwe mare”, en opschrift: ,Een nieu liedeken van t belegh van Bergen op Zoom, ende wat daer voren gepasseert is, als oock van de komste van den Grave van Mansveldt, ende den hertogh van Bruijnswijck. Op de wyse: Gelijck ’t begint.” De uitgever teekent daarbij aan: ,Don Louis de Velasco belegerde Bergen op Zoom van den 10 Juli tot den 3 Oct. 1622, maar de stad werd dapper verdedigd en eindelijk door Maurits ontzet, terwijl Spinola meer dan 10000 man voor de stad had verloren en de bezetting met geen 1200 man vermin- derd was.” 7Zie mede een schimplied op Spinola: ,Ghy bay-verkoopers hoort mijn sprake”, op de wijs ,alst begint”, bij v. L., t. a. par OO MIRE TIR 1789 Dr. J. rex Brinx, Elseviers geïllustreerd maandschrift, DL IX (Jan.—Juni 1895), bl. 685, is van meening, dat het lied: ,Merck toch, hoe sterck”, niet van Valerius, maar wel van Starter is gedicht. Deze meening steunt: 1°. Op de taal en eigenaardige wijze van zeggen van Starter. Deze heeft ook in 1622 een tweede gedicht op Bergen-op-Zoom gemaakt, waarin het woord ,Maraan” herhaaldeliÿk voorkomt ; 2%. Op het metrum. Het lied onderscheidt zich door een geestig herhaald middelrijm ; 3°. Op de melodie, welke van Engelschen oorsprong is. Starter kwam op zijn dertiende jaar uit Engeland naar Amsterdam ; 4%, Op Starter’s levensomstandigheden. Starter’s tweede gedicht op Bergen-op- Zoom is in den derden druk van den Frieschen lust-hof, 1624, geplaatst. Starter is zeer waarschÿnlijk bij het ontzet tegenwoordig geweest, als zijnde in dienst van Graaf Ernst van Mansfeld, die in October 1622 naast Prins Maurits Bergen-op-Zoom binnentrok. Dr. J. t. Br. houdt het er voor, dat Starter toen reeds in dienst van Mansfeld was, en met hem binnen de ontzette stad trok. Van daar het gedicht, bet uitstekend lied door Valerius bewaard en Starter’s liederen op de Prinsen (Prins Maurits, Prins Hendrik, den Koning van Bohemen en Graaf Ernst van Mansfeld). Dr. F. C. Wreper is integendeel van gevoelen, dat al de liederen, voorkomende in Valerius’ Nederl. gedenck-clanck, door Valerius zelf zijn gemaakt, met uitzondering echter van de drie, die in het Geuzenliedboek staan (, Wilhelmus” — ,Maximilianus de Bossu” — ,Hoort allegaer, in ‘t openbaer”). Dr. W. was zoo goed ons de redenen te doen kennen waardoor zijne meening wordt gestaafd. De liederen van den Gedenck-clanck, met uitzondering der bekende drie, zijn niet onmiddellijk door het bezongen feit ingegeven, ter nagedachtenis daarvan gezongen, ze zijn dus geene historische volksliederen. [n plaats van een diep gevoelig gedicht, iets als het lied op de terechtstelling der Batenborgers of van Egmont en Hoorn in het Geuzenliedboek voorkomend, is het lied op den dood van Willem den Zwijger een uiterst gemaniereerd gedicht. Vele der liederen van Valerius ademen een zelfden geest en niet zelden vindt men in verschillende liederen denzelfden gedachtengang en zinwendingen. Uit den titel: ,de liedekens (meest alle nieuw zijnde)? kan men reeds opmaken, dat Valerius de schrijver is van de niet van elders bekende liederen. Geen der liederen, buiten de vermelde drie, zijn in vroegere bundels terug te vinden. De wijzen zijn uit de dagen van Valerius zelf. — Legt men naast het lied van Valerius, het lied uit het Geuzenliedboek, dan springt het verschil in het oog. Het Geuzenliedboek verhaalt het feit, het lied van Valerius is bespiegelend, het is de dichter die terugziet, niet hij die het feit heeft bijgewoond. Dit is zeer opmerkelijk in het lied op den tocht van Gibraltar (1607), een feit, dat Valerius toch zelf belcefd heeft. Vel. Vazerrus, bl. 202: .Heemskerck, noyt u kloecke daet /} uyt ons gedachten gaet”, en Nieuw Geuzenlied-boek van H. J. vax Luwmez, bl. 409: ,Vervroolyckt u t’ saem in den Heer”. — Daar heeft men ook het bewijs, dat Valerius de liederen achter elkaar gemaakt heeft, kort voor zijn dood, in elk geval ongeveer na 1623, 1792 Dezelfde lezing is te vinden in Campruysen’s Stichtelyke rymen, 1624, bl. 115, nZzang: Essex Lamentatie. Of What if a daye, etc.” voor: » Onbestendigh droef gemoedt”? ; in Pers’ Bellerophon, 1633, bl. 144, ,stem: Suyvere, schoone, ver- makelijcke maeghd”, voor: , Woelende mensche, wat swerft ghy dus om?”’; verder: in Corn. DE LEzuw's Christelyche plichtrymen, Amst. 1649, bl. 34, met Stemopgave: ,Onbestendigh droef ghemoet”, voor: » Menschen, die recht nedrich zijn.” »What if a daye”, enz., wordt aangeh. als stem in Amsterdamsche Pegasus, 1627, onder M. Campanus’ Veld-deuntjes, bl. 42, voor : »Men gruwt de hel”. Zooals Dr. Lann, Tijdschr. voor N.-N. megsch., I (1885), bl. 21, reeds deed Opmerken, op het gezag van W. CnapreLr, The ballad literature, I, bl. 310, is de melodie in Engeland bekend, als volet : = = DE = TL J=— What if a day, or a month,or a year, crown the de-lights with a May not the change of à night or an hour, cross thy de Jights with as = thou - sand sweet con Fan tings, a on ed sweet con - ten - tings, ma - ny sad tor- men- tings, as ma - ny sad tor - men-tings, For - re Los nour, beau -ty, youth, Are but Le soms dy - ing; Wan -ton plea-sures, do-ting love, Are but sha - dows fly - ing. AÏ our joys are but na I - dle thoughts de - ceiv Dee ing. None hath pow’r of an hour Of his lifés be - reav - - ing. Deze tekst schijnt eene omwerking van een 154-eeuwsch lied : » What yf a daye, or nyghte, or howre // crown my desyres wythe every delyghte”. Deze omwerking wordt toegeschreven aan Tomas Campran of Camprox, en misschien, zegt Chappell, gaat de muziek (de bovenstaande melodie) uit van denzelfde. Die melodie vindt men in Engeland eerst in 1619 gedrukt. Campion overleed in datzelfde jaar. 3j CamPauysen, Séichtelyke rymen, Amst. 1647, bl. 66, rois men den ,sang : Galliarde Essex”, voor: ,Wanneer de groote dag, die eens moet zijn”. Deze galliarde wordt aangehaald door Chappell, t. a. p., bl. 176 en 310. Fred’rick Hendrick van Nassou. (Verovering van Grol, 1627) PES | van Nas- sou, prin -ce van O - ran- Dien’ mijn va -der-land ge - trou te - gen tmach-tigh Span - gien ; 1 === 0 - —+ = Pa a e dies ick ’tBa - ta - viers ghe - moed wil be - tuy-ghen door min Vatmes CE a pe Fe a e bloed, en mijn fris-sche le - ven voor haer vry-heyd ge - ven. 1. Fred'rick Hendrick van Nassou, 3. Als ick eerst reed in den slagh prince van Orangien, aen mijn broeders zide, dien’ min vader-land getrou daer betoond’ ick als de dagh, tegen ‘t machtigh Spangien; dat ick socht te strijden, dies ick ’t Bataviers ghemoed en dat ick, met bus en swaerdt, wil betuyghen door min bloed, onverschrickt en onvervaert, en mijn frissche leven wou mijn leven waghen | voor haer vryheyd geven. in mijn jonghe daghen. 2. Die my altid in het veld 4. Krighsluy, ghy sult tuygen zijn | en in sware tochten van mijn vrome daden, | hebb’ voor in de spits gestelt, hoe dat swarigheydt noch pin | ridderlijck ghevochten ; my kon overladen ; of ick schoon was, jongh en teer, hoe dat donder noch geschut | ’k socht mijn vromigheyd en eer heeft mijgn dapperheyd ghestut, | in u dienst te leeren, en hoe vorst noch regen ‘+ vaderlant ter eeren. kon min siel bewegen. 113 } 4 > nt di Voor de vryheyd en Gods woord, voor de rust der vromen, ben ick een metale poort, niemand hoeft te schromen :; wie sich voor de wetten stelt, dien ben ick een trouwer helt, en ick sal hem kroonen en met deughd’ beloonen. Noch de vyand, noch de nijd my het hert benouwen, want ick, midden in den strijd, met een vast betrouwen, sie, hoe (rod my uyt gevaer heeft verlost soo menigh jaer, die my in dees tyden noch wel sal bevryden. Wildy dat ick voor u tree? volght dan oock mijn gangen; want tot onderlinge vree, streckt al mijn verlangen : burgers, drift wech twist en haet, die ons land soo dapper schaet, en vlecht al u sinnen met den band van minnen. 1794 ©. 10. Ick ben een recht Hollands hert in u siel geboren, och! wat waert my groote smert, als gij ginght verloren ; mijn Heer Vaders wyse raed en mins broeders vrome daed suldy in mijn wercken trouwelijck bemercken. Vaert doch wel vereenight Land, en ghy Heeren Staten! strengelt vast des eendrachts band en wilt d’ ondersaten stieren, dat ons driftigh schip mag door menigh banck en klip, door u wijse peylen, al ‘t gevaer ontseylen. Dan so sal Godts zegen staen als een hof te bloeyen, en sal blincken als de maen en in voorspoet groeyen : heb” ick dan by u verdient, dat ick ben der Landen vriend, vlecht dan oock mijn daden aen u lauwer-bladen. Tekst. Pers, Bellerophon, Amst. 1633, bl. 202, lied op de belegering en verovering van (Grol door Prins Frederik Hendrik (1627), met opschrift : Prixce-Liep, AEN DE ÊDELR BATAVIEREN. Frederick heeft Grol de stadt, in vier weken af-ghemat, en, in ‘toogh van ’s Koninghs macht, in der Staten Eed ghebracht. Vlecht dan kranssen van Laurier, en kroont desen Batavier. -Stemme : Baise moy ma lanneton, Of, Galathea geestigh dier, ete.” Vel. H. J, van Luuuez, Nianv Geuzenlied-boek, nr. 198, bl. 493, het lied: » tIs nu gevallen, dapper op den Bol/} van dat kleyn nest, ‘t stercke steetje Grol”, met wijsaanduiding: ,1ck kwam laest (sic) die capellebrugghe ghegaen”, waarbij 1795 v. L. aanteekent: ,Het eerste beleg onder Frederik Hendrik was dat van Grol. Ziÿn leger telde 20000 man voetvolk en 55 kornetten ruiterij met 15 mortieren en 80 kanonnen. In de vesting, die door Spinola zeer versterkt en van alles ruim voorzien was, voerde M. van Dulcken bevel. In 21 dagen viel de stad, niettegenstaande er een ontzettingsleger onder den Graaf Hendrik van den Berg van 19000 man in de nabijheid was, in handen van den Prins, die alzoo op eene roemvolle wize zin° loopbaan opende”. Bij die gelegenheid schreef Vondel zijn heldenzang: ,Verovering van Grol door Frederik Henrick, Prince van Oranje”, voorafgegaan door het ,Klinckdicht” aan- vangend : Philips had korts gedroomt, hy sou heel Holland dwingen, en Zeeland op een’ sprong: maer Henrick veel te gaeu, en ‘’tminste niet verschrickt voor Spaensche tigerklaeu, bestond, met maght en moed, de stad van Grol t'omringen. Melodie. I. Srarpaërr, Zrtract. cath., Antw. 1631, bl. 111. ,stem: Galathea geestig dier” : RE TES } e re —_# ED 7) ke - li - ke wet/j’t Vol-lik wel be - las - ten // Van des Hee-ren we-gen/met// Vie-ren of-te vas-ten? Want de Dat haer nie-mant wet-ten En ver-mag te zet- ten. SrazpAgrr, Gulde-iaers feest-dagen, Antw. 1635, bl. 176, ,stem: Moeder Gods komt ons te baet”, zelfde lezing van de melodie, voor: ,Singt met een devocy versch?, IL. Pers, t. a. p. bl 128, ,stem: Baise moy ma Jeanneton of, Galathea geestig, etc.? : Hoe siet A - re -tæ - a om? Oorsaeck van mijn kus-jens: Weest ons vriend-lijck wel - le - kom, Voed-ster van min lus - jens: Voed - ster van mijns her - ten vreughd: Voed-ster van de soe - te deughd: L : nee ne D nues gen À mn PE UT RE 6 Want wy seer ver-lan-ghen Naer u roo - de wan -ghen. IITL. Den singende zivaan, Leyden, 1728, bl. 95, ,stem: Soete nymph, hoe komt het by (van Krul, zie hierna) ofte: Baise moy ma, ete. — ofte: Hendrik zou te marrik gaen — ofte: Galathea geestig dier’: ; 0 = } = PA ÊE— [: — k Groet u met oot-moe-dig-heyd (Glijk als ik ben schul-dig) U/ die my tot deug-den leydt / Staeg voor my sorg - vul-dig : _—— li - — aerd’/ En - gel! in dit le - ven! My van God ge - ge - ven. De melodie: ,Bayse moy”, wel degelijk van Franschen 00rsprong, wordt aangehaald als stem: Amslerd. Pegasus, 1627, M. Campanus, Velddeuntjes, D]. 28, voor: ,Ïck wensch}/ dat tot mijn onbijt”: — Srarparrr, Guwlde-iaers f'eest-dagen, bL. 542, stem: ,Bayse moy”, enz., of: Moeder Gods komt ons te baet”, voor: , Prijst te samen Rhijn en Maes!” ; — Krur, Minnelycke sangh-rympies (in Eerlycke tytkorting) Amst. 1634, bl. 41, stemme : »hBayse moy”, enz., voor: ,Soete nimph, hoe komt het by”, herdrukt in Pampiere wereld, 1644, IV, bl. 52; — Den singende zwaan, 1728, bL 205: ,Baise moy, enz. -— ofte: Galathea geestig dier — ofte: Hendrik zou te marrik gaen — ofte: °’k Groet u met ootmoedigheyd”, voor: ,Patienty is goed kruyd”. 468. Onlangs sijnde vol onrusten. (1633) | el re D : ee ue pe Æ On-langs sijn - de vol on-rus-ten, door den seer be - nau- den —— e N ES | - es nu mn | = e tit, voegd’ick my om wat te rus-ten: in den slaep werd ick ver- NA | Re ie ee AN : Ë ee - Sn 7 = | | : = pe = | a = a blijt: ’kheb ver-no-men, in het dro-men, dat Ju - pin was bly ge- 1 À = = = = _#8- : 8 e = —à 7- DA co-men by vrou Bel- gi - ca; hy sagh, dat sy maeck - te groot ge-clagh. 1. Onlangs sijnde vol onrusten, 3. ,Liefste, sprack hy, schoon bepeerelt, door den seer benauden tit, hebt gy niet den besten heer, | voegd’ ick my om wat te rusten; machtiger als een ter werelt; | | in den slaep werd ick verbliÿt: waerom klaegt gy dan soo seer ?? ‘k heb vernomen, in het dromen, Sy, bekreten, sprack: ,wilt weten, il dat Jupijn was bly gecomen mijnen heer is verre geseten: À | by vrou Belgica; hy sagh, hy en hoort niet noch en siet | dat sy maeckte groot geclagh. wat my dagelijckx geschiet.” 2. Dese seer bedruckte vrouwe 4. Jupiter wist wat sy meynde, | | claeghde Jovi haren noot, en hy sprack met woorden soet: ! k dat ’s haer kinders, soo getrouwe, ,soo sal hy u eenen seynden î | zach verkrijgen stoot op stoot, van sijn aldernaesten bloet. | en veel ringen moest gehingen, Soete moeder, u de hoeder | die haer soo ter herte gingen, dat sal sijn den eygen broeder dat haer suchten met geluyt van sijn Spaensche Majesteyt ;” bersten overvloedigh uyt. daermee namp hy sin afscheyt. Belgica viel neer ter eerde, en sy heeft (seer wel bedacht) hem bedanckt, den heere weerde, die haer dees vertroostingh bracht. Na het droogen van haar oogen, ginck sy haer tot schrijven poogen, om haer kinders al te gaer weet te doen dees blijde maer. Eerst aen haere friste kinders Brussel, Brugh’, Antwerpen, Gent, steden vol van konstheminders, heel Europa door bekent, dat sy staecken souden maecken, om het peckvier te doen blaecken, mids nu sou, naer haeren wensch, comen eenen goeden prins. » K hoop, dat hy s00 sal regeeren, dat wy vinden ondereen samen sulcken accordeeren dat verstooten worde geen, een Brabander, of Hollander, Vlaminck, Zeeu of alle d’ander, en wy samen, kleyn en groot, winnen vriendelijek ons broodt.” Als Antwerpia dat hoorde, die den handel soo bemint, vlooch sy op haer moeders woorden. en terstont men daer begint met cieraeten in de straeten, costelijck en boven maten, en een arcke triumphael voor den Prinse Kardinael. Sesthien hondert vijf en dertigh, tien en seven in April, quam den prinse seer blyhertigh, yverigh en goet van wil, 10. 13e 2, D. ringen = Strijden, wringen. — 6, 1. om t’aenschouwen de gebouwen van Antwerpia vol trouwen : want hy hoorde, dat die stad al den lof van Belgis had. Buyten stonden die ses gulden, die soo schoten met geweer, dat den roock de lucht vervulden: t scheen te sijn een strijdend heir! en die wijcken des gelijcken lieten hun geschiet oock blijcken : toen den Prins daer binnen quam, sach men niet dan vier en vlam. Onsen borgemeester Tsucher reedt al aen des prinsen si: ‘t was een kloeken ondersoecker, en hy wees den prinse bly al de wercken van die arcken, waer den prins kon aen bemercken wab voor costen dat de steê al tot sijnder eeren deé. Ons lievrouwen-toren spoedigh an den wijser tot aen ‘t cruys scheen des avonts heel geloedigh, hy gaf licht op menigh huys: daer somwijlen seer subtijlen vloghen uyt soo veel vierpijlen, of er vielen, naer ons docht, duysent sterren uyt de locht. Onsen prinse sagh men rijden spadigh, tweemael in den nacht, en in ‘t vieren hem verblijden, soo wert dese vreucht volbracht. Laet ons raemen al te samen en Godt bidden, sonder blamen, dat hy ?s prinsen hert soo bint, dat de reyne liefd verwint! t.: Aaer. 10, 1. gulden = gilden. 11, 1. Zijn naam was Robert Tucher (Wirrews). 199 Tekst. Waizzems, Oude VI. ldr., Gent 1848, nr. 43, bl. 98, ,Een heerlijck triumphliet (a° 1635), op de wyze: Onlangs sijnde vol onrusten”. laed ter eere van Ferdinand van Spanje, uit een geschreven bundel van oude liederen aan W. medegedeeld door P. F, van Kerckhoven te Antwerpen. — In 1633, toen de Infante Isabella overleed, had Philips IV over de landvoogdij beschikt ten voordeele van zijn eenigen broeder den Infant Don Ferdinand van Oostenrijk, Kardinaal-Aartsbisschop van Toledo, meer bekend onder den naam van Prins-Kardinaal. De inhaling van den nieuwen Landvoogd te Antwerpen had plaats den 15% April 16355. Door de zorgen van Rubens, die overigens de meeste teekeningen had gegeven, waren al de straten, welke de stoet moest doortrekken, met kolonnaden, drapperijen, festoenen en loofwerk versierd. Rubens leverde ook de teekeningen voor de zegebogen en schilderde er zelf eenige van. De beschrijving dier intrede werd op stads last zoo prachtig uitgegeven als de toestel zelf was geweest. Het werk, met een commentaar van Gevartius, verscheen in groot folioformaat, onder den titel: Pompa introitus honori Serenissimi Principis Ferdinandi Austriaci, Hispaniarum Infantis, enz.; zie Merrens en Torrs, Gesch. van Antwerpen, N (1849), bl. 433 vle. Melodie. Loorexs et Fevs, Chants pop. flamands, Brugge 1879, nr. 71, bl. 157, voor het lied: ,Over ettelyke jaren” (Boccacoro’s verhaal ,De ganzen van Broeder Philip”), voorkomende in Den eerelycken pluck-voyhel, Brussel, z. j. (Kerk. goedk. 1669), stemme: ,Onlanghs zynde vol onlusten (oft) De klauw van Brussel”. De tekst van dit lied door L. en F. in moderne spelling gebracht, werd met de melodie opnieuw uitgegeven door J. H. Sonerrema, Nederl. ldr. uil vroegeren tijd, Leiden 1885, nr. 87, bl. 203, naar Den eerelycken pluck-voghel, Antw. 1695, in de oude spelling met de melodie als hierboven. 469. Al is er ons Prinsje nog zoo klein. (1650) EERSTE MELODIE. EEE Al is er ons Prins-je nog zoo klein, en hoe - zeel =£ pe Poe is er ons Prins-je nog z00 klein, al -e-v RE | EE — y 77 er — : vat O -ran - je, hoe - zee! Vi - vat O-ran-je, hoe -zee! TWEEDE MELODIE. LT Sn . RER É et — —2 | 9 9 9 = e —-e À 7 nes —#" | 9 — 9 2 | — e— = 2 Dale Æ rt = AT is onsPrins-je nog z0o klein, al - 6 - vel zal hij stad-hou-der zijn; al pra : re tm YF 0 9 —p SREE _.— me EN N LÉ È PRE ane + A fee eee So — 2) ns | Sn = ee ne = = — 2 — is ons Prins - je nog zoo klein, hij zal stad-hou-der zijn. [En al 2 , FEU Sie ER FE à Dot Ne ge ESS DE tee — a e is ons Prins-je nog z00 klein, al - 6 - vel zal h1j stad - hou - der zijn ; al is ons Prins -je nog zoo klein, hij zal stad-hou - der zijn. AI is er ons Prinsje nog zoo klein, } ; 2 3 en hoezee! \ alével zal hi stadhouder zin; Vivat Oranje, hoezee! (2 maal) B. Al is ons Prinsje nog zoo klein, en hoezee! al ével zal hi stadhouder zïn, en hoezee! AI buigt de stam en al kraakt het riet, al ével treurt Oranje niet; Vivat Oranje, hoezee! (2 maal) Nu zijn de Franschen van de vloer, en hoezee ! Onze lieve Prins komt aan het roer, en hoezee! Nu dansen wi weer hand aan hand voor ’t oude, lieve vaderland:; Vivat Oranje, hoezee! (2 maal) Zij zeggen, daar is geen Prins in ‘t land! Ik zeg: ja! Zi zeggen, daar is geen Prins in ’t land! Ik zeg: ja! Zij zeggen daar is geen Prins in ’t land, de vlaggen die waaien aan allen kant; Vivat Oranje, hoezee! (2 maal) Tekst. A. JB. Kwasr, Gezelschapsliederen, Rott., z. j., 4% druk, IT, bl. 172; — B. It., t. z p, als ,varianten op dezelfde melodie”, de zangwijs hierboven; Nederl. Volkslb. uitgegeven door de M. Tot nut van ’t algemeen”, Amst. 1896, nr. 31, bl. 41, de eerste twee varianten. Acht dagen na het overlijden van den Stadhouder Willem IL (6 November 1650) werd Willem Hendrik (Willem III) geboren. Men leest bij Prof. L. G. Visscner, Leiddraad lot de Algemeene Ceschiedenis van het Vaderland, Utrecht 1851, II, bl. 253—55, t Is Oranje, ’t blijft Oranje, toch Oranje boven!” Hierop wordt, zelfden jaargang, bl. 74, door S. J. aangemerkt, dat bovenstaande vier regels niet strookten met de melodie, dat hem nog geene oudere aanhaling van een liedje voorkwam dan in 1787, ofschoon het toen reeds wie weet hce lang bekend was. Nu deelt $. J. een ,Vlaggeliedje” mede, dat op de melodie past en voegt er bi: »Het daarop dikwerf vooral in en sedert 1788 en 1813 gevolgde: ,’t Is Oranje!? enz. behoort er niet toe (tot het , Vlaggeliedje”), evenmin als de even menigvuldig gehoorde kreet van ,Hoezee!”, die naar schint, in den aanvang der vorige eeuw uit Polen naar Engeland en de Nederlanden is overgewaaid en allengs de phasen van Hussa, Huzza, Huzzee, Houzee en Hoezee heeft doorgeloopen.” Tot slot van rekening wordt S. J., zelfden jaarg., bl. 172, door J. L. A. I. verwezen naar de jaargangen van De(n) navorscher, waarin over het liedje wordt gehandeld. Volgens J. rer Gouw, De volksvermaken, 1871, bl. 103, werden in 1650 alleen de twee versregelen gezongen : Al is ons Prinsie nog zoo kleyn, al evel sal ‘ie Stadhouder sin ! en klonk in 1747, toen de aristocraten werkelijk reeds gemeend hadden, dat het volk om geen Prins meer dacht, maar toen de kans gekeerd en overal de Oranjevlag uitgestoken was, dit deuntje : Ze zeïjen daer waster geen Prins in ’t land ’k zei: ja! En de vlaggen die waaïjen an alle kant — ha, ha! waarna weëêr de herhaling en het: ,Vivat Oranje, hoezee !” volgden. , En als de Kattenburger jongens Prinsjesdag zouden vieren, liepen ze niet eerst naar den schoolmeester om een liedje te vragen, maar hadden er zelf een bij de hand, alweër op de oude wÿs: ?n Oranjehoutje kan geen kwaad, hoezee ! Wij branden ‘’t vuurtjen al op de straat, hoezee ! ’t Oranjehoutje, enz.” Melodie. I. J. B. Kwasr, &. a. p. — Deze zangwijs stamt af van het lied ,van den koekoek”, zie I, nr. 209, bl. 750, hiervoren: ,'k Kwam laestmael door 1804 cen groene wey’. De oudste in Duitschland bekende notatie diende voor het lied : »Gott grüss dich liebes Mädchen mir! Schün Dank!” en dagteekent, volgens Erk u. Bünme, Deutscher Liederhort, W, bl. 561, van 1786. Doch, zooals wij hiervoren, t. a. p., zeiden, was ze reeds in 1774 bekend aan Ant. Eximeno, die ze uitgaf als zijnde de melodie van een Duitsch lied, vier jaar vroeger, door een Duitschen bedelaar langs de straten van Rome gezongen. c Er is geen bewijs, dat die zangwijs reeds in de XVII& eeuw zou hebben bestaan ; wel kon ze in 1747 populair zijn, en wellicht werd ze alsdan voor het eerst op de twee versregelen van 1650 toegepast, die terzelfder tijd hun refrein verkregen. Wat hierboven door ter Gouw wordt gezegd, stemt overeen met hetgeen te lezen staat in een brief door hem gericht aan Dr. J. P. Heïje, aangehaald door Marius A. Branpts Buxs, (Gezelschapsliederen, Tieïden, z. j., z. paginatie [bl. 95]. Deze laatste brengt de bovenstaande melodie op het lied: ,Het uur van ons vertrek is daar. hoezee!”, de woorden naar een ,oud afschrift” met wijsaanduiding: ,Gij die thans zijt met mij ter jacht”. IL. Marius A. Branprs Buys, t. a. p., [bl. 96], zooals de verzamelaar ,door bejaarde lieden” hoorde zingen. Eene variante van IT dient als zangwijs voor het lied van W. Haanstra, waar- van de eerste strophe hier insgelijks wordt medegedeeld, naar Nedel. (b. van het Willems-Fonds, 1891, I, nr. 16, bl. 56, overgenomen uit Vaderlandsch lb. twee en » driestemmig gezet door R. Hor, Haarlem, uitg. 1889, nr. 7, bl. 16. —— is ons Land - je nog zoo klein, Toch zal ‘tons ei - gen Geen Pruis zal ‘tan -nex Geen sa - bel hier re-gee - ren! O - ran-jeis ‘tdie hier we-zen zal, © - ran-je bo - ven -al. Een fraai Oranje-liedje, getiteld Waterloo (Volkslied), van Pr. van Duyse, aan- vang: ,Heft aan den vaderlandschen kreet Hoezee !”, zes strophen, op dezelfde wijs, komt voor in de Gazetle van Gent, 18 Juni 1829. 470. De Koning van Frankrijk (1673) »Maes-tricht gy schoo-ne ste - de, gy en de stad Maestricht. pei - rel van Bra - band, aen-hoort toch eens myn re - den, schoon lief, geeft my uw hand; uw min-ne -lyk aen-schou-wen van --\- = = SP Ce Die me == ee ss = = 2 / me-nig o-pen veld en -\ = € : h ne al uw schoon lan - dou - wen heb-ben myn hert ont - steld.” a 1. ,Maestricht gy schoone stede, 3. gy peirel van Braband, aenhoort toch eens myn reden, schoon lief, geeft my uw hand ; uw minnelyk aenschouwen van menig open veld en al uw schoon landouwen hebben myn hert ontsteld.” 2. — ,Wie komt my hier zoo stooren ? 4. mynheer, ‘k en ken u niet ; ’k en zou nae u niet hooren, daerom toch van my vlied ; ik ben een kind van Spagnien, maer daer gescheyden van ; den Prins al van Oragnien die is nu mynen man.” ,Schoon lief, ’k heb u verkoren, och neemt my liever aen ; gy Zyb voor my geboren, wilé in myn gratie staen; ik kom’ myn jonst u bieden uyt een oprechte borst, en wilt van my niet vlieden, ik ben een christen vorst.? — ,Mynheer, houd op van praten, ik ben toch als een geus, en wilt dat daer vry laeten, en vaegt vry uwen qeus, gy en zult my niet verassen, al waert gy nog zoo dul; want my en sal niet passen uwen ouden franschen rul.? sat ;, K À LES Na À : Per dent site nr tatesenntsmeentierr tint entir-mhé arcs Mercure rite Pr ee ee 1 -lief, laet u onderrichten, eer dat gy komt tot val, gy moet eerst gaen te biechte eer ik u trouwen zal ; ik wil u gaen bekeeren gelyk een Christen doet ; gy moet Calvinus leere vertreden met den voet.” — ,Hoe zou ik met u trouwen ? daer ik heb eenen man, en gy hebt ook een vrouwe : g'en zyt geen jongman dan? Die Edel Heeren Staeten nu myne mombaers zyn : en zullen ‘t niet toelaeten al stierf gy van de pyn.” — ,Maestricht, gy schoone vrouwe, en Weesb nog niet zoo prat, wilt cerst myn magt aenschouvwen, die hier leyd voor uw stad; ik zal hier aen alle kante, al ben ik in Braband, een nieuw fransche courante doen dansen nae myn hand.” — hVergeeft het my, mynheere, ik ben te plomp van aerd : ’k en kan geen dansen leeren, want my den gang bezwaert ; geen koningen der Franschen en heb ik oyt gezocht ; ‘ken wou met u niet dansen, gy zyt my veel te locht.” 1806 10. iAle » 200 zal ’k u overmachten en nemen met geweld ; ik heb myn legers machten al voor uw deur gesteld ; te Luyk wil ik gaen woonen z00 lang als ik u vry; dan zal ik u, lief, toonen, dat gy nog zyt voor my.” »Oorlof, myn trouwe vrienden, Prins van Oragnien, ziet, mynen man, mynen beminden, helpt my uyt dit verdriet : het zyn de Luyksche Waelen die brouwen my dit spel, den drommel moetse haelen ! dat ik ben in ‘t gekwel.” — ,Schoon lief, zoekt geen behoeders, maer geeft my uwe hand: al kwamen al uw broeders, gy blyft aen my verpand : ’k zal met vier batteryen geduerig dag en nacht zoo vueriglyk u vryen, tot dat gy zyt versmacht.” — ,Prins, komt my toch te stade! aenhoort wat ik u zeg : met bomben en grenaden Jaegt dezen vryer weg : het is hier al in roeren, sa spoed u, ras komt aen! hy zal my weg gaen vocren, dan is ‘tmet ons gedaen.” 1, 5. De zin is: het aenschouwen van uwe minnelijke open velden, enz. — t.: ahvaer. — 4, 8. &.: nul; Wrcreus stelt Awl, een woord door hem verklaard als kapsel, hulsel, hoed; 4 = rel, praat. Tekst. Los blad, nr. 9, gedrukt te 6, 6. mombaers — voogden. Gent bi L. van Paemel, »Samenspraeke tusschen de koning van Vrankrik (Lodewijk XIV) en de stad Maestricht”. — »Stemme : Antwerpen ‘’k moet u prijzen”. — Wirrems, Oude V1. ldr., nr. 45, bl. 105, met 1807 talrijke veranderingen, weglating van v. 5—8 vanstr. 9, de gansche str. 10 en v. 14 van str. 11. Bi den Vrede van Munster (1648) werd de stad Maastricht aan Nederland toegekend. In 1673 werd zij door Lodewijk XIV veroverd en de Franschen behielden haar tot aan den Vrede van Nijmegen (1678). — Een lied , Antwerpen ’k moet u prysen”, met opschrift: ,Nieuw’ liedeken, tot lof van de wyt-vermaerde Coop stadt van Antwerpen, op de wijse van Capiteyn Ian Jacops, oft Mars wilt mijn vois stercken”, van Jac. pe Ruvyrer, komt voor in diens Nemo liedt-boeck ghenuemt den vrolijcken speclvwaghen, vifde uitg. Antw. z. j., bl. 141, en in zin Nieuv lb. genaemt den Maegdenkrans, enz. Duynkerke (appr. 1712), bl. 112. Het is ook te vinden onder nr. 36 der losse bladen van Van Paemel, terwil bi denzelfden voorkomt, blad 36, het ,Liedeken van den kloekmoedigen Kapiteyn Jan Jacobsen, die alleen met zyn volk vegte tegen zeven Hollandsche schepen”, aanvang : ,Mars wilt mijn stem versterken”, — ,stemme: Maestricht gy schoone stede”. J. N. Pasouinr, Histoire de la ville d’Ostende, Brux. 1842, bl. 154, verhaalt hoe, na den dood van hertog Albrecht (1621), de Belgische kusten door de Hollandsche vloot geblokkeerd zijnde, Jan Jacobs, de haven van Oostende uitgeloopen, op 3 October 1622 alleen in aanraking kwam met negen Hollandsche schepen en na het admiraal- schip in den grond te hebben geboord, door den vijand overrompeld, zijn schip liet in de lucht springen. De zuster van Jan Jacobs, Agnes, trad in het huweliÿjk met Michel Bart. Zi verwekten twee kinderen, Cornil en Herman. Cornil was de vader van den beroemden zeeheld Jan Bart. Melodie. Wirreus, t. a. p., met de aanduiding: ,wordt nog gezongen”. — Vel. de zangwijzen: ,St. Annadag is deure”, IT, nr. 358, bl. 1287, hiervoren, en God heeft zyn wonder wercken” (,De wandelende Jood”), hierna. De wijs ,Maestricht?, wordt nog aangehaald in Van Paemel's uitgave, bladen 9, 24, 68, voor de liederen: , Wat komt mi te gebeuren”; — ,Aenhoort zonder vermyden? (,Griseldis”); — ,Aenhoort dit lied (van de vier koopmans); verder in De nieuve klein Jan of de vermalrelylce tyd-verdryver, Amst., bij de Erve de Wed. Jac. van Egmont, z. j, bl. 60, voor: .Stad Antwerpen overschoone” (,Een zamenspraak tusschen de Generaal Koehoorn en de stad Antwerpen. — Coehoorn [Menno, Baron van], de Nederlandsche vesting- bouwkundige [1642—1704], die in 1702 voor Antwerpen 1282) Laatstgenoemde verzameling, bl. 90, bevat ook ,Een nieuw lied tot lof voor de stad Mastrigt”, met aanvang: ,0 vrinden blyft een weimig staan” — ,stem: als ‘t begint”. Ongetwijfeld stamt onze zangwijs af van de melodie te vinden in La clef des chansonniers ou recueil des vaudevilles depuis cent ans et plus, verzameld en gedrukt door J. B. Curisropne Barcarp, Paris, I, 1717, bl. 94: EE Ma - da - me Ja Dau-phi - ne A fait un Dau - phi-neau, N'est - el - le pas bien fi - ne De la- voir fait si beau? Ÿ ge lot DD us de Ah Pres rare) : 2 1808 ee | Q be Car Mon-sieur son grand Pe - re Le veut faire é - le - ver Sans qu'à Pe -re ni Me -re Il en coûte un de - nier. EX LITE In eene aanteekening op het lied: ,Mon Dieu la belle entrée”, eene variante van ,t Wilhelmus” (zie hiervoren II, bl. 1644), zegt Ballard, t. a. p., bl. 133: ,Ces couplets se chantent aussi sur l’air de ,Madame la Dauphine”. De bovenstaande Fransche melodie moet insgelijks behoord hebben tot de ,entrée’s”, trompetsignalen, onder dewelke ’t Wilhelmus”, in zijn oorspronkelijken vorm, naar alle waarschijn- lijkheid moet worden gerekend. d Mag de melodie bij Willems eene verbetering van de oude Fransche zangwijs heeten, hetzelfde kan niet gezegd worden van de melodie mede van deze laatste afstammend, welke J. Bors, Honderd oude VI. ldr., 1897, nr. 56, bl. 134, optee- kende te St. Genesius-Rode (Brabant) voor het lied: ,Van eenen man die zijne ziel aan den duivel verkocht had”. A RE ENTREE a CE SIPE e ‘6 Was ’sa-vonds al zoo laat; AT zuch-ten en al treu-ren Als | é ne a —— NE Ÿ SR EC r Ÿ ® . rie Re re dense e . ee - nen des - pe - raet Het kwam er straks te veu - ren (?). Een F4 5 N Ÿ \ À Eee NN N— "re = = Ps? —e > ® — Le de a heer riep al zoo bliÿjÿ: ,En laet ou hert niet scheu -ren! Doet { : NES | DR Nm 6? Ê je eg: À PET EE — D PRE : gij den raad van mi, Wilt gi al met uw bloed Een = SRE = SR . _ e= I ne en schrij-ven, Debloem van al-le wij-ven, Gij zult zijn ver-lost van ] = ES ENS CS —"—"\ —" _ em? | (a Ê = P— ee Ds a EN Ÿ PE Veel geld en goed zult geer-ven. Gi zult een e - del- man zijn!” Marquis Prié, wat heb ik u misdaen®? (Anneessens, 1719) dat gy my F É e on - recht doet ster - ven gaen? Uw zin - nen moe - ten wel ge - sto - len | _— | zyn door duy - vels list en sa-tans boos fe - nyn. | 1. ,Marquis Prié, wat heb ik u misdaen, dat gy my zoo onrecht doet sterven gaen ? Uw zinnen moeten wel gestolen zyn door duyvels list en satans boos fenyn. [se ,Door u indringen hebt gy ons gebragt, waer ik in zes maenden zag dag of nagt, | om dat wy voor de welvaert van ons land | ons lyf en ziel gaeven ten onderpand. 3. ,Zy betichten my met veel valschheyd (den Heere wilt het vergeven hun boosheyd, gy die voor ons aen ’t kruys gestorven zyt); toen ben ik in justitie handen geleyd. { 4. ,Zy spraken my: daer is uwen last, uwe sententie, gy moet sterven, dat is vast. \f Zy stelden my op de scherpregters kerr’, | want om te gaen den weg was my te verr. 1 1810 >. Men brogt my voor den souvereynen raed, daer ik uyt liefde kwam, maer niet om kwaed, zeyden : Anneezes wat begeirt gy nu? bid om pardon en valt eens op uwen knien. 6. , Waerom zou ik bidden, Marquis Prié, daer ik myn leven u niet en misdé, ik voor myn zonden stierf in ’t gemeyn, ik roep u te saemen voor Gods aenschyn.” Den bisschop zey : ,presenteert uwen eed, klopt op uwe borst en zegt: het is my leed :” waer op Anneezes antwoordde: ,zeer wel, zoud gy voor my branden in de hell?” CO » Wynans bragt zesthien artikels tot mynen last, waer van, eylaes, geen een van waer en was:” waer op Anneezes daer antwoorde toen: n1k vergeef ’t hun, zy weten niet watze doen.” 9. Den Canselier nam Wynans by de hand, uyt vreese van te zyn keyzers vyand : hy teekende de valsche sententie daer, de ander Raeds-heeren volgden hem naer. 10. Den Raedsheer Bauwens, mynheer Van der Noodt, die teekenden den onnoozelen zyn dood : waer op Anneezes als een waere lam deze sententie van d'Heeren afnam: 11. Dat hy moest zyn onthoofd als een rebel: waer op Anneezes antwoorde : ,Zeer wel, mynheer de Canselier, gy zyt een man bejaerd, bid God den Heer, dat hy u bewaerd.” 12. Van daer bragt men Anneezes op de merkt, alwaer dat hem ’tleven ontnomen werd ; toen riep hy: ,vrienden ’tis met my gedaen, bid God voor my, ik voor u sterven gaen.” 15. Van daer bragt men hem op het schavot ; ach mensch, neemt acht op dit droevig lot: toen riep hy: ,vrienden, adieu al gelyk, blyft maer constant, zoo krygt gy ‘’t hemelryk.” 14. 20. 21. 16. 18. 1811 Den scherpregter knielt daer met oodmoed, bid om pardon voor dat onnoozel bloed, dat hy vergieten moet, o droefheyd groot : ,Spaert hem Jesus doch in dezen nood.” Anneezes sprak: ,ik vergeef het u mynen vriend, en spaert my niet, u officie wel bediend.” Daer riep hy den biegtvader terstond : ik sterf onnoozel, gy dit wel verkond.? Den armen man riep om het meest: .Heer, in uwe handen, beveel ik mynen geest.” Den scherpregter trok hier zyn zweird, waer mede zyn hoofd afgeslaegen werd. Veel traenen zag men storten met’er spoed voor het vergieten van het onnoozel bloed, het schynt te zyn den jongsten dage zal, gy rechters wagt u van Gods oordeel al. Ontrent zes ueren, in den achternoen, zag men dat dood lichaem daer afdoen ; het wierd gedraegen van groot en kleyn gezel naer de prochie van ons lieve vrouw kapel. De Savel-kerk wou hem hebben ras, om dat hy aldaer kerk-meester was, Sint Jan op den Poel wou hem hebben, gemerk, om dat hy daer was koster van die kerk. Als zyn lichaem nu was van het schavot, de ander dekens gaen af terstond, zy worden uytgebannen voor altyd, hun goed geconfisqueert, wat een droefheyd ! Den borgemeester en marquis Prié verbood als dat men geenen dienst en dé; maer gy zult zien wat voor een groote straf op u van boosheyd drupt ten hemel af. Marquis Prié en was noch niet voldaen, hy wilt hem naer zyn dood begraeven gaen, maer den pastor toonde zyn devoir, begraefde hem in onse Lieve Vrouwe koor. PR tee 1812 23. Zeventhien honderd en negenthien jaer, den negenthienden van september klaer, verbeelde hy door zyn lyden endé dood de passie Christi hier in zynen nood. 24. Hy is van God in s’ hemels troon gesteld en werd nu by martelaeren geteld, want ziet voor het vergieten van zyn bloed heeft hy nu het oneyndig eeuwig goed. na ox Oorlof dan, menschen, spiegelt u allegaer, en wanhoopt niet, al valt uw kruys wat zwaer: houd toch in uw gedachten altyd wel de dood, Gods oordeel en de hel. 26. Oorlof, gy dekens, spiegeld u in dit lied, ‘t geen Franciscus Anneezes is geschied ; hy defendeert hem nu by God den Heer, bekeert u leven en knikt zoo ligt niet meer. 1, 2. t.: sterve. — 5, 4. {uen bijg., vel. B, 3, 4. — 7, 1. Thomas d'Alsace de Boussu, aartsbisschop van Mechelen (Historischen oogslag, hieronder vermeld, bl. 15). — 8, 1. t.: Wymans, voor Wynans, de gewone uitspraak van den eigenlijken naam Wynants. — 9, 1. Den Canselier, W. A. de Gryspere, Heer van St.-Lambert, enz.: — t. : Wymans. — 9, 2. Keyzers vyand, de vyand van Keïizer Karel VI. — 10, 1. t.: Boeven. — 10, 2. t.: die teekende. — 11, 3. de bijgev. — 17, 3—4. VAL DE 16, 4 — 16). 3. t.: op den hael; vgl. B, 18, 3. — 21, 1. Den borgemeesster, J. B. Aureliaan de Walhorn, bijgenaamd Decker (zie L. GALEsLoor, hieronder vermeld, [, bl. 18). - 21, 3. gy bijgev. — 21, 4. t.: op uw van boosheyt drunt, enz. — 22, 2. — onmid- dellÿk begraven zonder kerkelijke plechtigheid: vlg. B, str. 22. Volgens art. 10 van het Belgische strafwetboek van 1867 (ontleend aan het Fransche strafwetboek van 1810) der nog, ondanks feitelijke afschaffing van de doodstraf in België, bestaande wet, wordt het lijk van den gehalsrechte aan zijne familie afgeleverd indien zij zulks vordert, op last voor haar om hetzelve zonder eenigen toestel te doen begraven. Die bepaling sluit nochtans de kerkelijke plechtigheïd niet uit. — 26, 4. Ænikt, van knikken, ja zeggen; Ænikker of jaknilker — knikkebol, gemeente- raadslid, stom kamerlid (ScHuERMANS, Jdioticon). 13 1. ,Marquis Prié, wat heb ik u misdaen, dat gy my ten onregt zoo doet sterven gaen ? U zinnen moeten u ontnomen zyn door duyvels lust of satans helsch fenyn. I . 9. 10. 1815 » Door u kwaedheyd hebt gy ons gebrogt alwaer wy nauw zagen dag noch logt, daer wy, voor het welvaeren van ons vaderland, ons zielen stelden ten onderpand. »Hy informeerde my met veel valschheyd ; den Heer wilt vergeven hun kwaedheyd: hy is gestorven voor ons zaligheyd; toen ben ik in justitie handen geleyd. ,2y sprak: ,daer is tot uwen last een sentencie dat gy sterven moet voor vast.” Men stelde my op de beuls keer, om dat ik onbekwaem was te gaen 700 veer. Men bragt my voor den souvereynen raed, daer ik uyt liefde kwam, maer niet uyt kwaed; men zey: ,Anneesens, wat begeert gy nu? Vraegt om pardon en valt eens op u knie.? .-Waerom zoude ik bidden den marquis Prié, daer ik van myn leven hem niets en misdé ? Ik sterf voor geheel en algemeyn; gy, regters, ik roep u voor Gods aenschyn.? Wynans had zestien artikelen tot zynen last, waer van niet eenen Waer en Was, waer op Anneesens sprak deze woorden toen: ,vergeeft hun, Heere, want zy weten niet wat zy doen.” Den cancelier die namp Wynans by der hand, om dat hy vreesde te zyn Keyzers vyand, teekende daermede de sentencie klaer, de andere raeds-heerèn volgden ook daer naer: Dat by onthalst moest zyn als een rebel; waer op Anneesens antwoorde zeer wel: ,ymynheer de cancelier, gy zyt een man bejaerd, bid God, dat hy uw ziele spaert.”? O Bisschop, gy verzoekt den nieuwen eed: ,klopt op u borst.en zegt: het is my leet;? waer op Anneessens antwoorde zeer wel: wilt gy voor my branden in de hel?? _ RÉ En du à 1814 11. Van daer bragt men Anneesens op de merkt, waer hy het leven ontnomen werd ; ‘ hy riep: ,vrienden, het is voor u gedaen; bid God voor my, als ik voor u sterven gaen.” 12. Als den patient nu kwam op het scavot, o menschen, neemt eens agt op dit droevig lot, hy riep: ,ach menschen al gelyk, blyft ook constant; zoo krygt gy ’t hemelryk.” 13. Den scherpregter, die knielde met ootmoed, bad om pardon voor dit onnoozel bloed, dat hy vergieten moest in droefheyd groot: »Spaert hem, Heere Jesus, in dezen droeven nood.” 14. Aneesens sprak kloek uyt: ,ik vergeef u, vriend, en spaert my niet, u officie wel bediend.” Hy riep den biest-vader by hem terstond: k ik sterf onnoozel, gy die het wel verkont.” 15. Den weerden man riep (ziet hy niet en vreest): » Heer, in uwe handen beveel ik mynen geest.” Toen trok den scherpregter uyt zyn zweerd, waer mede hy ‘t hooft afgeslaegen werd. 16. Veel traenen zag men leken met ‘er spoed over het storten van het onnoozel bloed; het scheen, het was den laesten dag van rebel: o regters, wagt u van Gods oordeel wel! Li =] Als het nu was dry ueren naer den noen, zag men dit dood lichaem afdoen; hy word gedragen van groot en kleyn zeer wel, ter prochie van Onze-Lieve-Vrouw ter Capel. IN Se A | 1 | AREA 18. De Savel kerk die wou hem hebben daer, om dat hy aldaer was rent-meester klaer, Sint Jan op den Poel die wou hem hebben ras om dat hy aldaer kerk-meester was. 19. Als men het lichaem voorby de gevangenis brogt, liet men af d’ander dekens, maer voor geenen togt; maer wierden uytgebannen voor altyd, hun goed gekonfiskeert, ziet wat een spyt! 1815 20. Veel lieden quamen naer de merkt met spoed, al om te raepen dit onnoozel bloed ; hy was gestorven voor het publiek aldaer ; God die zal het vergeven, hier oft wel hiernaer. 21. Marquis Prié en was nog niet voldaen, hy wou hem na zyn dood doen ontgraeven gaen; maar den pastoor van de Capelle, met groot devoor, dé hem begraeven in Onze-Lieve-Vrouw koor. 22, Den borgemeester en marquis Prié verbood dat men voor hem geenen dienst dé; maer peyst op Gods oordeel: dat zal zyn z00 straf, het gene van boven den hemel komt af. 23. Zeventien-hondert negentien jaer, den negen-tienden van september klaer, verbeelden zy zyn lyden en zyn dood; de passie Christi helpt ons uyt ons droeven nood. 24. Hy is nu in den hemel gestelt met vreugd, door Gods miraekel en door zyn deugd; hy heeft nu, door het storten van zyn bloed, bekomen van den Heer het eeuwig goed. 25. Jiaet ons den Heer zyn dankbaer; en zyt niet verschroomt al valt u ‘6 kruys wat swaer ; houd, regters, dat in u gedagten wel: de dood, Gods oordeel en de hel. 26. Oorlof, dekens, spiegelt u aen dit lied, wat aen Franciscus Anneesens is geschied ; hy triompheert hierboven by God den Heer; betert u leven, maer en knikt niet meer. 4, 8. keer = kar. — 5, 4. t.: wragt. — 7, 1. en 8, 1. Zie À, str. 8 en 9. — 9, 8. mynheer de, hbijgev.; zie À, str. 11. — COMENT NN 1. t.: y ver-- coekt. — 10, 2. t.: *is my, enz. — 12, 8. ach bijgev. — 12, 4. t.: het hemelryk. = 14, 3. t.: bigt-vader. — 15, 4. &.: het hooft. — 18, 8. hem bijgev. — 19,5. t.: wirden. — 20, 2. ,Des anderendags vroeg liepen de stedelingen van allen staet naer de Groote-Merkt, om onder het schavot den bebloeyden zavel te verzamelen, die voér veél geld verkogt wierd, en zelfs besloten in zilvere reliquie-kasten, die nog hedendags onder sommige famillien in bewaernis gehouden worden” (Historischen oogslag, bl. 70). — 21, 1—4. Na de uitvoering werd het lijk aan den beul en aan ) wi! ; RS D ue des eh me rer em PRE peint |. | 1816 zijne knechten door het volk ontnomen en in de Kapelle-kerk begraven. De markies de Prié wilde het den volgenden dag doen ontgraven, maar de Raad van Braband deed hem van dit voornemen afzien. — 22,2. ol. PAST 00 23, 4. &.: wyt oncen. Tekst. A. Los blad, nr. 51, Van Paemer, Gent, ,Liedeken van Franciscus Anneeses, onthoofd op den 19 Septemb. 1719. Stemme: 6 Weireld vol bedriegelyk- heyd”, hierboven weergegeven: — los blad nr. 43, Tuys, Antwerpen. — Ten tiide der: J ; DCS ; ? ) A] Oostenrijkers was de markies van Prié als o pergouverneur der Belgische provinciën 5] S 8 aangesteld. De stoeldraaier Anneessens, geboren te Brussel in 1660, deken van de ambachten dezer stad, verzette zich krachtdadig tegen de belastingen aan de Belgische. provinciën opgelegd. Brussel kwam in opstand. Anneessens werd met vier andere dekens, die men met hem voor dien opstand verantwoordelijk stelde, verraderlijk gevangen genomen. Anneessens werd ter dood veroordeeld; de vier andere dekens : Lejeune, Vanderborght, Dehaeze en Coppens, werden gebannen. — De aan vangsregel van ons lied strekte tot motto voor Prudens van Duyse's gedicht: Anneessens, opge- nomen in Vaderlandsche poëey, Brussel 1840, I, 181. — B. P. K. VEerHULST, Précis historique des troubles de Bruæelles en 1715, Brux. 1832, bl. 68, hierboven weer- gegeven; — Historischen oogslag over de oorzael: en omstandigheden der onrechtveer- dige lyfstraf van Anneessens, Brussel 1835. In dit laatste werkje vindt men o. a. eene afbeelding van Anneessens’ sedenkteeken, opgericht door de Graven de Mérode- Westerloo en Amedeus de Beaufort, te Brussel, in de kerk O. L. V. ter kapelle. — Zie mede Arr. WouTEers, Anneessens in Biographie nationale, Brux., in I (1866), bl. 300 vlg., de daar opgegeven bronnen en I. GazesLoor, Procès de Anneessens, uitgave van de ,Societé de l’histoire de Belgique”, Brux. 1862, II al. Onder de volkshoekjes uitgegeven door het Willems-Fonds te Gent, behoort eene in 1886 verschenen historische studie: Anneessens. door D. SLEECKX. De schrijver besluit aldus: ,Na Alva, dien hij zich roemde tot voorbeeld te hebben gekozen, heeft wellicht geen vreemd bestuurder in ons land een meer verfoeiden naam gelaten, dan Turinetti, markies de Prié. De nederige stoeldraaier Frans Anneessens daarentegen, door zijne tijdgenooten vereerd en beweend als de vriend, de martelaar des volks, is voor hunne naneven, de voorbeeldige vaderlander, de gemeenteheld gebleven, wiens nagedachtenis onze td het zich ten plicht gesteld heeft volle recht te laten wedervaren . . .”. Zie mede Le procès Anneessens, Discours de Me An, LAcowBLé, prononcé à la séance solennelle de rentrée du 26 octobre 1889 (Conférence du Jeune barreau de Bruxelles), Brux. 1889, waar talrijke geschiedkundige bronnen worden aangehaald. — Door de stad Brussel werd voor Anneessens een standbeeld opgericht, dat den 184en Aug. 1889 werd onthuld. Melodie. Het lied van ,De booze wereld”, met aanvang: ,0 booze wereld vol bedriegelykheid”, waarin wordt verhaald »Van eenen ryken Koopmans zone, die zyn vaders meyd bevrucht en beloofd had te trouwen en met een ander meynde te trouwen, geschiedt in de stad Metz”, is te vinden bij Van Paemel, blad 8. Het voert tot stemaanduiding: ,0 schoon Cato, wat baet al uw gevleyd of Weest vroyelyck herderkens, komt naer den stal”. Het doet zich 00k voor in De nieure Overtoomsche markt-schipper, Amst. 1793, bl. 9, met wijsaanduiding: ,0 schoon Cato”. — In Der singende awaan, (Antw. 1655, bl. 207) Leyden, 1728, bl. 335, vindt men met de stemopgaven: ,0 schoone Cato, waer is u gevley. — Hoe lang mijn ziel van ongerusten aert”, de volgende melodie: RE = = sn | SP - val, Slaet ne’er uw’ 00 - gen op dit trae-nen-dal. S 2 2 re | : staet/ Gy die in droef-heyd zyt mijn toe - ver -laet. In Den eerelyken plukvogel, 85te uitg. Antw. z. j. (geest, goedk. 1669), bl. 155, vindt men een lied met zelfden strophenbouw als de hierboven aangehaalde teksten : »Reyn wesen, eeuwig Godt die van ’t begin”, met wijsaanduiding : ,CÜhere Cato?. | Deze wijsaanduiding wordt mede gevonden in Den boeck der gheestelycke sanglier | (Blyden requiem), Ghendt 1674, I, bl. 59, 195, en II, bl. 17, en in DANIEL BELLEMANS’ | | Het Citherken van Jesus, Antw. 1698, bl. 19 en 102, met andere stemopgaven : » Weest | vrolyck herders en zyt nu verblydt” — ,Wat eeuw beleven wy in onsen tijdt”, | voor: ,k Aenbidd’ u, Heer, in ‘t Heyligh Sacrament” en ,tIs tijdt, 0 Heer, dat alle vleesch u pryst”. 472. Dat Melpomena deze droeve dood beschreyt. (Pieter Jan en Benjamin Bart, 1759) EERSTE MELODIE. Dat Mel - -po-me-na de-ze fus ve ét be - schreyt, de - zer kyd, dat — — —ÿ —— +? © kloek en vroom be-drij-ven van d’heer LE mi- na Bac maerd,zeer vroom van aerd. TWEEDE MELODIE (Variante). Dat Mel -po-me-na de -ze does -ve dood be-schreyt, de-zer tyd, dat =re #_ pe D . Mel - po - me - na de - ze droe - ve dood be-schreyt. Maer kloek en vroom be - het = Chi - o moet be- cr ven ne - mi - al Ba ver - maerd, Zeer vroom van aerd. —— — Dat Melpomena deze droeve dood beschreyt, dezer tyd, dat Melpomena deze droeve dood beschreyt; maer Clio moet beschryven het kloek en vroom bedryven van d’heer admirael Bart vermaerd, zeer vroom van aerd. In Maert zeventien hondert vyftig negen Jaer maekt Bart klaer, in Maert zeventien hondert vyftig negen jaer, de Danaë verheven, Juweyn Larmon beneven, om te varen naer ‘t Eyland, Ja, van Canada. Zoohaest zy waren weggevaren van de ree, in de zee, zoohaest Zy waren weggevaren van dec ree, twee Engelsche fregatten kwamen hun aen te ieder met tzestig stukken gelaëén, vielen hun aen. Hy en was niet ontstelt, ons Nederlandschen lecuw, door ‘t geschreeuw, hy en was niet ontstelt, ons hy heeft zyn maet geroopen; maer hy was weggedroopen gelyk een vogel in de lucht, die henen vlugt. Bart sprak dan zyn soldaten ,laet ons slaen,” Bart sprak dan zyn soldaten .laet ons te samen vechten als vroome oorlogsknechten ; Nederlandschen leeuw ; met een kloek moed aen: met een kloek moed aen: zoo lang als Bart het leven heeft, nooït overgeeft.? Van wederzyden hoort men ronken ‘+ grof kanon, dat begon; van wederzyden hoort men ronken ’t grof kanon, 10. (ie 1820 ’t scheen dat de lucht ging scheuren: maer ‘ten kon niet lang duren: onz’ admirael die wierd gedood : ’t was al in nood. Zyn zoon, als een tweeden troyschen Eneas, op het pas, zyn zoon, als een tweeden troyschen Eneas, heeft ‘t zweerd in d’ hand genomen en is op ‘t dek gekomen ; hy wilt volgen zyn vader naer in dit gevaer. Maer ziet de Engelschen vielen te dapper aen in het slaen: maer ziet de Engelschen vielen te dapper aen: zoohaest hy was gekomen, heeft ’s vaders plaets genomen: dan zag men hem vol edelen moed, versmagt in ‘t bloed. Het volk en konde dat niet langer wederstaen, t was gedaen; het volk en konde dat niet langer wederstaen ; tot behoud van hun leven, moesten zy overgeven, schoon het was tegen hunnen dank, maer door bedwank. Nu hoort men ronken het kanon der Koutermans, vol van glans, nu hoort men ronken het kanon der Koutermans, om dat zy voerden mede, door d’ander lafhertigheden, den peirel van Neptunus strand naer Engeland. Laet ons God bidden allemagtig en zyn naem, al te saem, laet ons God bidden allemagtig en zyn naem, dat hy ’t geslacht wilt sparen van Bart nog menig jaren, en ook ontfangt ons admirael in ’s hemels zael. 1821 2, 6. Lambin, sie. D. C. ‘* Eylandia. — 53. 5. Var. ,Z00 men dat kwam te schatten”. D. C. geeft deze variante, die ook bij Lambin te vinden is. — 4, 4. maet = kameraad, slaat op Larmon. — 10, 1 en 3. Lamarx, los blad: Kontermans. D. C. vertaalt 10, 1 door: ,on entend résonner le canon du triomphe”. Tekst. De Coussemarer, Chansons pop. des Flamands de France, Gent 1856, nr. 70, bl. 261 ; — Los blad nr. 41, gedrukt bij Lambin te leperen, ,stemme: Van ’t kwezelken van Gent”, overgenomen door Por pe Monr, Volkskunde, TIT (1890), bl. 63. — Een lied: ,Komt vrienden, wilt te saemen hooren deze klugt”, Lambin, blad 28, voert tot stemaanduiding: Capiteyn Bart”. — De C. stelt vast en wel terecht, dat de Nederlandsche tekst eene kracht bezit die in de later ontstane en niet minder populair geworden Fransche navolging niet wordt teruggevonden. De twee koninklijke fregatten de Harmonie, onder bevel van Juin, wiens echte naam was Pieter Lefebvre, en die Juin als bjnaam voerde, en de Danaé, onder de bevelen van Pieter Jan Bart als kapitein en zijn zoon Benjamin als luitenant — de laatste twee, neef en achterneef van den zeeheld Jan Bart (1650-1702) — verlieten den 26sten Maart 1759 de Duinkerksche haven, met wapenen en krijgsbehoeften in bestemming naar Canada. Reeds den volgenden dag kwamen zi in aanraking met de Engelsche vloot. Verlaten door de Harmonie, die het ïlings op de vlucht zette, volgens de legende ten minste, moest de Danaé voor de overmacht bezwijken. Pieter Jan Bart werd gedood en Benjamin, nadat zijn schip gezonken was, werd door de Engelschen opgenomen. Zie V. ne Ronr, Histoire de Dunkerque, Lille 1852, bl. 292 aant. — Deze feiten worden ook beschreven in eene historische gedramati- seerde novelle van G. ne LA LanDeLce, Musée des familles, XXNI (1858—1859), bl. 130—6, 167-176. — Dat Juin geen verraad pleegde, wordt bewezen door Exixe Mawcer, Gaspard Bart et ses descendants, in Bulletin de l'Union Faulconnier, Société hist. et archéologique de Dunkerque et de la Flandre maritime, VII (1904), bl. 15 vlg. Melodie. I en II. De CoussemAKER, t. a. p. In het voormelde Musée des familles, vindt men mede t. a. p., de door d. C. aangehaalde Fransche navolging. Deze was c. 1858 nog bekend onder den verloopen naam van Complainte du corsaire Barbe. De melodie is imsgeliÿks eene variante van de bovenstaande zangwijzen : ous Flamands, au point trou - ver de char-mes à ver - ser de gros-ses lar-mes, à ; Len ue. 27 nue en po prend il: faudrait des cœurs de fer for-gés au fond de l'en -fer. Chrétiens et gens de mer, Français, Bretons, Normands et vous Flamands, au triste et glorieux récit de nos tourments. pour ne point trouver de charmes à verser de grosses larmes, | il faudrait des cœurs de fer forgés au fond de l'enfer. C'était le vingt-six mars, messieurs Bart père et fils, marins finis, nous commandaient à bord; — mais, malgré leur avis, notre frégate légère à peine équipée en guerre, à tous risques déborda pour aller en Canada. La Danaé sortit de Dunkerque, le soir, par un temps noir, et, dès le point du jour, on cria du bossoir: »au vent, deux voiles de guerre, deux frégates . . . d'Angleterre !” Aussitôt Pierre Jean Bart monte sur son banc de quart. D'un lâche déserteur, non, non, mille fois non, Jamais le nom ne salira mes vers pour un vilain renom. Il fuit avec la réserve qui naviguait de conserve. Notre capitaine à part prend son fils Benjamin Bart: — Nous avons pour aïeux Jacobsen le Renard, le grand Jean Bart, Michel, les trois Cornil ... je suis fils de Gaspard .. . mais on nous trahit .., que faire?” — Doutez-vous de moi, mon père? en route et tambour battant !” — ,Bien, mon fils, je suis content. 10. ie 1823 » Hissez le pavillon! .... Détapons, démarrons, pointons, tirons! Pour l'honneur de la France à l'ennemi courons !? Une bordée à mitraille a commencé la bataille: feu de tribord et babord! feu de bâbord et tribord! Chacun d’eux est plus fort que nous. Eh bien! amis, nous avons mis vingt fois en grand danger chacun des ennemis.” La frégate, armée en flûte, chaudement soutient la lutte: l'espoir d’en sortir vainqueur pénètre enfin dans nos cœurs. Courage, matelots, faisons notre devoir !? Il fallait voir mitrailles et boulets autour de nous pleuvoir, quand un navire se montre venant à notre rencontre: Ah! si c'était un français! Non! C’est un troisième anglais! _Seraient-ils cent de plus, Bart n’amène jamais. Braves Français, du sang-froid! Abattez leurs mâts et leur agrès! Mais, hélas! la canonnade, qui nous prend en enfilade, blesse à mort le commandant: appelez mon lieutenant Prends cette vieille épée, enfant, et souviens-toi, au nom du roi, qu'à Jacobsen, Cornil et Jean Bart, puis à moi, à moi, Pierre Bart, ton père, elle appartint noble et fière. Je meurs! ... ne me pleure pas, mon fils, commande et combats !? >enjamin prend l'épée et le commandement du bâtiment. Cette épée à la main, il combat vaillamment ; PARU FOUS mais six heures écoulées, après plus de cent volées, elle tombe de la main du cher monsieur Benjamin. 12. ,Tout nous manque à la fois, poudres, boulets et bras, voiles et mâts ; la Danaé n'est plus qu’un ponton coulant bas: je ne rends pas le navire, mais il sombre et moi j'expire ; demandez, je le permets, secours aux canons anglais.” 13. Il n'avait pas vingt ans, il était brave et beau, le lionceau, droit comme un mât tout neuf, souple comme un roseau. À voir s’éteindre la flamme, de ses doux regards de femme, à le voir qui se mourait, tout l'équipage pleurait. 14. ,Voici ma volonté, vous mettrez sur nos Corps, pour drap des morts, ce pavillon français qui flotte à nos sabords. Je vais rejoindre mon père, tout le deuil reste à ma mère. Vous-lui direz notre adieu: pour nos âmes priez Dieu!” 15. Voilà comment sont morts messieurs Bart père et fils. De profundis ! Matelots, Dieu les ait en son saint paradis! Voilà quelle est votre histoire, de sang, de deuil et de gloire, dignes neveux de Jean Bart, morts sur votre banc de quart, en vrais neveux de Jean Part! 4, 3. Slaat op Larmon: vgl. den Nederl. tekst 2, 5 en 4, 4—6. Hierop volgt, t. a. p., een tweede Fransch lied, met de melodie, op Jan Bart zelf. Het vangt aan: ,A bord tant qu'on fera le quart”. er ut 478. Wat sollen ons patriotjens êten. = Wat sol-len ons ons pa -tri - o-tjens é - CE ——— rick, ser-geant, tam-bour, kor-po-râel,—pa-tri - o-tjens, ka- me - râet-jens. A. 1. Wat sollen ons patriotjens éten, als sei in ’t lâeger sein? Gebrâeden hünderkens met pasteten sollen ons patriotjens êten: Kapitein, lütenant, fänderick, sergeant, tambour, korporâel, — patriotjens, kameräetjens. nn Wäerop solln ons patriotjens slaepen, als sei in ‘t leger sein? Op ien beddeken met skoon läekens sollen ons patriotjens slaepen: Kapitein, lütenant, enz. } LT ee E lon ee D. nues ee CU AUS PRE Ppemnil v:: 1826 C9 Wäermet solln ons patriotjens spielen, als sei in ’t lâeger sein ? Met kâerten en skoone maeskens sollen ons patriotjens spâesken : Kapitein, lütenant, enz. #. eh e - ten: Ka-pi-tein, lui -te-nant, vaan-de -rig, ser- geant, tam- Ï! 1. Wat zullen onze patriotjes eten, als zij in *# leger zijn? Een kieksje aan ‘t spit gesteken, dat zullen onze patriotjes eten : Kapitein, luitenant, vaanderig, sergeant, tamboer, korporaal, — patriotjes, altemaal kameraden, kameraden. | | N “ im ND Wat zullen onze patriotjes drinken, als ziÿ in ‘’t leger zijn? Den wijn uit zilver pinten, dat zullen onze patriotjes drinken : Kapitein, luitenant, enz. 1827 3. Waarop zullen onze patriotjes slapen, als zij in ‘tleger zijn? Op een bed met schoone lakens, daarop zullen onze patriotjes slapen : Kapitein, luitenant, enz. | 4, Waarmee zullen onze patriotjes schieten, als zij in ’t leger zijn? | Met een kanon met vier wieltjes, | daarmee zullen onze patriotjes schieten : Kapitein, luitenant, enz. Tekst en melodie. A. Büsomne u. von DER HAGEN, Sammlung deutscher Volksidr., Berlin 1807, bl. 329, nr. 9, bl. 55 der muziekbijlagen, opgeteekend te Brussel uit den mond des volks, hierboven weergegeven; — Horrmanx v. F., Niederl. Volksidr., 1856, nr. 166, bl. 297, zelfde tekst in gezuiverde spelling en taal. H. v. F., en met hem Erk u. Bühme, Deutscher Liederh., XII, nr. 1324, bl. 208, noemen het stuk een spotlied op de Hollandsche Patriotten in 1787 door de Pruisische troepen over- vleugeld. Het lied is dan ook, volgens dezen schrijver, in ’t Pruisische leger ontstaan, want spéesken (H. v. F. schriüft ,spaasken”) is geen Hollandsch, maeslens moet »Meisjes”, pasteten moet pasteien zijn. Pasteten, spâeshen (spassen, schertsen) mogen tot de Duitsche taal behooren, aeskens is zuiver Brusselsch. Het lied is overigens aangeteekend door een Duitscher, met de Nederlandsche taal zeer weinig bekend. B. Loorens et Feys, Chants pop. flamands, 1897, nr. 42, bl. 79. Dat het stuk ook na 1787 in Holland populair bleef, bewijst , Een nieuw lied, op een aangename wys”, te vinden in het liederboekje Hans Michel G'oedbloed, Amst. 1805, bl. 63, met aanvangsstrophe : Wat zullen onze kannonnieren drinken, als zy by die zwarte meïsjes zyn? Arak uit zilveren pinten zullen onze kannonnieren drinken: Capitein, Luitenant, Vaandrig, Sergeant, Tamboer, Corporaal, — kanonnieren altemaal soldaten, cameraden, Hoffmann noemt het merkwaardig, dat het lied in de jaren 1813—15 aan de Neder-Elbe weer opkwam, door het Duitsch-Engelsch legioen gezongen. Vandaar de zonderlinge aanvang (vgl. bhiervoren I, nr. 91, bl. 131, ,Ick stont. op hooghe berghen?) : Ein Schifflein sah ich fahren darinnen waren geladen drei brave Compagnien Soldaten, 1828 De overige strophen herinneren aan het Patriottenlied : Was sollen die Soldaten essen ? Gebratene Fische mit Kressen, enz. Eenigszins anders luidt de aanvangsstrophe medegedeeld door Erk u Bône, ta. p:, LIL, nr. 1826, 4b1. 209: Ein Schiff-lein sah ïch fah - ren, Ka- pi - tin und Leu-te- = = [ nant, dar-in-nenwarn ge -la-den drei bra-ve Kom-pagnien Sol- SU a feu me E AS? = : = = ES PRE PRE Pr da-ten. Ka- pi - Mä- del, nimm das M da - ten, Ka-me - ra - den, Sol - da - ten, Ka - me - ra - den! (1) Variante naar WeckerLiN, Chansons populaires de l'Alsace, Paris 1883, IT, p. 245: H. v. F. deed reeds opmerken, dat de melodie van Casmum DELAvIGNE’S Parisienne : »Peuple français, peuple de braves” (1830), aan deze laatste zangwijs ontleend is. Over dit laatste lied zie WECKkERLIN, Chansons populaires du pays de France, Paris 1903, I, bl. 166. 474. Fransche ratten, rold uw’ matten. (1814) 2 —- ee a Êiur sche rat-ten, rold uw’ mat-ten, wilt naerhuys nu kee-ren; zegt: ,dagvrien-den, die ons min-den,” of men zal u lee-ren Er SR — op de py-pen dan-sen; nu hebt gy goëê kans-sen: weg gas- con, wie de = F & = 5 RE — = ——— — = =) = a —— is + bon, bon, bon, door ‘tKey-zers schoon ka - non. 1. Fransche ratten, rold uw’ matten, wilt naer huys nu keeren; zegt: ,dag vrienden, die ons minden,” of men zal u leeren op de pypen dansen; nu hebt gy goë kanssen: weg gascon, wie de bon, bon, bon, door ‘t Keyzers schoon kanon. 2, Wilt nu loopen met g’heel hoopen, zegt: adieu schoon landen; pruyssen Koning, g’hebt u looning, franschen vlugt met schande van d'Hollandsche paelen ; ‘& land zal u betaelen met de zon, wie de bon, bon, bon, door ’t pruyssen schoon kanon. 1 Tnt 1850 3. Alexander wilt geen ander als de Potentaten ; roomsche Keyzer, gy zyt wyzer als ons te verlaeten; gy zyt onzen Vader; wy roepen te gaeder: magtig tron, wie de bon, bon, bon, jaegt-ze weg door uw schoon kanon. 4. ‘Tis victorie ende glorie voor de jonge lieden; requisitie, contributie zal niet meer geschieden hier in deze landen:; franschman, vlugt met schande; vlugt nation, wie de bon, bon, bon. voor ’t Russens schoon kanon. 9. Laet ons zingen, laet ons klingen vreugde en victorie, van die helden, die hun stelden, die haelden de glorie; dat hy lang mag leven, die ons vrede komt geven; zingt vrydom, wie de bon, bon, bon, door alle ’t schoon kanon. 1, 6. t.: goede kanssen; voor het overige en buiten 5, 4, waar men leest: die haeld, enz., is de tekst diplomatisch weergegeven. — 1, 8. SneLLAERT: voor + russisch goed kanon. — 2, 5. Ip.: van de vlaamsche palen. — 2, 8. In.: van ’t pruisisch, enz. — 3, 7—8. In.: het kanon, wi de bon, bon, bon, // jaagt weg ’t vervloekt nation. — 4, 8 In.: voor ‘t vereenigde kanon. — 5, 2. Ip.: met vreugde victorie. ù, 5—6. Ip.: dat lang mogen leven // die ons vreugde geven! — 5, 8. In.: vergund door hun kanon. Tekst. Vliegend blaadje van den tijd, met opschrift: , Liedeken of lof der Mogent- heden die ons verlossen. Stemme : Wigge de bon, bon”, Gentsche Bibl., Accr. 1318, hier- boven weergegeven ; — SxezLAgrT, Oude en nieurve liedjes, 24 uitg., 1864, nr. 23, bl. 30, met eenige varianten, die wij aanduiden met hun verjongde spelling. — Fr. ne Porrer, Greschiedenis der stad Kortrijk, Gent, 1876, IV, bl. 233, t. p. waar door hem de eerste strophe van het lied (naar Snellaert) wordt medegedeeld, zegt dienaangaande: ,Reeds in 1814, na den jammervollen aftocht uit Rusland der Fransche legers, samengesteld uit een half millioen soldaten, was er ten onzent een lied gedicht, kunsteloos, maar | 1851 duidelijk de gevoelens des volks jegens de vreemde overheersching vertolkende. De Vlamingen konden zich de twee en twintig jaren onderdrukking en geweld herinneren, gelijk mede de eindelooze reeks van roof- en moordgeschiedenissen, die de twee voorgaande eeuwen hadden meegebracht. Wat wonder dan, dat in het juichlied over de neerlaag hunner vijanden zich een toon vermengde van bijtenden scherts, en t geheele gewest door gezongen werd: ,Fransche ratten,” enz.” Melodie. I. Hierboven weergegeven zooals ik dezen zang uit vaderliken mond leerde kennen. II. SNELLAERT, t. a. p.: Fran-sche rat-ten, rolt uw mat-ten, wilt naarhuis toe kee - ren; zegt:dag vrien-den, die ons min-den, of men zalus lee. ren bon, bon, bon, voor ‘trus-sisch goed ka - non. Men hoorde in dien tijd” (onder het Fransche Keizerrijk), leest men in Vader Bergmann's gedenkschriften, Gent, 1895, bl. 37, ,van niets anders zingen dan van troubadouwr en amour, van gloire en victoire, van Grand Napoléon en la faridondaine la faridon en andere schoone Fransche liedekens. Over wat anders zingen was gevaarlijk; want de groote keizer had niet alleenlijk eenen langen arm, maar hi had ook wijdopenstaande ooren en hi) luisterde scherp. Van Vlaamsche liederen was er geen spraak meer, die waren buiten de mode. Nochtans herinner ik mij nog een Vlaamsch liedje van dien tijd; het zong van den grooten keizer Napoleon en van de Fransche helden, en het had tot refrein: 3om! Bom! Bom! Widewi Bom, Bom! Zoo klinkt het Fransch kanon. Maar eenige jaren later hoorde ik wederom hetzelfde deuntje, doch dan was het Fransch kanon in een Russisch kanon veranderd en de Fransche helden waren Fransche ratten geworden.” Hier deelt Bergmann de eerste strophe mede van boven- staanden tekst, in jongere spelling gebracht, met den slotregel: ,Z00 klinkt het Rusch kanon”. De Franschen”, zegt L. W. SCHUERMANS, Jdioticon (Bijvoegsel), bl. 257, op Rat, ratten, ,noemen wij ook de fransche ratten, omdat zij gedurende de fransche RS 2 ES nn ST Co à 74 js 1832 omwenteling in 1794 en later nog onder Napoleon I, ons Vaderland 700 deerliÿk verwoest, mishandeld en uitgeplunderd hebben. Het liedje ,van pachter Jan” luidde in 1840: Fransche ratten, rolt uw matten, trekt af met spoed voor ons goed.” Het liedje van ,pachter Jan” was dus slechts een nagalm van het liedje van 1814. III. In de verzameling getiteld : Choix de chansons et poésies Wallonnes recueillies par MM. B*** et D*##* (Baillieux et Dejardin), Liége 1844, vindt men, bl. 13, voor een ,pasqueye” (paskwil of hekellied) van Jacques-Joseph Velez (1758—1822): Les Prussiens (1817), de stemopgave: ,Air: Marche prussienne”, terwijl men op bl. 209 van de muziekbilagen de melodie aantreft : NN — NT— RS = ° = ee mt | + = FE IX e e e Pi PR Sav’ bin çouqu'e’esst-on prus-sien ? C’esst-on jair - à qwat’pan- se, Qui peüs’d’on joû à Jlend’main Pus d'si live és l’ha-lan - ce: RE NN — EN — a — —— ] Etqwandrinn'li cos - se Qui beut tant qu'l'al'tos-se; C’esst-on ma-gneu = a, SC — © + + 2 LA eg + d'pan pai - âr Qui n'vât nin qwat pa - târ. De zin dezer aanvangsstrophe is de volgende : Weet ge wel wat een Pruis is? ’tIs een vreter met vier magen, die van den eenen dag tot den anderen meer dan zes pond zwaarder in de Weegschaal weest, en, wanneer het hem niets kost. drinkt tot hoestens toe : ‘tis een ontuchtsbroodeter, die geen halven stuiver waard is. De heer ©. Colson te Luik, was z00 goed voor ons, aangaande dit lied, eenige inlichtingen bij Joseph Dejardin, een der uitgevers van vermelden Waalschen liederbundel, in te winnen en ons die mede te deelen. In Augustus 1895 schreef de heer Colson ons het volgende: »Jacques Joseph Velez, geboren te Luik in 1758 en aldaar in 1822 overleden, schrijver van het lied: Les Prussiens, was Dejardin’s eigen schoonvader (Dejardin, stichter en eere-voorzitter der Société de littérature Wallonne, overleed te Brussel op 10 September 1896, in zeven en zeventigjarigen ouderdom). »Het stuk werd in 1817, ter herinnering van in 1815 voorgevallen feiten, geschreven. De melodie, welke Dejardin van zijne vrouw leerde, werd, naar alle waarschijnlijkheid tijdens den inval, door Duitsche militaire muziekkorpsen in ons land verspreid. Nog heden is deze melodie te Luik bekend, en dient zij voor andere hekelliederen, die, naar het schÿnt, niet gedrukt zijn.” De volgende variante voor de laatste vier maten van den zang, werd ons door den heer Colson medegedeeld : IV. In eene folkloristische bijdrage van Por pe Monr, Nederlandsch Museum, Gent, 31e reeks, 34e jaarg., II (1889), bl. 256, vindt men voor ,een der meest verspreide leugenliederen” door den dichter ,in Klein-Brabant” opgeteekend, eene melodie, die wederom geene andere is dan de zangwijs van ,Fransche ratten”. Deze lezing toch, welke Pol de Mont, zooals hi ons schreef, ,honderdmaal uit moeders mond hoorde”, heeft de meeste overeenkomst met degene, welke door Baillieux en Dejardin werd bewaard : NE Ni SN eee Me Le + + æ C4 C4 Krom-me, slom-me, doo -ve, stom-me, die wilt hoo -ren lie - gen, Komt wat na-der, ïk en ga der geen men-schen be- drie-gen: ; Re ] 2 y — D de 8 — y | C4 . . Op de brugte Lon-den werd een’ vlieg ge-von- den, die woog pront vier = [x \ A — — es J l N l Ï £ EE — à À ; > LL e CE Hi Fe e e e . hon - derd pond, op ee - nen mor - gend-stond. V. Voor een ander leugenlied, medegedeeld door Dr. G. J. Boekenoogen, voorkomend in Nederl. Volkslb., uitgegeven door de Mü tot nut van ‘’t algemeen, Amst. 1896, nr. 125, bl. 166, doet onze zangwijs zich voor aldus: £ ee D DE es = LE ——_—— a PE PE — : ; a ‘k Zagtwee be- ren, Brood-jes sme-ren. (© wat was teen won- der! dep. ap Je Rp rem BP Pom Fes 1834 R Ni ] : __— _ == = ee ur à É ——— + Was een won-der bo - ven won- de Dat die es ren sme-ren kon-den. PER EE —| Eee ——0 + 1 | — 2 z d——2—— 80 0" | 0 — 50 = as _ Hi, hi, hi! Ha, ha, ha! ’kStond er bÿ en ïk keek er na. Deze lezing van de zangwijs heeft het meest van al geleden. VI. Eindelÿk treft men bij Erk u. Bônme, Deuwtscher Liederhort, TL, nr. 1719, b. 514, de volgende melodie aan, met opschrift: ,Satire aus der Franzosenzeit. Westfälisch. Umg. von Soest 1856”, terwijl uit eene daarbijgevoegde aanteekening S ; 1] JS S 5 blikt, dat het door de uitgevers in drie strophen medegedeelde lied, er bij Erk zeven heeft en dat de wijs ook diende als ,Tanzmelodie bis um 1840”: D — À D — N rl st a —— LEO C4 e Un -ser al-ter Stabs - ver - wal - ter trägt den grau-en PE E a _— : = ES Dnrongafue 1] ï —. Me PE y 7 Je, ei-ne bun-te Mü-tze, ob sie auch was nü - tze? Schlägt _ Nach -ti- — ER F + EG me =: D De RE — ES À æ At 5 # g z + gall, vi- de - bom - bom,schlägt die Nach - ti - gall. In plaats van ,Stabsverwalter”, zingt men ook ,Stadtverwalter”. Van de populariteit eens door deze melodie genoten, getuigen nog: w. een liedje tegen de Kozakken, waarvan slechts de eerste strophe werd uitgegeven door Por DE Moxr, in Volkskunde, Gent, I (1888), bl. 57: Ons verlossers zijn ons prossers, die ons komen plagen! Delivrantie en abondantie kunnen wij alleen wel dragen. Ongetwijfeld werd dit lied mede in 1814 vervaardigd. Ofschoon de zangwijs niet wordt aangeduid, laat de gang der strophe nopens de melodie geen den minsten twifel bestaan. Over die ,verlossers” kan men raadplegen HERMANN van Duyse, Miettes de l’histoire de Gand. — Les Cosaques, 1814, Gand, 1896; — D. een Nieuw 1835 nederlands liedeken. ,Stemme: van den Erf-Prins van Orannie-Nassau”, insgeliks door Pol de Mont, t. a. p., III (1890), bl. 130, herdrukt en aanvangend : Nederlanden, breekt uw banden, want het is nu vrede; onsen koning, soet als honing, sal ons helpen mede onse pijn genesen, altijd by ons wesen; niet als een gascon, — birebon! door ’t schieten van ’t kanon. Met een ander lied, waarvan de aanvang luidt: T’ is aenstonds een jaar geleden, dat wij soo dapper streden voor onsen Prins en ’t Vaderland. komt het insgelijks voor op een vliegend blaadje in ons bezit; — c. een Liedeken, Verleyders in den ouden da betalen dilavils het gelag. ,Stemme van het Fransch Canon”, nogmaals te-vinden op een vliegend blaadje, z. j., in ons bezit. De strophen- gang van dit overigens zeer onbeduidend lied, wijst wederom op onze melodie; — d. een Voskenslied, te vinden onder de Vo/ksliedjes getrokken uit het weekblad het Gentsch Vosken, Gent, z. j. [1848], bl. 3, ,stemme: Fransche ratten, rolt uw mat- ten”, met aanvang: Fransch gezinden, diep verblinden, die hun tael verguizen, maekt uw paksken, neemt uw zaksken, want gy moet verhuizen. # Vlaemsch volk in dees landen krygt haer op zyn’ tanden. Weg gascon, biribi bon bon, het land uit, Franskieljon ! Als aanduidingen voor de melodie vinden wi) dus: ,Wigge de bon, bon”, eene stemopgave die op het refrein zelf van ,Fransche ratten” wijst en daar staat voor: wi de bon”, d. i.: ,oui, de bon”, ja, voor goed; — , Van den Erf-Prins van Oranje” ; — ,Van het Fransch Canon” en eindelijk de aanvangsregel zelf: ,Fransche ratten.” __ Het komt ons mede voor, dat de melodie van Duitschen oorsprong is. FT x PERS re ULg U.D. Germanique (LL *x*310301096*